Czas. Stomat., 2005, LVIII, 4
Nadliczbowość zębów  na podstawie piśmiennictwa
Supernumerary teeth - on the basis of the literature
Małgorzata Zadurska1, Barbara Pietrzak-Bilińska1, Piotr Chądzyński1,
Małgorzata Laskowska1, Magdalena Kisłowska-Syryczyńska2,
Michał Szałwiński3
Z Zakładu Ortodoncji IS AM w Warszawie1
p.o. Kierownika : dr nauk med. B. Siemińska-Piekarczyk
Z Zakładu Chirurgii Stomatologicznej IS AM w Warszawie2
Kierownik: dr hab. med. A. Wojtowicz
Z II Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie3
Kierownik: prof. dr hab. med. J. Piekarczyk
Streszczenie Summary
W pracy przybliżono aktualne poglądy na etiopa- Current opinions on the aetiology, pathogenesis,
togenezę, klasyfikację oraz częstość występowania classification and prevalence of supernumerary teeth
zębów nadliczbowych. Na podstawie piśmiennictwa have been presented in this paper. On the basis of
omówiono także powikłania będące następstwem nad- the literature, the complications arising as a result of
liczbowości zębów: przesunięcia linii środkowej łu- supernumerary teeth have been discussed: displace-
ków zębowych, diastemę, węzły urazowe, stłoczenia, ment of the dental midline, diastema, occlusal trauma,
przemieszczenia, obroty oraz opóz
nione wyrzynanie, crowding, displacement, rotation and delayed erup-
zatrzymanie lub resorpcję korzeni zębów sąsiednich. tion, retention or resorption of the roots of neighbour-
Przedstawiono możliwości leczenia ortodontycznego, ing teeth. The possibilities of orthodontic, surgical and
chirurgicznego i zespołowego nadliczbowości zębów. complex treatment of supernumerary teeth have been
Zagadnienie zilustrowano przypadkami klinicznymi presented.
pacjentów leczonych w Zakładzie Ortodoncji i II Kli- The theme has been illustrated with clinical cases of
nice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej oraz Zakładzie patients treated at the Department of Orthodontics, the
Chirurgii Stomatologicznej IS AM w Warszawie. II Clinic of Maxillofacial Surgery and the Department
of Oral Surgery of the Medical University of Warsaw.
HASA
A INDEKSOWE: KEYWORDS:
zaburzenia odontogenezy, zęby nadliczbowe, mezjo- disorder of odontogenesis, supernumerary teeth, me-
dens, paramolar, retromolar siodens, paramolar, retromolar
Nadliczbowość zębów (hyperdontio) to stan, mlecznych, stałych lub obu rodzajów uzębie-
w którym zwiększa się liczba zębów w poszcze- nia. Wyróżnia się nadliczbowość zębów rzeczy-
gólnej grupie lub grupach zębów mlecznych wistą i rzekomą, tę ostatnią w przypadku prze-
czy stałych, jak również stan, w którym oprócz trwania zębów mlecznych obok stałych. Zęby
normalnej liczby zębów mlecznych lub stałych nadliczbowe mogą występować pojedynczo lub
występują twory zębopodobne (22). Różne po- w postaci mnogiej (ryc. 2). Spotyka się je u
stacie nadliczbowości przedstawiono na ryc. 1. pacjentów z rozszczepami podniebienia oraz w
Nieprawidłowość ta może dotyczyć zębów niektórych zespołach chorobowych, np. w dys-
265
M. Zadurska i in. Czas. Stomat.,
Etiopatogeneza tej anomalii nie jest dotych-
czas w pełni wyjaśniona. W piśmiennictwie
przytaczane sÄ… teorie: atawistyczna, dychotomii
zawiązka, nadczynności listewki zębowej, na-
czyniowa, genetyczna (dziedziczenia) oraz za-
burzeń w procesach organotwórczych.
T e o r i a a t a w i s t y c z n a (24) tłumaczy
nadliczbowość zębów powrotem do wzoru zę-
bowego prymitywnych ssaków łożyskowych (o
formule zębowej 3143). Wydaje się słuszna, w
przypadku pojawienia się nadliczbowych zębów
przedtrzonowych, budzi natomiast zastrzeże-
Ryc. 1. Różne formy nadliczbowości: a) atypowy,
nia w przypadku kłów (2, 10) . T e o r i a d y -
nadliczbowy ząb sieczny górny, b) perła szkliwna
c h o t o m i i z a w i Ä… z k a (schizodoncji), po-
na zębie trzonowym, c) dwoisty górny ząb sieczny
parta badaniem in vitro, jest podstawÄ… hipote-
przyśrodkowy zrośnięty z zębem nadliczbowym, d)
zy, że hiperdoncja jest poligenetycznie zdeter-
zębiak.
minowaną, pozornie ciągłą zmienną (20, 29).
