Prawo karne











PRAWO KARNE - część
ogólnaOpracowanie - Anna Styborska - Uniwersytet
Szczeciński
POJĘCIE PRAWA KARNEGO
PRAWO KARNE to zespół norm prawnych określających czyny społecznie
szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary,
środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.
W prawie karnym można wyróżnić 3 zakresy zagadnień:

Prawo karne materialne - za jaki czyn jaka kara,
normy procedury karnej - w jaki sposób wykryć przestępstwo, przestępcę i
jego osądzić,
prawo karne wykonawcze - sposób działania po ustanowieniu wyroku, sposób
odbywania kary. Oprócz powszechnego prawa karnego wyróżnia się także
jego wyspecjalizowane dziedziny:

prawo karne skarbowe - dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesów
finansowych Skarbu Państwa lub organów samorządu terytorialnego. Normuje
odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz postępowanie w
tych sprawach.
prawo karne wojskowe - wiąże się ono z kręgiem żołnierzy, zapewniając
dyscyplinę i gotowość obroną sił zbrojnych. Odpowiedzialność karna żołnierzy
opiera się na tych samych zasadach co odpowiedzialność osób cywilnych, jednak
z uwzględnieniem odrębności wynikającej ze specyfiki wojskowej.
przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej nieletnich - dotyczą osób,
które popełniły czyn zabroniony przez prawo i nie ukończyły jeszcze 17 roku
życia. Stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze orzeczone przez
sąd rodzinny. Jeśli jest to jednak osoba, która ukończyła 15 lat i popełniła
szczególnie ciężkie przestępstwo (zabójstwo, zamach terrorystyczny,
kwalifikowane zgwałcenie, rozbój) to podlega działalności karnej przed sądem
karnym (nie rodzinnym).
SZKOŁY PRAWA KARNEGODo II połowy XVIII w. panowała obiektywna
ocena przy dochodzeniu do odpowiedzialności za popełnione przestępstwa. Do tego
czasu sprawca odpowiadał za każde przyczynienie się do przestępstwa, karano za
popełnieni przestępstwa a także za nie doniesienie o jego popełnieniu. Karano
także zastępczo tzn. np. burmistrz miasta dawał głowę za rozruchy w mieście,
karano też śmiercią zwierzęta. Wymiar sprawiedliwości w tym czasie miał
charakter stanowy, rodzaje kar zależały od pozycji w społeczeństwie. W Polsce,
jak i w większości państw, osobnemu prawu podlegała szlachta, odrębnemu
mieszczanie a jeszcze innemu chłopi.
Od II poł. XIII w. pod wpływem postanowień IV Soboru Laterańskiego
rozpowszechniły się tortury, jednakże znaczna krytyka spowodowała iż od XVI w.
powoli ich się zakazywało. W Polsce zakaz tortur wszedł w roku 1776 r.
Pod wpływem filozofii Oświecenia w wieku XVIII rozpoczyna się okres
przeobrażeń systemu prawa karnego materialnego i procesowego. Na gruncie idei
filozofów: Montesquieu (Monteskiusz), Beccarii powstaje nowy model prawa i
procesu karnego zapoczątkowany Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. i
kodeksem karnym francuskim z 1791 r.Model francuski nazwano modelem
klasycznym prawa karnego materialnego. Cechy tego modelu to:

zasada nullum crimen sine lege et nulla poena sine lege (odpowiedzialność
tylko za czyn zabroniony w ustawie, kara za czyn musi być przewidziana w
ustawie);
zasada równości wszystkich wobec prawa;
zasada odpowiedzialności tylko za czyn zawiniony;
zasada odpowiedzialności za czyn, nie za myśli;
podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia. Za sprawą
zwłaszcza Cesare Beccarii, autora książki "O przestępstwach i karach" 91764)
powstała KLASYCZNA SZKOŁA PRAWA KARNEGO. Wywodziła się z przeświadczenia,
że człowiek ma wolną wolę, a więc z wiary z INDETERMINIZM.
ZAŁOŻENIA SZKOŁY KLASYCZNEJ

przestępstwo musi być określone - zgonie z zasadą nullum crimen sine lege;

kara winna być proporcjonalna do zachowania się danego człowieka i
ciężkości popełnionego czynu;
proces karny winien toczyć się na zasadzie legalizmu;
sprawca odpowiada tylko za czyn zawiniony - odpowiedzialność karna ma
charakter oceny subiektywnej;
wyeksponowanie prewencji generalnej i indywidualnej - karą jest sankcja
przewidziana w ustawie, wymierzana proporcjonalnie do zawinienia i wagi czynu,
tak aby wpłynąć na innych, by przestępstw tych nie popełniali (prewencja
generalna); ponadto kara winna być sprawiedliwą odpłatą i powinna
powstrzymywać sprawcę przed popełnieniem przestępstwa w przyszłości (prewencja
indywidualna).
Szkoła klasyczna kładła nacisk na zwalczanie przestępstw przy pomocy
prewencji generalnej, stworzenie efektu społecznego odstraszania od dokonywania
przestępstw.W II poł. XIX w. pod wpływem filozofii Augusta Comte`a i Johna
Stuarta Milla powstała SZKOŁA POZYTYWNA. Szkoła ta opierała się na
postulacie włączenia wiedzy, nauki i samego człowieka do nauki prawa karnego.
Wysuwała zasadę DETERMINIZMU człowieka. Wypowiadała się przeciwko uznaniu
winy i naruszenia określonego zakazu karnego za podstawę odpowiedzialności. W to
miejsce wstawiała pojęcie "niebezpieczeństwo społeczne sprawcy", który różni się
pod względem fizycznym, psychicznym od innych osób "normalnych". To
niebezpieczeństwo to stan zagrożenia, jaki dana osoba wywołuje w społeczeństwie.
Szkołą ta postuluje, aby zamiast kary stosować tylko środki zaradcze,
zabezpieczające przed sprawcą, a okres ich stosowania winien być uzależniony od
stanu niebezpieczeństwa. Stosowanie prewencji indywidualnej - włączenie też
metod naukowych, wiedzy w zwalczanie przestępstw.
TEORIA PETRARZECKIEGO - Społeczeństwo w swojej ewolucji winno zmierzać
do wzajemnego szacunku.
FUNKCJE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO
FUNKCJA OCHRONNA - ma służyć zabezpieczeniu podstawowych praw, prawo
karne ma chronić najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe (ochrona
bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, nietykalności jednostki - nawet
skazanej, ochrony życia, wolności).
FUNKCJA SPRAWIEDLIWOŚCIOWA - stosowanie prawa karnego powinno
zaspakajać poczucie sprawiedliwości, ma przewidywać adekwatną reakcję za
naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego. Funkcja ta ma utwierdzić
społeczeństwo, iż sprawcy przestępstw są karani sprawiedliwie, proporcjonalnie
do winy i szkodliwości społecznej popełnionego czynu.
FUNKCJA GWARANCYJNA - wiąże się z tym, że prawo karne oparte jest na
Konstytucji i konwencjach międzynarodowych. Funkcja ta wymaga, aby ściśle
określone były zarówno czyny zakazane, jak i kary i pozostałe środki karne.
Funkcja ta zamyka się w hasłach: nullum crimen sine lege, lex retro non agit,
nullum crimen sine culpa.
FUNKCJA MOTYWACYJNA - wiąże się z tym, iż prawo karne ma także
stymulować pewne zachowania społeczne.
FUNKCJA PREWENCYJNO - WYCHOWAWCZA - polega na tym, że celem kary i
innych środków karnych nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz
także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo,
które ma przeciwdziałać naruszaniu prawa.
FUNKCJA KOMPENSACYJNA - akcentuje potrzebę uwzględniania przez prawo
karne interesów ofiar przestępstw. Realizowana jest przez zaliczenia do środków
karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu (art. 46 ż 1
kk.).
ZASADY PRAWA KARNEGO
Zasady wynikające z części ogólnej prawa karnego to:

Nullum crimen sine lege - odpowiadać można jedynie za popełnienie
czynu, który zabroniony jest w ustawie,
Nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa jeśli sprawcy czynu
zabronionego nie można przypisać winy,
Odpowiedzialność karna za czyn - aby stwierdzić przestępstwo musi
zaistnieć czyn, nie może to być pogląd ani myśl,
Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - nie ma
odpowiedzialności zbiorowej, każdy odpowiada za siebie; odpowiedzialność
osobista - nie można scedować wykonania kary na inna osobę (np. odpłatnie).
Zasada humanizmu - człowiek jest największym dobrem, trzeba chronić
praw jednostki, nie można dopuszczać do znęcania się nad drugim człowiekiem.
Nullum crimen, nulla poena sine lege - zasada wprowadzona w
Deklaracji Praw Człowieka, dotyka wszystkich dziedzin prawa. Wiąże się z tym,
iż:


prawo karne musi być prawem zawartym w ustawach (nie ma zasady
powielaczowej),
przepisy prawa karnego muszą być podane maksymalnie dokładnie, muszą być
sprecyzowane,
nie dopuszcza się analogii na niekorzyść oskarżonego,
prawo nie może działać wstecz,
kara za przestępstwo musi być przewidziana w ustawie, nie może być to
wolne uznanie stosującego prawo.
Normy prawa karnego muszą być normami zapisanymi w ustawie, Konstytucji, w
umowach międzynarodowych (ratyfikowanych i ogłoszonych). Orzecznictwo nie
stanowi źródła prawa.
ANALOGIA W PRAWIE KARNYMW przypadku braku normy prawnej
regulującej daną kwestię, odnoszącej się do danej sytuacji powstaje problem
prawny. W przypadku norm prawa karnego można wówczas zastosować analogię,
ale tylko gdy weźmie się pod uwagę dwa zakazy, dotyczące:

zakresu przedmiotowego - niedopuszczalne jest stosowanie w drodze analogii
środków przymusu procesowego,
zakresu podmiotowego - niedopuszczalna jest analogia na niekorzyść sprawcy
i innych stron procesowych.
Rozróżnia się:


ANALOGIĘ LEGIS - polega na wypełnianiu luki prawnej przez
stosowanie normy prawnej najbardziej zbliżonej do danej sytuacji (chodzi tu o
lukę prawną, a nie o zamierzony brak uregulowania prawnego),
ANALOGIĘ IURIS - polega na tworzeniu nowej normy prawnej poprzez
wysuwanie jej z całokształtu systemu prawnego.
Na gruncie prawa karnego procesowego analogia jest w zasadzie dopuszczalna,
ale pod warunkiem, że nie będzie powodować ograniczenia lub zniesienia praw
obywatelskich.
ZASADA LEX RETRO NON AGIT
Zasada ta jest gwarancją stanu pewności prawnej co do czynów, które mogą
powodować odpowiedzialność karną. Zasadę te wyraża art. 1 ż 1 kk. Oznacza ona,
że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie
został zabroniony pod groźbą kary przed jego popełnieniem przez należycie
uchwaloną i ogłoszoną ustawę (w DZ. U.). Odstępstwem od tej zasady jest dekret z
31.08.1944 r. o wymiarze kary dla zbrodniarzy faszystowsko - hitlerowskich.
Zgodnie z dekretem i ustawą z dn. 22.04.1964 r. zbrodnie ludobójstwa nie ulegają
przedawnieniu.Ustawa karna z reguły określa datę wejścia jej w życie, z tym
że nie może być to data wcześniejsza od daty ogłoszenia tej ustawy w Dz. U.
Okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie nosi nazwę vacatio legis.
PRAWO INTERTEMPORALNE (międzyczasowe)
Problematykę wynikającą ze zmiany ustawy karnej regulują zasady prawa
intertemporalnego. Zgodnie z tymi zasadami, jeśli w czasie popełnienia czynu
zabronionego obowiązywała inna ustawa karna, niż w czasie orzekania w sprawie o
ten czyn, to należy zastosować ustawę obowiązującą, jednakże o ile nie
doprowadzi to do pogorszenia sytuacji sprawcy (art. 4ż 1 kk.). Tzn. jeżeli
ustawa wcześniejsza była względniejsza dla sprawcy to należy zastosować ustawę
wcześniejszą a nie obowiązującą.Ocenę względności ustawy określa się
opierając na zasadach oceny, zgodnie z którymi:

należy ustalić, która ustawa jest względniejsza w konkretnej
sytuacji sprawcy, przy uwzgl. cech sprawcy i istotnych okoliczności czynu,
oceniając nie można opierać się jedynie na kryterium rodzaju i
wysokości sankcji, ale należy uwzgl. warunki wymiaru kary lub środka karnego,
możliw. nadzwycz. złagodzenia kary lub jej warunkowego zawieszenia.,
nie jest dopuszczalne stosowanie przepisów jednej i drugiej ustawy,
lecz na podstawie ww. kryteriów trzeba wybrać jedną z ustaw.
Można też zastosować ustawę pośrednią, tzn. taką, która obowiązywała w
okresie między popełnieniem czynu a orzekaniem w sprawie o ten czyn - o ile jest
ona względniejsza dla sprawcy. Jeśli ustawodawstwo zmieni się już po
prawomocnym osądzeniu sprawcy a czyn wg nowej ustawy jest objęty prawomocnym
wyrokiem zagrożonym karą niższą od orzeczonej - to obniża się ją do wysokości
górnej granicy zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.W
przypadku zaś, gdy sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, która
nie została jeszcze wykonana a nowa ustawa przewiduje za dany czyn jedynie
karę grzywny lub karę ograniczenia wolności, to wówczas orzeczoną karę pozbaw.
wolności zamienia się na wymienione kary wolnościowe. 9wówczas zastosowanie ma
przelicznik 1 m-c pozbaw. wolności = 60 stawkom dziennym grzywny lub 2 m-com
ogranicz. wolności). Inaczej sytuacja kształtuje się, gdy w chwili
popełnienia czynu zabronionego, był on zabroniony pod groźbą kary, ale przed
prawomocnym osądzeniem sprawcy nastąpiła depenalizacja. Wówczas w zależności
od etapu postępowania karnego - jeżeli zostało wszczęte - należy je umorz. lub
wydać wyrok uniewinniający.Jeśli zaś depenalizacja nastąpiła po
prawomocnym skazaniu za czyn i gdy jest ona całkowita, to skazanie sprawcy
ulega zatarciu z mocy prawa (art. 4 ż 4), czyli zostaje umorz. postęp.
wykonawcze, usuwa się notowanie o skazaniu z Centralnego Rej. Skazanych, zaś
wyroki już wykonanie nie podlegają restytucji (np. zapł. grzywny). Jeśli wg
nowej ustawy dany czyn nie jest już występkiem, lecz wykroczeniem nie
dokonuje się depenalizacji, lecz obejmuje to dekryminalizacja, która polega na
przekształceniu się przestępstwa w wykroczenie i tak też osądzane.
MIEJSCE I CZAS POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA
Prawo karne przewiduje wiele zasad, które wiążą się stosowanie polskiej
ustawy karnej z miejscem popeln. przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i
charakterem popełn. czynu. Zasady te maja zarówno charakter prawa krajowego, jak
i są związane z międzynarodową współpracą w dziedzinie ścigania i karania
sprawców przestępstw. Z punktu widzenia prawa polskiego najistotniejsze są
zasady określające stosowanie jurysdykcji krajowej.
Ważne znaczenie w kontekście powyższych zasad ma ustalenie miejsce
popełnienia przestępstwa. Chodzi tu o to, czy przestępstwo zostało popełn. na
terytorium RP czy tez zagranicą. Wg art. 6 ż 2 przestępstwo uważa się za
popełnione w miejscu:

gdzie sprawca działa, lub zaniechał działania do którego był zobowiązany,
gdzie skutek przestępny nastąpił (w przestępstwie skutkowym),
gdzie wg sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowanie dokonania przestępstwa
skutkowego). Z powyższego wynika, że przestępstwo może być
popełnione w różnych miejscach, tzw. teoria "wszędobylstwa". Może więc dojść
do problemu ustalenia właściwości miejscowej sądu. W takim przypadku
sprawę rozpatruje sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie
przygotowawcze. W przypadku, gdy problem ten dotyczy przestępstw popełnionych
zarówno w Polsce, jak i zagranicą to kolizje takie rozstrzygają umowy
międzynarodowe.
W związku z miejscem popełnienia przestępstwa dominujące znaczenie ma
zasada terytorialności, iż "ustawę polską stosuje się do sprawcy, który
popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub
powietrznym". Dopuszczalne są odstępstwa od tej reguły na podstawie umowy
międzynarodowej, w której RP jest stroną (art. 5 kk).
Zgodnie z zasadą terytorialności - odpowiedzialności na podstawie pr.
polskiego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terenie RP bez względu
na to czy jest obywatelem polskim czy też cudzoziemcem.Wyjątkiem są
jedynie immunitety dyplomatyczne i konsularne, chyba, że państwo wydające taki
immunitet uchyli. Ponadto istnieją także immunitety krajowe, które
wykraczając poza zasadę terytorialności.
Przy zastosowaniu tej zasady podstawowe znaczenie ma określ. pojęcia
"terytorium RP". Zgodnie z ustawą o ochr. granicy państwowej i ustawie o
obszarach morskich i administracji morskiej: terytorium RP obejmuje obszar
zmieni oddzielony granicami państwa, głąb ziemi (bez ograniczeń) i słup
powietrzny nad obszarem (90 km) oraz morskie wody terytorialne, które obejmują
pas 12 mil morskich od linii brzegowej. Zasada ta rozciąga się też na
polskie statki wodne i powietrzne bez wzgl. na jakim obszarze się znajduje.
Statek taki nie jest częścią RP, lecz jurysdykcja polska rozciąga się na nie.
CZAS PRZESTĘPSTWA
Kodeks karny w art. 6ż 1 określa, że przestępstwo uważa się za popełn. w
czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był
zobowiązany. Czasem popełnienia przestępstw skutkowych jest czas zabronionego
działania lub zaniechania niezależnie od tego, czy ich dokonanie następuje z
chwilą zaistnienia skutku spowodowanego tym działaniem lub zaniechaniem czy też
nie.
Ustalenie czasu przestępstwa ma znaczenie przy ustalaniu czy czyn był
zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia i jaką ustawę karną zastos. w
przypadku zmiany ustawodawstwa, a także ma znaczenie przy ustaleniu czy sprawca
czynu osiągnął wiek odpowiedzialności karnej (17 lat, bądź w niektórych
przypadkach wykazanych w art. 10ż2 kk - 15 lat). Ponadto ważne jest określ.
kwestii poczytalności sprawcy, która warunkuje jego odpowiedzialność.
Zgodnie z art. 31 ż 1 nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby
psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego, przejściowego zakłócenia
czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub
pokierować swym postępowaniem - nie dotyczy to jednak upojenia alkoholowego lub
odurzenia środkami odurzającymi.
Inaczej jest przy przestępstwach wieloczynowych Za czas popełnienia
przestępstwa przyjmuje się ostatnie za składających się na przestępstwo zachowań
należących do jego istoty.Tak samo w przestępstwach ciągłych - tu
również za czas popełnienia przest. uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w
jego skład.W przypadku przestępstw dotyczących zaniechania - za czas
ich popełnienia przyjmuje się ostatni moment, w którym sprawca mógł jeszcze
zrealizować ciążący na nim obowiązek. Tą samą regułę stosuje się do
przestępstw trwałych, które polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez pewien
czas stanu bezprawnego - np. bezprawne pozbawienie wolności (porwanie).
PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE JAKO CZĘŚĆ PRAWA POLSKIEGO I JEGO ZASADY
Prawo karne międzynar. to zbiór norm prawnych określających:

zasady odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą oraz w
Polsce przez cudzoziemca (pr. karne międzynarod. mater.).
zakres immunitetu konsularnego i dyplomatycznego, czynności procesowe,
ekstradycję, ściganie i wykonywanie wyroków zagranicznych oraz przekazywanie
wyroków skazujących cudzoziemców do wykonania zagranicą (pr. karne międzynar.
proces.) Prawo karne międzynarod. materialne składa się z kilku
zasad:

zasada terytorialności - za czyn zabroniony, popełniony na teryt.
RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym odpowiada każdy sprawca, bez
względu na to czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem,
zasada obywatelstwa - zasada narodowości podmiotowej - ustawę karną
polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za
granicą, tzn. niezależnie od odpowiedzialności karnej w danym państwie
zostanie on po powrocie do Polski również pociągnięty do takiej
odpowiedzialności. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej karalności (art.
111 ż 3),
zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej (przedmiotowa zwykła,
realna, narodowości biernej) - stosuje się ustawę karną polska do cudzoziemca,
który popełnił przestępstwo za granicą skierowane przeciwko interesom RP,
obywatela polskiego, polskiej os. prawnej, polskiej jedn. organizac. nie
posiadającej osobowości prawnej. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej
karalności (art. 111 ż 3),
zasada narodowości przedmiotowej obostrzonej albo nieograniczonej
(ochronna) - ustawa polska ma zastosowanie bez wzgl. na obywatelstwo. Nie
obowiązuje tu warunek podwójnej karalności - wystarczy zakaz karny
obowiązujący tylko w Polsce. Odpowiada się na jego podstawie w razie
popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub
zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ., istotnym polskim
interesom gospodarczym oraz za składanie fałszywych zeznań złożonych wobec
urzędu polskiego.
Zasada uniwersalna - odpowiedzialności konwencyjnej - represji
wszechświatowej - odnosi się do obywateli polskich i cudzoziemców, nie
wymaga warunku podwójnej karalności. Ustawę polską stosuje się do osób, które
postanowiono nie wydawać, w związku z popełn. przestępstwa za granicą, a RP
jest zobowiązana do ich ścigania na podstawie umów międzynarodowych. Istotą
jest, aby przestępstwa wymierzone w całą społeczność międzynarodową nie były
bezkarne. Polska jest zobowiązana umowami do wprowadzenia do prawa karnego
zakazu niektórych czynów i ścigania ich bez względu na miejsce ich popełnienia
- np. ludobójstwo.
zasada suwerenności (art. 114 ż 1) - orzeczenie zapadłe za granicą
nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania karnego o to samo
przestępstwo w kraju. Sąd jednak ma obowiązek zaliczyć na poczet orzeczonej
kary rzeczywistego pozbaw. wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę,
uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.
Prawo karne międzynarodowe procesowe obejmuje m.in.:

EKSTRADYCJĘ: a) czynną - żądanie RP i związane z tym postępowanie,
aby państwo obce wydało wskazaną w żądaniu osobę lub rzecz; b) bierną -
postępowanie na terenie państwa polskiego w wyniku żądania obcego państwa, aby
wydano mu osobę lub rzecz.W przypadku ekstradycji biernej istnieją dwa
rozwiązania:

jeżeli sąd wyda postanowienie o niedopuszczalności wydania obywatela lub
przeczy - wydanie nie może nastąpić,
gdy sąd wyda postanowienie, że wydanie jest dopuszczalne wówczas
ostateczna decyzja należy do Min. Sprawiedliwości.
PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE DO ŚCIGANIA KARNEGO:

przejęcie ścigania - polega na złożeniu wniosku do właściwego
organu państwa obcego o przekazanie do Polski ścigania karnego obywatela
polskiego, który w tymże państwie popełnił przestępstwo. Można też przyjąć
wniosek o przejęcie ścigania obywatela polskiego od organu obcego państwa,
przekazanie ścigania karnego - te zrezygnowanie z postępowania
karnego przeciwko cudzoziemcowi, który popełnił przestępstwo w Polsce i
wystąpienie z wnioskiem do właściwego organu państwa obcego (lub akceptacja
skierowania do Polski wniosku organu obcego) o przeprowadzenie w tymże
państwie postępowania karnego,
PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE OSÓB DO WYKONANIA WYROKU (podobnie jak w
pkt 2) - osoba ukarana w obcym państwie może na swój wniosek odbywać karę w
Polsce. wyrok powinien być wykonywany w zasadzie w państwie, w którym skazany
ma stałe miejsce zamieszkania (nie ma trudności w porozumiewaniu się ze
skazanym i ma on możliwość utrzymania kontaktu z rodziną).
Prawo karne międzynarodowe procesowe określa też zakres immunitetów
konsularnych i dyplomatycznych.
POJĘCIE PRZESTĘPSTWA
Istnieją dwie metody definiowania przestępstwa:

formalna - polega na określeniu w oparciu o cechy prawne (ustawowe)

materialna - odwołuje się do ujemnej społecznie treści czynu
uznanego za przestępstwo.
DEFINICJA FORMALNA (szkoła klasyczna) - przestępstwem jest zachowanie
człowieka (działanie lub zaniechanie) zabronione pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia, którego znamiona zostały określone w tej
ustawie i którego społeczna szkodliwość jest wyższa niż znikoma.
Kodeks karny nie podaje definicji "wprost". Wyprowadza się ją natomiast z
przepisów wskazujących elementy istotne przestępstwa, takich jak: czyn
zabroniony, pod groźbą kary, przez ustawę, w czasie jego popełnienia. Nie
stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego szkodliwość społeczna jest
znikoma.
Nie popełnia przestępstwa przestępca czynu zabronionego, jeśli nie
można mu przypisać winy w trakcie popełniania czynu. Zatem istotnym elementem
przestępstwa jest również wina sprawcy.
Każde przestępstwo jest czynem zabronionym, ale nie każdy czyn
zabroniony jest przestępstwem.
Należy wiec stwierdzić, iż:

nie ma odpowiedzialności karnej bez czynu,
nie ma odpowiedzialności karnej bez zakazu zawartego w ustawie,
nie ma odpowiedzialności karnej bez społecznej szkodliwości czynu,
nie ma odpowiedzialności karnej bez winy.
Odpowiedzialność karna może być związana tylko z takim zachowaniem się
człowieka, które może być uznane za czyn.
CZYN ten nie uzasadnia sama naganna myśl dopóki nie przybierze ona
zewnętrznego kształtu, czyli musi być on uzewnętrzniony, zależny od woli
człowieka i musi on wywoływać pewne skutki społeczne, aby uznać go za czyn
odpowiedzialności karnej.Czynem w rozumieniu prawa karnego może być
nie tylko działanie, ale również i bezczynność, jeśli istniał obowiązek podjęcia
określonego działania.
ZANIECHANIE - w rozumieniu prawa karnego to nie prosta bezczynność,
lecz bezczynność ukierunkowana wyrażająca się w niewykonaniu działania, do
którego dana osoba w danej sytuacji była obowiązana.
ZABRONIENIE jakiegoś typu czynu przez ustawę jest formalnym elementem
przestępstwa i następuje przez określenie w ustawie jego znamion oraz grożącej
mu kary z tytułu popełnienia tego czynu. W ten sposób zostaje nadana czynowi
cecha bezprawności karnej.
Bezprawność karna jest to sprzeczność z normami prawa karnego,
naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie
POJĘCIE ZBRODNI, WYSTĘPKU I WYKROCZENIA
Przestępstwo obejmuje jedynie zbrodnie i występki. Kryterium podziału
czynów karalnych na przestępstwa zbrodni lub występki stanowi wysokość
zagrożenia karą.
ZBRODNIE - to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od 3 lat lub karą surowszą.
WYSTĘPKI - to czyny zagrożone karą przekraczającą 1 m-c pozbawienia
wolności, 1 m-c ograniczenia wolności lub karą 30 stawek dziennych grzywny.
WYKROCZENIA - to czyny zagrożone karą aresztu od 5 do 30 dni, do 1 m-c
ograniczenia wolności, grzywną do 5.000 zł lub naganą.
Grzywna - kodeks karny posługuje się systemem grzywien w stawkach
dziennych, zaś kodeks wykroczeń - grzywną kwotową. Jednak gdy wysokość grzywny
przekroczy kwotę 5.000 zł to staje się on występkiem.
POJĘCIE CZYNU JAKO PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI
CZYN - to zachowanie człowieka stanowiące rezultat decyzji woli,
będącej efektem skomplikowanego procesu oddziaływania różnych bodźców
kształtujących motywację do tego zachowania.
CZYNEM jest tylko świadome zachowanie się człowieka.
W rozumieniu prawa karnego czyn nie zachodzi w przypadku, gdy na
człowieka został wywarty przymus:

fizyczny - absolutny, np. skrępowanie, odurzenie siłą,
względny - oddziaływanie środkami fizycznymi (biciem) lub
psychicznymi (groźbą) na decyzję woli człowieka.
Nie są też czynem ruchy wykonane w stanie ataku padaczki, w silnej
gorączce, itd.
WINA (STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA)
Kodeks karny nie definiuje pojęcia "wina". Jednakże w wyjaśnieniach
ustawodawca wyraźnie stoi na gruncie teorii normatywnej połączonej z
psychologicznymi przesłankami winy.
Do głównych teorii winy zalicza się:

teorię psychologiczną - najstarsza - ujmuje winę jako stosunek
psychiczny sprawcy do czynu zabronionego. Obejmuje ona psychologiczną teść
umyślności, gdzie występuje zamiar popełnienia czynu zabronionego, nie
obejmuje nieumyślności - gdzie brak zamiaru (odrzucana we współczesnej nauce
lub uzupełniana elementami normatywnymi),
teorię normatywną - wyrosła na gruncie nauki niemieckiej. Opiera
się na założeniu, że istota winy polega na tym, że sprawcy można zarzucić
podjęcie wadliwej decyzji woli lub naruszenie zasad ostrożności, których
przestrzeganie miało zapobiec popełnieniu takiego czynu.
Ujęcie winy nie może ograniczać się do samej ujemnej oceny. Tak więc winą
jest zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji
rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego. Stosunek ten może wyrażać
się w zamiarze popełnienia czynu zabronionego albo świadomym lub nieświadomym
lekceważeniu obowiązku ostrożności. Wobec tego rozróżnia się winę umyślną i
nieumyślną.Do przesłanek normatywnych, które określają zarzucalność osobistą
należą:

zdolność do zawinienia,
możliwość rozpoznania przez sprawcę bezprawności czynu,
"normalna sytuacja motywacyjna", w której sprawca może dokonywać wyboru
postępowania.
WINA UMYŚLNA, WINA NIEUMYŚLNA, ZAMIAR
Rozróżnia się dwa rodzaje winy:

umyślną
nieumyślną
Sednem winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który
może występować w dwóch formach:

zamiaru bezpośredniego - dolus directus,
zamiaru ewentualnego (wynikowego) - dolus eventualis,
Samo pojęcie zamiaru pochodzi z okresu prawa rzymskiego.Istotą zamiaru
jest świadome ukierunkowanie aktywności człowieka na realizację czynu
odpowiadającego znamionom czynu zabronionego.Istotnymi elementami zamiaru
są: świadomość i decyzja działania.Świadomość - bez niej zamiar
nie może istnieć. Chodzi o to, że w sferze świadomości człowieka muszą znaleźć
odbicie te cechy konkretnego zachowania się, które odpowiadają znamionom czynu
zabronionego.
ZAMIAR BEZPOŚREDNI - polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn
zabroniony. Zamiar dokonania czynu zabronionego jest aktem woli, którego
istnienie uwarunkowane jest świadomością, bowiem nie sposób wyobrazić sobie akt
woli bez świadomości czego ona dotyczy. W przypadku przestępstw formalnych
świadomością i wolą muszą być objęte znamiona zabronionego zachowania się.W
przypadku zaś przestępstw skutkowych (materialnych) także w ustawie
skutek.Zamiaru popełnienia czynu zabronionego w postaci "chcenia" nie należy
mylić z pragnieniem jego popełnienia ani uzależniać od określonej motywacji. W
przypadku określonej motywacji, uzależnionej od szczególnego nastawienia
psychicznego można mówić o przestępstwie kierunkowym, np. zabór rzeczy "w celu"
przywłaszczenia.
ZAMIAR EWENTUALNY - zamiar ten oparty jest na stwierdzeniu "godzi się".
Polega on na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale
przewiduje realną możliwość jego popełnienia i na to się godzi. Cel, do
którego dąży sprawca może być osiągnięty tylko przy równoczesnym wprowadzeniu
prawdopodobieństwa nastąpienia skutku ubocznego, który sprawca sobie uświadamia.
Równocześnie sprawca nie ma wpływu na bieg wydarzeń tak, iż działając musi
kwestie jego nastąpienia pozostawić w grze uruchomionych przez siebie sił
zewnętrznych. Stopień prawdopodobieństwa nastąpienia tego skutku ubocznego jest
na tyle poważny, że sprawca rozsądnie oceniając sytuację sądzi, iż tego skutku
nie uniknie. Nie jest bowiem w stanie - wg swego przekonania - zapewnić jego
uniknięcia. O zamiarze ewentualnym wnioskować można na podstawie
okoliczności i sposobu popełnienia czynu, a także zachowaniu się sprawcy po
popełnieniu czynu.Nie można go domniemywać, lecz trzeba wykazać, iż
rzeczywiście zachodził on w psychice sprawcyNieumyślna wina ma
postać nazwaną w języku prawniczym jako "lekkomyślność" i jako "niedbalstwo".
LEKKOMYŚLNOŚĆ - polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności.
Jest to postać winy, w której sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia
czynu zabronionego, ale w odróżnieniu od umyślności - czynu tego nie ma zamiaru
popełnić. Obowiązek ostrożności określają okoliczności dotyczące:

obowiązków na danym stanowisku, wykonywanej funkcji (lekarz, projektant
budynku),
czynności związanych z obowiązkiem ostrożności (kierowcy, operator
dźwigu),
podjęcia określonych zadań, z którymi wiąże się wymagana ostrożność
(organiz. imprez widowiskowych, opiekun do dziecka).
NIEDBALSTWO (negligentia) - różni się od lekkomyślności brakiem
świadomości sprawcy, Że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek
przestrzegać. Obowiązek zachowania wymaganej ostrożności ma charakter
obiektywny, natomiast możliwość przewidywania przez sprawcę możliwości
popełnienia czynu zabronionego musi być oceniana indywidualnie, w zależności od
poziomu wiedzy, inteligencji i cech osobowości sprawcy.
Uwagę należy zwrócić na fakt, iż zbrodnię można popełnić wyłącznie z winy
umyślnej, występek - także z winy nieumyślnej.
USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
Ustawowe znamiona wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu
zabronionego, tworzących zarys typu przestępstwa.
W ten sposób poszczególne zespoły znamion tworzą typ przestępstw, którym
nadaje się różne nazwy: zabójstwo, zgwałcenie, rozbój.
USTAWOWE ZNAMIONA DOTYCZĄ:

cech podmiotu,
cech strony podmiotowej - określenie winy, zamiaru,
cech przedmiotu ochrony,
cech strony przedmiotowej - opisu zabronionego zachowania się, ewentualnie
jego skutku, okoliczności.
W prawie karnym ustawowe znamiona czynów zabronionych dzieli się
na:PODZIAŁ I

nazwowe - np. "kto kradnie z włamaniem",
opisowe - opisuje fałszerstwo dokumentów
PODZIAŁ II

wartościujące - ich interpretacja zależy w pewnym stopniu od podmiotu
stosującego prawo (sądu) - np. kto "znieważa", "upija", "ogranicza",
normatywne - posługują się one pojęciami języka prawnego, np.
"niewypłacalność", "upadłość".
PODMIOT PRZESTĘPSTWA I CECHY PODMIOTUPodmiotem przestępstwa
- sprawcą, może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek i jest
poczytalna. Granicę wieku odpowiedzialności karnej określono w
polskim prawie jako ukończenie 17 roku życia, jednakże w niektórych
przypadkach za przestępstwo może odpowiadać osoba, która ukończyła 15
lat (za szczególnie ciężkie przestępstwa - art. 10ż2).
Nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w prawie
karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy. Odpowiedzialność karna jest
bowiem rodzajem odpowiedzialności osobistej, której podstawową przesłanką
jest wina sprawcy czynu zabronionego. Nie podważa tej zasady nakładanie kar
pieniężnych na przedsiębiorstwa, chociaż nie są one pozbawione elementów
karnych, jednakże kary te mają charakter sankcji typu administracyjnego.
Przestępstwa z uwagi na cechy podmiotu dzieli się na: a)
POWSZECHNE - ogólnosprawcze - może je popełnić każdy prawnie
odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła odpowiedni wiek)
Podmiot powszechny jest określony za pomocą zaimka "kto" - bez bliższych
określeń
b) INDYWIDUALNE - podmiotem może być jedynie osoba, która ma określone
w ustawie właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób (intraneus).
Podmiot indywidualny jest określony zazwyczaj za pomocą rzeczownika, np.
żołnierz, funkcjonariusz, matka. Może być oznaczony także za pomocą zaimka
"kto", ale dalsze określenia muszą indywidualizować dany podmiot.
PRZESTĘPSTWA INDYWIDUALNE dzieli się na:

WŁAŚCIWE - indywidualne cechy (właściwości) danego podmiotu są
warunkiem przestępczości czynu, np. przestępstwa żołnierzy, funkcjonariuszy
publicznych,
NIEWŁAŚCIWE - właściwości podmiotu nie są warunkiem
odpowiedzialności, ale wpływają na jej zaostrzenie lub złagodzenie (powoduje
to, że są to przestępstwa kwalifikowane lub uprzywilejowane), np. w
szoku poporodowym, w afekcie, ze szczególnym okrucieństwem.
PRZEDMIOT I STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWAPrzedmiotem
przestępstwa (ochrony, zamachu) to dobro prawne, w które godzi przestępstwo:
wolność, dobro rodziny, życie człowieka, prawa majątkowe. Dzieli się je na
rodzajowe i indywidualne. Rodzajowe - to wolność, indywidualne - to wolność od
groźby, wolność seksualne. Jeżeli ten sam przepis chroni nie jedno, a kilka
dóbr mówi się o złożonym przedmiocie ochrony, przy czym ocenia się, który z
przedmiotów jest bliższy, a który dalszy. W przestępstwie rozboju cudza rzecz
ruchoma jest przedmiotem bliższym, zaś wolności i integralność cielesna
jednostki - dalszym.
ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJDo znamion tych zalicza się:

czyn określony przez czasownik:

działanie - podjecie określonych czynności celowych - wykonanie, zabór,
groźba,
zaniechanie - celowe powstrzymanie się od działania, które podmiot mógł
i powinien był podjąć. Uchylenie się od obowiązku np. nieudzielanie pomocy,
zatajenie, uchylanie się,
sposób i okoliczności popełnienia czynu - są to znamiona
szczególne, np. przemoc, groźba, podstęp. Występują w dyspozycji niektórych
tylko typów przestępstw.
czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego, określenie czasu:
naruszenie nietykalności funkcjonariusza "podczas", "w związku" z pełnieniem
obowiązków, określenie miejsca: wdarcie się do "cudzego mieszkania" -
wskazanie miejsca wyraźnie, albo też działanie w miejscu publicznym (ulica,
restauracja).
skutek czynu - pojęcie skutku obejmuje wywołanie określonej zmiany
będącej następstwem czynu. W związku ze skutkiem przestępstwa dzieli się na:

materialne - do jego znamion należy spowodowanie określonego w
ustawie skutku, uszkodzenie, rozstrój zniszczenie;Oznacza to, że
jeśli określony w ustawie skutek nie nastąpi to mówi się o usiłowaniu a nie
o dokonaniu przestępstwa
formalne - wywołanie skutku nie jest wymagane, albowiem samo
postępowanie sprawcy jest już karalne, np. składnie fałszywych zeznań,
kierowanie ruchem drogowym w stanie upojenia alkoholowego, w stanie
nietrzeźwym.W przypadku przestępstw formalnych skutek nie jest
warunkiem ich dokonania, jednakże gdy zostanie on spowodowany wpływa
zaostrzająco na wymiar kary (przestępstwo formalne kwalifikowane).

Do strony podmiotowej przestępstwa zalicza się winę i jej rodzaje, które
omówiono wcześniej.
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWYObiektywnym warunkiem odpowiedzialności za
przestępstwo skutkowe jest ustalenie związku przyczynowego między zachowaniem
się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem. Można mówić o związku przyczynowym
tylko wówczas, gdy jest on istotnym elementem warunkującym następstwo czynu, zaś
skutek musi być normalnym, typowym następstwem tego działania. Rozróżnia
się 3 teorie związku przyczynowego:

teoria ekwiwalencyjna - równorzędności warunków - zakłada
obiektywny charakter związku przyczynowego, wg niej skutek składa się z wielu
warunków, a ustalenie, że zachowanie człowieka jest przyczynowe wystarczy
określić na jednym z tych warunków, bez którego zaistnienia skutek by nie
nastąpił.
teoria przeciętnej przyczynowości - (adekwatna) - istnienie związku
przyczynowego ze skutkiem jest wówczas, gdy skutek jest "typowym" następstwem
czynu. Typowy charakter określa się na podstawie obserwacji życia.
teoria relewancji - istotną przyczyną jest tylko takie zachowanie
się człowieka, które jest warunkiem skutku, a ponadto realizuje znamiona
wykonawcze czynu zabronionego, stwarzając niebezpieczeństwo dla chronionego w
danym zespole znamion - dobra prawnego. Kryterium pełni tu funkcja
czasownikowa, np. kto "zabija", "zabiera", "pozbawia".
PRZESTĘPSTWA UPRZYWILEJOWANE I KWALIFIKOWANEOprócz postaci
zasadniczej (typ podstawowy) przestępstwa mają typy kwalifikowane i
uprzywilejowane:
PRZESTĘPSTWO KWALIFIKOWANE - okoliczności tworzące typ kwalifikowany
to:

szczególne okoliczności czynu - musza być objęte umyślnością, np.
szczególny sposób popełnienia przestępstwa, szczególne okoliczności czynu lub
szczególne nastawienie psychiczne sprawcy,
następstwa - odnosi się do nich wina kombinowana, np. umyślne lub
nieumyślne spowodowanie katastrofy lotniczej, jeżeli następstwem jest objęta
nieumyślnością śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

PRZESTĘPSTWO UPRZYWILEJOWANE - tworzyć je mogą jedynie szczególne
okoliczności (nie następstwa). Są to w szczególności okoliczności
usprawiedliwiające szczególna sytuację psychiczną sprawcy, np. zabójstwo "na
żądanie", "pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami".
Typy uprzywilejowane wiążą się również z występowaniem klauzuli - wypadku
mniejszej wagi (przy kradzieży, przywłaszczeniu, łapownictwie).
FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWAPrzestępstwo można popełnić nie
tylko w formie pojedynczego sprawstwa wykonawczego, ale również poprzez
przestępstwa o charakterze stadialnym (etapowym), jak i w formie współdziałania
osób w przestępstwie - tzw. formie zjawiskowej.
Do przestępstw popełnionych w formie stadialnej zalicza się:

usiłowanie (art. 13ż1 kk),
przygotowanie (art. 16ż1 kk).
USIŁOWANIE - jest to realizowanie zamiaru dokonania czynu zabronionego
przez zachowanie zmierzające bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie
następuje.Istotnymi elementami usiłowania są zatem:

zamiar popełnienia przestępstwa - może on być ewentualny lub bezpośredni,
zachowanie się zmierzające do dokonania przestępstwa - może mieć formę
działania lub zaniechania,
bezpośredniość zmierzająca do dokonania przestępstwa - pojęcie to oznacza,
że sprawca realizacje swojego zamiaru doprowadza do etapu bliskiego dokonania.
Brak "dokonania" - jako element definicji usiłowania oznacza,
że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa. Usiłowanie może mieć
formę usiłowania chybionego lub usiłowania
zatamowanego.Usiłowanie nieudolne - występuje, gdy dokonanie
przestępstwa jest niemożliwe, ale sprawca o tym nie wie.
Prawo przewiduje odstąpienie od karalności w przypadku odstąpienia od
usiłowania i dokonanie skutecznego czynnego żalu (nie usuwa to jednak
odpowiedzialności za dokonane inne przestępstwo w ramach tzw. usiłowania
kwalifikowanego). Prawodawca w art. 15ż2 kk przewiduje nadzwyczajne złagodzenie
kary wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, aczkolwiek
okazało się to bezskuteczne.
PRZYGOTOWANIE PRZESTĘPSTWA - polega na stworzeniu przez sprawcę
warunków do przedsięwzięcia czynu zabronionego zmierzające bezpośrednio do jego
dokonania. Jest to działanie celowe. Jest to stadium, które jedynie
pośrednio prowadzi do dokonania przestępstwa (usiłowanie -
bezpośrednio).Przygotowanie może wystąpić w formie personalnej lub
rzeczowej:

FORMA RZECZOWA polega na:

nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa,
zbieraniu informacji,
sporządzeniu planu działania,
FORMA PERSONALNA polega ba wejściu w porozumienie z inną osobą lub
osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu
przestępstwa.
Przygotowanie karalne jest tylko, gdy ustawa tak stanowi za
przygotowania do:

wszczęcia wojny napastniczej
ludobójstwa,
zamachu stanu,
zamachu na jednostkę Sil Zbrojnych,
przestępstw przeciwko bezpieczeństwo powszechnemu,
fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych, dokumentów,
do przestępstw dezercji i samobójstwa (w części wojskowej).
Do przestępstw popełnianych w formie zjawiskowej zalicza się:

podżeganie (art. 18ż2 kk),
pomocnictwo (art. 18ż3 kk),
sprawstwo (art. 18ż1 kk)
współsprawstwo (art. 18ż1 kk)
PODŻEGANIE - polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu
zabronionego. Sama forma nakłaniania jest obojętna. Podżeganie można zrealizować
tylko w zamiarze bezpośrednim (mowa jest tu o nakłanianiu do czynu zabronionego
a nie do przestępstwa).
POMOCNICTWO - polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu
zabronionego. Może ono wystąpi jedynie przed lub w czasie dokonania czynu
zabronionego przez sprawcę wykonawczego Pomoc udzielona po dokonaniu
takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa, czyli pomoc udzieloną sprawcy
przestępstwa w celu uniknięcia odpowiedzialności (ukrywanie, zacieranie śladów
itp.) Odpowiedzialność karna za podżeganie i pomocnictwo jest niezależna
od odpowiedzialności karnej sprawcy wykonawczego. Nie podlega karze podżegacz,
pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.
SPRAWSTWO I WSPÓŁSPRAWSTWOOdpowiada za sprawstwo nie tylko ten,
kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale
i ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub
wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu -
art. 18 ż 1 Rozróżnia się cztery typy sprawstwa:

indywidualne wykonawcze (jednosprawstwo),
współsprawstwo,
sprawstwo kierownicze,
przez polecenie wydane osobie uzależnionej.
SPRAWSTWO INDYWIDUALNE wykonawcze zachodzi, gdy sprawca dokonuje
przestępstwa sam.
WSPÓŁSPRAWSTWO - polega na działaniu kilku osób na podstawie
porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego
Istotnymi elementami współsprawstwa są:

zamiar współdziałania w dokonaniu czynu zabronionego,
wspólne jego wykonanie, Zamiar może być tu wyraźny lub dorozumiany
(np. milczące porozumienie). Samo porozumienie nie jest jeszcze zamiarem
dokonania czynu zabronionego. Zamiar dochodzi, gdy uczestnicy podejmą decyzję
realizującą czyn zabroniony poprzez wprowadzenie jej w czyn, tzn. gdy każdy z
nich zaakceptuje świadomością i wolą popełnieni przestępstwa i nastąpi podział
ról.Współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji
przestępnej (nie części), ale nie odpowiadają za dodatkowe (nie uzgodnione)
ekscesy jednego z uczestników przestępstwa.
SPRAWSTWO KIEROWNICZE - występuje, gdy dana osoba kieruje realizacją
czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby. Sprawcą kierowniczym jest więc ta
osoba, która ma faktyczną możliwość panow. nad przebiegiem bezprawnej akcji.
Wydane polec. musi dotyczyć osoby, która pozostaje w faktycznym uzależn. od
sprawcy kierowniczego.
SPRAWSTWO PRZEZ POLECENIE - wydane osobie uzależnionej - instytucja ta
uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który korzystając uzależnienie od
siebie innych osób, wydaje im wiążące polecenia, nie "fatygując się" kierowaniem
wykonania poleconego czynu.
OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE (UCHYLAJĄCE) ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄW
prawie polskim występują dwie grupy okoliczności wyłączających odpowiedzialność
karną:

okoliczności uchylające bezprawność (kontratypy),
okoliczności wyłączające winę.
KONTRATYPY - okoliczności wyłączające bezprawności to:

obrona konieczna (art. 25ż1 kk),
stan wyższej konieczności (art. 26ż1 kk),
uzasadnione ryzyka (art. 27ż1 kk),
uzasadniona krytyka (art. 213 kk)
ostateczna potrzeba wojskowa (art. 319ż1 kk),
uprawnienia i obowiązku
zgoda pokrzywdzonego
zabiegi lecznicze
dozwolona aborcja Punkty d)-e) są postaciami szczególnymi, zaś
f)-i) to kontratypy pozakodeksowe.
OBRONA KONIECZNA - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego i
rzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro jednostki pozostającej pod ochroną
prawa. Istotnymi elementami obrony koniecznej są:

zamach i jego odparcie (obrona)
konieczność obrony,
"współmierność" sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.
Działanie w obronie koniecznej uzasadnia jedynie zamach bezpośredni,
tzn. natychmiastowe niebezpieczeństwo.Odpierający zamach musi działać w celu
jego odparcia, obrona może dotyczyć odparcia zamachu na dobro własne (obrona
własna) i dobro innej osoby (pomoc konieczna). Zamach musi pochodzić od
człowieka, musi być bezprawny (niekoniecznie przestępny).Działanie obronne
winno pozostawać w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, co wiąże się
z naruszeniem granic obrony koniecznej, tzn. sposób obrony musi być współmierny
do niebezpieczeństwa zamachu.Przekroczenie granic obrony koniecznej
stanowi świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy można było
odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków
lub sposobów obrony.Czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony
koniecznej jest przestępstwem uprzywilejowanym (w wyniku ekscesu
intensywnego, ekstensywnego).
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI - występuje, gdy jedynym sposobem ratowania
określonego dobra chronionego prawem przed grożącym mu niebezpieczeństwem jest
poświęcenie innego dobra. Prawo przewiduje jednak warunki ograniczające pole
zastosowania tej instytucji. Ujęto je w trzech zasadach:

zasada subsydarności - określa, iż na stan wyższej konieczności
można się powołać tylko wówczas, gdy niebezpieczeństwa nie da się uniknąć
inaczej niż przez poświęcenie innego dobra.
zasada proporcjonalności dóbr - uchylenie bezprawności czynu
następuje, jeśli działanie polega na poświęceniu dobra niższej wartości od
dobra ratowanego. W odwrotnym przypadku uchyla się winę, a nie przestępczość
czynu,
zasada wyłączenia - ze stanu wyższej konieczności uchylającej winę
nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra (nawet
z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste, tj. funkcjonariusze policji,
straży pożarnej, lekarz). Przekroczenie granic stanu wyższej
konieczności - powoduje że sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 26ż3 kk).
EKSPERYMENT - UZASADNIONE RYZYKO W pewnych warunkach prawo karne
uchyla odpowiedzialność karną za skutki eksperymentów.Zgodnie z art. 27 kk
jeśli ktoś działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego,
technicznego lub ekonomicznego a spodziewana korzyść ma istotne znaczenie,
celowość eksperymentu i sposób jego przeprowadzenia są uzasadnione aktualnym
stanem wiedzy - ten nie popełnia przestępstwa.Warunkiem dopuszczalności
każdego eksperymentu jest dobrowolnie wyrażona zgoda jego uczestnika. Musi on
zostać poinformowany o grożących mu ujemnych skutkach oraz o tym, iż w każdym
etapie może on odstąpić od udziału w eksperymencie.
DZIAŁANIE W RAMACH OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ Działanie, które jest
realizacją obowiązków lub uprawnień służbowych, które w innych warunkach
wypełniałoby znamiona przestępstwa - nie jest przestępstwem (np. użycie przymusu
fizycznego, naruszenie tajemnicy korespondencji).Uprawnienia i obowiązku
wynikają z różnorodnych przepisów prawa, zwłaszcza dotyczących funkcjonariuszy
publicznych. Określa się je jako kontratyp pozakodeksowy, gdyż muszą
spełnić wspólne dla wszystkich warunki:

kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej
czynności (np. sąd lub prokurator jest upoważniony do wydania postanowienia o
przeszukaniu mieszkania),
istnienie określonej prawem podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania
danej czynności,
realizacja czynności służbowej musi być zgodna z warunkami określonymi
przez odpowiednie przepisy prawa.
Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach lub
obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w
bezprawne.
ZABIEGI LECZNICZE I LEGALNA ABORCJAWarunkami legalności
zabiegów leczniczych są:

działanie w celu leczniczym,
wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej,
wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną.
Wykonanie zabiegów leczniczych dopuszczalne jest po uzyskaniu zgody
chorego (opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego).
Do zabiegów leczniczych nie zalicza się aborcji. Uchwalona 7 stycznia
1993 r. ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży legalizuje aborcję, gdy:

utrzymanie ciąży stwarza zagrożenie poważnego niebezpieczeństwa dla życia
lub zdrowia kobiety,
stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną
chorobę zagrażającą jego życiu,
ciąża jest wynikiem przestępstwa.
Warunkiem jej dokonania jest:

uzyskanie orzeczenia dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg,
dokonanie takiego zabiegu jedynie w publicznym zakładzie opieki
zdrowotnej,
OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE LUB UMNIEJSZAJĄCE WINĘOkoliczności
uchylające winę nie legalizują czynu zabronionego, ale nie pozwalają na
pociągnięcie jego sprawcy do odpowiedzialności. Nie można zatem przypisać winy
sprawcy czynu zabronionego albo wina ta jest umniejszona, co wpływa łagodząco na
jego odpowiedzialność. Do okoliczności tych należą:

nieletniość,
niepoczytalność i znaczne ograniczenie poczytalności,
błąd co do znamion czynu zabronionego lub okoliczności uchylającej
odpowiedzialność,
działanie w warunkach rozkazu.
NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONAZgodnie z art. 31ż1 kk
nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu niepoczytalności nie może w
czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym
postępowaniem.Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie
umysłowe, choroba psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych.
Wyłączenie winy i odpowiedzialności wchodzi w grę tylko wtedy, gdy sprawca
był niepoczytalny w czasie popełnienia czynu zabronionego.
Pomiędzy poczytalnością a niepoczytalnością występują stany pośrednie,
w których nie wyłącza się poczytalności, lecz jest ona ograniczona. Wówczas
ograniczenie to nie uchyla winy lecz ja umniejsza.
W przypadku osób odurzonych alkoholem lub innym środkiem odurzającym w
czasie popełnienia czynu zabronionego odpowiedzialność sprawcy uzależniona jest
od zawinienia przezeń swego odurzenia (czy nastąpiło to dobrowolnie, czy
przemocą lub podstępem).
BŁĄD CO DO ZNAMION CZYNU ZABRONIONEGO LUB OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCEJ
ODPOWIEDZIALNOŚĆZgodnie z art. 28 ż 1 kk sprawca nie popełnia
przestępstwa umyślnego o ile dopuszcza się czynu zabronionego pod wpływem błędu,
co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Jeżeli jednak błąd
był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa przestępca może odpowiadać za
występek nieumyślny.Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia
okoliczności czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w
obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub
cech.
Od błędu co do znamion czynu zabronionego, należy też odróżnić błędne
przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylającej bezprawność
lub winę, np. że jego czyn mieści się w granicach jego służbowych uprawnień,
albo że odpiera bezprawny zamach, gdy tak nie jest. Ustawa przyjmuje, że
jeżeli błąd ten jest usprawiedliwiony - odpowiedzialność jest uchylona,
jeśli zaś błąd jest nieusprawiedliwiony - to można jedynie zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary.
NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI CZYNUPolskie prawo odrzuca tradycyjną
zasadę, iż nieświadomość prawa zawsze szkodzi - "ignorantia iuris semper
nocet".Przyjmuje się wyłączenie winy, gdy nieświadomość sprawcy czynu
zabronionego co do bezprawności czynu jest usprawiedliwiona. Są bowiem na
tle zmiennych regulacji prawa karnego celnego lub dewizowego czy związanego z
obrotem gospodarczym czyny, których bezprawność karna może budzić wątpliwości.
Gdy jednak nieświadomość ta jest nieusprawiedliwiona - to brak podstaw do
uchylenia zarzutu winy, może ona zostać jednakże pomniejszona i może zostać
orzeczone nadzwyczajne złagodzenie kary.
DZIAŁANIE W WARUNKACH ROZKAZUObowiązek wykonania rozkazu wiążę
się z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa
wykonania rozkazu albo wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treścią pociąga za
sobą kary dyscyplinarne a także groźbę sankcji karnej, jeżeli dowódca jednostki
wojskowej złoży wniosek o ściganie karne.W polskim prawie przyjęto zasadę
umiarkowanego posłuszeństwa, którego granicę wyznacz świadomość
przestępczości rozkazu. "Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się
czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz
umyślne popełnia przestępstwo" - art. 318 kk. Podwładny odpowiada tylko
wówczas, gdy uświadamiał sobie, iż w wykonaniu rozkazu popełni przestępstwo
i chce tego lub na taką możliwość się godzi.Ten, kto wydał rozkaz ponosi
odpowiedzialność za jego skutki jako sprawca wydający polecenie jego popełnienia
osobie uzależnionej.
Rozkaz dotyczy on polecenia określonego działania lub zaniechania
wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza
starszego stopniem. Nie stanowią natomiast rozkazu regulaminu, instrukcje i inne
akty wewnętrznego prawa wojskowego o charakterze ogólnym.
KARY, ŚRODKI KARNE I ZABEZPIECZAJĄCE SYSTEM KAR W POLSCE - jest on
zróżnicowany i obejmuje:

kary kryminalne,
środki probacyjne,
środki karne (dawniej: kary dodatkowe - orzekane dodatkowo do kary
głównej).
Omawiając problem kary trzeba zwrócić uwagę na:

wymiar kary jaki wskazuje ustawodawca,
sędziowski wymiar kary (jaki orzeka sąd)i że nie zawsze są one równe.

