Radio Retro
Radio bez baterii i zasilacza
R
a
d
i
o
b
e
z
b
a
t
e
r
i
i
i
z
a
s
i
l
a
c
z
a
Radio bez baterii i zasilacza
R
a
d
i
o
b
e
z
b
a
t
e
r
i
i
i
z
a
s
i
l
a
c
z
a
czyli
zbuduj odbiornik detektorowy
z
b
u
d
u
j
o
d
b
i
o
r
n
i
k
d
e
t
e
k
t
o
r
o
w
y
zbuduj odbiornik detektorowy
z
b
u
d
u
j
o
d
b
i
o
r
n
i
k
d
e
t
e
k
t
o
r
o
w
y
W artykule przedstawiono owiane odbiorniki fabryczne, jak np. polskie. Detefon ewentualnie zawieszano je w narożnikach
legendą dawne odbiorniki detek- lub Echo, oraz zestawy i pojedyncze części do pomieszczeń. Powstała także metalowa tuba
torowe. Podane informacje pomo- samodzielnego montażu. Typowy aparat skła- rezonansowa z nałożonymi u jej wlotu słu-
gą zbudować podobny odbiornik da się z detektora w oprawce, cewki, konden- chawkami. Te prymitywne z dzisiejszego
we własnym zakresie. Dla mło- satora strojeniowego, gniazd bananowych punktu widzenia rozwiązania umożliwiały
dych Czytelników będzie to oka- i przewodów połączeniowych. Całość mogła jednak grupowy odbiór audycji.
zja do eksperymentów i poznania być zmontowana na podstawie lub w obudo- Z upływem lat, po okresie produkcji
tych nieskomplikowanych urzą- wie. Elementy zewnętrzne to antena, uziemie- efektownych, ale pracochłonnych i drogich
dzeń, które przed kilkudziesięcio- nie i słuchawki. W dalszej części opracowa- konstrukcji, wytwórnie dążyły do upro-
ma laty dostarczały słuchaczom nia przedstawię kilka przykładów i omówię szczeń, zminimalizowania kosztów i osią-
niezapomnianych wrażeń. wszystkie części składowe różnych odmian gnięcia dużej sprzedaży tanich odbiorników.
odbiorników detektorowych. Każdy z Czytel- Taka filozofia była w pełni uzasadniona, bo-
W kolekcjach historycznych odbiorników ra- ników będzie mógł samodzielnie wykonać wiem odbiornik detektorowy przeznaczony
diowych pośród aparatów lampowych oraz odbiornik na miarę swoich potrzeb i możli- był przede wszystkim do odbioru stacji lo-
coraz częściej, wczesnych tranzystorowych, wości. Przedtem jednak jeszcze kilka zdań kalnej. Ponadto, ze względu na prostą budo-
pełnoprawne miejsce zajmują odbiorniki de- wprowadzenia oraz odrobina teorii. Znajo- wę powstawały wykonania amatorskie,
tektorowe. Wzbudzają one duże zaintereso- mość tych zagadnień umożliwi eksperymen- które stanowiły dużą konkurencję dla prze-
wanie. Starszym przypominają wieczory spę- ty i ułatwi wybór odpowiedniego układu. mysłu. Fotografia 1 przedstawia elegancki
dzane ze słuchawkami na uszach. U młod- Okres świetności odbiorników detekto- odbiornik firmy SIEMENS z 1926 roku. Dla
szych budzą zdziwienie i niedowierzanie. rowych trwał w Polsce stosunkowo długo kontrastu fotografie 2 i 3 przedstawiają pro-
Odbiorniki detektorowe należą do naj- i w uboższej części społeczeństwa sięgał sty i tani odbiornik firmy SEIBT z 1946 ro-
wcześniejszych i najprostszych odbiorników lat 60. ku. Jego układ elektryczny ilustruje rysu-
fal elektromagnetycznych. Nazwa pochodzi Ostatecznie przerwany został akcją "RA- nek 1. Garść szczegółów konstrukcyjnych
od zastosowanego w nich głównego elementu, DIOFONIZACJA KRAJU" i instalowaniem polskich DETEFONÓW przedstawię w dal-
detektora, a że detektor posiadał często postać tzw. "kołchoz
ników" w systemie radiofonii szej części opracowania.