Koncepcja nadczynności mówi o nadprodukcji
listewki zębowej, kiedy po utworzeniu normal-
nej liczby zawiązków zębowych powstają zęby
nadliczbowe, albo kiedy z pozostałości listewki
zębowej tworzą się perły szkliwne lub  resztki
Serresa . Przyczyną nadczynności mogą być tak-
że czynniki miejscowe, takie jak: procesy zapal-
ne, zbliznowacenia, zakłócona homeostaza po-
między komórkami listewki zębowej, ucisk lub
uraz (3).
T e o r i a n a c z y n i o w a tłumaczy wystę-
powanie zębów nadliczbowych w przednim od-
Ryc. 2. Pantomogram. Hiperdoncja u 7-letniej pacjentki
z zespołem obojczykowo-czaszkowym. cinku szczęki przetrwaniem tętnicy klinowo-
-podniebiennej, która powinna zanikać w mia-
plazji obojczykowo-czaszkowej, zespole Aperta, rÄ™ rozwoju embrionalnego osobnika (2). Zappa
Francescetiego, Gardnera, Hallermana-Streifa, i Hawro (39), powołując się na Sokołowskiego
Marfana (4, 8, 20, 37). i Karolakowską, podają, że  zęby dodatkowe
C e l e m p r a c y jest przedstawienie aktual- powstają w wyniku zadziałania kodu genetycz-
nych poglądów na etiopatogenezę i klasyfikację nego, który w procesie ewolucji uległ dezakty-
zębów nadliczbowych, częstość występowania i wacji, a informacja genetyczna zawarta w DNA
niekorzystne następstwa ich obecności, a także może być przechowywana w ciągu wielu po-
możliwości leczenia ortodontyczno-chirurgicz- koleń w stanie utajonym i zostaje uaktywniana
nego na podstawie piśmiennictwa. przez organizm w określonych, sprzyjających
Nadliczbowość zębów zilustrowano przypadka- okolicznościach .
mi pacjentów leczonych w Zakładzie Ortodoncji, Rodzinne występowanie zębów nadliczbo-
II Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i wych stanowi podstawę teorii dziedziczenia.
Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej IS AM w Sposób dziedziczenia nie stosuje się do praw
Warszawie. Mendla. Niektórzy autorzy sugerują dziedzicze-
266
2005, LVIII, 4 Nadliczbowość zębów
nie autosomalne dominujÄ…ce o zredukowanej pe- W badaniu Komorowskiej (18) ten stosunek wy-
netracji (4). Inni wiążą tę nieprawidłowość z au- niósł 132:12. Odsetek zębów nadliczbowych w
tosomalnym genem recesywnym związanym z szczęce jest oceniany na 90-98%. Występują one
płcią (7). Oparte jest to na obserwacji wyraz
nie głównie w jej przednim odcinku (8, 10, 20, 33).
częstszego występowania hiperdoncji u chłop- U osób ogólnie zdrowych zęby nadliczbowe na
ców w stosunku 2:1 dla odmiany białej oraz 3- ogół pojawiają się pojedynczo (70-87%), cza-
-6,5:1 dla odmiany mongoidalnej (8, 20, 33). sem w liczbie dwóch, a rzadko w postaci mno-
Według teorii zaburzeń organogenezy nadlicz- giej  poniżej 1% przypadków (1, 8, 18, 19, 20,
bowość zÄ™bów jest wynikiem nieprawidÅ‚owoÅ›ci 21, 39). Witensburg i Böering (35) badajÄ…c pa-
organotwórczych pierwszego łuku skrzelowego cjentów z zatrzymanymi zębami nadliczbowymi
w okresie zarodkowym (14). w szczęce zaobserwowali, że aż jedna trzecia z
Częstość występowania tego zjawiska w uzę- nich miała dwa lub więcej zębów nadliczbowych
bieniu mlecznym wynosi wg różnych autorów od w jej przednim odcinku.
