Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem
w odniesieniu do awarii transportowych
Mieczysław Borysiewicz
Centrum Doskonałości MANHAZ
Instytut Energii Atomowej
Analiza ryzyka w zarządzaniu ryzykiem w transporcie
Cele
" zarządzania i kontrolowania różnych rodzajów ryzyka związanych z transportem poprzez
określanie parametrów, które mają największy wpływ dla danego ruchu oraz dla
wskazania i ewaluacji strategii ograniczenia ryzyka. Strategie te mogą obejmować zmiany
w sposobach transportu, wielkości przesyłki, trasy, rodzaju kontenera, itd.;
" opracowania planów awaryjnych, kiedy wybieramy trasę przebiegu, dokonujemy oceny
ewentualnych dostawców lub w przypadku istniejących systemów;
" zagospodarowania terenu tras przewozu towarów niebezpiecznych, aby nie zwiększać
poziomu ryzyka społecznego..
Ogólna procedura ilościowej TRA obejmuje:
Ogólna procedura ilościowej TRA obejmuje:
Ogólna procedura ilościowej TRA obejmuje:
" zdefiniowanie zakresu analizy,
" opis systemu lub ruchu w transporcie,
" identyfikację z
ródeł zagrożeń,
" wybór zdarzeń początkujących i określenie scenariuszy zdarzeń,
" ocenę częstości występowania zdarzeń wypadkowych,
" ocenę skutków,
" oszacowania poziomu całkowitego ryzyka,
" ocenę alternatyw ograniczenia ryzyka.
Cechy TRA
Cechy TRA
Cechy TRA
Ogólna procedura ilościowej TRA obejmuje:
" zdefiniowanie zakresu analizy,
" Modelowanie skutków uwolnienia substancji w znacznym stopniu zależy od przyczyny
" opis systemu lub ruchu w transporcie,
" identyfikację z
ródeł zagrożeń,
uwolnienia i dlatego bezpośrednio przenosi się je z technik oceny ryzyka dla instalacji
" wybór zdarzeń początkujących i określenie scenariuszy zdarzeń,
" ocenę częstości występowania zdarzeń wypadkowych,
stałych. Miary ryzyka wyrażone w postaci ryzyka indywidualnego i grupowego
" ocenę skutków,
" oszacowania poziomu całkowitego ryzyka,
(społecznego) są również wspólne dla obu rodzajów ilościowej analizy ryzyka.
" ocenę alternatyw ograniczenia ryzyka.
" Zazwyczaj TRA wykorzystuje się w celu oceny jednostkowych, krótkoterminowych
zagrożeń, a nie chronicznych zagrożeń zdrowia.
" Charakter danych stosowanych w TRA może być odmienny od danych do oceny ryzyka
stałych instalacja. Często wyraża się je w funkcji pokonanej drogi lub w przeliczeniu na
podróż, tranzyt lub wizytę
Oszacowanie skutków transportu niebezpiecznych materiałów - wymagane dane
Modelowanie skutków uwolnienia substancji w znacznym stopniu zależy od przyczyny uwolnienia i dlatego bezpośrednio przenosi się je z
dotyczą:
technik oceny ryzyka dla instalacji stałych. Miary ryzyka wyrażone w postaci ryzyka indywidualnego i grupowego (społecznego) są również
wspólne dla obu rodzajów ilościowej analizy ryzyka.
" przewożonych materiałów,
Zazwyczaj TRA wykorzystuje się w celu oceny jednostkowych, krótkoterminowych zagrożeń, a nie chronicznych zagrożeń zdrowia.
" warunków magazynowania / przewozu (np. temperatura, ciśnienie),
Charakter danych stosowanych w TRA może być odmienny od danych do oceny ryzyka stałych instalacja. Często wyraża się je w funkcji
" ilości ładunku,
pokonanej drogi lub w przeliczeniu na podróż, tranzyt lub wizytę
" stanu technicznego cystern,
" dominujących warunków meteorologicznych charakterystycznych dla rozważanej sieci
drogowej (w tym prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosferycznej),
" charakterystyki topograficznej terenu (ukształtowanie naturalne i antropogeniczne),
" przestrzennego zróżnicowania zagospodarowania terenu wzdłuż tras przewozu, w tym gęstość
zaludnienia w wyszczególnionych strefach (np. mieszkaniowych, handlowych, użyteczności
publicznej - szkoły, szpitale itp.).
