Radio Retro
Radio bez baterii i zasilacza
R
a
d
i
o
b
e
z
b
a
t
e
r
i
i
i
z
a
s
i
l
a
c
z
a
Radio bez baterii i zasilacza
R
a
d
i
o
b
e
z
b
a
t
e
r
i
i
i
z
a
s
i
l
a
c
z
a
czyli
zbuduj odbiornik detektorowy
Uziemienie był nadmiernie długi i obej-
W instalacjach radiowych, zarówno odbior- mą solidnie zamocowany do
czych, jak i nadawczych uziemienie spełnia oczyszczonej rury.
ważną rolę. Wraz z anteną stanowi bowiem Kto natomiast posiada możli-
okładziny kondensatora antena-ziemia. Powin- wości, może wykonać dobre uzie-
no zatem charakteryzować się możliwie małą mienie indywidualne. W tym celu do
opornością pomiędzy warstwami ziemi ocynkowanego wiadra, starego kotła itp.
Część 3
a przedmiotem stanowiącym uziemienie. Opor- należy przylutować miedziany przewód do-
ność dobrego uziemienia wynosi do 3&! a śre- prowadzający o średnicy około 2mm. Następ- Mniejszy gabarytowo kondensator z dielek-
dniego do 30&!. Powyżej 30&! to uziemienie nie przedmiot uziemienia należy zakopać do trykiem stałym może pochodzić z odbiornika
prowizoryczne. Jakość uziemienia zależy wilgotnego gruntu na głębokości około 2 do detektorowego lub starego lampowca o bez-
przede wszystkim od jego wielkości, głęboko- 3m. Dla "zatrzymania" wilgoci w wykopie, pośrednim wzmocnieniu. W odbiornikach
ści i wilgotności gruntu. Jako ciekawostkę po- wokół naszego przedmiotu można rozsypać lampowych, interesujący nas kondensator
dam, że pierwsza warszawska radiostacja dłu- nieco materiału higroskopijnego np. koksu. występuje w obwodzie sprzężenia zwrotnego
gofalowa posiadała uziemienie z odpowiednio A
atwiejszym do wykonania uziemieniem, a jego pojemność wynosi zwykle około
ułożonego i głęboko zakopanego drutu mie- może być wbita w ziemię rura o średnicy ok. 500pF. Oczywiście nie zalecam demolowa-
dzianego o długości sumarycznej około 400km. 50mm i długości 3m. Przewód uziemienia nia kompletnych aparatów. Wskazuję jedynie
Dobre uziemienie jest w stanie zniwelo- należy przylutować lub zamocować obejmą na z
ródło i miejsce występowania.
wać mankamenty zbyt krótkiej anteny a tak- do wystającego z ziemi końca rury. Dla W razie trudności ze zdobyciem takiego
że znacznie poprawić odbiór w rejonach zur- zwiększenia wilgotności gruntu możemy od kondensatora, możemy wybrać coś z bardziej
banizowanych i z wysokim poziomem za- czasu do czasu wokół uziemienia rozsypać dostępnych kondensatorów powietrznych. Do-
kłóceń. W przypadku odbiorników detekto- nieco soli kuchennej. Drugi koniec przewodu skonały będzie, niewielki, jednosekcyjny kon-
rowych uziemienie jest niezbędne. uziemienia łączymy do dolnego zacisku densator stosowany nigdyś w odbiornikach
Dla wielu mieszkańców miast, jedynym przełącznika antena-ziemia. Rysunek 11 VE301. Może to być także dwusekcyjny kon-
dobrym uziemieniem będzie instalacja wodo- przedstawia kompletną instalację odbiornika. densator pochodzący z takich odbiorników jak:
ciÄ…gowa lub centralnego ogrzewania. PamiÄ™- Pionier, Mazur, Aga, Stolica itp.. Kondensatory
tajmy jednak, aby przewód uziemienia nie Kondensatory te oznaczone są symbolem KPD-465. Liczba
W układach odbiorników detektorowych wy- 465 oznacza pojemność każdej z dwóch sekcji
stępują najczęściej dwa kondensatory. i wyrażona jest w pF. Dla naszych potrzeb uży-
Rys. 11
Pierwszy z nich, kondensator papierowy jemy więc tylko jednej sekcji. Druga pozostaje
lub lepiej współczesny styrofleksowy o po- niewykorzystana,
Rys. 12a
jemności 1000 do 2000pF, włączony jest ponieważ konstruk-
równolegle do gniazd słuchawek. Rolę, jaką cja agregatu nie po-
spełnia, omówiłem wcześniej. zwala na jej mecha-
Drugi to kondensator zmienny obrotowy, niczne odłączenie.