0,03 do 1,9%, zaś w uzębieniu stałym 0,15-3,8% Stosunek zębów nadliczbowych wyrzniętych
dla odmiany białej i powyżej 3% dla odmiany do zatrzymanych znacznie różni się w uzębieniu
żółtej (4, 10, 13, 16, 20, 31). Nadliczbowość wy- mlecznym i stałym. Większość autorów badają-
stępuje znacznie częściej u osób odmiany żółtej cych to zagadnienie wykazuje przewagę stałych
(10, 33). Badanie hiperdoncji w uzębieniu mlecz- zębów nadliczbowych zatrzymanych nad wy-
nym ujawnia wyrównany rozkład wśród płci (8, rzniętymi. Odsetek zębów zatrzymanych oscylu-
21). Strużak-Wysokińska (31) podaje, że w hiper- je wokół 75% (21, 33, 39). W uzębieniu mlecz-
doncji uzębienia stałego (po wyłączeniu z anali- nym można zauważyć tendencję odwrotną. Trzy
zy mezjodensa), anomalia ta występowała z jed- czwarte tych zębów jest wyrzniętych i prawidło-
nakową częstością wśród obu płci. Rzadko po- wo ustawionych w łuku zębowym (13).
dawane jest częstsze występowanie zębów nad- Zęby nadliczbowe mogą być klasyfikowane
liczbowych u kobiet (9). Zęby nadliczbowe ob- na podstawie ich kształtu, wielkości i lokalizacji.
serwowano w 100% w dysplazji obojczykowo- Ze względu na budowę dzieli się je na typowe
-czaszkowej (18), często występują u pacjentów (eumorficzne), określane przez niektórych auto-
z rozszczepami podniebienia 15,1-21,7% (18). rów jako dodatkowe (28) i atypowe (dysmorficz-
W piśmiennictwie opisywane są przypadki jed- ne). W pierwszym przypadku mają one morfo-
noczasowego występowania hipo i hiperdoncji logię charakterystyczną dla danej grupy zębów.
(5, 8). Odróżnienie zęba dodatkowego od prawidłowe-
Częstość nadliczbowości zębów wśród pacjen- go może sprawiać trudności. Czasem mają one
tów ortodontycznych oblicza się na 2-3% (11, 18). głęboki rowek wokół szyjki i wgłobioną koronę
Tak znaczne różnice w podawanej w piśmiennic- (10). Zęby typowe stanowią według różnych au-
twie częstości mogą być związane z rasą, liczeb- torów od 4 do11% zębów nadliczbowych (8, 21).
nością badanej populacji i zastosowaną metodą W drugim przypadku występujące twory zębowe
badawczą. W piśmiennictwie ostatnich lat poda- przybierają nietypowe formy, np. różyczkowate,
wana jest większa częstość występowania nad- stożkowate, kroplowate, dłutowate, pieńkowate,
liczbowości, co może być związane z szerszym wieloguzkowe lub nawet samych korzeni.
stosowaniem diagnostyki radiologicznej. Szanse W uzębieniu mlecznym zęby nadliczbowe
pojawienia się zębów nadliczbowych w uzębie- mają zwykle kształt prawidłowy lub rzadziej
niu stałym, przy ich obecności w mlecznym, oce- stożkowaty. Analizę morfologiczną (makrosko-
nia się na około 20-50% (8, 10, 27). pową, radiologiczną i mikroskopową) zębiny
Zęby nadliczbowe umiejscawiają się znacznie 137 zębów nadliczbowych i dodatkowych prze-
częściej w górnym łuku zębowym niż w dolnym. prowadzał Wychowański i wsp. (36). Stwierdzili
267
M. Zadurska i in. Czas. Stomat.,
oni, że zęby nadliczbowe i dodatkowe charakte-  7,8%, (4, 7, 12, 20). Stanowi on około 50% zę-
ryzują się heterogennością budowy histologicz- bów nadliczbowych (10). Najczęściej jest poje-
nej zębiny. dynczy, lecz u około 20% osób stwierdza się 2-3
Podziały zębów nadliczbowych podane przez zęby środkowe (20). Gallas i Garcia (7) zwraca-
innych wyróżniają cztery grupy: stożkowate ina- ją uwagę, że rodzinne występowanie mezjoden-
czej konikalne (kołkowate z normalnym korze- sa jest opisywane w więcej niż jednym pokole-
niem), guzkowate (beczkowate ze szczÄ…tkowym niu. Natomiast badania Huang (12) wykonane
korzeniem), zęby dodatkowe i zębiaki (10, 21). wśród dzieci chińskich nie wykazały ani jedne-
Ze względu na lokalizację i postać wyróżnia się go dodatniego wywiadu rodzinnego w przypad-
następujące formy zębów nadliczbowych: me- ku meziodensa. Burzynski i Escobar (4) sugerują,
zjodensy (ząb środkowy), siekacze przyśrodko- że istnieje gen autosomalny o zredukowanej pe-
we i boczne, paramolary, retromolary, kły oraz netracji, odpowiedzialny za występowanie zęba
zęby przedtrzonowe i trzonowe o budowie ty- środkowego.
