MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Dariusz Kowalczyk
Małgorzata Kowalczyk
Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dz
więkowych
313[06].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Paweł Pirosz
mgr in\
. Marcin Makowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Kowalczyk
Konsultacja:
mgr in\
. Joanna Stępień
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[06].Z1.01
Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dz
więkowych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu asystent operatora dz
więku.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Budowa i działanie equalizera 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Budowa i działanie kompresora 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzające 13
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3. Procesory efektowe 16
4.3.1. Materiał nauczania 16
4.3.2. Pytania sprawdzające 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Mikrofony bezprzewodowe 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzające 22
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 23
4.5. Systemy odsłuchowe 24
4.5.1. Materiał nauczania 24
4.5.2. Pytania sprawdzające 27
4.5.3. Ćwiczenia 27
4.5.4. Sprawdzian postępów 29
4.6. Konsolety mikserskie, podział i zastosowanie. Multikory 30
4.6.1. Materiał nauczania 30
4.6.2. Pytania sprawdzające 34
4.6.3. Ćwiczenia 34
4.6.4. Sprawdzian postępów 35
4.7. Wzmacniacze mocy i systemy głośnikowe 36
4.7.1. Materiał nauczania 36
4.7.2. Pytania sprawdzające 39
4.7.3. Ćwiczenia 39
4.7.4. Sprawdzian postępów 40
4.8. Wzmacniacz słuchawkowy, filtr mikrofonowy, limiter, ekspander,
bramka szumowa, deesser. System RACK. 41
4.8.1. Materiał nauczania 41
4.8.2. Pytania sprawdzające 42
4.8.3. Ćwiczenia 43
4.8.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności charakteryzowania studyjnych
urządzeń dz
więkowych.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania, który umo\
liwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia
związane z budową i działaniem organów słuchowych człowieka, z rozchodzeniem się
dz
więku, o reagowaniu dz
więku na napotkane bariery. Poznanie zasad izolacji i akustyki
pomieszczeń oraz ocenianie i dobieranie odpowiednich materiałów do adaptacji
akustycznych pozwoli na zdobycie umiejętności prawidłowego określania właściwości
akustycznych pomieszczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne z
ródła informacji.
4. Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń.
5. Ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów i sprzętu pomocnych w ich realizacji.
6. Sprawdzian postępów.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania w nim zawarte.
Prawidłowe odpowiedzi oznaczają, \
e opanowałeś materiał rozdziału.
7. Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi.
8. Wykaz literatury.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś
nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
313[06].Z1
Technika studyjna
313[06].Z1.01
Charakteryzowanie studyjnych
urządzeń dz
więkowych
313[06].Z1.02
Konfigurowanie
i obsługa studyjnego sprzętu
dz
więkowego
313[06].Z1.03
A
ączenie urządzeń toru fonicznego
i wizyjnego
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu akustyki,
- rozró\
niać elementy obwodów elektrycznych,
- czytać schematy blokowe urządzeń elektronicznych z zakresu akustyki,
- obsługiwać komputer,
- obsługiwać urządzenia audio powszechnego u\
ytku,
- stosować przepisy BHP przy obsłudze urządzeń elektrycznych.
Ponadto powinieneś posiadać:
- badania laryngologiczne dopuszczające do pracy w charakterze akustyka  wskazany
audiogram.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić budowę, zasady działania i obsługi urządzeń dz
więkowych stosowanych
w produkcji filmowej, telewizyjnej, radiowej, teatralnej, fonograficznej i estradowej,
- skorzystać z instrukcji obsługi urządzeń elektronicznych,
- scharakteryzować urządzenia systemów odsłuchowych,
- wyjaśnić pojęcie wewnętrznego toru fonicznego,
- zastosować elementy toru fonicznego: kable, gniazda, wtyki do monta\
u urządzeń
dz
więkowych,
- określić rodzaje oraz zastosowanie mikrofonów i mikroportów,
- dobrać osprzęt mikrofonów i mikroportów, w zale\
ności od ich przeznaczenia,
- obsłu\
yć analogowe i cyfrowe stoły mikserskie,
- wykonać wewnętrzne i zewnętrzne połączenia toru fonicznego oraz krosownice,
- zastosować analogowe i cyfrowe modyfikatory zewnętrzne,
- obsłu\
yć analogowe i cyfrowe urządzenia zapisujące i odtwarzające,
- określić formaty, programy oraz zasady współpracy stacji komputerowej ze studiem,
- wyjaśnić pojęcia: urządzenia synchronizujące, synchronizacja mechaniczna, kwarc,
piloton, kod czasowy,
- wyjaśnić zasady działania zautomatyzowanych stołów analogowych i cyfrowych,
- scharakteryzować zasady akustyki pomieszczeń studyjnych,
- zastosować przenośny sprzęt dz
więkowy,
- opracować dokumentację dotyczącą studyjnych urządzeń dz
więkowych,
- oznakować zapisane nośniki,
- posłu\
yć się normami technicznymi obowiązującymi w produkcji filmowej, telewizyjnej,
radiowej, teatralnej fonograficznej i estradowej,
- sporządzić zamówienia na materiały i sprzęt do nagłośnienia studia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Budowa i działanie equalizera
4.1.1. Materiał nauczania
Studio nagraniowe jest miejscem, w którym obecnie urządzenia elektroniczne pełnią
niebagatelną rolę w kształtowaniu materiału dz
więkowego. Wspomagają one od realizatora,
aby końcowy efekt jego pracy odpowiadał wizji artysty lub artystów, a w dalszej
konsekwencji satysfakcjonował odbiorców.
Jednym z urządzeń mających wpływ na brzmienie muzyki (rzadziej w nagraniach tekstu)
jest equalizer. Nazywany jest czasem korektorem graficznym, z uwagi na mo\
liwość
wzrokowej oceny kształtowanej przez niego charakterystyki częstotliwościowej. Pozwala na
to sposób umieszczenia potencjometrów suwakowych (rys. 1). Obecnie za standard uznaje się
equalizery 1/3 oktawy, czyli 31 punktów. Rzadziej spotykane są equalizery 2/3 oktawy  15
punktów regulacyjnych. (1 oktawa  8 punktów). Equalizery posiadają potencjometry
poziomu sygnału wejściowego i wskaz
niki poziomu sygnału lub diody LED sygnalizujące
przesterowanie. Posiadają tak\
e przełączniki BYPASS, których załączenie powoduje
ominięcie przez sygnał wszystkich filtrów. Konstrukcyjnie ró\
nią się długością
potencjometrów regulacyjnych i wersjami  stereofoniczny posiada dwa equalizery w jednej
obudowie. Mo\
na oczywiście u\
yć dwóch jednakowych equalizerów monofonicznych do
dz
więku stereofonicznego.
Rys. 1. Analogowe equalizery stereofoniczne firmy Behringer [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Stosowane są tak\
e equalizery parametryczne, gdzie oprócz potencjometrów
wzmocnienia częstotliwości znajdują się tak\
e potencjometry do płynnego wyboru
(w pewnym zakresie) częstotliwości wzmacnianej lub tłumionej. Equalizery parametryczne
wy\
szej klasy posiadają równie\
potencjometr regulacji dobroci filtru Q. O jakości equalizera
decydują jego parametry, takie jak: dynamika (odstęp sygnału od szumu), separacja kanałowa
(dotyczy equalizerów stereofonicznych), poziom zniekształceń i dobroć filtrów. Dostępne są
tak\
e equalizery wykonane w technologii cyfrowej. Profesjonalne equalizery przystosowane
są do mocowania w systemie RACK.
Rys. 2. Analogowy parametryczny equalizer firmy SPL [5]
Zastosowanie equalizera w studiu jest wielorakie. Mo\
e on kształtować charakterystykę
częstotliwościową zmiksowanego sygnału jak i sygnałów poszczególnych kanałów
w konsolecie. Wprawdzie ka\
dy kanał konsolety posiada własny moduł equalizera, lecz
z reguły nie zawiera on więcej ni\
cztery punkty regulacyjne. Equalizer pozwala na bardziej
precyzyjną regulację charakterystyki częstotliwościowej. Ka\
dy instrument w generowanym
przez siebie zakresie częstotliwości posiada takie miejsca, które wzmocnione powodują, \
e
jest on bardziej słyszalny. Na przykład trąbka generuje dz
więk od 165 Hz do 1170 Hz ale
operując częstotliwością 850 Hz mo\
emy sprawić i\
będzie ona bardziej słyszalna w gronie
innych instrumentów. Za pomocą equalizera mo\
na osłabić lub wzmocnić słyszalność
instrumentu gdy jest on maskowany przez inny, u\
ywający podobnego pasma akustycznego.
Umiejętne posługiwanie się equalizerem pozwala na wydobycie z nagrania szczegółów
i pełnego brzmienia w całym zakresie częstotliwości. Podobne zastosowanie ma equalizer
w nagłośnieniu na \
ywo i dodatkowo mo\
e słu\
yć do wyrównania charakterystyki
częstotliwościowej zakłóconej przez środowisko w jakim jest realizowane nagłośnienie.