służący dostrojeniu odbiornika do żądanej Stałe dostrojenie
częstotliwości. Zwykle są to kondensatory do silnej stacji lo-
o pojemności maksymalnej 500pF i do takiej kalnej można rów-
pojemności wykonywane były cewki. Z teo- nież zrealizować
retycznego punktu widzenia, ze względu na
Rys. 12b
mniejsze straty powinien to być kondensator
z dielektrykiem powietrznym. Praktycznie
jednak, ze względu na koszty, stosowano tań-
sze kondensatory z dielektrykiem stałym
w postaci bakelizowanego papieru. Często
stosowane kondensatory tego typu przed-
stawiajÄ… rysunki 12a i 12b. W naszym
odbiorniku możemy zatem zastosować każdy
kondensator o pojemności 500pF, zarówno
z dielektrykiem stałym, jak i powietrznym.
Elektronika dla Wszystkich
26
Radio Retro
bez użycia kondensatora zmiennego. W tym membrany od magnesów osłabia siłę odbioru linami i średnicy wewnętrznej około 50mm.
przypadku zastosujemy normalny kondensa- zaś zbyt bliska, stykając się z magnesem spo- W odbiornikach detektorowych średnica cewek
tor, a jego pojemność należy dobrać do- woduje zniekształcenia. nie jest krytyczna. Ważniejsza jest liczba zwo-
świadczalnie w zależności od częstotliwości Głośniki tubowe z lat 20. łączymy do jów. Uzwojenie należy wykonać drutem nawo-
lokalnego nadajnika. odbiornika bezpośrednio. Oporność cewki tych jowym w bawełnie, jedwabiu lub emalii. Śre-
W odbiornikach strojonych indukcyjnie głośników wynosi bowiem około 2000&!. dnica drutu od 0,3 do 0,6mm. Początek i koniec
kondensator strojeniowy jest zbędny. uzwojenia należy odpowiednio przewlec przez
Skala dwa lub trzy otworki, zabezpieczajÄ…c cewkÄ™
Słuchawki Odbiornik strojony kondensatorem zmien- przed rozwijaniem. Sposób nawijania polega
Prawidłowy i dostatecznie głośny odbiór au- nym powinien być wyposażony w skalę uła- na prowadzeniu drutu na przemian przez szcze-
dycji odbiornika detektorowego zapewniają twiającą strojenie. liny raz z jednej, a następnie z drugiej strony
słuchawki o oporze dla prądu stałego w gra- Kondensatory zmienne wszystkich typów krążka. Cewka wykonana niezbyt grubym
nicach od 500 do okoÅ‚o 2000&!. PamiÄ™tajmy, posiadajÄ… osiowy kÄ…t obrotu wynoszÄ…cy 180°. drutem (gruby drut z
le się układa) wygląda
że wartość ta dotyczy jednej słuchawki, która Należy więc przygotować skalę zawartą w tych bardzo efektownie. Liczba zwojów cewek dla
wewnątrz zawiera dwie najczęściej szerego- granicach. Najprościej będzie zastosować po- różnych długości fal podaje poniższa tabela.
