Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
ZASADNICZE POJ
CIA ANATOMICZNE
Części ciała ludzkiego
Ciało ludzkie składa się z następujących części  głowa, szyja, tułów, kończyna górna i kończyna
dolna.
Głowa
- dolny brzeg trzonu żuchwy, tylny brzeg gałęzi żuchwy do stawu skroniowo-żuchwowego
- pod małżowiną uszną, wyrostek sutkowaty kości skroniowej, kresa karkowa górna,
guzowatość potyliczna zewnętrzna
Szyja
- z przodu: wcięcie szyjne rękojeści mostka
- górna powierzchnia obu obojczyków do stawu barkowo-obojczykowego
- z tyłu: linia od wyrostka kolczystego C7 do stawów barkowo-obojczykowych
Okolice: szyja właściwa (okolica szyi przednia) i szyja tylną (kark).
Granica między okolicami: przedni brzeg mięśnia czworobocznego.
Tułów
- brak wyraz
nej granicy - z przodu: bruzda pachwinowa (od kolca
- wiele mięśni łączących kończynę górną z biodrowego przedniego górnego do
tułowiem guzka łonowego)
- mięśnie te to mięśnie odcięte kończyny - wzdłuż więzadła pachwinowego
górnej - z tyłu: linia wzdłuż grzebienia
- granica umowna: płaszczyzna biodrowego do kolca biodrowego tylnego
strzałkowa przecinająca obojczyk górnego
między 1/3 boczną i 2/3 przyśrodkową - do wierzchołka kości guzicznej
długości - okolice: biodrowa i pośladkowa należą
- okolice: naramienna i barkowa do kończyny dolnej
pozostają przy kończynie górnej
Kończyna górna Kończyna dolna
Osie i płaszczyzny ciała
Postawa anatomiczna:
- człowiek zwrócony do nas twarzą
- stojący w pozycji wyprostowanej
- kończyny górne zwisają wzdłuż tułowia ku dołowi
- dłonie odwrócone do przodu
- stopy równoległe, ustawione do przodu, wzdłuż płaszczyzny pośrodkowej
Osie:
- oś pionowa axis verticalis (podłużna axis longitudinalis)
o prostopadła do powierzchni, na której człowiek stoi
o łaczy szczyt głowy z ostatnim kręgiem guzicznym
o oś główna
o niezliczona ilość osi pionowych
o mogą być różnobiegunowe
- oś strzałkowa axis sagittalis
o biegnie od przodu ku tyłowi
o prostopadła do osi pionowej i poprzecznej
- oś poprzeczna axis transversalis (pozioma axis horizontalis)
o łączy dwa jednakowo położone punkty po prawej i lewej stronie ciała
o prostopadła do osi pionowej i strzałkowej
Płaszczyzny
- strzałkowe plana sagittalia
o określone przez osie strzałkowe i pionowe
o prostopadłe do powierzchni ziemi
o płaszczyzna pośrodkowa (płaszczyzna symetrii)  biegnie przez oś główną
- poprzeczne plana transversalia (poziome plana horizontalia)
o określone przez osie poprzeczne i strzałkowe
o prostopadłe do płaszczyzn strzałkowych i czołowych
- czołowe plana frontalia
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
1
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
o określone przez osie poprzeczne i pionowe
o biegną prawie równolegle do powierzchni czoła
Przekrój  może być wykonany przez każdą z płaszczyzn: przekroje strzałkowe sectiones sagittales,
przekroje poprzeczne lub poziome sectiones transversales s. horizontales oray czołowe sectiones
frontales.
Przy opisie topograficznym narządu zwracamy uwagę na jego:
- holotopia  położenie w stosunku do głównych płaszczyzn i jam ciała
- syntopia  stosunki przestrzenne z innymi narządami
- idiotopia  położenie względem siebie poszczególnych części tego samego narządu
W zależności od płaszczyzny pośrodkowej wyróżniamy:
- położenie przyśrodkowe positio medialis i boczne positio lateralis
- brzeg przyśrodkowy margo medialis i boczny margo lateralis
- powierzchnia przyśrodkowa facies medialis i boczna facies medialis
W przypadku kończyn wyróżniamy:
- łokciowy ulnaris i promieniowy radialis zamiast przyśrodkowy i boczny
- piszczelowi tibialis i strzałkowy fibularis zamiast przyśrodkowy i boczny
W stosunku do płaszczyzn czołowych wyróżniamy:
- przedni anterior lub brzuszny ventralis i tylny posterior lub grzbietowy dorsalis
- położenie powierzchowne superficialis i głębokie profundus
W stosunku do płaszczyzn poziomych wyróżniamy:
- kierunek górny superior i dolny inferior
- czasami: czaszkowy cranialis i ogonowy caudalis
- w przypadku kończyn: bliższy proximalis i dalszy distalis
Linie ciała
1. Linia pośrodkowa przednia linea mediana anterior  w płaszczyz
nie pośrodkowej ciała
2. Linia mostkowa linea sternalis  wzdłuż brzegu mostka
3. Linia przymostkowa linea parasternalis  w połowie odległości między linią mostkową i
środkowo-obojczykową
4. Linia środkowo-obojczykowa linea medioclavicularis (linia sutkowa linea mammilaris) 
środek obojczyka lub brodawkę sutkową
5. Linia pachowa przednia linea axillaris anterior  przez przedni fałd pachowy
6. Linia pachowa środkowa linea axillaris media  najwyższy punkt dołu pachowego
7. Linia pachowa tylna linea axillaris posterior  przez tylny fałd pachowy
8. Linia łopatkowa linea scapularis  przez dolny kąt łopatki
9. Linia przykręgowa linea paravertebralis  wzdłuż wyrostków stawowych kręgów
10. Linia pośrodkowa tylna linea mediana posterior  w płaszczyz