W takim przypadku equalizer włączany jest pomiędzy wyjścia sumy stereofonicznej
z konsolety, a wejścia wzmacniaczy mocy.
Rys. 3. Equalizer parametryczny z regulacją dobroci filtru Q firmy SPL [5]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 4. Cyfrowy equalizer z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym TC Electronic, zawierający moduł limitera. Na
dolnym zdjęciu pomocniczy moduł manualny. W pamięci u\
ytkownik mo\
e zapisać 250 własnych
ustawień. [6]
Equalizer jest urządzeniem przetwarzającym sygnał bezpośrednio. Aby u\
yć equalizera
w kanale konsolety, nale\
y go włączyć poprzez gniazdo INSERT. Najczęściej w konsolecie
gniazdo takie jest w standardzie JACK 6,35 Stereo (tzw. du\
y jack), gdzie z końcówki wtyku
jest pobierany sygnał do urządzenia. Sygnał do equalizera podany jest za pomocą wtyku
JACK mono. Wyjście sygnału jest tak\
e za pomocą wtyku JACK mono i powraca na opaskę.
Masa jest na długiej części roboczej wtyku JACK. Takie gniazdo INSERT jest gniazdem
niesymetrycznym. Czasem equalizer posiada niesymetryczne gniazda w standardzie XLR
i w takim wypadku sygnał jest podawany na 2 pin wtyku XLR a powrót następuje tak\
e
drugim pinem drugiego wtyku. Piny numer 1 i 3 powinny być zwarte.
W edytorach audio znajdują się programowe odpowiedniki equalizerów i to zarówno
graficznych jak i parametrycznych. Mo\
na je równie\
dokupić w postaci wtyczki (plug-in).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 5. Equalizer z programu Adobe Audition w postaci wtyczki VST
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Ile punktów regulacyjnych ma equalizer 1/3 oktawy?
2. Co to jest korektor graficzny?
3. Czym się charakteryzuje equalizer parametryczny?
4. Do czego mo\
e słu\
yć equalizer?
5. Do jakiego gniazda konsolety nale\
y podłączyć korektor graficzny?
6. W kablu insertowym z wtykami XLR które piny powinny być zwarte?
7. Do czego słu\
y przełącznik BYPASS?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj wpływ ustawień korektora graficznego na brzmienie instrumentów.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) ustawić equalizer w konsolecie mikserskiej w pozycji neutralnej,
5) podłączyć urządzenia biorące udział w ćwiczeniu,
6) włączyć płytę z utworem w którym jest szerokie instrumentarium, najlepiej
z instrumentami smyczkowymi, dętymi i perkusyjnymi,
7) posługując się regulatorami ocenić ich wpływ na dz
więk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- equalizer 1/3 oktawy,
- odtwarzacz CD Audio,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta z nagraniem.
Ćwiczenie 2
Zbadaj wpływ ustawień korektora graficznego w komputerowym edytorze audio na
brzmienie instrumentów.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z instrukcją komputerowego edytora audio,
4) skopiować do komputera utwór muzyczny z szerokim instrumentarium, najlepiej
z instrumentami smyczkowymi, dętymi i perkusyjnymi,
5) zastosować equalizer edytora audio do modyfikacji brzmienia,
6) ocenić wpływ equalizera na brzmienie poszczególnych typów instrumentów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym edytorem audio,
- odtwarzacz CD Audio,
- przewody połączeniowe,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- płyta z nagraniem,
- instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1. podłączyć prawidłowo equalizer w kanał konsolety? Ą% Ą%
2. podłączyć equalizer na wyjściu sumy stereofonicznej konsolety? Ą% Ą%
3. sprawdzić omomierzem połączenia pomiędzy wtykami w kablu
insertowym? Ą% Ą%
4. posługiwać się equalizerem parametrycznym? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Budowa i działanie kompresora
4.2.1. Materiał nauczania
Kompresor mo\
na w pewnym sensie nazwać automatycznym realizatorem. Pełni rolę
 stró\
a poziomu sygnału i gdy ten zaczyna przekraczać zadeklarowany poziom,
automatycznie go ścisza, a gdy jego poziom spadnie poni\
ej zadanej wartości wzmacnia go.
Przy prawidłowych ustawieniach parametrów kompresora, poprawia on brzmienie na bardziej
 pełne . Kompresory wykonywane są w technologii analogowej i cyfrowej. W wersji
cyfrowej dz
więk analogowy na wejściu jest konwertowany do postaci cyfrowej i po obróbce
zamieniany na wyjściu na sygnał analogowy. W typowym kompresorze znajduje się
5 potencjometrów regulacyjnych.
1) Potencjometr TRESHOLD wyskalowany jest w decybelach. Słu\
y do ustawienia
poziomu sygnału, od którego kompresor zacznie obni\
ać poziom sygnału. Oznacza to, \
e
ustawiając jego poziom na  30dB kompresor pozostawi nienaruszony sygnał poni\
ej tej
wartości, a po przekroczeniu progu zacznie go redukować.
2) Potencjometr RATIO (lub COMPRESSION) wyskalowany od 1:1 do ":1. Ustawienie
tego potencjometru na 3:1 spowoduje, \
e sygnał o poziomie powy\
ej  30dB w zale\
ności
od wartości przekroczenia progu zostanie zredukowany. Oznacza to, \
e sygnał
przekraczający próg o 30dB (dochodzący do 0dB) zostanie zredukowany do 1/3, czyli do
poziomu  20dB. Przy przekroczeniu o 10dB redukcja nastąpi do poziomu  27,3dB. Gdy
ustawimy potencjometr RATIO na 2:1, przy tym samym progu i tym samym
przekroczeniu, poziom sygnału zostanie zredukowany do  15dB, a przy przekroczeniu
o 10dB do poziomu  25dB.
3) Potencjometr ATTACK ustawia czas reakcji kompresora na przekroczenie zadanego
progu zadziałania. Wyskalowany jest w dB/ms. Przy wokalu preferowane są krótkie
czasy, natomiast instrumenty wymagają czasów dłu\
szych.
4) Potencjometr RELASE określa czas po jakim kompresor wróci do wzmacniania sygnału
po spadku jego poziomu poni\
ej zadanego progu. Przy z
le dobranym czasie następują
niekorzystne zjawiska w postaci  pompowania sygnału lub jego zniekształcania.
Potencjometr wyskalowany jest w dB/Sekundę.
5) Potencjometr GAIN MAKE-UP (OUTPUT GAIN) reguluje wzmocnienie sygnału po
kompresji. Gdy ustawimy wzmocnienie na poziomie wartości szczytowych na wejściu
sygnał o ni\
szym poziomie ulegnie wzmocnieniu i dynamika, czyli ró\
nica między
maksymalnym poziomem a minimalnym się wyrówna.
Niektóre modele kompresorów posiadają przełącznik PEAK/RMS. Ustawiają one sposób
pracy kompresora, czy ma reagować na szczyty sygnału, czy na jego średnią wartość.
Wskaz
nik GAIN REDUCTION pokazuje wartość o jaką w danej chwili kompresor
redukuje poziom sygnału. Wyskalowany jest w decybelach. Diody PEAK pokazują
przekroczenie poziomu 0dB i konieczność redukcji poziomu sygnału wejściowego. Czasem
kompresory wyposa\
one są w pełne wskaz
niki sygnału wejściowego w postaci linijki LED
lub wychyłowe. Przełącznik BYPASS pełni tę samą rolę co w equalizerze. Niektóre modele
kompresorów łączą w jednej obudowie dodatkowo bramkę szumową lub/i limiter.
Kompresory wykonane w technologii cyfrowej mają tzw. presety czyli wstępnie
zaprogramowane ustawienia do wykorzystania lub do modyfikacji. Jakość kompresora
określają jego parametry techniczne takie jak: dynamika, czy zniekształcenia.
Rys. 6. Kompresor, limiter i expander w jednym urządzeniu Aphex [7]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Kompresor mo\
na włączyć w jeden kanał konsolety, podgrupę lub w wyjścia sumy
stereo. W przypadku włączenia w kanał u\
ywamy, jak w przypadku equalizera, przewodu
insertowego. Ustawianie parametrów pracy kompresora powinniśmy zacząć od
potencjometrów TRESHOLD i RATIO. W pracy na \
ywo dobrze skonfigurowany kompresor
odcią\
a realizatora od ciągłego pilnowania poziomów sygnałów.
Podobnie jak equalizer, kompresor ma swoje odpowiedniki programowe w edytorach
audio tak w postaci zintegrowanej z edytorem jak i w postaci wtyczek. Kompresor
programowy ma najczęściej du\
o bogatsze mo\
liwości od sprzętowego odpowiednika.
Rys. 7. Kompresor w programie Adobe Audition w postaci wtyczki VST
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Do czego słu\
y potencjometr TRESHOLD?
2. Do czego słu\
y potencjometr RATIO?
3. Do czego słu\
y potencjometr ATTACK?
4. Do czego słu\
y potencjometr RELASE?
5. Do czego słu\
y potencjometr GAIN MAKE-UP?