powej. Innymi często spotykanymi zębami nadlicz-
Wszyscy autorzy zgodnie uznają, że najczę- bowymi są górne zęby sieczne boczne. Budowę
ściej spotykanym zębem nadliczbowym jest me- mają często typową dla tej grupy zębów, ale
zjodens. Jest on zlokalizowany w szczęce w linii przeważnie mniejsze rozmiary. Dość często wy-
środkowej, między siekaczami przyśrodkowy- stępują u pacjentów z rozszczepami podniebie-
mi, najczęściej ma kształt atypowy stożkowa- nia i umiejscowione są wtedy w linii rozszczepu
ty, z krótkim korzeniem. Może mieć też budo- (20). Jeszcze inną formą zębów nadliczbowych
wę typową dla siekacza i nie różnić się od niego są zęby zatrzonowcowe (dentes distomolares) o
histologicznie (7). Częstość jego występowania budowie szczątkowej (retromolary) lub prawi-
waha się w zależności od odmiany i popula- dłowej (ryc. 3). Są one uznawane za najczęściej
cji. U osób odmiany białej wynosi 0,15-2,2%, występujące zęby nadliczbowe zaraz po mezio-
u Eskimosów  0,77% ludności, natomiast w densie. Ich częstość występowania oceniana jest
populacjach azjatyckich jest znacznie częstszy na 0,02-0,3% w populacji (1, 3, 10, 20, 28, 32).
Ryc. 3. Pantomogram 13-letniej pacjentki z dwoma nadliczbowymi zębami; zatrzonowcowym w szczęce po lewej
stronie oraz niecałkowicie uformowanym zębem przedtrzonowym w żuchwie po stronie prawej.
268
2005, LVIII, 4 Nadliczbowość zębów
Są to najczęściej zęby szczątkowe, przeważnie szczęce, siekacze w żuchwie i kły. Te ostatnie
pozostające we wczesnej fazie rozwoju. W dol- występują najrzadziej ( 8, 10). Niektórzy auto-
nym łuku zębowym mogą być bardziej uformo- rzy zwracają uwagę na zjawisko póz
nego two-
wane. Wykrywane są przypadkowo, najczęściej rzenia zębów nadliczbowych , zarówno u osób z
przy okazji wykonania zdjęcia radiologicznego. dysplazją obojczykowo-czaszkową, jak i ogól-
Częściej występują w szczęce. Symetryczne wy- nie zdrowych. Zjawisko to jest trudno rozpozna-
stępowanie zębów zatrzonowcowych jest częst- walne ze względu na częsty brak wcześniejszej
sze u ludów pierwotnych i niektórych małp człe- dokumentacji radiologicznej (10, 18). Z badań
kokształtnych, co może przemawiać za teorią Komorowskiej (18) wynika, że w około 40%
atawistycznego pochodzenia czwartych zębów przypadków rozwój zębów nadliczbowych był
trzonowych. Istnieją także doniesienia o wystę- znacznie wolniejszy, a na podstawie obserwa-
powaniu piątych i szóstych zębów trzonowych cji pacjentów zdrowych i z dysplazją obojczy-
(17, 20). kowo-czaszkową można wysunąć tezę o zdol-
Kolejną postacią zębów nadliczbowych są pa- ności wytwarzania zawiązków zębowych przez
ramolary, czyli zęby przytrzonowcowe. Zwykle przetrwałą listewkę zębową u kilkunastoletnich
są one małe, szczątkowe, umieszczone bocz- pacjentów. Cechą charakterystyczną dla wszyst-
nie od zęba trzonowego lub w przestrzeniach kich badanych przez tę autorkę pacjentów z póz
-
pomiędzy zębami trzonowymi (10). Niekiedy nymi zębami nadliczbowymi była hiperdoncja w
przybierają formę samych korzeni (12). W nie- uzębieniu mlecznym.
których populacjach są wyjątkowo częste, np. Postępowanie lecznicze w przypadku zębów
u Indian Pima, co wskazuje na silne genetycz- nadliczbowych zależy głównie od tego, czy wy-
ne tło ich występowania (5). Częściej wystę- stępują one w uzębieniu mlecznym, czy stałym.
pują w szczęce. Są umiejscowione przedsion- Poza tym od wieku pacjenta, warunków zgry-
kowo i zwykle rzadko znajdujÄ… miejsce w Å‚uku zowych oraz stopnia uformowania korzeni sÄ…-
zębowym, chyba że dojdzie do przedwczesnej siednich zębów. Nadliczbowe zęby mleczne na
utraty pierwszego zęba trzonowego (w takim ogół są w pełni wyrznięte i w około 75% przy-
wypadku ząb nadliczbowy może zapewnić cią-
głość łuku zębowego). Następną grupą zębów
nadliczbowych wg częstości występowania są
zęby przedtrzonowe, obserwowane od 0,001 do
0,29% (10). Przypominają one swoim kształtem
zęby normalne, mogą być mniejszych rozmia-
rów. Częściej występują w żuchwie.