nie pośrodkowej, wzdłuż
wyrostków kolczystych
Układy narządów
- układ szkieletowy systema skeletale  podpora i ochrona części miękkich, zbudowany z
kości [szkieletowy + stawowy = bierny układ ruchu]
- układ stawowy systema articulare  połączenia kości i więzadła
- układ mięśniowy systema musculare  czynny aparat ruchu
- układ trawienny systema digestorium  przetwarza pożywienie na związki niezbędne do
przemiany materii
- układ oddechowy systema respiratorium  doprowadzenie tlenu i usuwanie dwutlenku
węgla
- układ moczowy systema urinarium  utrzymuje stały skład płynów ustrojowych
- układy płciowe systemata genitalia  narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne męskie i
żeńskie [moczowy + płciowy to często układ moczowo-płciowy]
- układ dokrewny systema endocrinum  gruczoły dokrewne, których hormony wydzielna są
bezpośrednio do krwi lub chłonki
- układ sercowo-naczyniowy systema cardiovasculare  serce, tętnice, żyły, pnie i przewody
chłonne
- układ chłonny systema lymphoideum  pierwotne i wtórne narządy chłonne oraz regionalny
system chłonny
- układ nerwowy systema nervosum  układ ośrodkowy + obwodowy
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
2
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
- narządy zmysłów organa sensuum: narząd węchowy organum olfactorium, oko i struktury z
nim związane oculus et structurae pertinentes, ucho auris, narząd smakowy organum
gustatorium
- powłoka wspólna integumentum communae  skóra cutis i tkanka podskórna tela
subcutanea
Proporcje ciała ludzkiego
- noworodek  głowa stanowi ź długości ciała
o przyczyna: zwiększanie ciężaru mózgowia
o zwiększanie długości tułowia i kończyn w miarę wzrastania
- długość tułowia i głowy  48-50%
o od vertex (wierzchołek głowy)
o do symphysion (górny brzeg spojenia łonowego)
- długość tułowia  od 29-31%
o od suprasternale (wcięcie mostkowe)
o do symphysion
- wysokość głowy  10-15%
o od vertex
o do gnathion (dolny brzeg trzonu żuchwy w linii środkowej)
- długość kończyny dolnej  50-52%
o od symphysion
o do basis (płaszczyzna pozioma, na której stoi badany)
- długość kończyny górnej  43-45%
o od acromiale (najbardziej wysunięty bocznie brzeg wyrostka barkowego)
o do dactylion (wierzchołek środkowego palca ręki)
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
3
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
OKRESY ŻYCIA OSOBNICZEGO
- okres życia wewnątrzmacicznego (prenatalnego)
o okres zarodkowy
od zapłodnienia
do końca 8 tygodnia
o okres płodowy
od 9 tygodnia
do 40 tygodnia
- okres życia pozamacicznego (postnatalnego)
Okres zarodkowy
- podzielony na 23 stadia rozwojowe
o określona na podstawie:
długości zarodka
wyglądu zewnętrznego
stanu zaawansowania rozwoju narządów
o pozwalają na określenie wieku w dniach i na dokładne prześledzenie rozwoju
zarodka w krótkich odstępach czas
Stadia rozwojowe okresu zarodkowego
- stadia 1-4
o 1-6 dzień
o od zapłodnienia do początku implantacji zarodka
- stadia 5 i 6
o 7-14 dzień
o okres presomitarny
o powstanie kosmówki, jamy owodni, zakończenie implantacji
o utworzenie listków zarodkowych
- stadia 7 i 8
o 3 tydzień
o rozwój mezodermy i początek rozwoju narządów
o rozwój struny grzbietowej, powstanie uchyłka omoczni, pojawienie się błony
stekowej i policzkowo-gardłowej, początek rozwoju serca, rozwój układu
nerwowego, rozwój mezodermy
- stadia 9 i 10
o 4 tydzień
o 2  3,5 mm
o 4-12 somitów
o rozpoczyna się czynność serca
- stadia 11-15
o 5 tydzień
o długość 5-10 mm
o rozwój twarzy
- stadia 16 i 17
o 6 tydzień
o długość 8-14 mm
o duża głowa
o pojawiają się szeregi palców ręki
o początek ruchów zarodka
- stadia 18-20
o 7 tydzień
o długość 20 mm
o zanik łuków gardłowych, tworzenie się szyi
o tworzy się przepuklina pępkowa
- stadia 21-23
o 8 tydzień
o koniec okres zarodkowego
o głowa wyprostowana, szyja i malżowiny uszne wyraz
nie widoczne
Okres płodowy
- ocenianie na podstawi długości ciemieniowo-siedzeniowej
- z USG mierzymy także: wymiar dwuciemieniowy, obwód głowy, obwód brzucha, długość
uda i długość stopy
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
4
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
Okresy okresu płodowego:
- 9-12 tydzień
o głowa stanowi połowę całkowitej długości płodu
o wzrost kończyn górnych
o pod koniec 10 tygodnia rozróżniamy narządy płciowe męskie i żeńskie
o przepuklina pępkowa cofa się do jamy brzusznej
- 13-16 tydzień
o wzrost kończyn dolnych
o ruchy gałek ocznych
- 17-20 tydzień
o odczuwanie ruchu płodu przez matkę
o skóra pokryta przez lanugo
o powstanie brunatnej tkanki tłuszczowej
o u płodów męskich rozpoczyna się zstępowanie jąder
- 21-25 tydzień
o intensywny przyrost ciężaru ciała
o raptowne ruchy gałek ocznych
o wydzielanie surfaktantu  płód zdolny do życia pozamacicznego
- 26-29 tydzień
o otwarte oczy
o śledzona przejmuje czynność erytropoetyczną
o po 28 tygodniu produkcja krwinek odbywa się w szpiku kostnym