6. Co oznacza kompresja 2:1?
7. Jakie są mo\
liwe miejsca podłączenia kompresora do konsolety?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyrównaj dynamikę w nagraniu muzyki klasycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) podłączyć urządzenia do konsolety,
5) ustawić neutralnie equalizer w konsolecie,
6) włączyć płytę z nagraniem o du\
ej ró\
nicy dynamiki np. IX Symfonię Beethovena,
7) wyrównać dynamikę posługując się kompresorem, unikając szkodliwych zjawisk jak
 pompowanie dz
więku, zaniki czy zniekształcenia,
8) porównać ró\
nicę w dynamice korzystając z przełącznika BYPSS w kompresorze.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- odtwarzacz CD Audio,
- kompresor,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta z nagraniem,
- instrukcja obsługi kompresora.
Ćwiczenie 2
Wyrównaj dynamikę w nagraniu muzyki klasycznej za pomocą komputerowego edytora
audio.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z instrukcją komputerowego edytora audio,
4) skopiować do komputera fragment IX Symfonii Beethovena,
5) zastosować narzędzie kompresora w edytorze audio do wyrównania dynamiki utworu
muzycznego,
6) porównać w module multitrack wykresy oryginalnego utworu z utworem o wyrównanej
dynamice.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym edytorem audio,
- odtwarzacz CD Audio,
- przewody połączeniowe,
- płyta CD Audio z nagraniem,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. odczytać potrzebne informacje z instrukcji obsługi urządzenia? Ą% Ą%
2. podłączyć kompresor do pojedynczego kanału konsolety? Ą% Ą%
3. podłączyć kompresor do podgrupy? Ą% Ą%
4. skonfigurować kompresor u\
ywając ró\
nych stopni kompresji? Ą% Ą%
5. określić zastosowanie wszystkich regulatorów kompresora? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3. Procesory efektowe
4.3.1. Materiał nauczania
Naturalny dz
więk docierający do naszych uszu jest zawsze sumą dz
więku bezpośrednio
emitowanego przez z
ródło oraz dz
więków odbitych przez naturalne przeszkody. Odbite fale
dz
więkowe docierają do ucha z ró\
nym opóz
nieniem i natę\
eniem. Czas opóz
nienia fal
odbitych, ich ilość jest zale\
na od środowiska. Inaczej brzmi głos w kościele, a inaczej
w pokoju.
Dz
więk nagrany za pomocą mikrofonu ustawionego blisko z
ródła pozbawiony jest
naturalnego pogłosu, brzmi sucho i septycznie. Aby nagrane dz
więki wzbogacić o pogłosy,
które są bardziej naturalne dla naszych uszu, stosuje się urządzenia efektowe. Dawniej
stosowane były  naturalne konstrukcje, jak tunele pogłosowe, czy specjalne rury, w których
umieszczano głośnik i mikrofon, a czas pogłosu regulowano odległością między nimi. Taki
efekt dodawany był do dz
więku nagranego bezpośrednio z mikrofonu.
Obecnie w studiach nagraniowych w większości stosowane są cyfrowe procesory
efektowe. Spotykane są konstrukcje uniwersalne stosowane zarówno do wokali, jak
i instrumentów oraz preferowane do konkretnych zastosowań. W pamięci ROM cyfrowego
urządzenia efektowego zapisane są dziesiątki, a nierzadko setki gotowych efektów. Słu\
ą one
nie tylko do tworzenia naturalnych brzmień dz
więku, ale tak\
e do specjalnych efektów
niespotykanych w naturze. W zale\
ności od zastosowanego algorytmu, efekty noszą ró\
ne
nazwy. Najpopularniejsze to: delay, chorus, echo reverb, flanger. Gotowy, końcowy efekt
mo\
e być zło\
ony z kilku efektów podstawowych. Wtedy o jego kształcie decyduje kolejność
zastosowanych efektów i ich poziom. Najlepiej je\
eli urządzenie pozwala na tworzenie
własnych efektów poprzez budowę ich od podstaw lub modyfikowanie zapisanych
w urządzeniu. Umiejętne stosowanie efektów zapewnia przestrzenność dz
więku, jego
klarowność i selektywność. Przesadne stosowanie efektów powoduje zacieranie się
szczegółów i dz
więk brzmi nienaturalnie. Przy wyborze typu zastosowanego efektu i jego
poziomu w nagraniu decyduje realizator odsłuchując nagranie i korzystając z własnego
doświadczenia.
Rys. 8. Procesor efektowy firmy Lexicon [8]
Procesor efektowy jest urządzeniem pracującym równolegle i włącza się go w konsoletę
w gniazda AUX. Wejście urządzenia efektowego do gniazda AUX SEND lub AUX OUT,
a wyjście z urządzenia w gniazdo AUX RETURN lub RETURN STEREO, w zale\
ności od
budowy konsolety. Mo\
na powrócić sygnałem efektu na wolny kanał konsolety i w ten
sposób regulować poziom efektu podawany do sumy stereo, podgrup lub kierować go do
innych torów AUX. Ten sposób dodatkowo daje mo\
liwość skorzystania z sekcji equalizera
w kanale konsolety, a tym samym mo\
liwość wpływania na charakterystykę
częstotliwościową efektu. Najczęściej tor AUX z podłączonym procesorem efektowym
powinien pracować z sygnałem po potencjometrze poziomu kanału konsolety, czyli tor AUX
podłączony na stałe za potencjometrem lub z przełącznikiem w pozycji POST. Takie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
podłączenie powoduje, \
e zmiana poziomu sygnału w kanale konsolety powoduje równie\

zmianę poziomu sygnału podawanego na procesor efektów, a co za tym idzie nie zmienia się
proporcja między sygnałem głównym a sygnałem efektu.
Nie nale\
y stosować efektów w czasie nagrywania pojedynczych instrumentów lub
wokalu, czy głosu, poniewa\
działanie efektu jest nieodwracalne i gdy nie odpowiada on
naszym oczekiwaniom nale\
ałoby powtórzyć nagranie jeszcze raz. Najlepiej u\
yć procesora
efektów podczas zgrywania nagranych ju\
śladów. Inaczej jest w czasie nagłaśniania na \
ywo
i wtedy efekty dobierane są do wymagań artystów, miejsca w którym realizowane jest
nagłośnienie i do u\
ytych zestawów głośnikowych.
Edytory audio posiadają tak\
e moduły procesora efektów lub mo\
na je doinstalować
w postaci wtyczki.
Rys. 9. Adobe Audition  moduł efektu reverb w postaci wtyczki VST
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. W jaki sposób nale\
y podłączyć procesor efektów do konsolety mikserskiej?
2. W jaki sposób nale\
y ustawić poziom sygnału doprowadzonego do procesora efektów?
3. W jaki sposób dokonuje się wyboru efektu w urządzeniu?
4. Jak zmodyfikować efekt wpisany do pamięci urządzenia?
5. Jak ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj wpływ ró\
nych efektów na nagrany głos.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) podłączyć wejście urządzenia efektowego do wyjścia AUX konsolety,
5) podłączyć wyjście urządzenia efektowego do kanału konsolety,
6) ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego u\
ywając regulatora głośności kanału
konsolety do którego podłączyłeś powrót efektu,
7) ustawić efekty kościoła (katedry)u\
ywając nagranego na płytę głosu, stadionu, studni,
8) zapoznać się z mo\
liwościami urządzenia poprzez modyfikację parametrów efektów
w procesorze efektowym,
9) wskazać zalety takiego podłączenia procesora efektowego do konsolety mikserskiej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- urządzenie efektowe,
- odtwarzacz CD Audio,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta z nagraniem głosu,
- instrukcja obsługi procesora efektowego.
Ćwiczenie 2
Zbadaj wpływ ró\
nych efektów w komputerowym edytorze audio na nagrany głos.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
8) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi komputerowego edytora audio,
3) skopiować nagranie z głosem do komputera,
4) ustawić efekty kościoła (katedry), studni, stadionu za pomocą modułu efektowego
w edytorze audio,
5) zapoznać się z mo\
liwościami modułu efektowego w edytorze audio poprzez
modyfikację parametrów efektów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym edytorem audio,
- odtwarzacz CD Audio,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- płyta z nagraniem głosu,
- przewody połączeniowe,
- instrukcja obsługi komputerowego edytora audio.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. odczytać potrzebne informacje z instrukcji obsługi urządzenia? Ą% Ą%
2. podłączyć urządzenie efektowe do konsolety mikserskiej? Ą% Ą%
3. dobrać poziom sygnału do urządzenia efektowego? Ą% Ą%
4. ustawić proporcje efektu do sygnału podstawowego? Ą% Ą%
5. zmodyfikować efekt zapisany w urządzeniu? Ą% Ą%
6. dobrać efekt do określonego zadania? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4. Mikrofony bezprzewodowe
4.4.1. Materiał nauczania
Mikrofony bezprzewodowe mają marginalne zastosowanie w studiach nagraniowych. Ich
głównym zastosowaniem jest praca w studiach telewizyjnych i nagłośnieniach na \
ywo.
