• gaz o charakterze wolnorodnikowym.
• NO jest biosyntetyzowany w organizmie z L-argininy i tlenu cząsteczkowego w podstawowym stężeniu, które może ulegać nasileniu przez bodźce zewnętrzne
• reakcja jest katalizowana przez enzym syntazę NO (NOS), która występuje w 3
izoformach:
o indukowalnej (iNOS) – aktywowana w makrofagach i innych komórkach przez interferon γ
o konstytutywnej sródbłonkowej (eNOS) – występuje ośrodkowym układzie nerwowym i niektórych nerwach
o neuronalnej (nNOS) - zlokalizowana w śródbłonku, płytkach krwi i innych komórkach
• enzymy konstytutywne są aktywowane przez kalmodulinę zależną od wapnia
• NO z łatwością dyfunduje przez błony komórkowe, nie jest magazynowany, nie wymaga egzocytozy do opuszczenia wnętrza komórki
• NO jest bardzo nietrwały, ale może tworzyć trwalsze pochodne z hemoglobiną w krwinkach czerwonych w przypadku niedoboru tlenu; w obecności tlenu NO
ulega inaktywacji przez połączenie z hemem hemoglobiny lub przez utlenienie do azotynów lub azotanów wydalanych z moczem
• nie działa przez specyficzne receptory zewnątrzkomórkowe Mechanizm działania:
• aktywacja cyklazy guanylowej, który działa jako wtórny przekaźnik w licznych komórkach pośrednio wpływając na Ca2+
• działanie cytotoksyczne przez połączenie z anionem nadtlenkowym, w wyniku czego powstaje toksyczny anion peroksyazotynowy
Działanie:
• Rozkurcz naczyń
• Hamowanie adhezji agregacji płytek krwi, monocytów i neutrofilów
• Hamowanie proliferacji mięsni gładkich
• Rola przekaźnika nienoradrenergicznego i niecholinergicznego (NANC) w OUN
i na obwodzie, związany z dojrzewaniem neuronów
• Niespecyficzny mechanizm obronny przed procesami nowotworowymi i licznymi patogenami (bakterie, grzyby, pierwotniaki ,i pasożyty) – właściwości cytotoksyczne i cytostatyczne
1
Zastosowania terapeutyczne tlenku azotu:
1. donory tlenku azotu wykorzystywane w terapii:
• pochodne azotanów i azotynów
• nitroprosudek sodu
• pochodne sydnoiminy
2. sildenafil – wpływ na produkcję NO
3. wdychany NO – potencjalne zastosowanie w zespole zaburzeń oddychania u dorosłych (wybiórczo rozszerza naczynia płucne)
4. hamowanie biosyntezy NO – potencjalne wykorzystanie u pacjentów z hipotensją
Leki wpływające na syntezę i działanie tlenku azotu: 1. Glikokortykosteroidy hamują syntezę indukowalnej NOS, ale nie konstytutywnej NOS
2. Syntetyczne analogi argininy np.: L-NMMA i L-NAME, współzawodniczą z argininą, przydatne jako substancje narzędziowe
• L-NMMA potencjalny lek w leczeniu wstrząsu septycznego lub ciężkiego nadciśnienia
3. Inhibitory NOS:
• endogenne: ADMA i PIN (białka hamujące dimeryzację NOS)
• syntetyczne:
o N-iminoetylo-ornityna (L-NIO) nieodwracalny inhibitor iNOS w makrofagach
o 7-nitronidazol –selektywnie hamuje móżdżkową NOS
2