- 30-34 tydzień
o możliwość wywołania odruchu z
renicy na światło
o jądra znajdują się w mosznie
- 35-38 tydzień
o długość ciemieniowo-siedzeniowa  350 mm
o masa: 3300 g
o odruch chwytny
Okres postnatalny
- dziecięcy (od urodzenia do początku dojrzałości płciowej)
o okres noworodkowy tempus neonatalis  od urodzenia do końca 1 miesiąca
kostnienie nasad kości długich
węzły chłonne widoczne gołym okiem
duża głowa
wątroba zajmuje 2/5 jamy brzusznej
o okres niemowlęcy infantia I  od 1 do 12 miesiąca
o okres wczesnego dzieciństwa infatia II  od 2 do 6-7 roku życia
do początku wyrzynania uzębienia stałego
o okres póz
nego dzieciństwa infantia III  do 14-16 roku życia
wzrost narządów wewnętrznych, rozpoczynają się różnice płciowe
- młodzieńczy juvenilitas  do 20-25 roku życia
o do osiągnięcia pełnej dojrzałości płciowej i ukończenia wzrastania
- dorosły virilitas  u kobiet do 40 roku życia, u mężczyzn do 55 roku życia
o wiek stabilizacji
o do pierwszych objawów starzenia się
- dojrzały maturitas
o od wystąpienia objawów starzenia się (u kobiet od zaprzestania menstruacji)
o do wyraz
nego nasilenia się zmian starczych
o trwa do około 60 roku życia
- starości senium
o I stopień  60-70 rok życia
o II stopień  70-80 rok życia
o III stopień  po 80 roku życia
o Zanik morfologiczny, fizjologiczny i psychiczny
Tempo wzrostu ciała
- najszybsze w pierwszym roku, w pierwszych 6 miesiącach
- 3-12 rok u chłopców i 3-10 u dziewcząt  wzrost odbywa się w sposób ciągły
- 12-14 rok u chłopców i 10-12 rok u dziewcząt  szybki wzrost przedpokwitaniowy
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
5
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
UKA
AD SZKIELETOWY
Skład ogólny:
- chrząstka cartilago
- kości os
- szpik kostny medulla ossium
- okostna periosteum
Funkcje:
- rusztowanie i podpora części miękkich
- miejsca przyczepów mięśni, więzadeł i powięzi otaczających narządy
- funkcja ochronna (czaszka, kanał kręgowy, klatak piersiowa, miednica)
- lokomocja
- rezerwuar związków mineralnych  wapń i fosfor
- hemopoeza  szpik kostny
- rezerwuar energii  komórki tłuszczowe
Skład kości
- substancja organiczna (25%)
- sole wapniowe (50%)
- woda (25%)
Sucha kość:
- związki mineralne (67%)
- włókna białkowe (33%)
o kolagen (90%)
Komórki kości
- komórki progenitorowe (osteogenne)
o pochodzą z mezenchymy
o niewyspecjalizowane
o różnicują się w osteoblasty
- osteoblasty
o brak możliwości podziałów
o związane z tworzeniem kości
- osteocyty
o główne komórki kości
o brak możliwości podziału
- osteoklasty
o rozwijają się z krążących monocytów
o resorpcja i usuwanie materiałów zbędnych
Sole mineralne
- hydroksyapatyt
- węglan wapnia
- wodorotlenek magnezu, fluoru i siarki
Budowa kości:
- grubowłóknsta (splotowata)
- drobnowłóknista (blaszkowata)
Kość grubowłóknista os rudifibrosum (splotowata primarium)
- niedojrzała
- występuje głównie w okresie rozwoju
- u dorosłych występuje w miejscach przyczepów ścięgien, szwach, wyrostkach
zębodołowych i błędniku kostnym
Kość drobnowłóknista os parallelifibrosum (blaszkowata lamellosum)
- dojrzała
- zbudowana z blaszek kostnych
- wyróżniamy kość zbitą i kość gąbczastą
Kość zbita os compactum
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
6
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
- jednostką budowy jest osteon
o długa oś jest równoległa do długiej osi kości
o utworzony przez koncentryczne blaszki osteonu
o w środku znajduje się kanał zawierający naczynia i nerwy
o pomiędzy osteonami znajdują się blaszki międzysystemowe
o trzony kości długich i blaszki kości płaskich
Kość gąbczasta os spongiosum
- składa się z blaszek kostnych tworzących sieć rozgałęzionych beleczek
- pomiędzy beleczkami znajduje się szpik czerwony
- nasady i przynasady kości długich; wypełnia wnętrze kości płaskich, stanowi śródkostną
Okostna periosteum
- pokrywa zewnętrzną powierzchnię kości
- warstwy:
o zewnętrzna
liczne włókna kolagenowe
o wewnętrzna
przylega do kości
liczne komórki, w tym progenitorowe
 biorą udział w przebudowie i reparacji kości
 mogą przekształcać się w osteoblasty
o włókna Sharpeya  włókna warstwy zewnętrznej wnikające do kości, głównie w
miejscach przyczepów ścięgien
Śródkostna endosteum
- wyściela beleczki kości gąbczastej, kanały osteonów oraz jamy szpikowe i kanały odżywcze
- utworzona przez płaskie, przylegające do siebie, komórki osteogenne
o mogą być z
ródłem komórek kościotwórczych i komórek krwi
Szpik kostny
- znajduje się w jamach szpikowych trzonów kości długich, w jamkach istoty gąbczastej oraz
w kościach płaskich
- rodzaje:
o szpik żółty medulla ossium flava
powstaje z czerwonego
komórk siateczki przekształcają się w komórki tłuszczowe
o szpik czerwony medulla ossium rubra
u noworodka występuje wyłącznie czerwony
występowanie:
 nasady bliższe niektórych kości długich (promieniowa, udowa)
 kręgi
