ZDROWIE I CHOROBA
Według Światowej organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to stan pełnego dobrego
samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego. Oznacza to, że organizm jest zdrowy gdy:
" budowa i czynności wszystkich narządów są prawidłowe,
" funkcjonowanie organizmu pozwala przystosować się do otaczających go warunków i
zachować równowagę (homeostazę),
" przystosowanie to, w przypadku człowieka, dotyczy również wymiaru psychicznego i
społecznego.
Ogólnie można powiedzieć, że zdrowie to całkowita równowaga, albo inaczej pełna homeostaza
organizmu.
Zaburzenie homeostazy oznacza chorobę.
Istnieje kilka klasyfikacji chorób:
1. Podział topograficzno-anatomiczny dzieli choroby ze względu na narząd lub układ,
którego dotyczą - np. choroby nerek, wątroby, serca, płuc, układu pokarmowego,
wewnątrzwydzielniczego itd. Podział ten jest powszechnie stosowany w medycynie, lista
specjalności lekarskich związanych z leczeniem konkretnego narządu jest długa, np.
" kardiologia  serce,
" laryngologia - górne drogi oddechowe,
" pulmonologia  płuca,
" gastrologia - układ pokarmowy,
" dermatologia  skóra,
" endokrynologia - układ wydzielania wewnętrznego,
" okulistyka - oczy.
Podział ten jest co prawda praktyczny, ale często zbyt powierzchowny. Wiele chorób nie ogranicza
się do jednego narządu, a prawie każda wywołuje jakieś skutki w całym organizmie.
2. Podział oparty na okresie życia, w którym rozwija się choroba. Tutaj wyróżnia się dwa
okresy w życiu człowieka, charakteryzujące się występowaniem chorób specyficznych dla
wieku lub nieco innym ich przebiegiem. Specjalności lekarskie to:
" pediatria zajmująca się chorobami wieku dziecięcego,
" geriatria zajmująca się chorobami wieku starczego.
3. Podział etiologiczny, czyli oparty na przyczynie wywołującej chorobę.
Choroby zakaz
ne wywoływane są przez biologiczne czynniki chorobotwórcze. Czynnikami tymi
mogą być:
" drobnoustroje, czyli małe, jednokomórkowe organizmy, jak bakterie, pierwotniaki,
niektóre grzyby. Zwyczajowo do drobnoustrojów zalicza się też priony i wirusy, mimo, że
nie są żywymi organizmami.
" organizmy wielokomórkowe o większych rozmiarach, np. tasiemce, czy glista. Nie są w
potocznej świadomości kojarzone z chorobami zakaz
nymi, ale zgodnie z definicją tych
chorób, należą do czynników je powodujących.
Wszystkie patogeny są pasożytami - odżywiają się i rozmnażają kosztem organizmu
ludzkiego.
Priony i wirusy co prawda nie odżywiają się w ogóle, ale w specyficzny dla siebie sposób
powielają własne cząsteczki, przy czym zawsze odbywa się to wewnątrz organizmu i ze szkodą dla
niego, dlatego również zaliczane są do pasożytów.
Drobnoustroje
Priony
Prion to zmieniona cząsteczka białka, która w swej właściwej postaci jest składnikiem
zdrowej komórki. Różni się od prawidłowej kształtem cząsteczki (strukturą trzeciorzędową)
oraz zdolnością do narzucania prawidłowemu białku swojej konformacji.
Po przedostaniu się do wnętrza komórki prion wiąże się z prawidłowym białkiem i  zmusza je do
przyjęcia kształtu priona. Powstające w ten sposób priony nadają chorobotwórczy kształt kolejnym
cząsteczkom. Prowadzi to do ich gromadzenia się w komórce (enzymy komórkowe nie potrafią ich
rozłożyć) i wreszcie doprowadza do jej rozerwania. Uwolnione priony mogą atakować i niszczyć
następne komórki.
Najbardziej znanym schorzeniem wywoływanym przez priony jest choroba Kreutzfelda Jacoba
wywołującagąbczaste zwyrodnienie mózgu. Istnieją podejrzenia, że może się ona rozwijać na
skutek wprowadzenia do organizmu prionów wywołujących podobną chorobę u krów - tzw.
chorobę wściekłych krów (BSE).
Wirusy
Wirusy są czynnikami zakaz
nymi zbudowanymi z białek i kwasów nukleinowych. Nie są
zbudowane z komórek i nie mają własnego metabolizmu, dlatego nie są traktowane jako
organizmy.