kryształu nazywano je także odbiornikami przewodowej. Także postępująca elektryfika-
kryształkowymi lub w skrócie detektorami. cja umożliwiała zakup coraz powszechniej-
Wcześniej do wykrywania fal elektroma- szych i tańszych odbiorników lampowych. Rys. 1
gnetycznych użyto tzw. koherera, wynalezio- Już od początku konstruktorzy i użytkow-
nego przez francuskiego uczonego E. Bran- nicy detektorów usiłowali je usprawniać.
ly'ego. Inne rozwiązania to detektor magne- Najczęstszym celem była chęć osiągnięcia
tyczny G. Marconiego z 1902 roku oraz większej siły głosu odbieranych audycji
pierwszy detektor z użyciem lampy elektro- i uwolnienie się od przewodu słuchawkowe-
nowej (diody) opracowany w 1904 roku go. Pisma radiotechniczne promowały coraz
przez J. A. Fleminga. Pierwsze odbiorniki ra- bardziej rozbudowane i sprawniejsze układy.
diowe różnych systemów miały zastosowa- Pojawiły się odbiorniki "nowoczesne", "wy-
Fot. 1
nie w łączności telegraficznej. Powszechność dajne", "wysokosprawne" itp. W rzeczywi-
radia w dzisiejszym rozumieniu była możli- stości, zabiegi te tylko w ograniczonym stop-
wa po światowym debiucie radiofonii w Sta- niu wpływały na jakość i głośność odbioru.
nach Zjednoczonych w roku 1920. W Euro- W niektórych rozwiązaniach osiągnięto lep-
pie pierwsza była Wielka Brytania 1922 r., sze dopasowanie do anteny, poprawę selek-
w 1923 Francja, w 1924 Niemcy, Holandia, tywności i możliwość lepszego dostrojenia.
Włochy i kilka innych krajów. W Polsce Powstały także kłopotliwe w wykonaniu
pierwsza radiostacja rozpoczęła nadawanie i mało popularne konstrukcje umożliwiające
z Warszawy w 1925 roku. odbiór poprzez głośnik oraz o wiele spraw-
Jednocześnie z rozwojem radiofonii niejsze wzmacniacze lampowe i tranzystoro-
nadawczej rosła produkcja radioodbiorników. we. Te jednak wymagały zewnętrznego
Produkowano aparaty lampowe i detektoro- z
ródła zasilania, co kłóciło się z ideą odbioru
we. Te ostatnie, mimo małej czułości i odbio- przy pomocy detektora.
ru poprzez słuchawki, cieszyły się dużą popu- Istniały też proste sposoby zwiększenia
larnością. Były tańsze od lampowych i nie siły głosu. Umieszczano słuchawki w cera-
wymagały zasilania. W handlu były dostępne micznych lub metalowych naczyniach,
Elektronika dla Wszystkich
100
Radio Retro
Zasada działania woduje zwiększenie pojemności i "wydłuża"
Jak już wcześniej wspomniałem, odbiornik falę. Takie rozwiązanie stosowane jest dla za-
detektorowy jest najprostszym odbiornikiem kresu fal długich.
fal elektromagnetycznych. Nie posiada lamp W odbiornikach dwuzakresowych stoso-
i tranzystorów. Zbędne jest zasilanie energią wany jest przełącznik, który, odpowiednio do
elektryczną. Jego główną wadą jest mała zakresu odbieranych fal, łączy odczepy ce-
głośność spowodowana tym, że odbiornik wek i przełącza kondensator.
jest zasilany wyłącznie energią z anteny Innym, także dodatkowym sposobem
odbiorczej. Duży wpływ na poprawność pra- "wydłużenia" odbieranej fali (przy niezbyt
cy odbiornika mają zatem antena, uziemie- Rys. 2 długiej antenie", może być dodatkowa
nie i słuchawki. Elementy odbiornika detek- cewka. Cewkę o około 50 do 100 zwojów
torowego zachowują się biernie i tylko prze- drutu o średnicy 0,1 do 0,4mm nawijamy
twarzajÄ… energiÄ™ pobranÄ… z anteny w energiÄ™ na korpusie preszpanowym lub lepiej prÄ™-
akustyczną. Z tego względu, liczba użytych cie ferrytowym i włączamy szeregowo
cewek, kondensatorów i detektorów nie po- w obwód antenowy i cewkę naszego
winna powodować zbędnych strat. Obowią- odbiornika.