Popularne są równie\
w produkcjach teatralnych, najczęściej w musicalach i spektaklach,
w których znajdują się partie wokalne śpiewane na \
ywo. Mikrofon bezprzewodowy daje
wykonawcy mo\
liwość bezproblemowego poruszania się po scenie, a wykorzystywany
w studio telewizyjnym pozwala uniknąć problemów z kablami utrudniającymi poruszanie się
np. wózków z kamerami. Instrumentalistom pozwala na swobodne poruszanie się po scenie
(zwłaszcza przy zastosowaniu indywidualnego odsłuchu słuchawkowego), bez wpływu na
poziom sygnału wysyłanego do konsolety mikserskiej.
Tak jak do pozostałych profesjonalnych urządzeń audio, tak i do techniki mikrofonów
bezprzewodowych wkroczyła technologia cyfrowa. Posiada du\
o zalet w porównaniu do
technologii analogowej. Najwa\
niejsze z nich to: du\
a odporność na zakłócenia, mniejsze
zniekształcenia, wysoka dynamika, więcej kanałów transmisyjnych w tym samym zakresie
częstotliwości radiowej, automatyka przeszukiwania pasma radiowego w poszukiwaniu
niezakłóconych kanałów. Najbardziej niezawodne są systemy dwuwstęgowe, które
charakteryzują się brakiem zaników sygnału radiowego.
Mikrofonowy zestaw bezprzewodowy składa się z nadajnika i odbiornika. Nadajnik mo\
e
być zintegrowany z mikrofonem doręcznym lub występuje jako nadajnik osobisty mocowany
do odzie\
y (tzw. bodypack), do którego mo\
na podłączyć mikrofon typu lavalier, mikrofon
nagłowny lub instrumentalny. Standardowo w nadajniku znajduje się kontrolka zasilania
i poziomu baterii. W wy\
szej klasie nadajnik umo\
liwia regulację czułości podłączonego
mikrofonu i poziomu sygnału audio wysyłanego do odbiornika. Do nadajnika osobistego
mo\
na równie\
podłączyć bezpośrednio instrument np. gitarę elektryczną, czy skrzypce
elektryczne. Odbiornik posiada antenę lub anteny do odbioru radiowego, regulator poziomu
wysyłanego sygnału audio, przyciski do konfiguracji modułu radiowego. W systemach
wy\
szej klasy w odbiorniku znajdują się: wskaz
niki poziomu sygnału radiowego, wskaz
nik
poziomu sygnału audio i wskaz
nik poziomu baterii w nadajniku. Du\
ym ułatwieniem jest
występujący w niektórych modelach moduł podczerwieni pozwalający na automatyczną
konfigurację nadajnika sygnałem z odbiornika. Niektóre modele zawierają w jednej obudowie
dwa niezale\
ne odbiorniki. W niektórych systemach bezprzewodowych znalez
ć mo\
na tak\
e
wyjścia USB i gniazda Ethernet do współpracy odbiorników z komputerem. Za pomocą
dedykowanego oprogramowania mo\
na kontrolować i konfigurować w czasie rzeczywistym
zestawy bezprzewodowe. Uzupełnieniem wyposa\
enia odbiornika są wzmacniacze antenowe,
anteny kierunkowe ze wzmacniaczem, anteny dookólne i interfejsy sieciowe. Dostępne są
tak\
e dystrybutory antenowe pozwalające na podłączenie jednej pary anten lub anteny
zbiorczej do kilku odbiorników. Dystrybutory antenowe dostarczają tak\
e zasilanie do
odbiorników korzystających z zewnętrznych zasilaczy.
Mikrofony doręczne u\
ywane w systemach bezprzewodowych najczęściej są
odpowiednikami modeli przewodowych. Są wśród nich mikrofony dynamiczne
i pojemnościowe zarówno wokalowe jak i instrumentalne. Mikrofony nagłowne występują
jako pojemnościowe lub dynamiczne. Nagłowny mikrofon dynamiczny o charakterystyce
kierunkowej jest zawsze lepszym rozwiązaniem dla wokalisty ni\
dookólny pojemnościowy
(jest jednak od tego ostatniego du\
o większy). Mikrofony lavalier tak\
e mo\
na stosować dla
nagłośnienia wokalu lecz wymagają one więcej pracy od realizatora i du\
ej staranności
w umiejscowieniu samego mikrofonu. Mikrofony lavalier występują tylko jako
pojemnościowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Gniazda wyjściowe w profesjonalnych odbiornikach są w standardzie symetrycznym
XLR i niesymetrycznym Jack 6,3 mm. Mo\
na je podłączyć do konsolety zarówno do wejścia
MIC jak i LINE. Większość odbiorników wyposa\
ona jest w uchwyty z otworami do
monta\
u w standardzie RACK.
Rys. 10. Cyfrowy zestaw bezprzewodowy firmy Shure UHF-R [9]
Rys. 11. Mikrofony doręczne Shure współpracujące z zestawem UHF-R [9]
Rys. 12. Mikrofon lavalier Shure WL-93
Rys. 13. Akcesoria do mikrofonów lavalier: osłony przeciwwietrzne, klipsy podwójne i pojedyncze [9]
Rys. 14. Antena kierunkowa ze wzmacniaczem antenowym do zestawów bezprzewodowych [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 15. Dystrybutor antenowy i zasilający do zestawów bezprzewodowych [9]
Nadajniki systemów bezprzewodowych powinny być zasilane bateriami alkalicznymi lub
akumulatorami, najlepiej niklowo manganowymi. Starsze modele nadajników zasilane były
ogniwami 6F22 - 9V, nowsze konstrukcje zasilane są ogniwami AA  1,5V.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz dostroić radiowo nadajnik z odbiornikiem zestawu bezprzewodowego?
2. Czy potrafisz podłączyć odbiornik zestawu bezprzewodowego do konsolety mikserskiej?
3. Czy potrafisz ustawić czułość mikrofonu w nadajniku zestawu bezprzewodowego?
4. Czy potrafisz ustawić poziom sygnału audio wychodzącego z odbiornika zestawu
bezprzewodowego?
5. Czy potrafisz podłączyć do nadajnika zestawu bezprzewodowego elektroniczny
instrument muzyczny lub gitarę elektryczną?
6. Czy potrafisz zamocować mikrofon lavalier na twarzy wokalisty?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podłącz do konsolety mikserskiej odbiornik mikrofonu bezprzewodowego, zestrój go
z nadajnikiem  mikrofonem doręcznym i ustaw parametry sygnału audio.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się instrukcją obsługi zestawu bezprzewodowego,
4) podłączyć odbiornik zestawu bezprzewodowego do konsolety,
5) zamocować mikrofon w statywie za pomocą uchwytu przeciwwstrząsowego,
6) ustawić poziom sygnału podczas czytania tekstu do mikrofonu przez drugiego ucznia,
7) ustawić za pomocą sekcji equalizera w konsolecie mikserskiej naturalne brzmienie głosu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja obsługi zestawu bezprzewodowego,
- konsoleta mikserska,
- zestaw bezprzewodowy z mikrofonem doręcznym,
- statyw mikrofonowy z uchwytem przeciwwstrząsowym,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- tekst do czytania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 2
Podłącz do konsolety mikserskiej odbiornik mikrofonu bezprzewodowego, zestrój go
z nadajnikiem  mikrofonem lavalier i ustaw parametry sygnału audio.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją zestawu bezprzewodowego,
4) zamocować mikrofon lavalier w odpowiednim miejscu na twarzy lektora za pomocą
plastra,
5) ustawić poziom sygnału podczas czytania tekstu do mikrofonu przez drugiego ucznia,
6) ustawić za pomocą sekcji equalizera w konsolecie mikserskiej naturalne brzmienie głosu,
7) zbadać wpływ zmian odległości mikrofonu od ust czytającego na brzmienie i poziom
głosu odbieranego przez mikrofonu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcje obsługi zestawu bezprzewodowego,
- konsoleta mikserska,
- zestaw bezprzewodowy z mikrofonem lavalier,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przezroczysty plaster do mocowania mikrofonu,
- przewody połączeniowe,
- tekst do czytania.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. ustawić wspólny kanał radiowy dla nadajnika i odbiornika Ą% Ą%
mikrofonowego zestawu bezprzewodowego?
2. podłączyć do konsolety odbiornik zestawu bezprzewodowego? Ą% Ą%
3. ustawić odpowiedni poziom sygnału audio? Ą% Ą%
4. ustawić czułość mikrofonu w nadajniku? Ą% Ą%
5. podłączyć do nadajnika instrument muzyczny? Ą% Ą%
6. umocować prawidłowo mikrofon lavalier dla wokalisty? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.5. Systemy odsłuchowe
4.5.1. Materiał nauczania
Systemy odsłuchowe (monitory) mo\
emy spotkać zarówno na estradzie jak i w studio.
Wokaliści i instrumentaliści na scenie muszą mieć zapewnioną słyszalność zarówno innych
członków zespołu jak i swój głos lub instrument. Nawet solowy wykonawca śpiewający do
półplaybacku musi słyszeć podkład muzyczny i swój głos. Do realizacji tego zadania słu\
ą
odsłuchy estradowe w postaci zestawu głośnikowego w obudowie. Sama obudowa ma
konstrukcję o przekroju zbli\
onym do trójkąta lub trapezu i umo\
liwiającą ustawienie kąta
pochylenia głośnika w przynajmniej dwóch poło\
eniach. Są to tzw. monitory podłogowe.
