Steven M. Kogan

Center for Family Research, University of Georgia, USA Ujawnianie niechcianych doświadczeń

seksualnych – badania reprezentatywnej

próby amerykańskich dziewcząt w wieku

dorastania*

Celem badania przedstawionego w niniejszym artykule było wyodrębnienie czynników, które wywierają wpływ na ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych (NDS) przez dorastające dziewczęta. Badano zarówno predyktory czasu ujawnienia takich doświadczeń (po krótkim czasie, po długim czasie, brak ujawnienia), jak i czynniki związane z odbiorcą (ujawnianie NDS osobom dorosłym, ujawnianie NDS wyłącznie rówieśnikom, nieujawnianie).

Analizowano cechy osób badanych, charakterystykę niechcianych doświadczeń seksualnych oraz zmienne dotyczące sytuacji rodzinnej.

Grupa 263 dorastających dziewcząt, które ujawniły niechciane doświadczenia seksualne podczas ogólnokrajowego badania sondażowego, przeprowadzonego wśród amerykańskich nastolatków (National Survey of Adolescents – NSA), scharakteryzowała te doświadczenia oraz opisała czas ujawnienia i jego odbiorców. Przeprowadzono dwie wieloczynnikowe analizy regresji logistycznej, aby ustalić istotne predyktory poszczególnych aspektów ujawnienia.

Jedną z najważniejszych zmiennych w procesie ujawniania niechcianych doświadczeń seksualnych jest wiek ofiary. Aspekty samego doświadczenia krzywdzenia okazały się istotnymi predyktorami tego, komu zwierzy się ofiara, natomiast relacja ze sprawcą wywierała silniejszy wpływ na czas (opóźnienie) ujawnienia NDS. W miarę dorastania, rówieśnicy stają się dla ofiar źródłem wsparcia, które w coraz większym stopniu wpływa na podejmowane przez nie decyzje o ujawnianiu niechcianych doświadczeń seksualnych.

Wprowadzenie

Niechciane doświadczenia seksualne

Ponadto, w wypadku wielu wczesnych do-

(NDS) – mające miejsce w dzieciństwie

świadczeń seksualnych dochodzi do roz-

i w okresie dorastania – są niepokojąco

maitych form niepożądanego kontaktu fi-

częste wśród amerykańskich dziewcząt

zycznego, nawet wtedy, gdy uznaje się, że

(Boney-McCoy, Finkelhor 1995; Finkelhor

dane zdarzenie zaszło za obopólną zgodą

i in. 1990). Doświadczenia te różnią się pod (Abma i in. 1998).

względem rodzaju i dotkliwości niewłaści-

Wyniki badań wskazują jednak, że wiele

wych zachowań seksualnych (ekshibicjo-

ofiar ujawnia swoje przeżycia ze znacznym

nizm, molestowanie, gwałt), a także pod

opóźnieniem lub nie ujawnia ich wcale

względem typu sprawcy (członek rodzi-

(Paine, Hansen 2002). Ujawnienie niechcia-

ny, osoba niespokrewniona, rówieśnik).

nego doświadczenia seksualnego to niezwy-

* Badanie to zostało przeprowadzone w czasie, gdy autor pracował na Wydziale Socjologii, Antropologii i Prawa Karnego Uniwersytetu Stanowego w Valdosta. Wcześniejszą wersję tego artykułu przedstawiono na konferencji dotyczą-

cej krzywdzenia dzieci i przemocy w rodzinie, która odbyła się w San Diego, w stanie Kalifornia, w lutym 2003 r. Autor chciałby wyrazić wdzięczność Carli Abshire, Marcie Giddings i Markowi Whatleyowi za ich wartościowe uwagi dotyczące niniejszego artykułu.