Zdaniem niektórych autorów czwarte zęby
trzonowe (dentes distomolares), które są z regu-
ły zrudymentowane, stanowią przedłużenie łuku
zębowego ku tyłowi. Wolne paramolary (dentes
paramolares) są położone w przestrzeni między-
zębowej, między M1 i M2 ( paramolary przed-
nie) lub między M2 i M3 (paramolary tylne).
Częściej występujące paramolary zlane z zębami
trzonowymi (23) są określane terminem guzków
paramolarnych (tubercula paramolaria).
Ryc. 4. Zdjęcie zgryzowe szczęki ilustrujące dwa
Oprócz wyżej wymienionych spotykane są
nadliczbowe zęby sieczne  przyczyną zatrzymania
także nadliczbowe siekacze przyśrodkowe w
zębów 11 i 21 u 11-letniego pacjenta.
269
M. Zadurska i in. Czas. Stomat.,
padków znajdują dla siebie miejsce w łuku zę- zu. W przypadku tyłozgryzu z protruzją siekaczy
bowym. Dlatego bywają często niezauważone górnych jest w niektórych przypadkach wskaza-
przez opiekunów. Jeżeli nie powodują poważ- ne pozostawienie zęba nadliczbowego w dolnym
nych zaburzeń w zgryzie, pozostawiane są do łuku zębowym, nawet kosztem przesunięcia dol-
obserwacji. Pacjent z hiperdoncją w uzębieniu nej linii środkowej.
mlecznym powinien pozostawać pod kontrolą Dość skomplikowanym problemem są zęby
kliniczną i radiologiczną ze względu na udo- nadliczbowe niewyrznięte, szczególnie w przed-
wodnioną możliwość (20-50%) wystąpienia hi- nim odcinku szczęki. W dostępnym piśmiennic-
perdoncji w uzębieniu stałym (8, 10, 11). Jeśli twie spotyka się odmienne poglądy co do spo-
dodatkowe zęby mleczne są wyrznięte i drażnią sobu postępowania w takich przypadkach (1,
błonę śluzową jamy ustnej lub języka, a także 10, 33). Jedni autorzy są zdania, że zęby te nale-
utrudniają ruchy żuchwy, należy rozważyć ich ży usuwać natychmiast po ich zdiagnozowaniu.
usunięcie (10, 27). Możliwie wczesne ekstrakcje zębów nadliczbo-
Zęby nadliczbowe stałe na ogół powodują po- wych pozwalają na wykorzystanie samoistne-
ważne zaburzenia w zgryzie  węzły urazowe, go mechanizmu wyrzynania zatrzymanych są-
stłoczenia, przemieszczenia i obroty zębów są- siednich zębów, uniknięcie zaburzeń w rozwoju
siednich oraz przesunięcia linii środkowej łuków zgryzu i wystąpienia omówionych wyżej powi-
zębowych, diastemę w przypadku mezjodensa. kłań. Ponadto postępujący wzrost w pionie ko-
Umiejscowione w przednim odcinku szczęki ści przysiecznej oznacza zwiększenie trudności
stanowią poważny problem estetyczny. Mogą w chirurgicznym dostępie do niewyrzniętych zę-
doprowadzić do zatrzymania, przemieszczenia, bów nadliczbowych, szczególnie inwertowanych
opóz
nionego wyrzynania sąsiednich zębów lub (6, 15, 33).