wo połączone cewki. Tak więc, para słucha- krętło kołnierzowe z odpowiednią skalą. Rów- Liczba zwojów Długość odbieranej fali w metrach
każdej z cewek L i L
1 2 Bez kondensatora C Z kondensatorem 200 pF Z kondensatorem 500 pF
25
wek zwykle także poÅ‚Ä…czonych szeregowo, nie prosta do wykonania jest skala podkówko- 150 ÷ 200 200 ÷ 300 350 ÷ 500
35
200 ÷ 300 300 ÷ 450 500 ÷ 750
posiada podwojony opór sumaryczny. Tak wa przymocowana do obudowy. Skalę taką ła-
50
300 ÷ 450 450 ÷ 650 750 ÷ 1100
szeroki, dopuszczalny zakres oporności two wykonać używając np. kątomierza szkol- 75
450 ÷ 600 650 ÷ 900 1050 ÷ 1700
100
600 ÷ 1050 900 ÷ 1400 1600 ÷ 2500
umożliwia równoległe podłączanie do nego. Pokrętło w tym przypadku należy zaopa-
150
1050 ÷ 1700 1400 ÷ 2000 2000 ÷ 3800
odbiornika dwóch par słuchawek. Rozwiąza- trzyć w "strzałkę" sięgającą podziałki skali.
nie takie spotykamy w wielu fabrycznych Oczywiście istnieją także inne sposoby Przy zbyt krótkiej ante-
i amatorskich odbiornikach detektorowych. wykonania skali. Wystarczy wspomnieć nie, liczba zwojów obu ce-
Gdy oporność naszych słuchawek ("stare- o szerokich możliwościach grafiki kompute- wek można nieco (do-
go typu") odbiega od podanych wartości, na- rowej, lub technologii "Grawerton" dostępnej świadczalnie) zwiększyć.
leży sprawdzić sposób łączenia cewek i słu- w zakładach grawerskich. Korzystając z wie- Po wykonaniu dwóch iden-
chawek w parze. W przypadku połączenia lu nowoczesnych metod, możemy wykonać tycznych cewek, do jednej
równoległego możemy zmienić na łączenie bardzo efektowną i dekoracyjną skalę lub też powinniśmy dokleić lub
Rys. 15
szeregowe. Pamiętajmy o łączeniu końca całą płytę czołową naszego odbiornika. przynitować uchwyt umoż-
jednej cewki z początkiem następnej, w prze- liwiający manipulowanie wariometrem. Przy-
ciwnym razie słuchawki będą z
le działały Budowa odbiorników kładowe rozwiązanie ilustruje rysunek 15.
i ulegną rozmagnesowaniu. a. Odbiornik z wariometrem W następnej kolejności cewkę L2, bez
Z przeprowadzonych doświadczeń wyni- Przedstawiony jest uchwytu, mocujemy np. pinezką, poziomo do
ka, że także możliwy, choć słabszy odbiór, na rysunku 13, drewnianej płyty podstawy odbiornika. Ko-
będzie na słuchawkach o oporze całkowitym jest najprostszym niec uzwojenia cewki L2 łączymy do zacisku
około 100&!. Współczesne słuchawki o je- odbiornikiem prze- uziemienia. Natomiast jej początek odcin-
szcze mniejszym oporze możemy podłączyć znaczonym do kiem cienkiego elastycznego przewodu
do odbiornika przez transformator głośniko- odbioru jednej sta- z końcem cewki L1. Początek cewki L1, tak-
Rys. 13
wy z radia lampowego. Ze względu na cji lokalnej. Cechą że elastycznym przewodem łączymy z zaci-
sprawność, jego rdzeń powinien być możli- charakterystyczną odbiornika są dwie koszy- skiem anteny. Cewka L1, wyposażona w uch-
wie duży. Do odbiornika łączymy uzwojenie kowe cewki wykonane w formie wariometru. wyt, musi być ruchoma z możliwością przy-
pierwotne (cienki drut). W celu lepszego do- (W tym wykonaniu zwane również sprzęga- łożenia do cewki L2 obu jej płaszczyznami.