1

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

kle istotna decyzja, która pociąga za sobą

zdrowienia – radzenia sobie zarówno z na-

poważne następstwa natury społecznej,

stępstwami urazu seksualnego, jak i ze skut-

emocjonalnej, interpersonalnej i prawnej.

kami zachowywania tego doświadczenia

Ujawnienie jest niezbędne do rozpoczęcia

w tajemnicy (Pennebaker red. 1995; Sinclair, działań ochronnych oraz do wszczęcia po-Gold 1997). Zrozumienie czynników, które

stępowania karnego przeciwko sprawcy

wpływają na ujawnianie niechcianych

przestępstwa seksualnego. Zwłoka w ujaw-

doświadczeń seksualnych, ma decydujące

nieniu doświadczenia krzywdzenia seksu-

znaczenie dla poprawy skuteczności działań,

alnego może podważać wiarygodność

mających na celu wykrywanie traumatycz-

ofiary jako świadka (Smith i in. 2000).

nych przeżyć oraz zapewnianie wsparcia,

Z klinicznego punktu widzenia ujawnie-

pomocy terapeutycznej i ochrony ofiarom

nie NDS może stanowić początek procesu

wykorzystywania seksualnego.

Przegląd literatury

Większość badań poświęconych ujaw-

formami krzywdzenia a nieujawnianiem

nianiu niechcianych doświadczeń seksu-

niechcianych doświadczeń seksualnych

alnych przeprowadzono na próbach sądo-

(Farrell 1988; Sauzier 1989). Sauzier (1989) wych bądź klinicznych. W kontekście sądo-ustaliła, że dzieci, które doświadczyły form wym i klinicznym istnieją pewne dowody

wykorzystywania seksualnego o „średnim

lub podejrzenia dotyczące NDS (zwy-

stopniu dotkliwości” (na przykład mole-

kle wykorzystywania seksualnego dzieci),

stowania), ujawniały te przeżycia częściej

a zmienne zależne odnoszą się do tego,

niż ofiary aktów krzywdzenia, obejmujących

czy podczas przesłuchania doszło do ujaw-

stosunek płciowy oraz form wykorzysty-

nienia niechcianego doświadczenia seksu-

wania bez kontaktu fizycznego (takich jak

alnego, z charakterystyką czy też jakością

ekshibicjonizm). Farrell (1988) doszedł

ujawnienia i/lub z tym, czy to ofiara zgło-

do wniosku, że dzieci, które były wykorzysty-siła dane zdarzenie.

wane przez dłuższy czas, częściej niż inne

Wyniki badań prowadzonych na próbach

ofiary z własnej inicjatywy ujawniają swoje

sądowych i klinicznych wskazują, że starszy

doświadczenia. Stwierdzono również zwią-

wiek ofiary wiąże się z celowym (świado-

zek między użyciem przymusu lub przemo-

mym) ujawnianiem niechcianych doświad-

cy a ujawnianiem niechcianych doświad-

czeń seksualnych (Farrell 1988; Nagle i in.

czeń seksualnych, przy czym dzieci, które

1997; Sorensen, Snow 1991) oraz ze zwięk-

doświadczyły przymusu, częściej niż pozo-

szonym prawdopodobieństwem ujawnienia

stałe ofiary wykorzystywania seksualnego

NDS podczas przesłuchania (DiPietro i in.

ujawniają to przeżycie natychmiast lub

1997). Wbrew poglądowi, że przynależ-

wcale go nie ujawniają (Sauzier 1989).

ność rasowa/etniczna jest istotnym czynni-

Relacja łącząca ofiarę ze sprawcą rów-

kiem wpływającym na decyzje o ujawnianiu

nież wpływa na proces ujawniania nie-

NDS (Fontes 1993), zaledwie w jednym

chcianych doświadczeń seksualnych. Akty

badaniu (Elliott, Briere 1994) stwierdzono

krzywdzenia popełnione przez biologicz-

efekt przynależności rasowej/etnicznej, pole-nych rodziców lub innych członków najbliż-

gający na tym, iż w grupie dzieci, które nie szej rodziny wydają się związane z decyzją

ujawniły doświadczeń krzywdzenia seksu-

o opóźnieniu ujawnienia NDS lub nie ujaw-

alnego, było więcej dzieci afroamerykań-

nianiu go (Elliott, Briere 1994; Sauzier

skich (niż białych).