 kości płaskie (sklepienie czaszki, żebra, mostek, talerz biodrowy)
Kształt kości
- kości długie ossa longa
o długość przewyższa szerokość i grubość
o składa się z trzonu, końca bliższego (górnego) i końca dalszego (dolnego)
o przynasada  strefa wzrostu; część trzonu przylegająca do płytki nasadowej
o trzon  istota zbita
o końce  istota gąbczasta
o wewnątrz trzonu  jama szpikowa wypełniona szpikiem kostnym
o należą:
większość kości kończyn: obojczyk, kość ramienna, udowa, kości
przedramienia i podudzia, kości śródręcza, śródstopia i palców
- kości krótkie ossa brevia
o posiadają prawie równe wymiary
o występują w nadgarstku i stępie
o istota gąbczasta otoczona cienką warstwą istoty zbitej
- kości płaskie ossa plana
o dwie blaszki (zewnętrzna i wewnętrzna) istoty zbitej
o pomiędzy blaszkami znajduje się istota gąbczasta i szpik kostny
o diploe  śródkoście  istota gąbczasta między blaszkami kości zbitej
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
7
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
o należą: łopatka, kość łzowa, kości sklepienia czaszki, mostek, żebra, talerz kości
biodrowej
- kości różnokształtne ossa multiformia
o głównie istota gąbczasta
o należą: kości podstawy czaszki (klinowa, skroniowa) i kręgi
- kości pneumatyczne ossa pneumatica
o zawierają przestrzenie wypełnione powietrzem
stanową zatoki przynosowe
o należą: trzon kości klinowej, kość czołowa, szczęka, kość sitowa
- kości trzeszczkowate ossa seasamoidea
o małe kości włączone w torebkę stawową lub ścięgna mięśni
Unaczynienie i unerwienie kości
Kości długie:
- tętnice odżywcze aa. Nutritiae
- gałązki od tętnic okostnowych
- tętnice nasadowe i przynasadowe (pochodzą od tętnic unaczyniających staw)
Naczynia żylne towarzyszą tętnicom.
Włókna nerwowe:
- biegną wzdłuż naczyń krwionośnych
- włókna czuciowe i autonomiczne
Części układu szkieletowego
Człowiek posiada 206 kości (bez trzeszczkowatych).
- kości czaszki ossa cranii  28
- kości tułowia ossa trunci  52
o kręgosłup
o szkielet klatki piersiowej
żebra
mostek
kręgi piersiowe
- kości kończyny górnej ossa membri superioris  32
- koścy kończyny dolnej ossa membri inferioris  31
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
8
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
UKA
AD STAWOWY
Układ stawowy + układ szkieletowy = bierny narząd ruchu
Połączenia:
- ścisłe synrthroses
- wolne diarthroses
Połączenia ścisłe
- więzozrost lub połączenie włókniste syndesmosis / junctur fibrosa
o połączenie dzięki tkance łącznej właściwej z licznymi włóknami kolagenowymi
o podział:
szwy suturae
 występują między kośćmi czaszki
 rodzaje:
o szew płaski sutura plana
o szew łuskowy sutura squamosa
o szew piłowaty sutura serrata
o szew rowkowy schindylesis
wklinowanie gomphosis
 umocowanie zębów w zębodołach
błona międzykostna membrana interossea
 łączą sąsiadujące kości
 spotykamy je między kośćmi przedramienia i podudzia
 mocna tkanka łączna włóknista
- chrząstkozrost lub połączenie chrzęstne synchondrosis / junctura cartilaginea
o szkliste
połączenia przejściowe występujące w chrząstkach przynasadowych
po zakończeniu wzrostu zanikają i przekształcają się w kościozrost
o włókniste
inaczej: spojenia
chrząstka włóknista oddzielona od kości cienką płytką chrząstki nasadowej
przykłady: krążki międzykręgowe, chrząstka między kośćmi łonowymi
- kościozrost lub połączenie kostne synostosis / junctua ossea
o powstają w wyniku kostnienia chrząstek szklistych nasadowych oraz szwów
Połączenia wolne
Stałe elementy stawu:
- powierzchnie stawowe facies articularis
o pokryta chrząstką szklistą pozbawioną naczyń i nerwów, ubogokomórkowa
o brak ochrzęstnej  brak komórek chrzęstnych  uszkodzenia nie goją się
- torebka stawowa capsula articularis
o warstwy:
zewnętrzna  włóknista stratum fibrosum s. membrana fibrosa
 przyczepia się poza powierzchniami stawowymi  przechodzi w
okostną
 mało rozciągliwa
 zapewnia stabilizację stawu
 przebiegają w niej naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe
wewnętrzna  maziowa stratum synoviale s. membrana synovialis
 przyczepia się na obwodzie powierzchni stawowych
 wyściela wewnętrzną powierzchnię błony włóknistej z wyjątkiem
powierzchni stawowych
 bogato unaczyniona
 duże zdolności regeneracyjne
 produkuje maz
stawową
- jama stawowa
o włosowata szczelina wypełniona mazią
o rozdziela powierzchnie stawowe
Dodatkowe elementy stawu:
- więzadła stawowe ligamenta articularia
o tkanka łączna włókniste i liczne włókna kolagenowe
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
9
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
o stanowią wzmocnienie torebki stawowej
o ograniczają nadmierne ruchy
o liczne zakończenia nerwowe istotne w odruchach
o rodzaje:
wewnątrztorebkowe ligamenta intracapsularia
torebkowe ligamenta capsularia
zewnątrztorebkowe ligamenta extracapsularia
- obrąbki stawowe labra articularia