Najczęściej kolumny odsłuchowe występują w wariancie dwudro\
nym z głośnikiem
basowym i wysokotonowym lub hornem. Czasem spotyka się zestawy trójdro\
ne. Moce
zestawów odsłuchowych zawierają się w granicach od 100W do ponad 3000W wartości
szczytowej. W warunkach estradowych stosowane są jeszcze tzw. odsłuchy side-fill
umieszczane po bokach sceny na wysokości głów wykonawców, zapewniające szeroki
odsłuch na całej scenie i odsłuchy drum-fill dla perkusisty, który umieszcza się z boku lub
z tyłu stanowiska perkusji. Odsłuchami side-fill mogą być normalne kolumny estradowe.
Część monitorów występuje w wersji aktywnej  zintegrowanej ze wzmacniaczem. W jednej
obudowie umieszczone są głośniki i wzmacniacz mocy. Takie monitory wymagają jedynie
podania sygnału sterującego i zasilania sieciowego.
Rys. 16. Odsłuch podłogowy aktywny firmy JBL 875W, pasmo: 55Hz-20 kHz [10]
Coraz częściej u\
ywanymi na estradzie są indywidualne bezprzewodowe odsłuchy
douszne. Dają one w połączeniu z mikrofonem bezprzewodowym lub instrumentem wpiętym
do nadajnika bezprzewodowego bardzo du\
ą swobodę poruszania się artystom na scenie.
Odsłuchy douszne wymagają jednak od realizatora większej staranności w ustawieniu
proporcji instrumentów i wokali.
Rys. 17. Indywidualny odsłuch bezprzewodowy firmy Shure [9]
Studyjne systemy odsłuchowe dla wykonawców nie muszą charakteryzować się du\
ą
mocą, ale pełnią podobną rolę co odsłuchy estradowe. Wymagają jednak mocno
kierunkowych mikrofonów, aby dz
więk z odsłuchu nie nanosił się na dz
więk nagrywany.
Dobrym rozwiązaniem są słuchawki, które zapewniają komfort tak wykonawcy, jak
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
i realizatora. Monitory dla wykonawcy podłącza się do wyjść AUX przed regulatorem
poziomu sygnału w kanale konsolety, czyli przełącznik ustawiony w pozycji PRE. Zapewnia
to niezmienność poziomu odsłuchu przy manipulowaniu poziomem głośności kanału do
miksu.
Systemy odsłuchowe dla realizatora muszą spełniać warunek jak najbardziej płaskiej
charakterystyki przenoszenia dz
więku. Występują w odmianach bliskiego pola, średniego
pola i monitory główne. Do miksów przestrzennych u\
ywane są monitory standardu 5.1
składające się z subwoofera, głośnika centralnego i czterech satelit. Monitory powinny być
umieszczone na wysokości uszu realizatora a odległości między nimi i głową powinny
stanowić trójkąt równoboczny. Powinny być tak\
e ustawione w równych odległościach od
ścian lub innych płaskich powierzchni. Uzupełnieniem odsłuchu dla realizatora są studyjne
słuchawki o szerokim i równym paśmie przenoszenia i dobrą dynamiką.
Rys. 18. Studyjne słuchawki AKG K 271 Studio [11]
W systemach wielokanałowych bardzo wa\
ny jest sposób umieszczenia monitorów, inny
dla systemu 5.1 i inny dla 7.1.
Rys. 19. Rozmieszczenie monitorów studyjnych bliskiego pola [20]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 20. Rozmieszczenie monitorów studyjnych średniego pola [20]
Rys. 21. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 2.1 (z subwwoferem). Subwoofer umiejscowiony na wprost [20]
Rys. 22. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 5.1 (subwoofer, głośnik centralny i cztery satelity). Przednie
satelity pod kątem 30� względem głośnika centralnego. Tylne satelity pod kątem 110� względem
głośnika centralnego [20]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 23. Rozmieszczenie monitorów studyjnych 7.1 (dla produkcji filmowych  subwoofer, głośnik centralny
i 6 satelit). Monitory przednie jak w systemie 5.1, boczne po 90� względem głośnika centralnego. Tylne
satelity 150� względem głośnika centralnego [20]
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego słu\
ą monitory side-fill?
2. Do czego słu\
ą monitory drum-fill?
3. Co to jest monitor aktywny?
4. Jakie są zalety indywidualnych bezprzewodowych systemów dousznych?
5. Jaki jest podział monitorów przeznaczonych dla realizatora?
6. Dlaczego do nagrań studyjnych lepszym rozwiązaniem dla wykonawcy są słuchawki ni\

monitory?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj nagrania głosu na dyskietkę MiniDisc.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) podłączyć prawidłowo odsłuch podłogowy do konsolety,
5) podłączyć mikrofon dla wykonawcy do konsolety,
6) podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety,
7) podłączyć rekorder MiniDisc do konsolety,
8) ustawić prawidłowo studyjne monitory bliskiego pola,
9) skonfigurować konsoletę, aby wykonawca słyszał w odsłuchu prawidłową proporcję
półplaybacku do swojego głosu,
10) wykonać nagranie za pomocą rekordera MiniDisc ustalając proporcje w monitorach
studyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- odtwarzacz CD Audio,
- rekorder MiniDisc,
- mikrofon dynamiczny,
- statyw mikrofonowy,
- podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta CD Audio z półplaybackiem,
- czysta dyskietka MiniDisc,
- instrukcja obsługi podłogowego monitora odsłuchowego.
Ćwiczenie 2
Skonfiguruj kompletny zestaw odsłuchowy dla zespołu muzycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) zaplanować konfigurację torów AUX konsolety mikserskiej do zastosowania dwóch
podłogowych monitorów odsłuchowych, dwóch monitorów side-fill i jednego drum-fill,
5) rozmieścić monitory odsłuchowe,
6) podłączyć monitory odsłuchowe do konsolety mikserskiej,
7) podłączyć dwa mikrofony do konsolety,
8) podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety,
9) podłączyć rekorder MiniDisc do konsolety,
10) ustawić poziomy i proporcje dz
więku do poszczególnych monitorów odsłuchowych,
11) wykonać nagranie za pomocą rekordera MiniDisc ustalając proporcje w monitorach
studyjnych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- odtwarzacz CD Audio,
- rekorder MiniDisc,
- dwa mikrofony dynamiczne,
- dwa statywy mikrofonowe,
- dwa podłogowe monitory odsłuchowe aktywne,
- dwa monitory odsłuchowe side-fill aktywne,
- monitor drum-fill aktywny,
- dwa studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta CD Audio z półplaybackiem,
- czysta dyskietka MiniDisc,
- instrukcje obsługi urządzeń wykorzystanych w ćwiczeniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. zastosować sceniczne monitory odsłuchowe? Ą% Ą%
2. ustawić monitory względem realizatora w studio? Ą% Ą%
3. podłączyć do konsolety mikserskiej słuchawki przeznaczone dla
realizatora? Ą% Ą%
4. wymienić zalety osobistego odsłuchu słuchawkowego? Ą% Ą%
5. podłączyć monitory odsłuchowe przeznaczone dla wykonawcy? Ą% Ą%
6. podłączyć wzmacniacz słuchawkowy? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.6. Konsolety mikserskie, podział i zastosowanie. Multikory
4.6.1. Materiał nauczania
Podstawowym narzędziem realizatora dz
więku jest konsoleta mikserska. Produkowane są
ró\
ne odmiany konsolet przystosowane do konkretnych zadań, jak i bardziej uniwersalne.
Konsolety u\
ywane do miksowania dz
więku na \
ywo nazywane są konsoletami FOH (front
of house). Większość u\
ywanych do tego celu konsolet jest wykonana w technologii
analogowej, poniewa\
pracują w zmiennych warunkach akustycznych i trudno wykorzystać
właściwości konsolety cyfrowej, jaką jest zapis ustawień i szybkie ich przywrócenie. Cyfrowe
konsolety FOH bardziej sprawdzą się w teatrach, czy salach widowiskowych, gdzie panują
względnie stałe warunki akustyczne.
Rys. 24. Konsoleta FOH GL-4800 Allen & Heath [12]
Konsolety studyjne mają parametry i konstrukcję zbli\
oną do konsolet FOH. Są modele
konsolet sprawdzających się zarówno w studio, jak i w nagłośnieniach estradowych. Jednak
w studio nie wykorzystuje się wszystkich mo\
liwości konsolety FOH, jak na przykład du\
ej
ilości torów AUX. W studio nagraniowym konsolety cyfrowe mają wiele zalet, jednak
okupione jest to trudniejszą obsługą manualną.