resorpcji ich korzeni (ryc. 4). W około 75% przy- Inni autorzy zalecają usuwanie zębów nadlicz-
padków pozostają zatrzymane. Spotyka się zęby bowych dopiero po zakończeniu rozwoju korze-
nadliczbowe połączone z zębami prawidłowymi ni zębów sąsiednich, co zmniejsza ryzyko ich
(zęby dwoiste, zlane lub zrośnięte) lub wyrznię- uszkodzenia lub opóz
nienia rozwoju. Poza tym
te heterotopowo, np. w jamie nosowej. Inne po- u starszych dzieci można liczyć na lepszą współ-
wikłania to: powstanie torbieli pierwotnej lub za- pracę i krótsze leczenie ortodontyczne (6, 10,
wiązkowej (0,5-9%), nasilenie próchnicy i chorób 21). Część autorów podaje, że większość zębów
przyzębia oraz bóle neuralgiczne powodowane zatrzymanych (75%) wyrzyna się samoistnie po
przez zębiaki (7, 8, 10, 11, 13, 14, 27, 30, 39). usunięciu zęba nadliczbowego, przy dostatecz-
Pomimo postępującej redukcji szkieletu twa- nej ilości miejsca w łuku i prawidłowym położe-
rzowej części czaszki, a zwłaszcza wyrostków niu zawiązka (8, 10). Polecane jest chirurgiczne
zębodołowych szczęk, której nie towarzyszy odsłonięcie zęba zatrzymanego stałego w przy-
zmniejszenie wymiarów zębów, szczęki czło- padku braku postępu wyrzynania w ciągu 6 mie-
wieka współczesnego mieszczą 32 zęby (24, 25). sięcznej obserwacji po usunięciu zęba nadliczbo-
Wskutek tego każdy stały ząb nadliczbowy jest wego, przy zachowaniu lub odtworzeniu wystar-
przeważnie wskazaniem do ekstrakcji. Zęby nad- czającej przestrzeni w łuku zębowym (8, 10).
liczbowe w żuchwie u pacjentów z nieprawidło- Hattab (10) wśród czynników mogących mieć
wościami z grupy przodozgryzów oraz w szczęce wpływ na długość okresu oczekiwania na wy-
u pacjentów z tyłozgryzami nasilają wady zgry- rznięcie zębów zatrzymanych wymienia: rodzaj
zu. Winiarska-Majczyno i Wilczyńska (34) pod- zęba nadliczbowego, stopień przemieszczenia i
kreślają bezwzględną konieczność usunięcia sie- nachylenia zęba nie wyrzniętego, wielkość prze-
kacza nadliczbowego w dolnym łuku zębowym strzeni w łuku zębowym dla wyrzynającego się
w przypadku zgryzu krzyżowego i przodozgry- zęba oraz czas wykrycia i interwencji chirurgicz-
270
2005, LVIII, 4 Nadliczbowość zębów
nej. Hagström i Anderson (1) uważajÄ… natomiast, no formujÄ…ce siÄ™ (18, 28). WysokiÅ„ska-Miszczuk
że rokowanie co do zębów sąsiednich, w przy- opisuje wykorzystanie paramolara o prawidło-
padku usuwania zębów nadliczbowych, nie jest wym korzeniu, dobrze ustawionego w łuku po
związane z terminem ich usuwania ani ze stop- utracie pierwszego zęba trzonowego do odbudo-
niem rozwoju zębów sąsiadujących. Witensburg wy protetycznej (37). Melnik (26) wykorzystał
i Böering (35) utrzymujÄ…, że na spontaniczne
natomiast nadliczbowy górny siekacz przemiesz-
wyrzynanie zatrzymanych zębów siecznych po
czając go w miejsce usuniętego wcześniej prawi-
usunięciu przyczynowych zębów nadliczbowych
dłowego górnego siekacza centralnego.
nie mają wpływu: wiek pacjenta, liczba zębów
nadliczbowych, uformowanie korzenia ani prze-
Piśmiennictwo
mieszczenie jego wierzchołka.
1. Alvarez I., Creath C. J.: Radiographic consid-
Niektórzy autorzy preferują jednoczasowe
erations for supernumerary tooth extraction: Report
usunięcie zęba nadliczbowego i odsłonięcie zęba
of case. J. Dent. Child., 1995, 62, 2, 141-144.  2.
zatrzymanego z jego wprowadzaniem do Å‚uku
Anhocler H., Haber-Milewska T.: Rzadki przypa-
zębowego za pomocą sztywnego lub elastyczne-
dek symetrycznego występowania nadliczbowych
go połączenia (35). Inni polecają po odsłonięciu
zębów mlecznych. Czas. Stomat., 1997, XXX, 12,
zęba zatrzymanego oczekiwanie na jego samo-
1099-1101.  3. Białkowska-Głowacka J., Grzesiak-
istne, dalsze wyrzynanie (10). Po usunięciu zęba
Janas G., Foczpański J., Ratajek-Gruda M.: Rzadkie
nadliczbowego jest wskazane wykonanie kontrol- przypadki występowania zębów trzonowych czwar-
tych w szczęce. Mag. Stom., 2002, 3, 34-35.  4.