o zwiększają powierzchnie stawowe
o pierścienie chrząstki włóknistej
- krążki stawowe disci articulares
o płytki chrząstki włóknistej
o rozdzielają jamę stawu:
całkowicie  krążki
częściowo  łąkotki
o wzmacniają stabilność stawu
- fałdy maziowe plicae synoviales, kosmki maziowe villi synoviales i kaletki maziowe bursae
synoviales
o sfałdowania lub uwypuklenia błony maziowej
o zwiększają jej powierzchnię
o odgrywają rolę w mechanice stawów  ułatwiają przesuwanie się ścięgien lub
mięśni
Rodzaje stawów
- stawy jednoosiowe
o staw zawiasowy ginglymus
ruchy wokół osi ustawionej poprzecznie do długiej osi kości
ruchy:
 zginanie flexio
 prostowanie extensio
obecność więzadeł pobocznych
o staw obrotowy articulatio trochoidea
ruchy wzdłuż długiej osi kośc
ruchy:
 nawracanie pronatio
 odwracania supinatio
o staw śrubowy articulatio cochlearis
odmiana stawu obrotowego
przy obracaniu następuje zbliżanie lub oddalanie powierzchni stawowych
- stawy dwuosiowe
o staw elipsoidalny articulatio elipsoidea s. condylaris
głowa ma kształt elipsy
ruchy:
 zginanie i prostowanie
 przywodzenie adductio i odwodzenie abductio
 obwodzenia circumductio  suma w/w ruchów
o staw siodełkowy articulatio sellaris
powierzchnie stawowe mają kształt siodła
ruchy:
 przywodzenie i odwodzenie
 przeciwstawianie oppositio i odprowadzanie repositio
przykład: staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka
- stawy wieloosiowe
o staw kulisty wolny articulatio spheroidea
kulista powierzchnia stanowiąca głowę objęta jest przez płytkę panewki
panewka pokrywa mniej niż połowę obwodu głowu
przykład: staw ramienny
o staw kulisty panewkowy articulatio cotylica
panewka obejmuje dużą powierzchnię głowy
przykład: staw biodrowy
o staw nieregularny
występuje krążek stawowy
ruchy w wielu kierunkach, jak w kulistym
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
10
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
przykład: staw mostkowo-obojczykowy
- stawy płaskie articulationes planae
o płaskie powierzchnie stawowe
o mała ruchomość
o określane jako połączenia półścisłe amphyarthroses
o przykład: staw krzyżowo-biodrowy, staw piszczelowo-strzałkowy
Staw prosty  gdy połączone są dwie kości articulatio simplex
Staw złożony  gdy połączone są trzy lub więcej kości articulatio composita
Stawy sprzężone  gdy w wykonywaniu ruchów bierze udział kilka stawów
- w pełni sprzężone: stawy skroniowo-żuchwowe
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
11
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
UKA
AD MI
ŚNIOWY
Cechy charakterystyczne mięśni:
- pobudliwość
o zdolność przyjmowania bodz
ców i reagowania na nie
- kurczliwość
o zdolność do skracania i generowania siły pozwalającej wykonać pracę
o skurcz izometryczny  zmienne napięcie, stała długość
o skurcz izotoniczny  stałe napięcie, zmienna długość
o skurcz mięśni długich jest wydatniejszy, niż mięśni krótkich
- rozciągliwość
o zdolność do wydłużania bez uszkodzenia włókna mięśniowego
- elastyczność
o zdolność do powrotu do pierwotnego kształtu po skurczu lub rozciągnięciu
Czynności mięśni
- ruch
o odruch lub wykonany dowolnie
o mięśnie synergistyczne  współdziałające
o mięśnie antagonistyczne  przeciwstawne
o harmonijne ruchy to rezultat współpracy synergistów i antagonistów
o rodzaje mięśni:
jednostawowe
dwustawowe
wielostawowe
- utrzymanie postawy ciała
o skurcz mięśni pozwala a utrzymanie stałej pozycji ciała (stanie, siedzenie)
- wytwarzanie ciepła
o w czasie czynności mięśnia
o 85% ciepła ciała produkowane jest w czasie skurczu mięśni
Rodzaje mięśni
- mięśnie szkieletowe
- mięsień sercowy
- mięśnie gładkie
Przyczepy mięśni
- mogą być przytwierdzone do miejsca przyczepu bezpośrednio lub poprzez ścięgna i
rozcięgna
- każdy mięsień posiada przynajmniej dwa punkty przyczepu
- miejsca przyczepu:
o kości
o chrząstki
o więzadła
o powięzie
o skóra
o narządy
- przyczep początkowy  punkt stały w czasie skurczu mięśnia
o czynność mięśnia odbywa się w kierunku przyczepu początkowego
Budowa mięśnia:
- część środkowa (włókna mięśniowe)
- zwężone końce  ścięgno
Kształty mięśni:
- mięsień wrzecionowaty m. fusiformis
o część środkowa  brzusiec venter s. gaster
- mięsień płaski m. planus
o włókna mięśniowe przechodzą na dużej przestrzeni
o włókna ścięgniste tworzą płaskie rozcięgno aponeurosis
- mięsień pierzasty m. pennatus s. bipennatus
o włókna mięśniowe przebiegają ukośnie i łączą się z obu stron ze ścięgnem
- mięsień półpierzasty m. semipennatus s. unipennatus
o włókna mięśniowe przebiegają ukości i dochodzą do jednej strony ścięgna
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
12
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
- ścięgno pośrednie tendo intermedius
o dzieli mięsień na 2 brzuśce m. digastricus
- smugi ścięgniste intersectiones tendineae
o krótkie ścięgna, przedzielają mięsień
- głowa mięśnia caput
o część mięśnia przyległa do początku