pasowania uzwojenia wtórnego do oporności czem). Odbiornik może odbierać w szerokim Dla zabezpieczenia uzwojeń przed uszkodze-
słuchawek należałoby powiększyć go o kil- zakresie fal od 150 do 3800m. Dopasowanie niem, cewkę L2 przymocowaną do podstawy
kadziesiąt zwojów. Dobre wyniki możemy do długości fali lokalnej stacji polega na za- należy osłonić (przykryć) kawałkiem tektury.
osiągnąć stosując transformator głośnikowy stosowaniu cewek z odpowiednią liczbą Strojenie odbiornika polega na przesuwa-
i duży, wysokiej sprawności głośnik lub ko- zwojów oraz pojemności równolegle włączo- niu jedną lub drugą płaszczyzną ruchomej
lumnę głośnikową dużej mocy. nego kondensatora C. cewki L1 względem L2.
Najbardziej optymalnym i oryginalnym Dwie jednakowe cewki (wariometr) wyko- Gdy cewka L1 leży dokładnie nad cewką
rozwiązaniem będzie jednak użycie pary słu- namy na krążkach w twardej i sztywnej tektury, L2 i kierunki zwojów są w nich przeciwne,
chawek o oporze całkowitym od około 3000 preszpanu, cienkiego tekstolitu lub innego do- aparat jest dostrojony na najkrótszą falę
do 4400&!. Słuchawki takie, oznaczone sym- stępnego tworzywa. Krążek i sposób nawijania z tych, które może odebrać. Odsuwając cew-
bolami np. TA56M lub TA4 pochodzące cewki ilustruje rysunek 14. W przygotowanych kę L1, stroimy odbiornik na falę coraz dłuż-
z wyprzedaży zapasów wojskowych funkcjo- krążkach wycinamy promieniste szczeliny szą. Odwrotne przyłożenie cewki L1 spowo-
nują wśród krótkofalowców i hobbystów. o szerokości od 3 do 4mm. Zawsze nieparzysta duje zgodność kierunku zwojów, umożliwi
Ideałem będą jednak oryginalne słuchawki liczba szczelin, odbiór fal najdłuższych.
Rys. 14
z czasów świetności odbiorników detektoro- np.: 7, 9, 11, 13 W niewielkiej odległości od silnej stacji
wych. Niestety, trafiające się egzemplarze są oraz średnica we- nadawczej, szczególnie przy dobrej antenie
najczęściej w bardzo złym stanie technicznym. wnętrzna i ze- zewnętrznej, dostrojenie może być bardzo
O jakości słuchawek świadczy przede wnętrzna cewki nieostre. W tym przypadku można zastoso-
wszystkim siła magnesów i stan membrany. zależy od liczby wać jedną nieruchomą cewkę zawierającą su-
Dobra membrana nie może być pogięta i sko- zwojów. Dla mę zwojów cewek L1 i L2.