nego zdjęcia rentgenowskiego, ze względu na
Burzynski N. Escobar V.: Classification and ge-
możliwość pozostania fragmentów zęba, ciała
netics of numeric anomalies of dentition. March
obcego, urazu sąsiednich zębów lub obecności
of dimes birth defects foundation: Original Article
kolejnego zęba nadliczbowego (1). W niektórych
Series, 1983, 19, 1, 99-104.  5. Camilleri G. E.:
przypadkach pozostawia się zęby nadliczbowe,
Concomitant hypodontia and hyperdontia. Brit.
kontrolujÄ…c je okresowo radiologicznie. Taka sy- Dent. J., 1967, 3, 338-339.  6. Ducka-Karska K.,
tuacja dotyczy najcześciej zębów zatrzonowco- Kąkolewska-Mączyńska J., Rychter Z.: Postępowanie
ortodontyczne w przypadkach póz
nego usunięcia
wych, szczególnie górnych, które często nie dają
zębów nadliczbowych. Czas. Stomat., 1973, XXVI,
negatywnych objawów, a zabieg ich wydłutowa-
12, 1395-1400.  7. Gallas M., Garcia A.: Retention
nia byłby bardzo traumatyczny dla pacjenta (3).
of permanent incisors by mesiodens: a family affair.
W każdym przypadku nadliczbowości zębów
Brit. Dent. J., 2000, 188, 2, 63-64.  8. Górniak D.,
postępowanie ortodontyczne lub ortodontyczno
Jarczyńska I., Ziemba Z.: Nadliczbowość zębów 
 chirurgiczne powinno być starannie przemy- przegląd piśmiennictwa i opis 3 leczonych przypad-
ków. Ortopedia Szczękowa i Ortodoncja, 2001, 1,
ślane, uzależnione od konkretnego przypadku
17-25.  9. Grzesiak-Janas G., Kintzi M., Kowalczyk
oraz poprzedzone wnikliwÄ… diagnostykÄ… radio-
A., Milwicz A.: Zęby nadliczbowe. Mag. Stom., 2003,
logicznÄ… (z zastosowaniem konwencjonalnych
1, 42-43.  10. Hattab F., Yassin O., Rawashdeh M.:
zdjęć pantomograficznych, zębowych, zgryzo-
Supernumerary teeth: Report of three cases and re-
wych lub cyfrowych). Leczenie ortodontyczne
view of the literature. J. Dent. Child., 1994, 61, 5,
jest prowadzone za pomocą aparatów ruchomych
382-392.
lub stałych. W przypadku nasilonych nieprawi-
11. Herud B., Szafrańska A., Cwalina L.: Zęby
dłowości zębowych lepsze efekty uzyskuje się
nadliczbowe jako przyczyna nieprawidłowości na-
stosując aparaty stałe cienkołukowe.
rządu żucia w materiale Zakładu Ortodoncji IS AM
W niektórych przypadkach zęby nadliczbowe
w Białymstoku. Czas. Stomat., 1994, XLVII, 5,
są wykorzystywane do zabiegów u pacjentów z
363-365.  12. Huang W., Tzong-Ping T., Huey-Li
jakościowymi brakami zębowymi w autotrans-
S.: Mesiodens in the primary dentition stagger ra-
plantacji, np. zęby zatrzonowcowe i zęby póz
- diographic study. J. Dent. Child., 1992, 59, 186-
271
M. Zadurska i in. Czas. Stomat.,
189.  13. Humerfelt D., Hurlen B., Humerfelt S.: of identical twins in relation to three dental anom-
Hyperdontia in children below four years of age: a alies: Multiple supernumerary teeth, juvenile peri-
radiographic study. J. Dent. Child., 1985, 52, 121- odontosis, and zero caries incidence. J. Oral Surg.,
124.  14. Jagodzińska J.: Kilka uwag na temat zę- 1981, 52, 391-394.  30. Siemińska-Piekarczyk B.,
bów nadliczbowych. Czas. Stomat., 1974, XXVIL,
Piekarczyk J., Tołłoczko-Tarnawska M.: Opóz
nione
3, 281-285.  15. Juszczyk-Popowska B., Pietrzak-
w wyrzynaniu stałe siekacze u dzieci. Przeg. Stom.