zuje zasada jak najlepszego dopasowania
Fot. 3
układu odbiornika do z
ródła energii. Bez
wdawania się w szczegóły należy wskazać
Rys. 3
na charakterystyczne parametry anten. SÄ… to
pojemność, indukcyjność i oporność, które
zależą od wymiarów anteny oraz jakości
uziemienia. Oznaczać to może, że nasz
odbiornik będzie dobrze odbierał z daną an-
teną, a słabiej z inną. Jednak różnorodność
układów odbiorników i ich możliwości stro-
jeniowe pozwalajÄ… na dostatecznie dobre do-
pasowanie (dostrojenie) do odbieranej czÄ™-
stotliwości.
Rysunki 2 oraz 3 przedstawiajÄ… najbar-
Rys. 4
dziej charakterystyczne układy odbiorni- Zapewne część Czytelników
ków detektorowych. Obwody wejściowe, z własnych doświadczeń pamięta,
(antenowe) składające się z anteny, cewki, że poza przedstawionymi "rozbu-
kondensatora zmiennego i uziemienia, są dowanymi" układami, istniały
jednocześnie obwodami strojonymi. Do- znacznie prostsze. Takie "mło-
strojenie do częstotliwości odbieranej ra- dzieżowe" odbiorniki z lat 60.
diostacji umożliwia kondensator zmienny składały się tylko z diody i słu-
(strojeniowy). Modulowane napięcie wiel- chawki. Anteną był sam słuchacz
kiej częstotliwości, uzyskane w cewce, trzymający jedną elektrodę diody.
przekazywane jest do detektora. Detektor Rys. 5 Koniecznym zaÅ› uziemieniem in-
natomiast prostuje prąd, a składowa często- stalacja wodno - kanalizacyjna
tliwości akustycznej wprawia w drgania Bardziej "rozbudowaną" wersję przedsta- lub C.O. W warunkach polowych
membrany słuchawek. Równolegle do słu- wia rysunek 5. Jedna część cewki z odczepa- uziemieniem była instalacja od-
chawek dołączony jest kondensator, tzw. mi pełni rolę obwodu antenowego, pozostała gromowa, odprowadzenie rynny,
blokujÄ…cy, o pojemnoÅ›ci 1-2 µF. Zadaniem zaÅ› strojeniowego. Odczepy mogÄ… być po metalowy parkan itp. Ten prosty
tego kondensatora jest odprowadzenie do "stronie" anteny, jak też po "stronie" detekto- odbiornik może odbierać z dosta-
ziemi resztek zbędnych prądów wysokiej ra, a ich liczba jest dowolna. teczną jakością, tylko w okolicy
częstotliwości. Tańszą wersję odbiornika Jak wynika z przytoczonych przykładów, silnej stacji nadawczej.
przedstawia rysunek 4. Dostrzegamy tutaj obwód detektora, słuchawek i kondensatora Mimo że tego typu
brak kondensatora strojeniowego. Jego blokującego jest niezmienny. Natomiast róż- odbiornik nie jest
funkcjÄ™ przejmuje tzw. wariometr. SÄ… to ne rodzaje cewek, umiejscowienie kondensa- przedmiotem naszych
dwie cewki o możliwości zmiany wzajem- tora strojeniowego lub jego brak jest dość rozważań, radzę taki wy-
nego położenia. Odbiornik taki jest strojony swobodny. konać. Schemat ilustrują
indukcyjne w przeciwieństwie do poprze- Kondensator, szeregowo włączony w ob- rysunki 6a oraz 6b. Po-
dnich, strojonych pojemnościowo. wód anteny i cewki, zmniejsza pojemność zwoli on mianowicie zo-
układu i wskutek rientować się, jaka stacja
tego "skraca" falÄ™. w naszej okolicy jest naj-
Fot. 2
RozwiÄ…zanie takie silniejsza i na jakim pra-
stosowane jest dla cuje zakresie.
krótszych zakre-
sów fal, tzn. dla Antoni Iwanczewski
średnich i krótkich.
Natomiast rów-
noległe włączenie Ciąg dalszy
kondensatora po- w następnym numerze EdW Rys. 6a i 6b
Elektronika dla Wszystkich
101