Określone rodzaje wirusów infekują na ogół określony rodzaj komórek (są specyficzne). Wnikają
do ich wnętrza, wbudowują swój materiał genetyczny w DNA komórki i zmuszają ją do produkcji
nowych cząstek wirusa. Po wyprodukowaniu odpowiedniej ich ilości komórka najczęściej rozpada
się, a uwolnione wirusy atakują następne komórki.
Zapobieganie chorobom wirusowym polega na stosowaniu szczepień ochronnych przeciw
najczęściej występującym i niebezpiecznym odmianom wirusów. W ostatnich latach pojawia się
coraz więcej skutecznych leków przeciwwirusowych pozwalających leczyć niektóre wywoływane
przez nie choroby.
Częściej spotykane choroby wirusowe człowieka to:
" AIDS,
" choroby wieku dziecięcego: odra, ospa wietrzna, różyczka, nagminne zapalenie ślinianek
przyusznych (świnka),
" infekcje wywołujące przeziębienia: katar, grypa,
" wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka zakaz
na).
Odzwierzęcą chorobą wirusową jest wścieklizna.
Bakterie
Bakterie są powszechnie występującymi organizmami, spotkać je można praktycznie wszędzie.
Większość z nich nie jest dla człowieka groz
na, a kontakt z nimi jest wręcz konieczny dla
prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Niektóre są trwale związane z
organizmem człowieka, żyjąc np. w jelicie grubym jako komensale lub w symbiozie.
Komórki bakterii są małe, prosto zbudowane i otoczone ścianą komórkową. Ściana może być
grubsza lub cieńsza i, przy stosowaniu odpowiednich metod barwienia, zabarwiająca się trwale lub
ulegająca odbarwieniu. Fakt ten jest podstawą klasyfikowania bakterii na:
" gram + (dodatnie) - to te o grubej ścianie, barwiące się trwale,
" gram  (ujemne) - posiadające ścianę cienką i odbarwiające się.
Podział ten jest ważny z medycznego punktu widzenia, gdyż od właściwości ściany komórkowej
bakterii zależy jej wrażliwość na antybiotyk.
Bakterie chorobotwórcze to zaledwie 3-4% wszystkich znanych gatunków bakterii. Stosują
różne strategie atakowania organizmu człowieka, ale najczęściej choroba jest skutkiem
produkowania przez nie szkodliwych substancji:
" enzymów rozpuszczających tkanki gospodarza - tak działa laseczka zgorzeli gazowej
wywołująca gangrenę lub gronkowce i paciorkowce rozpuszczające czerwone ciałka krwi,
" toksyn zatruwających organizm, np. laseczka jadu kiełbasianego, laseczka tężca.
Profilaktyka chorób bakteryjnych polega przede wszystkim na stosowaniu podstawowych zasad
higieny i poddawaniu się szczepieniom ochronnym. Lekami stosowanymi w zwalczaniu chorób
bakteryjnych są antybiotyki. Substancje te w naturze wytwarzane są przez niektóre
mikroorganizmy (głównie grzyby oraz bakterie) i skierowane są przeciwko innym,
konkurencyjnym mikroorganizmom. Współcześnie antybiotyki otrzymywane są drogą sztucznej
syntezy. Ich sposób działania jest różny, np. penicylina hamuje budowę ściany komórkowej. Ze
względu na coraz częściej spotykane zjawisko oporności bakterii na antybiotyki, leki te
powinny być stosowane z umiarem i tylko w przypadkach bezwzględnie koniecznych.
Uwaga! Antybiotyki są lekami zwalczającymi choroby bakteryjne i nie są skuteczne w leczeniu
chorób wirusowych.
Częściej spotykane choroby bakteryjne to: angina, gruz
lica, tężec, cholera, kiła, rzeżączka, dur
brzuszny, tyfus, szkarlatyna (płonica), dyfteryt (błonica), dżuma.
Grzyby chorobotwórcze - to najczęściej drożdżaki, rozwijają się zazwyczaj na skórze, w jamie
ustnej i na błonach śluzowych narządów płciowych, wywołując schorzenia zwane grzybicami.
A
atwo się przenoszą przez bezpośredni kontakt z zarażoną osobą lub przez urządzenia sanitarne
(prysznice) i inne przedmioty. Mogą być też ubocznym skutkiem leczenia antybiotykami. Leczenie
jest trudne, często długotrwałe, gdyż choroba ma tendencje do nawracania.
Pierwotniaki
Czynności życiowe pierwotniaków przypominają czynności organizmów zwierzęcych, tzn.
przeważnie są one heterotroficzne i posiadają zdolność aktywnego poruszania się. W
przeciwieństwie do zwierząt mają zawsze jednokomórkową budowę. W naszej szerokości
geograficznej tylko nieliczne z pierwotniaków są patogenami, częściej zdarza się to w krajach
tropikalnych.