o często szersza
Nazwy mięśni
- kształt:
o m. czworoboczny m. quadratus
o m. równoległoboczny m. rhomboideus
o m. okrężny m. orbicularis
- podobieństwo do ogólnie znanych tworów:
o m. glistowaty m. lumbricalis
o m. gruszkowaty m. piriformis
- budowa:
o m. dwugłowy m. biceps
o m. trójgłowy m. triceps
o m. czworogłowy m. quadriceps
o m. półścięgnisty m. semitendinosus
o m. półbłoniasty m. semimembranosus
- czynność:
o prostownik m. extensor
o zginacz m. flexor
o nawracacz m. pronator
o odwracacz m. supinator
o zwieracz m. sphincter
o rozwieracz m. dilatator
o przeciwstawiacz m. opponens
o przywodziciel m. adductor
o dz
wigacz m. levator
- położenie:
o m. skórny m. cutaneus
o m. naczaszny m. epicranius
o m. ramienny m. brachialis
o m. piszczelowy m. tibialis
- przyczepy:
o m. mostkowo-gnykowy m. sternohyoideus
o m. żuchwowo-gnykowy m. mylohyoideus
o m. mostkowy m. sternalis
Narządy pomocnicze mięśni
- powięzie fascias
o łącznotkankowa błona włóknista
o otacza poszczególne mięśnie oraz grupy mięśni
o funkcje:
miejsce przyczepu włókien mięśniowych
elastyczna torebka mięśnia  funkcja ochronna
zawiera tkankę tłuszczową  chroni przed utratą ciepła
ułatwia przesuwanie się mięśni względem siebie
tworzy pochewki włókniste ścięgien
ogranicza rozprzestrzenianie zakażeń ropnych
droga przejścia naczyń i nerwów do mięśni
o rodzaje:
powięz
powierzchowna fascia superficialis
 bezpośrednio pod skórą
 bardzo cienka na grzbiecie i na grzbiecie ręki
 bardzo gruba na brzuchu
powięz
głęboka fascia profunda
 otacza grupy mięśni
 pomiędzy mięśnie wnikają od niej przegrody międzymięśniowe
powięz
właściwa mięśnia fascia propria musculis
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
13
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
 otacza posczególne mięśnie
 zrasta się z namięsną epimysium
- pochewki ścięgien vagina synovialis tendinum
o tam, gdzie ścięgna przebiegają w kanałach kostno-włóknistych (ręka, stopa)
o warstwy:
zewnętrzna  włóknista vagina fibrosa
wewnętrzna  maziowa vagina synovialis
na końcach pochewki obie blaszki przechodzą w jedna w drugą
krezka ścięgna  miejsce, gdzie zdwojone blaszki maziowe biegną do
ścięgna
- kaletki maziowe bursae synoviales
o uwypuklenia błony maziowej torebki stawowej
o wypełnione mazią stawową
o występują w miejscach narażonych na tarcie podczas przesuwania się mięśni lub
ścięgien
o ułatwiają ruch
- trzeszczki ossa sessamoidea
o drobne kostki włączone w ścięgna mięśni
o stanowią punkt podparcia dz
wigni
o mogą zmieniać kierunek ścięgna
- bloczki trochleae musculares
o wystające kości lub chrząstki, wokół których owijają się ścięgna mięśni
o działają jako punkty podparcia
o zmieniają kierunek działania mięśnia
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
14
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
UKA
AD SERCOWO-NACZYNIOWY
Skład:
- serce
- naczynia krwionośne
- naczynia chłonne
Funkcje:
- dostarczanie tkankom substancji odżywczych, tlenu i wody
- odprowadzanie produktów przemiany materii i dwutlenku węgla
- transport hormonów  regulacja poszczególnych narządów
- regulacja ciepłoty ciała
- utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej
- wytwarzanie cytokin i cząstek adhezyjnych  regulacja procesów zapalnych i
immunologicznych
- wytwarzanie skrzepu  zapobiega krwotokom
Krew:
- rodzaj tkanki łącznej
- komórki zawieszone w osoczu
- integralna część tkanek i narządów  przenika przez nie
- schorzenia krwi wpływają na czynność całego organizmu
- zaburzenia czynności poszczególnych części organizmu mają swoje odzwierciedlenie w
zmianach składu krwi
- osocze  55%, krwinki  45%
Osocze
- 91% woda
- 9% związki
o białka 7%
albuminy 55%
globuliny 38%
fibrynogen 7%
o aminokwasy, tłuszcze, gazy oddechowe, związki nieorganiczne 2%
Krzepnięcie krwi coagulatio sanguinis
- proces złożony, w którym bierz udział kilkanaście czynników (I-V, VII-XIII)
o glikoproteiny
o lipoproteiny
o polipeptydy
o jony Ca
- ostatecznie: z fibrynogenu wykształca się włóknik  tworzy on skrzep
- surowica = osocze pozbawione włóknika
Krwinki corpuscula sanguinis
- krwinki czerwone
o 4,5-5,4 mln w 1 mm3
o okrągłe, bezjądrzaste
o główny składnik: hemoglobina
- krwinki białe
o 5000-10000 w 1 mm3
o podział:
granulocyty obojętnochłonne 50-65%
granulocyty kwasochłonne 2-4%
granulocyty zasadochłonne 0,5-1%
limfocyty 25-35%
monocyty 3-8%
- płytki krwi
o 150-400 tys. w 1 mm3
o biorą udział w hamowaniu krwawienia
Chłonka
- żółtawa
- lekko zasadowa
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
15
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
- wnika do ślepo zakończonych naczyń włosowatych chłonnych
- stężenie elektrolitów takie, jak w osoczu
- zawartość białek niższa, niż w osoczu
- zawiera limfocyty, makrofagi i cząsteczki przeciwciał
- mlecz  chłonka w naczyniach błony śluzowej jelita cienkiego
o zawiera dużo wchłoniętych tłusczów
- 1-2 l w ciągu doby