Rys. 25. Cyfrowa konsoleta studyjna firmy Digidesign [13]
Do nagłośnień estradowych u\
ywane są często konsolety odsłuchowe. Ich głównym
wyró\
nikiem jest posiadanie du\
ej ilości torów AUX. Realizator odsłuchów scenicznych dba
o prawidłowy miks instrumentów i wokalu podawany do odsłuchu dla poszczególnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
wykonawców, co zapewnia im komfort pracy na scenie. W roli konsolety odsłuchowej
bardziej sprawdzi się technologia cyfrowa, gdy\
środowisko akustyczne na scenie cechuje się
mniejszą zmiennością. Przy zastosowaniu indywidualnych bezprzewodowych odsłuchów
słuchawkowych parametry miksu odsłuchów są praktycznie stałe w ka\
dym miejscu.
Konsolety zaprojektowane jako odsłuchowe posiadają splittery rozdzielające sygnały do
konsolety FOH.
Rys. 26. Konsoleta monitorowa Allen&Heath WZ312M. Widoczny brak potencjometrów suwakowych na
kanałach [12]
Rys. 27. Tył konsolety monitorowej Allen&Heath WZ312M . Widoczne gniazda splitterów [12]
Nieco inaczej konstruowane są konsolety radiowe. Często wyposa\
one są w długie
potencjometry suwakowe i automatykę poziomu sygnału pozwalającą na przykład ściszyć
muzykę podczas zapowiedzi prowadzącego. W tej roli dobrze sprawdzają się konsolety
cyfrowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 28. Cyfrowa konsoleta radiowa firmy Radioarts [14]
W studio telewizyjnym konsoleta powinna być wykonana w technologii cyfrowej.
Ułatwia to pracę realizatora i zapewnia niezmienność parametrów dz
więku.
Rys. 29. Konsoleta telewizyjna firmy Soundcraft [15]
Powermiksery czyli konsolety mikserskie ze zintegrowanym wzmacniaczem mocy słu\
ą
do nagłaśniania kameralnych imprez w małych klubach, domach kultury czy kawiarniach.
Posiadają maksymalne kilkanaście kanałów i często moduł procesora efektów. Nie nadają się
do pracy w studio, ze względu na hałas wytwarzany przez chłodzenie stopni mocy
wzmacniacza.
Uproszczony schemat działania konsolety cyfrowej przedstawiony jest na rysunku 30.
Filtr dolnoprzepustowy na wejściu ma na celu ograniczenie przetwarzanego sygnału do
zakresu pasma akustycznego. Następnie sygnał jest próbkowany i za pomocą przetwornika
analogowo-cyfrowego zamieniany na cyfrowy. Cyfrowy sygnał jest poddawany obróbce
przez moduły konsolety jak w konsolecie analogowej. Po obróbce sygnał jest przetwarzany na
analogowy za pomocą przetwornika cyfrowo-analogowego i po przejściu przez filtr
dolnoprzepustowy podawany jest na analogowe gniazda wyjściowe. Sygnał podawany na
wyjścia cyfrowe pomija przetwornik cyfrowo-analogowy. Obsługa konsolety cyfrowej jest
trudniejsza od analogowej, poniewa\
jeden regulator najczęściej pełni kilka funkcji zale\
nie
od wybranej opcji z menu. Istnieją co prawda konsolety cyfrowe z kompletem regulatorów,
ale ich cena jest bardzo wysoka. Część konsolet cyfrowych posiada tzw. zmotoryzowane
regulatory, które po wywołaniu zapisanego w pamięci ustawienia ustawiają się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
w odpowiednich poło\
eniach. Konsolety cyfrowe ró\
nych producentów posiadają własną
hierarchię menu i układ regulatorów.
A/C C/A
wejście filtr przetwornik moduły obróbki przetwornik filtr wyjście
dolnoprzepustowy A/C sygnału C/A dolnoprzepustowy
Rys. 30. Uproszczony schemat działania konsolety cyfrowej
Do przesyłania sygnałów ze sceny lub estrady do konsolety u\
ywane są multikory. Są to
wielo\
yłowe kable w ekranie, z jednej strony zakończone wtykami XLR, a z drugiej modułem
z gniazdami XLR. Ilość gniazd jest uzale\
niona od potrzeb i wynosi od kilku do
kilkudziesięciu. Oprócz linii do konsolety w multikorze znajdują się tak\
e linie powrotów.
U\
ywane są do sterowania wzmacniaczy głównych, a gdy nie jest u\
ywana konsoleta
odsłuchowa, do wzmacniaczy odsłuchowych. Są konstrukcje multikorów z bębnem na który
jest nawijany kabel lub bez bębna. Czasem kabel od strony skrzynki zakończony jest
wielostykiem i mo\
na go odpinać do transportu. Od strony konsolety te\
mo\
e być
zakończony wielostykiem i dopinana jest część z wtykami XLR. Długości multikorów są
ró\
ne i zale\
ą od potrzeby u\
ytkownika.
Rys. 31. Multikor z bębnem wyposa\
onym w gniazda. Bęben słu\
y do zwijania przewodu [16]
Rys. 32. Multikor z panelem z gniazdami i wielostykiem [16]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest konsoleta FOH?
2. Czym się charakteryzuje konsoleta odsłuchowa?
3. Do czego słu\
ą splittery w konsolecie odsłuchowej?
4. Jaki jest schemat działania konsolety cyfrowej?
5. Co to są zmotoryzowane regulatory?
6. Co to jest multikor?
7. Do czego słu\
y multikor?
8. Jakie gniazda i wtyki posiada multikor?
9. Do czego słu\
ą linie powrotu w multikorze?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Skonfiguruj zestaw do wykonania prostego nagrania.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) zapoznać się z budową multikoru,
5) podłączyć multikor do konsolety,
6) podłączyć do multikoru mikrofon i odsłuch podłogowy aktywny,
7) skonfigurować konsoletę tak, aby do odsłuchu dla wykonawcy podać dz
więk
z prawidłowymi proporcjami poziomu półplaybacku do głosu,
8) dokonać nagrania na dyskietce MiniDisc,
9) ocenić jakość nagrania.
w wersji z konsoletą odsłuchową:
10) zapoznać się z instrukcją obsługi konsolety odsłuchowej,
11) wykonać ćwiczenie gdy jest dostępna konsoleta odsłuchowa u\
ywając splitterów
i multikoru.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- multikor,
- mikrofon,
- statyw mikrofonowy,
- odtwarzacz CD Audio,
- rekorder MiniDisc,
- monitor odsłuchowy podłogowy  aktywny,
- studyjne monitory odsłuchowe (najlepiej aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta CD Audio z półplaybackiem,
- czysta dyskietka MiniDisc.
opcjonalnie:
- konsoleta odsłuchowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 2
Zastosuj konsoletę cyfrową do dokonania prostego nagrania.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) podłączyć do konsolety mikrofon,
5) podłączyć do konsolety odtwarzacz CD Audio,
6) podłączyć do konsolety rekorder MiniDisc,
7) podłączyć do konsolety podłogowy monitor odsłuchowy,
8) skonfigurować konsoletę do nagrania,
9) dokonać nagrania na dyskietkę MiniDisc,
10) ocenić jakość nagrania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja obsługi konsolety cyfrowej,
- cyfrowa konsoleta mikserska,
- mikrofon,
- statyw mikrofonowy,
- odtwarzacz CD Audio,
- rekorder MiniDisc,
- monitor odsłuchowy podłogowy  aktywny,
- studyjne monitory odsłuchowe (najlepiej aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- płyta CD Audio z półplaybackiem,
- czysta dyskietka MiniDisc.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. wskazać sposób połączenia ze sobą konsolety FOH i odsłuchowej? Ą% Ą%
2. podłączyć multikor do konsolety? Ą% Ą%
3. wskazać ró\
nice między konsoletą FOH a odsłuchową? Ą% Ą%
4. skonfigurować konsoletę odsłuchową? Ą% Ą%
5. skonfigurować cyfrową konsoletę mikserską? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.7. Wzmacniacze mocy i systemy głośnikowe
4.7.1. Materiał nauczania
Wzmacniacze mocy są przedostatnim ogniwem w nagłośnieniu estradowym
i scenicznym. Zadaniem wzmacniacza mocy jest wzmocnienie sygnału podanego z konsolety
mikserskiej i podanie go do głośnika lub zespołu głośników. Obecnie stopnie mocy
wzmacniaczy w przewa\
ającej większości zbudowane są na tranzystorach MOSFET.