POJĘCIE KARY KRYMINALNEJKARA - to pewna dolegliwość
ponoszona przez sprawcę czynu zabronionego, wymierzana przez sąd w imieniu
państwa. Jest reakcją za czyn przestępny wyrażającą dezaprobatę czynu i jego
sprawcy.
TEORIE KARY KRYMINALNEJ:

Kara bezwzględna - absolutna - cechuje ją to, że uwypukla odpłatę
za przestępstwo,
Kara względna - utylitarna - mająca coś sprawić, użyteczna - ma
oddziaływać na społeczeństwo, prewencyjna, jej celem jest poprawa sprawcy,
Kara mieszana - odpłatna, musi spełniać kilka celów.
Karę cechują funkcje i cele jakie ma ona spełniać. Funkcja - to skutki jakie
ma ona osiągnąć. Rozróżnia się następujące funkcje kar kryminalnych:

funkcję ogólnoprewencyjną - potępienie sprawcy i sprawiedliwa
odpłata za czyn ma mieć charakter ogólnoprewencyjny,
funkcja indywidulano-prewencyjna - ma zapobiec popełnieniu przez
sprawcę kolejnych czynów zabronionych
Funkcje kary realizowane są przez:

zabronienie czynów społecznie szkodliwych pod groźbą kary (tzw. ustawowy
wymiar kary),
orzekanie kar przez sądy wobec sprawców tych czynów (tzw. sądowy wymiar
kary)
wykonywanie orzeczonych kar.
KARY KRYMINALNE - zalicza się do nich

grzywnę,
ograniczenie wolności,
pozbawienie wolności,
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności.
GRZYWNA - jest to forma ukarania pieniężnego oparta na stawkach
dziennych, określana jak ilość stawek dziennych. Każda jednostka określana jest
w złotych - obecnie min. 10 zł, max. - 2.000 zł. W zależności od powagi czynu,
jej negatywnego wydźwięku określa się najpierw ilość stawek dziennych
(najmniej-10, najwięcej-360). Ustalając wielkość stawek sędzia bierze pod uwagę
stan majątkowy, zarobki, stan rodziny i możliwości zarobkowe.Celem tej kary
jest wyegzekwowanie pewnej postawy człowieka.Można ją zastosować w zamian,
gdy odstępuje się od wymierzenia kary do lat 5 lub, gdy występują okoliczności
wskazujące na obniżenie kary. Nie można orzekać kary grzywny jeśli jest to
niecelowe, tj. gdy dochody sprawcy, możliwości zarobkowe uzasadniają
przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i że nie będzie jej można ściągnąć w
drodze egzekucji.
KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI - dominuje w Europie Zachodniej. W wielu
ustawodastwach konieczna jest też zgoda sprawcy.W Polsce sąd decyduje jaką
karę orzeknie. kara ta dotyczy sytuacji, gdy na daną osobę zostanie nałożony
dany obowiązek polegający np. na:

braku możliwości poruszania się,
obowiązku udzielania wyjaśnień z odbywania kary (co robił, gdzie
przebywał),
obowiązku odbywania danej pracy określonej przez sąd - ta możliwość
dotyczy wykonywania pracy nieodpłatnej na cele społeczne, albo gdy część
dochodów ze stosunku pracy przeznaczona jest na cele społeczne (od 20-40
godzin, lub 10-25% wynagrodzenia),
Kara ta może być orzeczona na okres od 1 m-ca do 12 m-cy. Musi być ona
kontrolowana przez "osobę godną zaufania" np. kuratora. W okresie odbywania kary
skazany nie może zmienić miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek
udzielania wyjaśnień, co do przebiegu wykonania kary (art. 34ż 2
kk).Skazanego, który odbył połowę kary ograniczenia wolności,
sumiennie wykonywał nałożony obowiązek pracy i wykonał pozostałe nałożone
obowiązki, sąd może zwolnić z reszty kary uznając ją za odbytą (art. 83).
KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCIKodeks karny przyjął zasadę prymatu kar
wolnościowych, gdy dotyczy to drobnej i średniej przestępczości, tj. takiej
która zagrożona jest kara nieprzekaraczającą 5 lat pozbawienia
wolności.Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka
karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko, gdy
inna kara lub środek karny nie może spełnić jej celów. Można zastąpić tę karę
karą grzywny lub ograniczeniem wolności o ile przestępstwo jest zagrożone karą
pozbawienia wolności do lat 5, a sprawca nie dopuścił się występku umyślnego i
nie był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności w wymiarze nie mniejszym
niż 6 m-cy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.Niezbędne jest
zastosowanie kary pozbawienia wolności w sprawach o zbrodnie i ciężkie
występki, zwłaszcza wobec recydywistów i sprawców agresywnych. Karę pozbawienia
wolności orzeka się w granicach od 1 m-ca do 15 lat.
KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI I KARA DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA
WOLNOŚCIOprócz kary pozbawienia wolności w granicach ustawowych kodeks
karny przewiduje:

karę 25 lat pozbawienia wolności
karę dożywotniego pozbawienia wolności.
Karami tymi zagrożone są najcięższe zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości,
zbrodnie wojenne, zamach na życie Prezydenta RP i zabójstwo. Kary te pełnią
funkcję ochronną.
POJĘCIE I FUNKCJE ŚRODKÓW KARNYCH
ŚRODEK KARNY - występuje obok kary kryminalnej. Ma on wskazywać
sędziemu, że środek ten winien traktować jako środek racjonalnej polityki
kryminalnej, którego celem jest naprawienie szkody, odebranie korzyści i
zapobieganie przestępstwom, nie zaś zwiększanie dolegliwości kary w ogóle lub
ubocznie.Środki karne dzieli się na:

środki w których przeważa element represyjny:

pozbawienie praw,
przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa
środki, w których przeważa element prewencyjny:

zakaz prowadzenia określonej działalności,
zakaz prowadzenia pojazdów,
przepadek narzędzi przestępstwa.
FUNKCJE środków karnych:

funkcja represyjna,
funkcja prewencyjna,
funkcja kompensacyjna - gdy zostanie orzeczona nawiązka na rzecz
pokrzywdzonego
POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCHPozbawienie praw publicznych polega
na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw publicznych i obywatelskich.
Obejmuje ono utratę (art. 40 kk):

czynnego i biernego prawa wyborczego do Sejmu, Senatu i organizacji
samorządu terytorialnego lub zawodowego,
prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości (jako sędzia, ławnik,
prokurator),
prawa do pełnienia funkcji w organizacjach państwowych i samorządowych
(chodzi o funkcje decyzyjne),
odznaczeń, orderów, tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania w
okresie trwania kary
W przypadku żołnierzy obejmuje ponadto degradację, czyli utratę uzyskanego
stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.
Orzekanie o pozbawieniu praw publicznych pozostawione jest ocenie sądu i może
nastąpić w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas dłuższy niż 3
lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne
potępienie (niskiej pobudki). Pozbawienie praw publicznych orzekane jest
na okres od 1 roku do 10 lat.
ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓWZakaz ten obejmuje pojazdy poruszające
się w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Mogą to być pojazdy mechaniczne lub
niemechaniczne.Podstawą orzekania zakazu - jest skazanie za
przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, np. spowodowanie katastrofy
albo wypadku. Zakaz ten można orzec wobec osoby uczestniczącej w ruchu, jeżeli z
okoliczności wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża
bezpieczeństwu w komunikacji.
Zakaz orzeka się wobec osoby kierującej pojazdem w okresie od 1 roku do 10
lat.
Obligatoryjnie zakaz ten orzeka się, gdy sprawca w czasie popełnienia
przestępstwa był w stanie nietrzeźwym, pod wpływem środka odurzającego lub
zbiegł z miejsca wypadku.
Zakaz ten można skrócić po upływie połowy okresu, na który go
orzeczono, nie mniej niż do 1 roku, jeśli skazany w tym czasie przestrzegał
porządku prawnego. Nie dotyczy to sytuacji, gdy zakaz ten orzeczono
obligatoryjnie.
Zakaz prowadzenia pojazdów występuje też w kodeksie wykroczeń i jest
orzekany za:

spowodowanie zagrożenia przez niezachowanie należytej ostrożności,
prowadzenia pojazdu po spożyciu alkoholu lub innego podobnie działającego
środka,
nie stosowanie się do sygnałów kontroli ruchu drogowego w celu uniknięcia
kontroli,
nie udzielenie przez uczestnika wypadku pomocy innej ofierze wypadku,

Wymiar kary w tym przypadku (za wykroczenie) wynosi od 6 m-cy do 3 lat.
Zakaz prowadzenia pojazdu obejmuje utratę posiadanego uprawnienia oraz
niemożność jego uzyskania w okresie objętym zakazem.
Jeśli skazanie dotyczy przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji
popełnione przez nietrzeźwego kierowcę lub gdy zbiegł on z miejsca zdarzenia
możliwe jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.
W innym przypadkach podaje się dany rodzaj pojazdów, których zakaz ma
dotyczyć.
Kara i środek karny nie biegną jednocześnie.
SYSTEM ŚRODKÓW PROBACYJNYCHŚRODKI PROBACYJNE - polegają na
poddaniu próbie sprawcy przestępstwa. Probacja polega na zawieszeniu orzeczenia
lub wykonania kary, nałożeniu na sprawcę określonych obowiązków próby i poddanie
go dozorowi kuratora. Do środków probacyjnych należą:

warunkowe umorzenie postępowania,
warunkowe zawieszenie wykonania kary,
warunkowe przedterminowe zwolnienie.
WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIAPolega ono na rezygnacji ze
skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym przestępstwa. Nie jest to jednak
uwolnienie od odpowiedzialności. Warunki stosowania tej instytucji
to:

zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (do 5
lat, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub sprawca naprawił szkodę,
ewentualnie zawarto ugodę co do jej naprawienia),
wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są
znaczne,
brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności,
sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne,
występuje pozytywna prognoza, że sprawca nie popełni ponownie przestępstwa
i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Prokurator (art. 336 kk) może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, który to wniosek sąd rozpatruje
przed rozprawą. Sąd może wówczas orzec o warunkowym umorzeniu postępowania w
formie postanowienia.
Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, tj. od 1 roku do 2
lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku. Obligatoryjnie sąd nakłada
obowiązek naprawienia przez sprawcę wyrządzonej szkody (w całości lub
części). Ponadto na sprawcę można nałożyć obowiązek:

informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
przeproszenie pokrzywdzonego,
wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej
osoby,
określone świadczenie pieniężne (z art. 39 pkt 7 kk)
zakaz prowadzenia pojazdów od 1 roku do 2 lat.
Środki określone w punkcie a) - c) nakłada się po wysłuchaniu
oskarżonego.Skutki prawne warunkowego umorzenia postępowania uzależnione
są od przebiegu okresu próby (tj. od tego czy sprawca w tym czasie przestrzegał
porządku prawnego, wykonywał nałożone obowiązki, polecenia kuratora lub innej
organizacji sprawującej dozór).Sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie
karne, jeśli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które
został prawomocnie skazany. Fakultatywnie zaś, gdy rażąco narusza
porządek prawny, uchyla się od dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub
orzeczonego środka karnego.Sąd nie może podjąć postępowania, gdy
upłynął okres próby i dodatkowe 6 m-cy. Umorzenie jest wówczas definitywne z
mocy prawa.
WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARYPrzesłanką warunkowego
zawieszenia kary jest pozytywna prognoza, że pomimo niewykonania orzeczonej kary
sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego i nie popełni ponownie
przestępstwa.Obejmuje ono warunkowe zawieszenie kary, która przewiduje
pozbawienie wolności do dwóch lat, karę ograniczenia wolności oraz karę grzywny
samoistnej.Następuje ono na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia
się wyroku:

w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności
okres ten wynosi od 2 do 5 lat,
w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych - od 3 do 5 lat,
w przypadku warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności oraz
grzywny okres próby wynosi od 1 roku do 3 lat.
Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności
można orzec karę grzywny. Jej wymiar wynosi wówczas do 180 stawek dziennych
przy zawieszeniu kary pozbawienia wolności, do 360 stawek dziennych - przy
zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności. Nie podlega ona jednak
wykonaniu, jeśli nastąpiło zarządzenie wykonania zawieszonej kary. jeśli zaś
uiszczenie grzywny nastąpiło wcześniej to kara pozbawienia lub ograniczenia
wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek
dziennych.W ramach warunkowego zawieszenia wykonania kary można na
sprawcę nałożyć obowiązki próby - takie jak:

informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
przeproszenie pokrzywdzonego,
wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej
osoby,
wykonywanie pracy zarobkowej, podjecie nauki,
powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków
odurzających,
poddanie się leczeniu (odwykowemu lub rehabilitacyjnemu),
powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach.