Potencjalna strefa oddziaływania dla poszczególnych klas niebezpiecznych materiałów pod kątem
maksymalnych, rekomendowanych stref ewakuacyjnych
Klasa materiału Strefa oddziaływania
niebezpiecznego
A
atwo palne ciecze 0,8 km w każdym kierunku
Palne ciecze 0,8 km w każdym kierunku
Palne materiały 0,8 km w każdym kierunku
Utleniające 0,8 km w każdym kierunku
Pod ciśnieniem, niepalne 2,1 km szerokości i 3,2 km długości
gazy wzdłuż kierunku wiatru
Podciśnieniem, palne gazy 0,8 km w każdym kierunku
0,3 km szerokości i 0,5 km
Toksyczne
długości wzdłuż kierunku wiatru
Wybuchowe 0,8 km w każdym kierunku
2,1 km szerokości i 3,2 km długości
Żrące
wzdłuż kierunku wiatru
Obliczenie prawdopodobieństwa wypadku
" Jeżeli statystyczne informacje dotyczące wypadków transportowych z udziałem niebezpiecznych
substancji nie są dostępne:
" Gdy takie dane są dostępne:
" Konieczne jest dodatkowe wprowadzenie współczynnika korygującego, który odzwierciedla
fizyczną charakterystykę odcinka wybranej jezdni, który może zawyżać prawdopodobieństwo
wypadku na wybranej jezdni.
Obliczenia ryzyka transportowego
wzdłuż różnych odcinków dróg
Założenia:
" Dla każdej przewożonej substancji (kategorii ładunku), oblicza się scenariusze
niebezpiecznych wypadków: prawdopodobieństwo i promień zasięgu strefy z
ofiarami śmiertelnymi (lub poszkodowanymi).
" Dokładność obliczeń, w tym liczba scenariuszy zależeć będzie od
wszechstronności przeprowadzonej analizy.
Uwarunkowania zarządzania ryzykiem w transporcie
" ograniczona możliwość kontroli wielu parametrów, które mają wpływ na natężenie
wypadków i/lub prawdopodobieństwo uwolnienia substancji w transporcie,
" obecność innych użytkowników dróg (nie objętych systemem) - ekstensywne szkolenie
kierowców ciężarówek, odpowiednie środki transportu oraz przestrzeganie zasad
załadunku i norm opakowań nie zmienia zachowania pozostałych kierowców na drodze,
" siły zewnętrznych, np. wpływ pogody, innych pojazdów (może być znaczny),
" skutków mogą być całkowicie niewykonalne lub stosowane w niewłaściwym momencie.
Uwarunkowania zarządzania ryzykiem w transporcie- cd.
" ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości lub wprowadzenia zmian w
całym systemie
" ograniczone możliwości realizowania strategii zapobiegania awariom i minimalizacji
skutków.
Ze względu na nieznane miejsce uwolnienia substancji w przypadku transportu trudniej jest
wskazać i zrealizować skuteczne strategie przeciwdziałania skutkom. Zatamowanie wypływu,
ograniczenie rozpływu, opryskiwanie wodą, spienianie, ewakuacja, itd. jest albo niemożliwe
albo można je zastosować po pewnym czasie od zaistnienia zdarzenia. Uwzględniając
gwałtowne rozprzestrzenianie się wielu znacznych wycieków, takie środki osłabiania skutków
mogą być całkowicie niewykonalne lub stosowane w niewłaściwym momencie.
Ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości
" zmiana środków transportu nie ma wpływu na jakość szlaków komunikacyjnych.
" dostępne są alternatywy potencjalnego ograniczenia ryzyka, to są one zwykle dość
kosztowne i czasochłonne, w szczególności jeżeli wiąże się z nimi zastosowanie nowego
wyposażenia.