Zastosowanie tranzystorów wykonanych w tej technologii zapewnia brzmienie zbli\
one do
konstrukcji lampowych. Głównymi parametrami wzmacniaczy są: moc (RMS), klasa (A, AB,
B, C itd.), impedancja obcią\
enia wyjścia, współczynnik tłumienia, szybkość narastania,
czułość wejściowa, pasmo przenoszenia (wyjściowe), zniekształcenia (THD i TIM)
i dynamika. Moc wzmacniaczy zawiera się w przedziale od kilkudziesięciu wat do powy\
ej
1kW. W konkretnych modelach wzmacniaczy moc podawana jest w zale\
ności od impedancji
obcią\
enia. Wzmacniacze stereofoniczne mają mo\
liwość pracy w mostku (BRIDGE) i wtedy
podawana jest moc wyjściowa dla tego rodzaju pracy lub mogą pracować w trybie Bi-Amp
(dla trybu Bi-Amp wzmacniacz powinien posiadać Crossover czyli podzielnik
częstotliwości). Wzmacniacze du\
ej mocy mają wymuszone chłodzenie stopni mocy, aby
zapewnić ciągłość pracy przy du\
ym obcią\
eniu. Wzmacniacze wyposa\
ane są w limitery
chroniące przed zbyt wysokimi impulsami. Posiadają tak\
e zabezpieczenia przeciwzwarciowe
stopni mocy i termiczne, chroniące przed przegrzaniem. Gniazda wejściowe wykonane są
w standardzie XLR (symetryczne) i/lub Jack 6,3 mm (niesymetryczne). Gniazda wyjściowe
występują w ró\
nych standardach. Obecnie najczęściej spotykanym jest gniazdo SPEAKON,
które mo\
e występować w odmianach dwustykowych, czterostykowych i ośmiostykowych,
a tak\
e zaciski skręcane. Występują tak\
e gniazda Jack 6,3 mm i rzadko ju\
spotykane XLR.
Rys. 33. Gniazdo standardu SPEAKON [34]
Rys. 34. Wzmacniacz mocy firmy Crown [17]
Zestawy głośnikowe główne występują w ró\
nych konfiguracjach. W jednej obudowie
mogą być zamontowane trzy głośniki  basowy, środkowotonowy i wysokotonowy lub dwa
głośniki  niskośredniotonowy i wysokotonowy. Mówimy wtedy o konstrukcji trójdro\
nej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
i dwudro\
nej. Do uzupełnienia pasma od dołu stosuje się subwoofery (głośniki subbasowe).
Wartości charakteryzujące kolumnę głośnikową to: moc ciągła i szczytowa, pasmo
przenoszenia, skuteczność, impedancja i kąt rozsyłu pionowy i poziomy. Kolumny estradowe
występują tak\
e w wersjach z wbudowanym w obudowę kolumny wzmacniaczem i jest to
kolumna aktywna. Ostatnim trendem w nagłaśnianiu imprez estradowych są zestawy Line
Array. Są łatwe w monta\
u i zapewniają bardziej równomierne pokrycie dz
więkiem.
Występują tak\
e jako aktywne  ze wzmacniaczem i pasywne - zasilane wzmacniaczami
zewnętrznymi.
Rys. 35. Kolumna aktywna dwudro\
na JBL  875W, 80Hz-20kHz [10]
Rys. 36. Kolumna aktywna trójdro\
na JBL Bi-Amp 1100W, 43Hz-18kHz [10]
Rys. 37. Subwoofer JBL 1800W, 39Hz-145Hz, aktywny [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Zasilanie sygnałem Bi-Amp polega na tym, \
e jedną kolumnę zasilają sygnałem dwa
wzmacniacze. Jeden zasila część basową, a drugi część środkowo-wysokotonową. Sygnał jest
przenoszony jednym cztero\
yłowym kablem zakończonym czterostykowym wtykiem
Speakon. Przy zasilaniu jednym wzmacniaczem sygnał na poszczególne sekcje kolumny
rozdziela zwrotnica.
Rys. 38. Kolumna JBL line array, trzydro\
na, 2000W część niskotonowa, 600W średniotonowa i 150W
wysokotonowa, pasmo 60Hz-16kHz [10]
Rys. 39. Kolumna JBL line array  subwoofer 2400W, pasmo 28Hz-75Hz [10]
Rys. 40. Zestaw Line Array JBL [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi parametrami charakteryzuje się wzmacniacz?
2. W jakich trybach mogą pracować wzmacniacze stereofoniczne?
3. Co to jest tryb Bi-Amp?
4. Jakie są standardy gniazd wyjściowych wzmacniaczy?
5. Co to jest subwoofer?
6. Co oznacza pojęcie kolumna aktywna?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Skonfiguruj prosty układ nagłośnieniowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) wykonać prawidłowo za pomocą odpowiednich przewodów wszystkie połączenia,
5) sprawdzić poprzez odsłuch dz
więku działanie układu nagłośnieniowego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- multikor,
- podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,
- wzmacniacz stereofoniczny,
- dwie kolumny głośnikowe,
- odtwarzacz CD Audio,
- mikrofon,
- przewody połączeniowe.
opcjonalnie:
- konsoleta odsłuchowa.
Ćwiczenie 2
Zastosuj zestaw nagłośnieniowy w standardzie Bi-amp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) wykonać połączenie wzmacniaczy z kolumnami głośnikowymi,
5) wykonać połączenia konsolety ze wzmacniaczami,
6) podłączyć odtwarzacz CD Audio do konsolety mikserskiej,
7) sprawdzić prawidłowość połączeń poprzez odsłuch dz
więku z płyty CD Audio.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- dwa wzmacniacze mocy przystosowane do pracy w standardzie Bi-amp,
- dwie kolumny głośnikowe przystosowane do pracy w standardzie Bi-amp,
- odtwarzacz CD Audio,
- przewody połączeniowe,
- instrukcje obsługi urządzeń zastosowanych w ćwiczeniu.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. wskazać gniazda wejściowe i wyjściowe we wzmacniaczu? Ą% Ą%
2. podłączyć wzmacniacz do konsolety mikserskiej? Ą% Ą%
3. podłączyć kolumnę głośnikową do wzmacniacza? Ą% Ą%
4. podłączyć kolumnę aktywną do konsolety? Ą% Ą%
5. Zidentyfikować typ gniazda wyjściowego wzmacniacza? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.8. Wzmacniacz słuchawkowy, filtr mikrofonowy, limiter,
ekspander, bramka szumowa, deesser. System RACK
4.8.1. Materiał nauczania
Do odsłuchu dla wykonawców w studiach nagraniowych często u\
ywa się słuchawek.
Je\
eli nagrywa kilku wykonawców w tym samym czasie potrzebny jest wzmacniacz
słuchawkowy. Produkowane są ró\
ne modele wzmacniaczy słuchawkowych od
najprostszych, do konstrukcji bardziej zło\
onych np. umo\
liwiających dodawanie do sygnału
podstawowego sygnału AUX, w ró\
nych proporcjach, do ró\
nych torów. Ró\
nią się tak\
e
ilością wyjść słuchawkowych. Wyjścia są w standardzie Jack 6,3 mm stereo.
Rys. 41. Ośmiokanałowy wzmacniacz słuchawkowy firmy Behringer [4]
W czasie nagrań studyjnych głosu lub wokalu występują często niepo\
ądane zjawiska
związane z małą odległością mikrofonu od ust wykonawcy. Wypowiadane lub śpiewane
wyrazy ze spółgłoskami b, p, t, powodują występowanie trzasków w nagraniu. Są to tzw.
spółgłoski wybuchowe. Inne spółgłoski powodujące szumienie w nagraniu: s, z, sz, cz, ś, ć, to
sybilanty. Aby zapobiec tym zjawiskom stosowane są tzw. pop filtry ustawiane przed
mikrofonem. Składają się z siatki rozpiętej na ramce. Siatka mo\
e być wykonana z nylonu lub
stalowa. Studyjni realizatorzy w większości twierdzą, \
e najlepsza jest siatka metalowa,
poniewa\
nie wprowadza zniekształceń.
Rys. 42. Pop filtr firmy sE Electronics [18]
Limiter jest jakby uproszczoną odmianą kompresora. Słu\
y do ograniczania sygnału
przekraczającego zadany próg. Obecnie trudno spotkać limiter jako osobne urządzenie.
Najczęściej jest wbudowany w kompresor, wzmacniacz, czasem w konsoletę.
Ekspander jest jakby odwrotnością kompresora. Parametrem TRESHOLD ustalany jest
próg, od którego sygnał będzie wzmacniany, a parametr RATIO podobnie jak w kompresorze
ustala poziom wyciszenia. Podobnie jak limiter, ekspander jest najczęściej wbudowywany
jako moduł w inne urządzenia.
Bramka szumowa działa podobnie jak ekspander, lecz wycisza całkowicie sygnał poni\
ej
zadanego progu TRESHOLD. Spotykany jest czasem potencjometr HOLD określający po
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
jakim czasie bramka odetnie sygnał. Bramki szumowe są obecnie wbudowywane jako moduł
w inne urządzenia.
Rys. 43. Czterokanałowa bramka firmy Samson [19]
Deesser jest tak\
e rodzajem kompresora do usuwania sybilantów w wokalu. Działa
w określonym paśmie (najczęściej 3kHz-8kHz). Deesser rzadko jest spotykany jako osobne
urządzenie. Częściej występuje jako jeden z modułów w innych procesorach dynamiki.
Limiter, ekspander, bramka szumowa, deesser mają swoje odpowiedniki programowe
w edytorach audio.
System RACK jest standardem zaprojektowanym dla przemysłu i został wykorzystany
przez producentów profesjonalnego sprzętu audio i video do mocowania urządzeń
w znormalizowanych szafach lub skrzyniach. Szafy lub skrzynie mają znormalizowaną
szerokość, która wynosi 19  (482,6 mm) a urządzenia mają tak\
e znormalizowaną wysokość
1,75  (44,45 mm) lub jej krotność. Pojedyncza wysokość określana jest jako U1 (ang. unit).