Serce cor, cardia
Funkcje
- pompa ssąco-tłocząca
- pobieranie krwi z obu żył głównych, górnej i dolnej oraz z żył płucnych
- wtłaczanie krwi do aorty i do pnia płucnego
Waga, moc
- ciężar  340 g
- skurcze  70-75 na minutę
Położenie
- środpiersie przednie
- objęte workiem osierdziowym
o układ błon surowiczych
o dwie warstwy:
wewnętrzna  osierdzie surowicze
 blaszka trzewna - nasierdzie
zewnętrzna  osierdzie włókniste
Budowa
- część prawa  serce prawe  krew żylna
- część lewa  serce lewe  krew tętnicza
- cztery jamy:
o dwa przedsionki
o dwie komory
o ujście przedsionkowo-komorowe  łączy dany przedsionek z daną komorą
o ujście pnia płucnego  łączy komorę prawą z pniem płucnym
o ujście aorty  łączy komorę lewą z aortą
- przegroda podłużna
o przegroda międzyprzedsionkowa  na poziomie przedsionków
o przegroda międzykomorowa  na poziomie komór
- zastawki
o przedsionkowo-komorowe  żylne
na granicy przedsionków i komór
zbudowane ze zdwojonego wsierdzia
podzielone na płatki
 po prawej - trzy płatki  zastawka trójdzielna
 po lewej  dwa płatki  zastawka dwudzielna
o tętnicze
zastawka pnia płucnego
zastawka aorty
zbudowane z trzech płatków półksiężycowatych valvulae semilunares
- naczynia uchodzące do serca:
o prawy przedsionek  obie żyły główne (górna i dolna) oraz zatoka wieńcowa
o lewy przedsionek  cztery żyły płucne (prawe i lewe)
- ściana serca:
o wsierdzie endocardium
wyściela:
 powierzchnię wewnętrzną przedsionków i komór
 powierzchnię zastawek, strun ścięgnistych i mięśni brodawkowatych
o śródsierdzie mycoardium
najgrubsza warstwa
składa się z:
 właściwy mięsień sercowy
 szkielet serca
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
16
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
o cztery pierścienie włókniste
otaczają ujścia tętnicze i żylne
oddzielają mięśniówkę komór i przedsionków
o dwa trójkąty włókniste
o część błoniasta przegrody międzykomorowej
 układu przewodzącego serca
o reguluje rytmiczne ruchy serca
o składa się z:
węzeł zatokowo-przedsionkowy
część przedsionkowo-komorowa
" węzeł przedsionkowo-komorowy
" pęczek przedsionkowo-komorowy
o powolna depolaryzacja spoczynkowa
o nasierdzie epicardium
Naczynia krwionośne
Tętnice
- duża elastyczność i napięcie ściany
- wysokie ciśnienie krwi
- prowadzi krew z serca na obwód
- rodzaje:
o tętnice duże  elastyczne
aorta
pień ramienno-głowowy
t. szyjna wspólna
t. podobojczykowa
t. kręgowa
t. biodrowa wspólna
o tętnice średnie  mięśniowe
t. pachowa
t. ramienna
t. promieniowa
tt. Międzyżebrowe
t. śledzionowa
tt. Krezkowe
t. udowa
t. podkolanowa
t. piszczelowa
o tętniczki  włókna mięśniowe okrężne
Naczynia włosowate:
- wymiana cząsteczek między krwią a tkankami
- szczególna budowa śródbłonka
o bezokienkowy
o okienkowy
o nieciągły
Żyły:
- służą do transportu krwi
- zmniejszone ciśnienie
- prowadzą krew do serca
- słabo rozwinięta mięśniówka
- mało włókien sprężystych
- rodzaje:
o najmniejsze  żyłki
o małe średnie  mięśniowe
o duże:
żyła główna górna, żyła główna dolna, żyła wrotna
Naczynia chłonne
Ślepo zakończonymi naczyniami włosowatymi > małe naczynia chłonne -> naczynia chłonne
średnie (pnie chłonne) -> przewody chłonne: przewód piersiowy (> lewy kąt żylny do ż. ramienno-
głowowej lewej) i przewód chłonny prawy (> prawy kąt żylny do ż. ramienno-głowowej prawej).
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
17
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
Krążenie małe
- zawarte między prawą komorą a lewym przedsionkiem
o pień płucny
rozpoczyna się stożkiem tętniczym prawej komory
dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą
 zdążają do wnęki płuc
o utlenowana krew powraca przez żyły płucne górne i dolne (4)
o do lewego przedsionka
Krążenie duże
- lewa komora  prawy przedsionek
o stożek tętniczy komory lewej
o aorta
wstępująca
 t. wieńcowe
łuk aorty
 pień ramienno-głowowy
 tętnica szyjna wspólna lewa
 tętnica podobojczykowa lewa
aorta zstępująca
 aorta piersiowa
o ściany i narządy klatki piersiowej
 aorta brzuszna (po przejściu przez przeponę
o gałęzie zaopatrują ściany oraz trzewia jamy brzusznej
 kończy się na poziomie L4
o rozdawaja się  tętnice biodrowe wspólne
dzieli się:
" tętnica biodrowa wewnętrzna  ściany i
narządy miednicy
" tętnica biodrowa zewnętrzna  kończyna
dolna
o t. krzyżowa pośrodkowa  bezpośrednie przedłużenie aorty
Żyły krążenia wielkiego
- układ żył serca
- układ żyły głównej górnej
o żyły głowy i szyi
o żyły kończyny górnej
o żyły klatki piersiowej i odcinka piersiowego kręgosłupa
- układ żyły głównej dolnej
o żyły brzucha i miednicy
o żyły kończyny dolnej
- układ żyły wrotnej
o nieparzyste trzewa jamy brzusznej, bez wątroby
Żyła główna górna vena cava superior
Początek
- połączenie żył ramienno- głowowych
- z tyłu od chrząstki pierwszego żebra
Dopływy
- żyła nieparzysta vena azygos
- drobne żyły: osierdziowe, oskrzelowe, śródpiersiowe przednie, grasicze.