rodowana. Jej zamocowanie w obudowie na- większych cewek Ten łatwy do wykonania odbiornik, tak jak
leży wyregulować podkładkami z cienkiego zast osuj emy inne, umożliwia szereg eksperymentów. Zamiast
i sztywnego papieru. Zbyt duża odległość krążki z 13 szcze- podanych wartości kondensatorów, można
Elektronika dla Wszystkich
27
Radio Retro
dobierać inne lub zastosować kondensator dowe. Odległość między
Liczba Długość odbieranej fali w metrach
zwojów cewki L Antena podłączona do A2 Antena podłączona do A1
zmienny. Także szeregowe lub równolegle włą- liniami wyznacza szero-
25
180 ÷ 300
35
czenie pojemnoÅ›ci staÅ‚ej, ewentualnie zmien- 250 ÷ 400 kość cewki i wynosi naj-
50 do 250
350 ÷600
nej, powoduje zmianę długości odbieranej fali. częściej od 15 do
75
250 ÷ 400 500 ÷ 950
b. Odbiornik z cewką cylindryczną 100 25mm. Następnie obie
Rys. 20
400 ÷ 550 600 ÷ 1200
150
600 ÷ 850 1000 ÷ 1900
Bardzo prosty odbiornik do linie dzielimy na nie-
200
800 ÷ 1100 1400 ÷ 2600
stałego dostrojenia przed- parzystą (11 - 25) równych odcinków. W wy-
stawia rysunek 16. Zamiast cewek komórkowych, możemy znaczonych miejscach w obu rzędach, na-
Cewkę tego odbiornika wykonać wcześniej poznane cewki koszyko- przeciw siebie, wbijamy gwoz
dzie. WyglÄ…d
nawijamy drutem o średni- we. Liczba zwojów dla obu rodzajów cewek gotowego szablonu ilustruje rysunek 21. Dla
cy od około 0,5mm na do- podaje tabela. Cewki koszykowe i komórko- ułatwienia wykonania cewek gwoz
dzie nale-
branym cylindrycznym kor- we posiadają duże walory dekoracyjne. Este- ży ponumerować. W dalszej kolejności, mię-
pusie o średnicy od około tycznie wykonane i zaopatrzone w cokoły jak dzy rzędami gwoz
dzi umieszczamy dopaso-
80 do 90mm. Dla zakresu na rysunku 8 będą ozdobą każdego odbiorni- wany pasek preszpanu, na którym nawijamy
Rys. 16
300 do 600m powinna za- ka. Do wykonania cewek konieczny będzie cewkę. Preszpan, niezbyt cia-
wierać około 150 zwojów. Dla zakresu 800 do drut nawojowy o średnicy od 0,3 do 0,5mm sno owinięty na wałku, ułatwi
1400m około 300 zwojów. Cewkę nawijamy w bawełnie lub jedwabiu. Drut taki można, nam zsunięcie gotowej cewki
drutem w emalii zwój obok zwoju. jeszcze na szczęście, wyszperać w warszta- z szablonu. Na szablonie cylin-
Dostrojenie do żądanej stacji polega na tach naprawy silników elektrycznych. drycznym możemy zasadniczo
Rys. 21
wyszukaniu odpowiedniego zwoju cewki od Różne odmiany cewek komórkowych wy- wykonać dwa rodzaje cewek
"strony" uziemienia. W tym celu igłą lekar- konujemy na szablonach w postaci drutów w kilku odmianach.
Rys. 22
ską podłączoną krokodylkiem do reszty ukła- (gwoz
dzi) osadzonych na drewnianej płycie
du odbiornika nakłuwamy emalię drutu, wy- lub walcu. Każda z cewek nawinięta którym-
szukując miejsce najlepszego odbioru. Do kolwiek z przedstawionych poniżej sposo-
wyszukanego punktu lutujemy, wg schematu, bów nadaje się do naszego odbiornika.
uziemienie i jeden przewód słuchawek. Wol-
ny "dolny" koniec cewki pozostawiamy nie Szablon płaski jednorzędowy
podłączony. Przy zmianie anteny na inną, po- Na kawałku deski, sklejki lub płyty wiórowej
nownie dostrajamy odbiornik. kreślimy okrąg o średnicy np. 50mm. Obwód
Z odbiornika możemy tworzyć różnorakie wykreślonego koła dzielimy na nieparzystą
mutacje z zastosowaniem szeregowych lub liczbę (7, 9, 11, 13 ...) równych części. Śre-
równoległych kondensatorów oraz zmiennej dnica okręgu oraz liczba odcinków zależy od Rysunek 22 pokazuje rozwinięcie i sche-
liczby zwojów cewki z odczepami. liczby zwojów i wpływa raczej na mecha- mat nawijania cewki na szablonie z piętna-
c. Odbiornik z cewkami wymiennymi niczne i estetyczne własności cewki. Okrąg stoma gwoz
dziami w każdym rzędzie.