Pierwotniak
Nazwa choroby wywołujący Sposób zarażenia Przebieg infekcji, objawy
chorobę
Choroby pospolicie wystęujące w Polsce
Pasożyt bytuje w jelicie cienkim i
drogą pokarmową przewodach żółciowych, wywołuje
(niemyte owoce, różne dolegliwości ze strony układu
lamblioza lamblia jelitowa
brak higieny pokarmowego: bóle brzucha,
odżywiania) biegunki, mdłości, czasami przebieg
jest bezobjawowy.
kontakt seksualny, u Pasożytuje w drogach płciowych i
rzęsistek
rzęsistkowica kobiet przez moczowych, wywołując stany
pochwowy
urządzenia sanitarne zapalne, pieczenie, świąd, upławy.
Choroba często przebiega
drogą pokarmową,
bezobjawowo, ale u kobiet wciąży
częstym z
ródłem są
pierwotniaki mogą pokonać barierę
koty (w kale
toksoplazmoza Toxoplasma gondii łożyskową i wtedy wywołują
zarażonych kotów
uszkodzenie ośrodkowego układu
występują postacie
nerwowego u rozwijającego się
inwazyjne)
płodu.
Choroby krajów tropikalnych, pojawiające się w Polsce w wyniku  przywiezienia przez
podróżujące osoby
malaria zarodziec malarii ukąszenie komara Występuje w strefie tropikalnej w
widliszka Afryce, Azji i Ameryce. Podczas
ukąszenia przez komara, wraz z jego
śliną do krwi człowieka dostają się
inwazyjne postacie pierwotniaka.
Najpierw mnożą się w wątrobie i
śledzionie, następnie atakują
czerwone krwinki - wnikają do ich
wnętrza, rozmnażają się i
doprowadzają do ich rozpadu.
Rozpad krwinek jest synchroniczny i
następuje co trzeci lub czwarty dzień
(zależy od postaci malarii). Rozpad
objawia się wysoką gorączką i
silnymi dreszczami. Choroba jest
uleczalna pod warunkiem wczesnego
zdiagnozowania. Nieleczona
prowadzi do śmierci.
Malaria jest poważnym problemem
medycznym krajów
okołozwrotnikowych. Z powodu
braku odpowiedniej opieki
medycznej i środków finansowych
jest jedną z częstszych przyczyn
śmierci ich mieszkańców. Pewną
odporność na chorobę daje obecność
nietypowych krwinek spotykanych w
anemii sierpowatej - chorobie o
podłożu genetycznym (zarodz
ce nie
atakują tych krwinek), dlatego
anemia sierpowata jest często
spotykana wśród ludności krajów
tropikalnych.
Występuje wyłącznie w tropikalnych
rejonach Afryki. Wywołuje objawy
ogólnego osłabienia, a w ostatnim
stadium zaburza pracę ośrodkowego
śpiączka świdrowiec ukąszenie przez układu nerwowego. Chory jest
afrykańska gambijski muchę tse-tse nadmiernie podniecony, po czym
zapada w śpiączkę kończącą się
śmiercią. Stosowanie odpowiednich
leków prowadzi do całkowitego
wyleczenia.
Bytuje w jelicie grubym i czasem
latami nie ujawnia się (odżywia się
wtedy żyjącymi tam bakteriami). Po
pewnym czasie, najczęściej w
drogą pokarmową chwilach osłabienia organizmu,
czerwonka najczęściej przez uaktywnia się, zaczyna odżywiać się
pełzak czerwonki
pełzakowata wypicie wody, w nabłonkiem jelita, wywołując silne i
(ameba)
(dyzenteria) której znajdują się krwawe biegunki. Choroba jest
pierwotniaki uleczalna, ale niebezpieczna, a
nieleczona prowadzi do śmierci.
Profilaktyka polega na spożywaniu w
krajach tropikalnych wyłącznie wody
kupowanej w zamkniętych butelkach.
Pasożyty zwierzęce wewnętrzne - Bytują wewnątrz organizmu człowieka, najczęściej w
przewodzie pokarmowym. Są przedstawicielami płazińców (tasiemce) oraz nicieni, nazywanych
dawniej obleńcami (glista, włosień, owsik).