Bilińska B., Tuderek-Sobocińska G., Wychowański
W. Rozw., 1996, 1, 16-17.
P., Zadurska M.: Postępowanie chirurgiczne w przy-
padku niewyrzniętych o czasie górnych stałych sie- 31. Strużak-Wysokińska M., Kamińska K.,
kaczy  omówienie przypadków. Nowa Stom., 1998, Wysokińska-Miszczuk J.: Zęby nadliczbowe w
III, 3, 42-47.  16. Juzwa E., Winiarska-Majczyno
przednim odcinku szczęki. Czas. Stomat., 1987, XL,
M.: Nadliczbowe zęby mleczne. Czas. Stomat., 1973,
7, 446-450.  32. Tanaka S., Murakami Y., Fukami
XXVI, 4, 406-409.  17. Kąkolewska-Mączyńska
M., Nakano K., Fujisawa S., Miyoshi S.: A rare case
J., Żyszko A.: Zęby przytrzonowe i czwarte trzono-
of bilateral supernumerary teeth in the mandibular
we. Czas. Stomat., 1990, XLVIII, 4, 232-233.  18.
incisors. Brit. Dent. J., 1998, 185, 8, 386-388.  33.
Komorowska A., Drelich A.: Powstawanie i rozwój
Tay. I., Pang A., Yuen S.: Unerupted maxillary an-
zębów nadliczbowych. Czas. Stomat., 1995, XLVIII,
terior supernumerary teeth: report of 204 cases. J.
4, 272-281.  19. Kozłowska I., Grątkowska H.:
Dent. Child., 1984, 51, 289-293.  34. Winiarska-
Przypadek mnogich zębów nadliczbowych. Czas.
Majczyno M., Wilczyńska M.: Postępowanie orto-
Stomat., 1971, XXIV, 3, 237-241.  20. Langlais
dontyczne w przypadkach zębów nadliczbowych
R., Langland O., Nortje C.: Diagnostic imaging of
w przednim odcinku żuchwy. Czas.Stomat., 1981,
the jaws. Radiographic localisation technics. Dent.
XXXIV, 8, 817-821.  35. Witensburg B., Boering G.:
Radiol. Photo., 1979, 52, 69-77.
Eruption of impacted permanent upper incisors after
removal of supernumerary teeth. Int. J. Oral Surg.,
21. Liu J.: Characteristics of premaxillary su-
1981, 10, 423-431.  36. Wychowański P., Wojtowicz
pernumerary teeth: A survey of 112 cases. J. Dent.
A., Stawicka-Wychowańska R., Roszkowski W.,
Child., 1995, 62, 4, 262-265.  22. A
abiszewska-
Kalinowski E.: Analiza morfologiczna zębiny zę-
Jaruzelska F. (red): Ortopedia szczękowa PZWL,
bów nadliczbowych i dodatkowych. Nowa Stom.,
Warszawa 1983.  23. Masztalerz A.: Dentes para-
2004, IX, 27, 3-5.  37. Wysokińska-Miszczuk J.,
molares. Czas. Stomat., 1968, XXI, 2, 249-251.  24.
Kamińska K.: Rzadki przypadek zębów nadliczbo-
Masztalerz A.: Stłoczenia zębów  problem nie tylko
wych. Czas. Stomat., 1988, XLI, 9, 544-548.  38.
ortodontyczny. Mag. Stom., 1995, V, 1, 43, 17-26. 
25. Masztalerz A.: Zmiany rozwojowe zgryzu  fak- Zappa J., Hawro E.: Czwarty zÄ…b trzonowy, zÄ…b po-
dwójny i zęby dodatkowe w jednym łuku zębowym
ty i mity. Mag. Stom., 2003, XII, 9, 142, 10-16.  26.
Melnik A.: Orthodontic movement of a supplemen-  opis przypadku. Mag. Stom., 2003, XII, 9, 142,
tal maxillary incisor through the midpalatal suture 67-68.  39. Zilberman Y., Malron M., Shteyer A.:
area. Am. J. Orth. Dent. Orth., 1993, 104, 1, 85-90. 
Assessment of 100 children in Jerusalem with super-
27. Rizzutti N., Scotti S.: A case of hyperdontia with
numerary teeth in the premaxillary region. J. Dent.
twenty-two supernumeraries: It s surgical-orthodon-
Child., 1992, 59, 44-47.
tic treatment. Am. J. Orth. Dent. Orth., 1997, 111,
Otrzymano: dnia 21.IX.2004 r.
5, 471-480.  28. Różyło T. K., Walawska B., Różyło
I.: Zatrzymane czwarte zęby trzonowe. Przeg. Stom.
W. Rozw., 1998, 4, 19-20.  29. Rubin M., Nevins Adres autorów: 02-005 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59,
A., Berg M., Borden B., Meadow E.: A comparison paw. XI.
272