W odbiorniku mniejszy z proporcjonalnie mniejszÄ… liczbÄ… InnÄ… odmianÄ… cewki wykonanej na tym
przedstawionym odcinków zastosujemy dla cewek z niewielką samym szablonie może być rzadziej stosowana
na rysunku 17 liczbą zwojów. cewka, nawinięta
proponuję zastoso- W punktach podziału okręgu wbijamy wg schematu
wać wymienne gwoz
dzie f2 o długości 40mm. Aby ułatwić przedstawionego
Rys. 17
cewki komórko- wyjmowanie gwoz
dzi po nawinięciu cewki, na rysunku 23.
Rys. 23
we, które umożliwiają odbiór fal o długości dobrze będzie wcześniej
Rys. 24
od 200 do 2500m. Strojenie odbiornika wywiercić otworki o nieco
odbywa się kondensatorem zmiennym o ma- mniejszej średnicy.
ksymalnej pojemności 500pF. Na szablonie jednorzędo-
Jak wynika ze schematu, aparat posiada wym możemy sporządzić
Rys. 18
dwa gniazda antenowe. Umożliwiają one dwie odmiany cewek. Pierw-
szeregowe lub równoległe włączenie kon- szą, przedstawioną na rysun-
densatora strojeniowego w obwód cewki. ku 18, otrzymujemy nawija-
Odbiór dłuższej fali (kondensator równo- jąc drut z pominięciem jedne-
legły) nastąpi przy włączeniu anteny do gnia- go gwoz
dzia. Drugą odmia- Drugi rodzaj cewki z uzwojeniem krzyżo-
zda A1 i połączeniu przełącznikiem lub zwo- nę, przedstawioną na rysun- wym możemy wykonać na szablonie np.
rą gniazd A2 i Z (gniazdo uziemienia). ku 19, częściej stosowaną z dwudziestoma pięcioma gwoz
dziami. Roz-
Włączając natomiast antenę do A2, należy otrzymamy pomijając za każ- winięcie szablonu i sposób nawijania przed-
Rys. 19
rozłączyć gniazda A2 i Z. W tym układzie, na dym krokiem dwa gwoz
dzie. stawia rysunek 24. RozpoczynajÄ…c nawija-
tej samej cewce, uzyskamy odbiór fal krót- nie, należy początek drutu zamocować do
szych niż w połączeniu poprzednim. Szablon płaski dwurzędowy gwoz
dzia 1 i przeprowadzić do gwoz
dzia 14
Zakres odbieranych fal oraz liczby zwo- Dwa rzędy gwoz
dzi rozmieszczamy na okrę- w drugim rzędzie. Następnie prowadzimy
jów poszczególnych cewek znajdziemy w ta- gach o średnicach np. 50 i 70mm. Tak jak po- drut do gwoz
dzia 2 w pierwszym rzędzie
beli poniżej. przednio, okręgi dzielimy na nieparzystą i dalej do 15 w drugim rzędzie itd. Co kilka-
Mimo że wykonanie cewek komórko- liczbę części. Szablon i sposób nawijania naście zwojów cewkę nasączamy rzadkim
wych bywa dla niewprawnych nieco kłopo- cewki ilustruje rysunek 20. klejem acetonowym. Po wyschnięciu kleju,
tliwe, warto spróbować. Umiejętność wyko- ostrożnie wyjmujemy gwoz
dzie i zsuwamy
nania tego rodzaju cewek może przydać się Szablon cylindryczny cewkę z szablonu.
także, przy rekonstrukcji wczesnych odbior- Na drewnianym wałku o średnicy 50mm na-
ników lampowych z lat 20. leży wyznaczyć dwie równoległe linie obwo- Antoni Iwanczewski
Elektronika dla Wszystkich
28