W przypadku stałej instalacji można zalecać zastosowanie dodatkowego zaworu lub alarmu, co
można łatwo wykonać, ale nowe wagony lub park samochodowy jako alternatywa ograniczenia
ryzyka w transporcie mogą być znacznie trudniejsze do sfinansowania i zrealizowania. Kwestie
możliwości realizacyjnych pojawiają się w sytuacji, zarówno kiedy należy zbudować nowe
wyposażenie, jak i w sytuacji dostosowania istniejących rozwiązań mogą również potrwać
bardzo długo,
Ograniczona możliwość obniżenia natężenia wypadkowości-cd.
" Nadawca, klient i przewoz
nik, niezależnie od praw własności do produktu wszystkie trzy
strony mogą mieć sprzeczne wymagania w zakresie transportu i przeładunku.
Kierowcy ciężarówek mogą preferować podróżowanie nocą, kiedy drogi są mniej zatłoczone i
(według ich przekonania) prawdopodobieństwo wypadku jest mniejsze. Jednak nadawca i
odbiorca mogą obawiać się podróży nocnych, ze względu na zwiększoną prędkość, większą
ilość ludzi przebywających w domach wzdłuż zamieszkałej części trasy i ewentualne trudności
reagowania w nagłych przypadkach
Metodologia zarządzania ryzykiem w transporcie
Zarządzania ryzykiem w transporcie obejmuje cztery główne grupy zadań:
" analiza ryzyka;
" ocena środków bezpieczeństwa (zapobiegania i minimalizacji skutków);
" ocena ryzyka;
" przyjęcie nowych rozwiązań w systemie transportu, w szczególności w zakresie
środków zapobiegania i środków bezpieczeństwa
Analiza ryzyka
" Celem analizy ryzyka jest określenie i oszacowanie prawdopodobieństw
(częstości) i skutków potencjalnych scenariuszy zdarzeń awaryjnych, które
mogą zagrozić bezpieczeństwu ludzi w pobliżu tras transportowych,
środowisku i/lub samemu przewoz
nikowi.
" Ten cel zakłada, że niezbędne jest podejście całościowe. dla danych środków
transportu, niebezpiecznych ładunków i tras.
Ocena środków bezpieczeństwa
" działanie o charakterze inżynieryjnym, w którym ocenia się różne sposoby
zapobiegania i kontrolowania ewentualnych zdarzeń wypadkowych w celu
zrównoważenia ich z kryteriami akceptacji.
" Zakłada to, że środki bezpieczeństwa. całkowity poziom ryzyka i kryteria akceptacji
powinny być odpowiednio zbilansowane, dla uzyskania bezpiecznego i
funkcjonalnego system transportu.
Ocena ryzyka
" Jest działaniem końcowym o charakterze politycznym, w którym zajmujemy się
całkowitym poziomem ryzyka i kryteriami akceptacji. Jeżeli nie można spełnić
kryteriów akceptacji, niezbędne są zmiany i ponowne dokonanie oceny zdarzeń
wysokiego ryzyka.
" Ocena ryzyka obejmuje politykę w zakresie bezpieczeństwa i kryteria akceptacji.
Celem jest przedstawienie władzom lub firmie transportowej przewodnika po
ocenie ryzyka i jego docelowego poziomu.
Akceptacja ryzyka
" Poziom akceptowalnego ryzyka jest niezbędnym elementem oceny ryzyka i
procesu opracowania strategii zarządzania ryzykiem.
" Istnieje potrzeba przyjęcia kryteriów akceptacji w celu wskazania operatorowi,
jaki poziom bezpieczeństwa musi osiągnąć. Kryteria akceptacji można
postrzegać jako poziomy aspiracji, na których ocenia się środki bezpieczeństwa
ze względu na ich skuteczność kosztową.
Minimalizacja skutków awarii transportowych
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na minimalizację skutków awarii
transportowych są:
" wybór tras przewozowych,
" planowanie skutecznych działań interwencyjnych
.