Nazwa choroby Pasożyt Sposób zarażenia Przebieg zakażenia i objawy
W jelicie cienkim wągier przekształca
się w dojrzałego osobnika. W zależności
od gatunku może osiągać od 3 do
kilkunastu m długości. Do ścian jelita
przyczepia się przyssawkami lub
haczykami. Ciało pasożyta podzielone
tasiemiec uzbrojony, jest na człony, najstarsze z nich
zjedzenie zakażonego,
tasiemiec wypełnione w całości jajami, odrywają
surowego lub
nieuzbrojony, się i wydalane są wraz z kałem. Objawy
niedogotowanego
tasiemczyca tasiemiec zarażenia to ogólne osłabienie,
mięsa zawierającego
bruzdogłowiec, chudnięcie, różne dolegliwości ze strony
postać larwalną - tzw.
sporadycznie inne układu pokarmowego. Zakażenie
wągier
gatunki tasiemców bruzdogłowcem prowadzi ponadto do
silnego niedoboru witaminy B12, co
prowadzi do anemii złośliwej. Aby
ustrzec się przed zakażeniem, nie należy
spożywać mięsa, które nie było badane
przez weterynarza. Choroba jest łatwo
leczona farmakologicznie.
Z połkniętych jaj w jelicie wylęgają się
larwy, które przebijają ścianki jelita i
dostają się do krwi. Wraz z krwią
wędrują do płuc, gdzie z kolei przebijają
pęcherzyki płucne i wędrują w górę dróg
oddechowych. Dochodząc do gardła
wywołują u zakażonej osoby odruch
połykania i po raz drugi dostają się do
spożycie jaj glisty
jelita cienkiego. Tu przekształcają się w
znajdujących się na
osobniki dorosłe, rozmnażają się, a jaja
nieumytych owocach
glistnica glista ludzka wydalane są wraz z kałem. Jaja glist
lub warzywach, w
potrafią przetrwać długi okres w
wodzie, a także na
niekorzystnych warunkach, nawet po 3
nieumytych rękach
latach zachowują zdolność do inwazji.
Poza objawami ze strony układu
pokarmowego, chorego cechuje duża
nerwowość, częste są też objawy alergii.
Profilaktyka polega na przestrzeganiu
podstawowych zasad higieny
odżywiania. Choroba łatwo leczona
farmakologicznie.
włośnica włosień spiralny Zjedzenie Zjedzone larwy dostają się do jelita
(włosień kręty) niedogotowanego cienkiego, gdzie dojrzewają płciowo,
mięsa wieprzowego rozmnażają się, przy czym samice nie
(lub dziczyzny) składają jaj, lecz  rodzą młode larwy i
zawierającego larwę wkrótce giną. Larwy natomiast
pasożyta przebijają ścianki jelita i wędrują wraz z
krwią do różnych narządów ciała.
Osiadają najczęściej w mięśniach
szkieletowych gdzie zwijają się spiralnie,
otaczają się osłonką i w takiej postaci
mogą przetrwać nawet kilkadziesiąt lat.
Okres wędrówki larw charakteryzuje się
wysoką gorączką i ogólnym złym
samopoczuciem, bólami i usztywnieniem
mięśni, zaburzeniami oddychania i akcji
serca. Zarażenie większą ilością włośni
może być dla człowieka śmiertelne.
Leczenie jest bardzo trudne, możliwe
tylko w okresie wędrówki larw. Po
otorbieniu się w mięśniach są już
praktycznie nieusuwalne.
Z połkniętych jaj rozwijają się larwy, a
po pewnym czasie osobniki dorosłe.
Pasożytują w jelicie grubym. Samice
połknięcie jaj składają jaja na zewnątrz w okolicy
znajdujących się na otworu odbytowego, skąd przy braku
niemytych owocach i higieny, mogą zostać przeniesione na
owsica owsik
warzywach, również różne przedmioty, w tym na żywność.
na rękach (często Choroba spotykana jest najczęściej u
samozarażenie) dzieci w wieku przedszkolnym, co
związane jest z typowym dla tego okresu
wkładaniem palców i różnych
przedmiotów do ust.
Pasożyty zewnętrzne
Mogą być stałe lub okresowe. Pasożytem stałym jest świerzbowiec, wywołujący chorobę -
świerzb. Żywi się komórkami naskórka, drążąc w nim korytarze i wywołując uczucie silnego
świądu. A
awo przenosi się przez bezpośredni kontakt lub przedmioty codziennego użytku.
Pasożyty okresowe żywią się krwią. Należą do nich pchły, wszy, komary, kleszcze, pijawki. Są
niebezpieczne głównie z powodu przenoszenia różnych chorób. Np. kleszcze przenoszą wirusowe
zapalenie opon mózgowych i boreliozę.