Żyła główna dolna vena cava inferior
Początek:
- połączenie żył biodrowych wspólnych
- na poziomie L5
- poniżej rozwidlenia aorty
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
18
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
Dopływy:
- ścienne
o żyły lędz
wiowe venae lumbales
o żyły przeponowe dolne venae phrenicae inferiores
- trzewne
o żyła jądrowa prawa lub jajnikowa prawa v. testicularis dextra s. ovarica dextra
o żyła nadnerczowa prawa vena suprarenalis dextra
o żyły nerkowe venae renales
o żyły wątrobowe venae hepaticae
Żyła nieparzysta vena azygos
Początek:
- dwa korzenie:
o zewnętrzny
żyła lędz
wiowa wstępująca
o wewnętrzny
gałąz
odchodząca od żyły głównej dolnej lub żyły nerkowej
Ujście:
- żyła główna górna
Dopływy:
- żyła nieparzysta krótka
- żyła nieparzysta krótka dodatkowa
- gałęzie ścienne i trzewne odpowiadające odgałęzieniom aorty piersiowej
Żyła nieparzysta krótka vena hemiazygos
Początek:
- po lewej stronie kręgosłupa
- dwa korzenie:
o zewnętrzny
żyła lędz
wiowa wstępująca
o wewnętrzny
gałąz
odchodząca od żyły głównej dolnej lub żyły nerkowej
Dopływy
- trzewne
o żyły przełykowe
o żyły śródpiersiowe
- ścienne
o żyły międzyżebrowe tylne lewe
o żyła podżebrowa lewa
o żyła nieparzysta krótka dodatkowa
Ujście
- żyła nieparzysta
Żyła nieparzysta krótka dodatkowa vena hemiazygos accesoria
Dopływy
- żyły międzyżebrowe górne tylne lewe
- żyły oskrzelowe
- żyły śródpiersiowe
Ujścia:
- żyła nieparzysta lub żyła nieparzysta krótka
Żyła wrotna vena portae hepatis
Początek
- L1
- Połączenie:
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
19
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
o Żyła krezkowa górna vena mesenterica superior
o Żyła śledzionowa vena splenica
o Żyła krezkowa dolna vena mesenterica inferior
- 60% - (KD + ŚL) + KG
- 40% - (KD + KG) + ŚL
Dopływy
- żyła pęcherzyka żółciowego vena cystica
Podziały
- gałąz
prawa i gałąz
lewa
o żyły zrazikowa
naczynia zatokowe
 żyły środkowe zrazików
o żyły podzrazikowe
żyły wątrobowe
" żyła główna dolna
ŻYA
Y GA

BOKIE
- żyła główna górna
o żyły ramienno-głowowe
żyła podobojczykowa
 żyła pachowa
żyła szyjna wewnętrzna
 żyła kręgowa
 żyła szyjna głęboka
- żyła główna dolna
o żyły biodrowe wspólne
żyła biodrowa wewnętrzna
żyła biodrowa zewnętrzna
 żyła udowa
o żyła podkolanowa
żyły piszczelowe przednie i tylne
ŻYA
Y POWIERZCHOWNE
Kończyna górna
- żyła odpromieniowa (v. cephalica):
o Początek: łuk żylny grzbieotwy śródręcza i ż. Odpromieniowa kciuka
o Uchodzi do żyły pachowej
- Żyła odłokciowa (v. basilica):
o Początek: łuk żylny grzbietowy śródręcza i ż. Odłokciowa palca małego
o Uchodzi do ż. A
okciowej
- Żyła pośrodkowa przedramienia (v. intermedia antebrachii):
o Początek: powierzchowna sieć żylna dłoni
o Rozdwaja się widełkowato
o Uchodzi do ż. Odłokciowej jako żyła pośrodkowa odłokciowa i do ż. Odpromieniowej
jako ż. Pośrodkowa odpromieniowa
Kończyna dolna
- żyła odpiszczelowa (v. saphena)
o Początek: przedłużenie ż. Brzeżnej przyśrodkowej stopy + skórna sieć żylna
grzbietowa i podeszwowa.
o Uchodzi przez rozwór odpiszczelowy do ż. Udowej
- Żyła odstrzałkowa (v. saphena parva)
o Początek: przedłużenie ż. Brzeżnej bocznej stopy + gałęzie skórnej sieci żylnej
grzbietowej stopy i podeszwowej
o Uchodzi do żyły podkolanowej (na wysokości dołu podkolanowego
Przewody chłonne:
- przewód piersiowy
o początek:
Th12-L3
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
20
Maciej Tomczak
Anatomia - wstęp
([e-mail])
Połączenie dwu pni lędz
wiowych
o przebieg:
rozwór aortowy
na kręgosłupie, śródpiersie tylne
o dopływy:
pnie jelitowe
pnie śródpiersiowe lewe
pień podobojczykowy lewy
pień szyjny lewy
o ujście:
lewy kąt żylny
o zbiera chłonkę z:
podprzeponowa część ciała
lewa połowa klatki piersiowej
lewa połowa głowy i szyi
lewa kończyna górna
- przewód chłonny prawy
o dopływy:
pnie śródpiersiowe prawe
pień podobojczykowy prawy
pień szyjny prawy
o ujście:
prawy kąt żylny
o zbiera chłonkę z:
prawa połowa klatki piersiowej
prawa połowa głowy i szyi
prawa kończyna górna
Anatomia  wstęp - 2006-06-16 - 17:41
21