Je\
eli wysokość urządzenia jest podana jako 2U to oznacza, \
e wysokość wynosi 88,9 mm.
Mocowania RACK posiadają zarówno urządzenia typu kompresory, procesory efektów czy
equalizery, ale tak\
e wzmacniacze, a nawet konsolety mikserskie. Taka standaryzacja ułatwia
konstruowanie skrzyń transportowych lub stela\
y studyjnych.
Rys. 44. Szafka RACK firmy Samson [19]
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są sybilanty?
2. Co to są spółgłoski wybuchowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
3. Jak działa limiter?
4. Jak działa ekspander?
5. Jak działa bramka szumowa?
6. Jak działa deesser?
7. Co to jest system RACK?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj redukcji szumów nagranych na taśmie magnetofonowej.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,
4) podłączyć mikrofon do konsolety, a jako odsłuch dla wykonawcy wykorzystać
wzmacniacz słuchawkowy,
5) zamontować pop filtr na statywie,
6) podłączyć w tor magnetofonu bramkę szumową,
7) skonfigurować bramkę szumową aby zniwelować szum taśmy,
8) dokonać nagrania na rekorder MiniDisc z pop filtrem i bez.
9) porównać nagrania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja obsługi bramki szumowej,
- konsoleta mikserska,
- bramka szumowa,
- magnetofon kasetowy,
- wzmacniacz sluchawkowy,
- słuchawki,
- mikrofon,
- statyw mikrofonowy,
- pop filtr,
- rekorder MiniDisc,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- czysta dyskietka MiniDisc.
Ćwiczenie 2
Zastosuj deesser do nagrania głosu.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia,
4) podłączyć do konsolety mikserskiej deesser,
5) podłączyć do konsolety mikrofon dynamiczny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6) podłączyć do konsolety rekorder MiniDisc,
7) skonfiguruj parametry pracy deessera,
8) wykorzystać do nagrania tekst z du\
ą ilością sybilantów,
9) dokonać nagrania tekstu bez stosowania deessera,
10) dokonaj nagrania tekstu z zastosowaniem deessera,
11) porównać obydwa nagrania odsłuchując je.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- konsoleta mikserska,
- deesser,
- podłogowy monitor odsłuchowy aktywny,
- mikrofon,
- statyw mikrofonowy,
- rekorder MiniDisc,
- studyjne monitory odsłuchowe (zalecane - aktywne, bliskiego pola),
- przewody połączeniowe,
- czysta dyskietka MiniDisc,
- instrukcja obsługi deessera,
- tekst do nagrania.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. podłączyć wzmacniacz słuchawkowy do konsolety? Ą% Ą%
2. zamontować pop filtr na statywie z mikrofonem? Ą% Ą%
3. podłączyć do konsolety deesser? Ą% Ą%
4. skonfigurować limiter i ekspander? Ą% Ą%
5. zamontować urządzenie w stela\
u RACK? Ą% Ą%
6. skonfigurować bramkę szumową? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie stawiając w odpowiedniej rubryce znak X.
W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłó\
jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy pozostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Regulowany filtr dobroci występuje w
a) bramce szumowej.
b) limiterze.
c) equalizerze.
d) kompresorze.
2. Potencjometr TRESHOLD jest wyskalowany w
a) dB.
b) V.
c) mA.
d) mV.
3. Potencjometr ATTACK w kompresorze słu\
y do ustawiania
a) czasu reakcji.
b) czasu opóz
nienia.
c) wzmocnienia.
d) poziomu odcięcia sygnału.
4. Odsłuchy side-fill mają zastosowanie jako
a) boczne studyjne monitory odsłuchowe.
b) typ słuchawek studyjnych.
c) podłogowe odsłuchy umieszczane przed wykonawcą.
d) monitory umieszczane po bokach sceny na wysokości głów wykonawców.
5. Dystrybutor antenowy dla zestawu bezprzewodowego słu\
y do
a) mocowania anteny w nadajniku bodypack.
b) przechowywania anten do odbiornika w czasie transportu.
c) podłączenia jednej pary anten do kilku odbiorników.
d) przeszukiwania wolnego pasma radiowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. Monitory standardu 5.1 składają się z
a) subwoofera i pięciu satelit.
b) subwoofera. sekcji wysokotonowej i czterech satelit.
c) subwoofera. głośnika centralnego i czterech satelit.
d) głośnika centralnego i pięciu satelit.
7. Subwoofer to głośnik
a) subniskotonowy.
b) wysokotonowy.
c) średniotonowy.
d) średniowysokotonowy.
8. Spółgłoską wybuchową jest
a) z.
b) w.
c) p.
d) r.
9. Potencjometr RELASE w kompresorze
a) ustala czas po jakim kompresor wróci do wzmacniania sygnału po spadku jego
poziomu poni\
ej zadanego progu.
b) ustala wzmocnienie sygnału po kompresji.
c) ustala poziom sygnału od którego kompresor zacznie obni\
ać poziom sygnału.
d) ustala ró\
nicę między wzmocnieniem przed kompresją i po kompresji.
10. Reverb to
a) regulator poziomu sygnału w exciterze.
b) standard gniazda we wzmacniaczach.
c) nazwa linii powrotów w multikorze.
d) nazwa efektu.
11. Podłączenie toru monitorów do wyjść AUX przed regulatorem poziomu sygnału w
kanale konsolety zapewnia
a) neutralną charakterystykę częstotliwościową.
b) niezmienność poziomu odsłuchu przy manipulowaniu poziomem głośności kanału.
c) odfiltrowanie szkodliwych częstotliwości poni\
ej 40Hz.
d) optymalną dynamikę dz
więku.
12. Crossover słu\
y do
a) podziału częstotliwości.
b) podbicia wysokich częstotliwości.
c) połączenia dwóch sygnałów we wzmacniaczu.
d) odcięcia niskich częstotliwości.
13. Systemy dwuwstęgowe w zestawach bezprzewodowych zapewniają
a) brak zaników sygnału radiowego.
b) dwa kanały audio w jednym nadajniku.
c) regulację czułości i charakterystyki mikrofonu.
d) podają sygnał audio na dwa wyjścia z odbiornika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
14. Zasilanie Bi-Amp polega na
a) podaniu na wzmacniacz dwóch sygnałów audio.
b) zasilaniu sieciowym wzmacniacza z dwóch faz.
c) rozdzieleniu sygnału na dwie kolumny.
d) zasilaniu jednej kolumny sygnałem z dwu wzmacniaczy.
15. Przednie satelity względem głośnika centralnego umieszczone są pod kątem
a) 30�.
b) 90�.
c) 45�.
d) 150�.
16. Wyró\
nikiem konsolety odsłuchowej jest
a) mo\
liwość miksowania dz
więku w standardzie 5.1.
b) zintegrowany procesor efektów.
c) zintegrowany głośnik dla realizatora.
d) du\
a liczba torów AUX.
17. Odsłuchy drum-fill przeznaczone są dla
a) perkusisty.
b) wokalisty.
c) gitarzysty basowego.
d) realizatora odsłuchów scenicznych.
18. Deesser słu\
y do
a) usuwania przydz
więków z nagrania.
b) usuwania sybilantów.
c) wyrównania dynamiki.
d) odfiltrowania wokalu z nagrania.
19. W konsolecie cyfrowej filtr dolnoprzepustowy na wejściu ma na celu
a) odfiltrowanie przydz
więku sieci.
b) ograniczenie przetwarzanego sygnału do zakresu pasma akustycznego.
c) zwiększenie dynamiki.
d) wyrównanie charakterystyki częstotliwościowej.
20. Monitor aktywny to
a) monitor lekki.
b) monitor małogabarytowy.
c) monitor ze zintegrowanym equalizerem.
d) monitor ze zintegrowanym wzmacniaczem mocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko:...........................................................................................
Charakteryzowanie studyjnych urządzeń dz
więkowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Urbański B.: Elektroakustyka w pytaniach i odpowiedziach  d\
więk& . płyta& .
taśma& . . WN-T, Warszawa 1984,
2. Sereda J.: Elektroakustyka na scenie i estradzie. WKiA
, Warszawa 1977,
3. Sztekmiler K.: Podstawy nagłaśniania i realizacji nagrań  podręcznik dla akustyków,
Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2003.
Strony internetowe:
4. http://www.behringer.com/
5. http://www.soundperformancelab.com/
6. http://www.tcelectronic.com/
7. http://www.aphex.com/
8. http://www.lexiconpro.com/
9. http://www.shure.com/
10. http://www.jblpro.com/
11. http://www.akg.com/
12. http://www.allen-heath.com/
13. http://www.digidesign.com/
14. http://www.audioartsengineering.com/
15. http://www.soundcraft.com/
16. http://www.klotz-ais.com /
17. http://www.crownaudio.com/
18. http://www.seelectronics.com/
19. http://www.samsontech.com/
20. http://www.krksys.com/
21. http://www.neutrik.com/
Strony internetowe z dnia 30.09.2007r.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49