Wybór tras przewozowych
Czynniki wpływające na decyzje dotyczące wytyczania dróg, z punktu widzenia bezpieczeństwa
środowiska, można grupować w trzy powiązane ze sobą kategorie:
" czynniki obligatoryjne wytyczania tras, włącznie z uwarunkowaniami prawnymi i
technicznymi;
" czynniki ryzyka dla środowiska i zagospodarowania terenu, włącznie z identyfikacją
zagrożenia i ilościowym określeniem ryzyka;
" czynniki subiektywne, odzwierciedlające priorytety społeczeństwa, których znaczenie
może być trudne do ilościowego określenia, włącznie z miejscami szczególnie wrażliwymi
i możliwościami reagowania w przypadku wystąpienia zagrożenia.
Analiza czynników obligatoryjnych:
prawnych
technicznych
Analiza czynników subiektywnych:
Określenie ryzyka:
populacje i obiekty chronione
prawdopodobieństwo wypadku
wrażliwe ekosystemy
skutków wypadku
system reagowania/ewakuacji
skład ryzyka
Ocena ryzyka
Porównanie
Całościowe podejście do oceny i porównywania
ryzyka wywołanego transportem drogowym
Wybór drogi
niebezpiecznych materiałów
Zasady ograniczania częstości zdarzeń wypadkowych
Główne zasady ograniczania częstości zdarzeń wypadkowych można znalez
ć w:
(a) działaniach przewoz
ników, samych pojazdach,
(b) systemie i jakości technicznej dróg/szyn oraz
(c) warunkach pogodowych.
Podstawowe wymogi w zakresie zagadnień (a) można znalez
ć w krajowych
i międzynarodowych przepisach prawnych.
" Zalecenia ONZ
" RID i ADR
" Instrukcje Techniczne DGR i ICAO
" Regulacje prawne Unii Europejskiej
NOWE PODEJŚCIE DO ZARZ
DZANIA
RYZYKIEM DLA TRANSPORTU
NIEBEZPIECZNYCH SUBSTANCJI
" Określenie zakresu
" Znajomość działań
" Ocena
" Strategia
" Działanie
" Weryfikacja
" Ocena
ZNAJOMOŚĆ
OCENA
ZAKRES
DZIAA
AC

Określenie Przeprowadze
działań dla nie analiz
transportu Zebranie ryzyka, przy
niebezpiecznych danych uwzględnieniu
substancji dotyczących możliwych
działań skutków oraz
Strona
Określenie /substancji ich
zaangażowana w
Określenie
wzajemnych /ilości prawdopodobi
transport (np.
zależności z eństw
przewoz
nik, firma
punktów
wysyłająca, rząd) innymi stronami
kontroli
oraz Zebranie
potencjalnego informacji Przeprowadze
ryzyka (tj.
ryzyka dotyczących nie oceny
możliwości
bazowych bazowych
programów / programów /
zmniejszenia
Ustalenie polityki oraz polityki i
ryzyka)
priorytetów dla istniejących porównanie z
analizy oraz praktyk istniejącymi
określenie celów i praktykami
zakresu
zarządzania
ryzykiem
W razie konieczności
Wsparcie, okresowe uaktualnienia,
Przeprowadzić iterację
ponowne określanie priorytetów
STRATEGIA DZIAA
ANIA WERYFIKACJA OCENA
Przeprowadzenie Wdrożenie Potwierdzenie Śledzenie zdarzeń
ocenę opcji dopasowanej postępowania i danych
kontrolnych oraz strategii (np. zgodnie ze dotyczących
ustalić priorytety ulepszone strategią oraz osiągów;
zmniejszenia procedury podjęcia okresowe
ryzyka; konserwacji, określonych przeprowadzanie
opracować rozpowszechnianie, działań oceny
dopasowaną wytyczne skuteczności
strategię techniczne) strategii
zarządzania
ryzykiem,
uwzględniającą
ryzyko, koszta,
zyski, zdolność
wykonywania
oraz inne
współczynniki
Niepodejmowanie
Inne dane
dalszych działań
wejściowe (np.
w danej chwili
koszta, zyski,
zdolność
wykonywania)
Wsparcie, okresowe uaktualnienia, ponowne
określanie priorytetów