Istotą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych od przebiegu
okresu próby od jej wyników.
POZYTYWNY WYNIK - powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuje
się, że próba jest udana, jeżeli w ciągu 6 m-cy od jej upływu nie nastąpiło
zarządzenie sądu o wykonaniu zawieszonej kary. W przypadku, gdy wobec skazanego
orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania następuje po wykonaniu
darowania lub przedawnienia wykonania orzeczonej grzywny lub środka karnego.
Zatarcie skazania oznacza prawne uznanie niekaralności sprawcy przestępstwa.
NEGATYWNY WYNIK - oznacza naruszenie jej warunków lub dopuszczenie się
nowego przestępstwa. Obligatoryjnie zarządza się wykonanie zawieszonej kary, gdy
sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które orzeczono
prawomocnie karę pozbawienia wolności. Fakultatywnie zaś, gdy sprawca w okresie
próby lub przed uprawomocnieniem się wyroku rażąco narusza porządek prawny, gdy
popełni inne przestępstwo niż określono poprzednio, gdy uchyla się od uiszczenia
grzywny, uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku próby, dozoru
kuratorskiego.
WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIEJest ono wyrazem
indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Są dwie przesłanki warunkowego
przedterminowego zwolnienia:

merytoryczna - tj. pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości
i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu
przestępstwa oraz w toku wykonywania kary,
formalna - tj. odbycie przez skazanego określonej w ustawie części
kary - przynajmniej połowy, lecz nie mniej niż 6 miesięcy, zaś w przypadku:

recydywistów podstawowych - nie wcześniej niż po odbyciu 2/3 kary
recydywistów wielokrotnych - nie wcześniej niż po odbyciu 3 kary, nie
wcześniej niż po roku,
skazanych na 25 lat pozbawienia wolności - po odbyciu kary 15 lat
pozbawienia wolności,
skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności po odbyciu kary 25 lat
pozbawienia wolności.
Zwolnienie to następuje na okres próby, tj. na czas pozostałego odbycia
kary, nie krócej niż na 2 lata i nie dłużej niż 5 lat.
Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia:

jest obligatoryjne - jeśli zwolniony w okresie próby popełni
przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności
bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,
jest fakultatywne - gdy zwolniony rażąco narusza porządek prawny,
uchyla się od nadzoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych
środków karnych.
POZYTYWNY UPŁYW OKRESU PRÓBY - to nieodwołanie warunkowego
przedterminowego zwolnienia w tym okresie i w ciągu dalszych 6 m-cy. W takiej
sytuacji uważa się karę za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia
POJĘCIE, RODZAJ I ISTOTA ŚRODKÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH
Koncepcję stosowania środków zabezpieczających wobec szczególnie
niebezpiecznych przestępców wysunęła szkoła pozytywna prawa karnego. Ich
realizację wprowadziła natomiast szkoła socjologiczna.Wyróżnia się:

środki o charakterze leczniczo - izolacyjnym i rehabilitacyjnym,
środki o charakterze nieleczniczym,
ŚRODKI O CHARAKTERZE LECZNICZO - IZOLACYJNYM I
REHABILITACYJNYMKodeks karny przewiduje umieszczenie w zamkniętym
zakładzie psychiatrycznym sprawcy czynu zabronionego o znacznej szkodliwości,
który z powodu niepoczytalności w czasie jego popełnienia nie podlega
odpowiedzialności karnej.W przypadku ograniczonej poczytalności sąd
skazując takiego sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania może orzec umieszczenie go w zakładzie karnym, gdzie
stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.Sąd może
orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym
tylko, gdy jest to niezbędne, tzn., aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez
sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem
umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Ponadto
wymaga się też, aby sprawca ten dopuścił się czynu o znacznej szkodliwości
społecznej i aby istniało wysokie prawdopodobieństwo ponowienia tego czynu w
przypadku niezastosowania środka zabezpieczającego.
ZAKŁAD ODWYKOWY - można umieścić tam sprawcę skazanego na karę do 2
lat pozbawienia wolności za przestępstwo pozostające w związku z nałogowym
używaniem alkoholu lub środków odurzających. Okres pobytu wynosi od 3 m-cy do 2
lat.
PLACÓWKA LECZNICZO - REHABILITACYJNA - jeśli sprawca przebywający w
zakładzie karnym lub odwykowym wykazuje poprawę to może zostać umieszczony w
takiej placówce na okres próby od 6 m-cy do 2 lat i wówczas stosuje się wobec
niego dozór.
ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE O CHARAKTERZE NIELECZNICZYM (zwane też środkami
administracyjnymi)
Środki te polegają na orzeczeniu pozbawienia praw lub przepadku
przedmiotów.Wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie
niepoczytalności można orzec:

zakaz zajmowania określonego stanowiska,
zakaz wykonywania zawodu,
zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
zakaz prowadzenia pojazdów,
przepadek rzeczy.
Pozbawienie praw lub zakazy orzeka się bezterminowo.
Przepadek przedmiotów jako środek zabezpieczający może być także
orzeczony w razie umorzenia postępowania z powodu znikomej szkodliwości czynu,
warunkowego umorzenia postępowania a także, gdy zachodzi okoliczność wyłączająca
karalność sprawcy.
POJĘCIE I ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH
SĄDOWY WYMIAR KARY - to określenie rodzaju i wielkości kary lub środka
karnego za przestępstwo przypisane indywidualnemu sprawcy. Konkretyzuje on karę
i następuje on w granicach ustawowego wymiaru kary, czyli w ramach sankcji
karnej przewidzianej w ustawie.
ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY - to określony sposób rozstrzygania
węzłowych kwestii związanych ze stosowaniem przepisów dotyczących orzekania kar
i środków karnych. Wskazują one na sposób rozstrzygnięcia przy pojawieniu się
wątpliwości.
Zasada swobody sędziowskiej - sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są
niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1
Konstytucji). Nikt nie może wywierać nacisku na sąd lub wpływać na wydawane
wyroki. Sąd wymierza zaś karę wg swego uznania.
Zasada humanitaryzmu - przy wymiarze kary i środków karnych sąd winien
kierować się godnością człowieka, a szczególnie dążyć do zminimalizowania
dolegliwości wynikających z kar, środków karnych i zabezpieczających, w
granicach określonych celami tych kar i środków.
Zasada indywidualizacji kar i środków karnych - polega na ich
dostosowaniu do właściwości i warunków osobistych każdego skazanego oraz
możliwości i perspektywy zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania na niego.

Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolności na poczet kary -
polega na tym, iż dolegliwość związała tymczasowo z aresztowaniem lub inną formą
pozbawienia wolności została wyrównana, tj. by nie stanowiła "nadwyżki" ponad
orzeczoną karę. Faktyczne pozbaw. wolności na podstawie decyzji procesowych
zalicza się na poczet orzeczonej kary pozbaw. wolności, lecz gdy takiej kary nie
orzeczono to zaliczenie następuje na poczet polegającej wykonaniu kary
ograniczenia wolności lub grzywny.
Zasada preferencji kar nieizolacyjncyh (nie dotyczy zbrodni i ciężkich
występków, wielokrotnych recydywistów, uczestników przestępczości zorganizowanej
oraz przestępców zawodowych) - polega na tym, że jeżeli ustawa przewiduje
możliwość wyboru rodzaju kary, to sąd orzeka karę pozbaw. wolności bez warunków.
zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie mogą
spełnić celów kary. W każdym przypadku sąd musi uzasadnić dlaczego nie orzekł
kary grzywny lub ograniczenia wolności. Sąd może bowiem orzec karę grzywny lub
ograniczenia wolności zamiast kary pozbaw. wolności za przestępstwo zagrożone
karą do 5 lat, może również odstąpić od wymierzenia kary i orzec środek karny w
przypadku występków zagrożonych karą pozbaw. wolności nie przekraczaj. 3 lat a
stopień społecz. szkodliwości czynu nie jest znaczny.
DYREKTYWY WYMIARU KARY
DYREKTYWY WYMIARU KARY - są to zawarte w ustawie wskazania, którymi
sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary. Ich funkcja jest zapewnienie
realizacji celów kary. Rozróżnia się dyrektywy

ogólne - kształtują wymiar kary wobec ogółu sprawców przestępstw,
szczególne - dotyczą jedynie określ. kategorii sprawców lub poszczególnych
kar i środków karnych
Dyrektywa współmierności do winy i szkodliwości czynu (ogólna) - zwana
sprawiedliwościową - ma zapewnić adekwatną relację między winą sprawcy i
szkodliwością jego czynu a surowością orzeczonej kary. Przy ustalaniu stopnia
winy uwzględnia się przesłanki tj. zdolność do zawinienia, sytuacja motywacyjne,
jak i stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Przy ocenie społecznej
szkodliwości czynu (ocena kompleksowa) bierze się po uwagę stopień naruszonego
dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody oraz formę zamiaru i motywację
sprawcy.Dyrektywa prewencji indywidualnej i ogólnej (ogólna) - ma na
celu takie ukształtowanie kary, które możliwie najskuteczniej zapobiegać będzie
powrotowi sprawcy do przestępstwa. Wymiar kary ma opierać się na rozpoznaniu
okoliczności, które doprowadziły sprawcę do popełnienia przestępstwa. Dyrektywa
ta ma utwierdzać w społeczeństwie przekonanie, iż sprawcy przestępstw ponoszą
odpowiedzialność za swoje czynu.Dyrektywa wobec nieletnich i
młodocianych (szczególna) - tzw. prymat wychowawczego oddziaływania
kary - polega ona na stosowaniu względów wychowawczych w przypadku nieletnich i
młodocianych poprzez stosowania wobec nich nadzwyczajnego złagodzenia kary.
OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA WYMIAR KARYPrawodawca w kodeksie karnym
wskazuje na okoliczności, które sąd ma obowiązek uwzględnić kształtując wymiar
kary. Co do okoliczności wymienia się:

rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstw (szkoda majątkowa i
niemajątkowa)
rodzaj i rozmiar niebezpieczeństwa dla dobra prawnego,
sposób działania sprawcy,
motywację popełnienia przestępstwa (np. działanie zmierzające do
zaspokojenia potrzeb rodziny, podjęte w wyniku szczególnego splotu
okoliczności - motywy pozytywne, zaś motywy negatywne - np. motyw zemsty,
dążenie do bezprawnej korzyści na szkodę innej osoby)
mediację - przeprowadzana w ramach osiągnięcia w postępowaniu przed
sądem lub prokuratorem ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą.
KONSTRUKCJA RECYDYWY
RECYDYWĄ jest ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez
tego samego sprawcę (z łac. recedere - ponownie wpadać). Kodeks karny
wyodrębnia:

recydywę ogólną,
recydywę szczególną.
RECYDYWA OGÓLNA obejmuje dwie kategorie:

powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo
umyślne - negatywnie wpływa na stosowanie warunk. umorzenia postępowania,
powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę
pozbawienia wolności, na czas nie krótszy niż 6 m-cy bez warunk. zawieszenia
jej wykonania - wyklucza orzeczenie grzywny lub kary organicz. wolności za
występek zagroż. karą pozbaw. wolności do lat 5.
RECYDYWA SZCZEGÓLNA - dotyczy osób, które odbywały już karę
pozbawienia wolności i w ciągu określ. czasu powracają do przestępstwa podobnego
lub do określ. kategorii przestępstw. Jest to cięższa postać recydywy.
Obejmuje ona:

recydywę szczególną podstawową - gdy skazany na karę pozbaw.
wolności za przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary,
nie mniej niż 6 m-cy, zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo
umyślne.
recydywę szczególną wielokrotną - gdy:

sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej,
odbył łącznie co najmniej 1 rok kary pozbaw. wolności,
w ciągu 5 lat od odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa,
powrót dotyczył przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa
zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem, przestępstwa przeciwko mieniu z
użyciem przemocy lub groźbą jej użycia.
W przypadku przestępstwa popełn. w warunkach recydywy szczególnej
podstawowej sąd może orzec karę pozbaw. wolności, grzywny lub ogranicz.
wolności z możliwością jej zaostrzenia do górnej granicy sankcji zwiększonej o
połowę. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych
grzywny, 18 m-cy organicz. wolności lub 15 lat pozbaw. wolności.
W przypadku recydywy szczególnej wielokrotnej sąd obligatoryjnie wymierza
karę pozbawienia wolności w wysokości wyższej niż minimum kary przewidzianej
za określ. przestępstwo z możliwością zaostrzenia wymiaru kary do górnej granicy
sankcji zwiększonej o połowę.
Ponadto do recydywistów wielokrotnych można zastosować inne
obostrzenia:

ograniczenie możliwości warunk. zawieszenia kary pozbaw. wolności,
wymóg odbycia 3 kary do ubiegania się o warunk. przedterminowe zwolnienie,

obligatoryjne stosowanie dozoru wobec tychże sprawców.
Obostrzenie stosuje się też do przestępców, którzy z popełniania
przestępstw uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełnili przestępstwo
działając w zorganizowanej grupie przestępczej.
Zaostrzenia dotyczą jedynie kary pozbawienia wolności i nie mogą być
stosowane w wypadku orzekania kary ograniczenia wolności lub grzywny.
PRZESTĘPSTWO PODOBNE - art. 115 ż 3 k.k. - to przestępstwo skierowane
przeciwko temu samemu rodzajowo dobru chronionemu prawem, a także popełnione z
zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, albo w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej.
NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARYPolega ono na wymierzeniu kary
łagodniejszej niż przewidziana w sankcji za dane przestępstwo. Nadzwyczajne
złagodzenie kary przewidzianej za zbrodnie polega na obniżeniu jej minimum do
1/3 dolnej granicy zagrożenia. W przypadku występków może ono polegać na
orzeczeniu kary grzywny, ograniczeniu lub pozbaw. wolności.
Przesłanki - okoliczności nadzwyczajnego złagodzenia kary:

wskazanie w przepisie ustawy,
postawa lub szczególna sytuacja sprawcy.
ODSTĄPIENIE OD UKARANIA I KLAUZULA NIEKARALNOŚCIOdstąpienie od
wymierzenia kary - zwane sędziowskim darowaniem kary polega na rezygnacji z
wymierzenia kary i poprzestaniu na orzeczeniu środka karnego lub odstąpieniu od
wymierzenia jakiegokolwiek środka karnego. Nie oznacza to jednak braku
odpowiedzialności karnej. Przesłanką odstąpienia od wymierzenia kary
jest zapis zawarty w ustawie. Obligatoryjnie następuje jeżeli przekroczenie
granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami, a wobec uczestnika zorganizowanej przestępczości - gdy ujawni
on organowi ścigania współuczestników oraz istotne okoliczności
przestępstwa.Poza tym GENERALNA KLAUZULA pozwala na odstąpienie od
wymierzenia kary i poprzestanie na orzeczeniu środka karnego za przestępstwo
zagroż. karą do 3 lat pozbaw. wolności jeśli jego szkodliwość społeczna nie jest
znaczna, a orzeczony środek karny spełni cele kary.
PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI I ZATARCIE SKAZANIA PRZEDAWNIENIE - polega na
uchyleniu karalności czynów przestępnych po upływie określ. w ustawie czasu od
ich popełnienia. Ma ono charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa.
Przedawnienie karalności:

zbrodni zabójstwa - po upływie 30 lat od jej popełnienia,
innej zbrodni - po upływie 20 lat od jej popełnienia,
występków zagroż. karą pozbaw. wolności do lat 3 - po upływie 10 lat od
ich popełnienia,
występków zagroż. karą grzywny lub ogranicz. wolności - po upływie 3 lat
od popełnienia czynu.
przestępstw karno - skarbowych - po upływie 1 roku od czasu, gdy
pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy (ogólny okres 3 lata).
Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko
ludzkości, a także umyślne przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała,
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lun pozbaw. wolności ze szczególnym udręczeniem,
popełnione przez funkcj. publ. w związku z pełnieniem obowiązków służb.
Okres przedawnienia rozpoczyna bieg od czasu popełnienia
przestępstwa, zaś w przypadku przestępstw skutkowych - od momentu jego
wystąpienia.Termin przedawnienia karalności ulega przedłużeniu o 5
lat, jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie karne przeciwko
osobie.
PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY - polega na tym, iż nie można wykonać
kary lub środka karnego po upływie:

w przypadku kary pozbaw. wolności powyżej 5 lat - po 30 latach od
uprawomocnienia się wyroku skazującego,
w przypadku kary pozbaw. wolności poniżej 5 lat - po 15 latach od
uprawomocnienia się wyroku skazującego
w przypadku grzywny i kary ograniczenia wolności - po 10 latach od
uprawomocnienia się wyroku skazującego.
ZATARCIE SKAZANIA - polega na uznaniu skazania za niebyłe i usunięciu
wpisu o skazaniu z rejestru skazanych. Od tego momentu skazany ma prawo
twierdzić, że nie był karany, a żaden organ czy instytucja nie może ograniczyć
jego praw z powołaniem się na karalność. Zatarcie następuje z mocy prawa, na
skutek decyzji sądu albo Prezydenta, który korzysta z prawa łaski.
Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej pozostających w zbiegu przestępstw
oraz gdy skazany przed upływem okresu potrzebnego do zatarcia skazania ponownie
popełnił przestępstwo dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich
skazań. Z mocy prawa następuje:

wskutek zmiany ustawodawstwa,
w przypadku pomyślnego upływu próby, na którą warunkowo zawieszono karę
pozbaw. wolności + 6 m-cy,
w przypadku wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary w
zależności od okresu orzeczonej kary.
Na wniosek skazanego:

po upływie 5 lat - gdy sprawca skazany był na karę pozbaw. wolności do lat
3
po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia
wolności.
ZBIEG PRZESTĘPSTW (pojęcie, wymiar kary łącznej, ciąg przestępstw,
przestępstwo ciągłe, czynność współukarana),
RZECZYWISTY (realny) zbieg przestępstw polega na rozpoznaniu dwóch lub
więcej przestępstw w jednym postępowaniu karnym. Warunkiem jest, aby sprawca za
żadne z tych przestępstw nie był dotychczas osądzony, nawet nieprawomocnym
wyrokiem. W tym przypadku sąd wymierza najpierw kary za poszczególne
przestępstwa a następnie orzeka karę łączną. Rozróżnia się rzeczywisty
zbieg przestępstw

jednorodzajowy - gdy w jednym postępowaniu podlegają osądzeniu
dotąd nie ukarane czyny tego samego rodzaju,
wielorodzajowy - gdy są to przestępstwa różnorodzajowe,
KARA ŁĄCZNA - rozróżnia się systemy określania kary łącznej:

system kumulacji - polega na sumowaniu kar wymierzonych,
absorpcji - polega na wchłanianiu innych kar przez karę
najsurowszą,
modyfikowany - bądź przez redukcję kary skumulowanej, bądź przez
zaostrzenie najsurowszej z wymierzonych kar (przyjęty w Polsce).
Wymiar kary łącznej według powyższych zasad ma zastosowanie, gdy zostały
wymierzone kary tego samego rodzaju. Łączeniu podlega również kara pozbawienia
wolności z karą ograniczenia wolności - w tym przypadku zamienia się karę
ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności (1 m-c = 15 dni pozbawienia
wolności).
W przypadku zbiegu środków karnych tego samego rodzaju stosuje się
zasady wymiaru kary łącznej, jeśli zaś są to środki karne różnego rodzaju to
muszą być one orzekane i wykonywane osobno.W przypadku grzywny
wymierzając karę łączną sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej w taki
sposób, iż nie może ona przekroczyć najwyższych z ustalonych uprzednio.W
przypadku kary łącznej ograniczenia wolności- sąd określa na nowo wymiar
czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń
RECYDYWA - zachodzi, gdy ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej
przestępstw, z tym że kolejne przestępstwo zostają popełnione po skazaniu lub
odbyciu kary za poprzednie. Nie wchodzi wówczas w grę orzekanie kary łącznej.
Istnieje również instytucja wyroku łącznego. Ma ona miejsce, gdy w
odrębnych postępowaniach sprawca został skazany prawomocnie za różne
przestępstwa. Wówczas sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący, orzeka o
połączeniu kar wymierzonych w poprzednich wyrokach wydając jeden wyrok łączny.
PRZESTĘPSTWO WIELOCZYNOWE - na przestępstwo takie składa się sekwencja
zabronionych zachowań lub ich odmian, np. znęcanie się psychiczne lub fizyczne
nad członkiem rodziny.
WSPÓŁUKARANIE CZYNÓW - wyróżnia się współukarane czyny uprzednie i
następcze.Chodzi tu o czyny stanowiące etapy realizacji przestępstwa
lub związane z jego następstwami, np. gdy ktoś najpierw usiłuje dokonać
zabójstwa, ale mu się nie udaje, a następnie i tak popełnia to przestępstwo to
odpowiada tylko za zabójstwo, usiłowanie zaś pozostaje bezkarne (współukarane).
Współukarane zostają też czynności towarzyszące przestępstwu, jak i wiążące się
z przestępstwem nieuchronne skutki.Współukaranie czynów następczych -
dotyczy postępowania z przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa albo zachowań
wiążących się sytuacyjnie z dokonanym przestępstwem, np. złodziej, który dokonał
kradzieży rzeczy nie odpowiada odrębnie za jej zniszczenie. Takie zachowanie
uważa się za współukaranie o ile z przestępstwem głównym łączy je więź
sytuacyjna i czasowa. Rozerwanie tej więzi powoduje, że zostają one osądzone
jako odrębne przestępstwa.
Przestępstwo ciągłe Polega na tym, że sprawca dokonuje
powtarzających się zamachów na to samo dobro. Teoretycznie powinien działać w
ten sam lub podobny sposób (np. kilkakrotnie kraść, a nie dopuszczać się
kradzieży i paserstwa). Ważne jest też, by czynów nie dzieliła długa przerwa
albo by nie były dokonywane w zupełnie innych sytuacjach. Wszystkie musi łączyć
wspólny zamiar albo chęć wykorzystania powtarzającej się sposobności. Może to
być nawet tzw. przestępstwo ratalne, kiedy przestępca, nie mogąc np. ukraść za
jednym zamachem całej zawartości mieszkania, którego właściciele wyjechali na
wakacje, wynosi przedmioty po kolei, albo zabiera z fabryki maszynę po kawałku.
Potrzebnym elementem, gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste (np. cześć,
zdrowie), jest tożsamość pokrzywdzonego.
Ciąg przestępstw Pojawia się, gdy sprawca popełnia w podobny
sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw podlegających
wspólnemu osądowi. Warunkiem jest jednak, by nie zapadł jeszcze pierwszy wyrok
(choćby nieprawomocny). W takiej sytuacji sąd orzeka jedną karę na podstawie
przepisu, który można zastosować wobec każdego z tych czynów (którego znamiona
każde z tych przestępstw wyczerpuje, jak mówi kodeks). Wysokość owej kary
sięga górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę. Dzięki nowej konstrukcji
możliwe jest osobne osądzenie czynu, który wprawdzie należał do serii (np. kilku
kradzieży z włamaniem), ale został ujawniony później, już po pierwszym procesie.
Tym różni się w praktyce ciąg (wielu) przestępstw od (jednego) przestępstwa
ciągłego; tamto bowiem raz osądzone uniemożliwiało powtórny proces. Jest to
odmiana realnego zbiegu przestępstw, tyle że z łagodzonymi konsekwencjami. Nie
orzeka się bowiem kar za poszczególne przestępstwa i kary łącznej lecz tylko
jedną karę
Czyn ciągły Składają się nań co najmniej dwa zachowania wynikające
z jednego zamiaru. Jeśli oczywiście zostało naruszone dobro osobiste, warunkiem
uznania serii działań za jeden czyn zabroniony jest wymierzenie ich w jednego
pokrzywdzonego (np. Iksiński wielokrotnie bił ostatnio żonę, żeby zmusić ją do
gotowania).