1989). Ponadto dzieci, które podczas postę-

W kilku badaniach przeprowadzonych

powania dochodzeniowego doświadczyły

na próbach sądowych i klinicznych zaobser-

wsparcia ze strony matki, mogą być bar-

wowano związek między poważniejszymi

dziej skłonne do ujawniania doznanego

2

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

wykorzystywania seksualnego niż dzieci

alnego wyspecjalizowanemu personelowi.

pozbawione takiego wsparcia (Elliott, Briere Nie uwzględniono w nich przypadków

1994; Lawson, Chaffin 1992).

ujawniania NDS przyjaciołom i członkom

Podsumowując, charakterystyka wyko-

rodziny, mimo że takie ujawnienia w znacz-

rzystywania (jego dotkliwość, czas trwania

nej mierze decydują o tym, czy władze zo-

oraz relacja łącząca ofiarę za sprawcą),

staną powiadomione o danym zdarzeniu,

cechy dziecka (wiek, przynależność raso-

oraz czy ofiara wykorzystywania zostanie

wa/etniczna), a także zmienne dotyczące

uznana za wiarygodną bądź winną, lub

sytuacji rodzinnej (wsparcie zapewniane

czy jej relacja zostanie zlekceważona

dziecku przez matkę) okazały się związane

(Roesler, Wind 1994).

z występowaniem i typem ujawniania nie-

Retrospektywne badania dorosłych mają

chcianych doświadczeń seksualnych.

tę zaletę, że biorą w nich udział również

Starsze dzieci są na ogół bardziej skłon-

osoby, które jako dzieci (bądź nastolatki)

ne do ujawniania takich przeżyć i częściej

nie były poddane diagnozie, niezależnie

ujawniają je celowo (z własnej inicjatywy).

od tego, czy przed badaniem ujawniły ko-

Fakt popełnienia wykorzystywania przez

muś swoje doświadczenie. Mimo że takie

członka rodziny bądź opiekuna przeciw-

badania bywają obarczone błędami wyni-

działa ujawnianiu NDS. Wpływ czasu trwa-

kającymi ze zniekształceń pamięci, to jednak nia, rodzaju wykorzystywania oraz przy-mogą stanowić podstawę bardziej uniwer-

musu (przemocy) wydaje się bardziej zło-

salnego modelu czynników wpływających

żony. Dotkliwość krzywdzenia może wywie-

na proces ujawniania niechcianych do-

rać krzywoliniowy wpływ na gotowość

świadczeń seksualnych.

do ujawniania NDS, przy czym łagodne

Niestety, przeprowadzono bardzo nie-

i szczególnie dotkliwe formy krzywdzenia

wiele badań retrospektywnych poświęco-

są ujawniane rzadziej niż formy pośrednie.

nych ujawnianiu NDS. Smith i współpra-

Przymus może utrudniać bądź ułatwiać

cownicy (2000) badali opóźnienie ujawnia-

ujawnianie NDS. Czas trwania wykorzy-

nia dziecięcych doświadczeń gwałtu (zdefi-

stywania – choć, jak wskazują wyniki nie-

niowanych jako wszelkie formy niechcia-

których badań, wiąże się z prawdopodo-

nych kontaktów seksualnych, którym towa-

bieństwem zgłaszania aktów krzywdzenia

rzyszy penetracja), opisanych przez uczest-

władzom – może wchodzić w interakcję

niczki ogólnokrajowego badania sonda-

z wiekiem ofiary. Trudno zatem rozstrzy-

żowego przeprowadzonego wśród amery-

gnąć, który z tych czynników – czas trwania

kańskich kobiet. Badacze ci ujawnili, że

wykorzystywania czy wiek ofiary – ma decy-

młodszy wiek ofiar, bardziej dotkliwe for-

dujące znaczenie.

my gwałtu oraz dłuższy czas trwania wy-

Jednakże w wielu wypadkach wniosków

korzystywania wiążą się z opóźnieniem

sformułowanych na podstawie badań są-

ujawnienia NDS.

dowych i klinicznych nie można uogólniać

Arata (1998) donosi, że czas trwania

na szerszą populację. Znaczna część dzieci

i dotkliwość wykorzystywania seksualne-

i nastolatków nie poddaje się diagnozie ani

go są związane z nieujawnianiem takich

terapii przed osiągnięciem pełnoletności.

doświadczeń przez studentki, które przy-

Na przykład Lamb i Edgar-Smith (1994)

znały, iż w dzieciństwie padły ofiarą wy-

zastrzegają, że zaledwie jedna trzecia spo-

korzystywania seksualnego.

śród badanej grupy 60 osób dorosłych

W badaniu o podobnej tematyce (Ullman

ujawniła swe doświadczenia wykorzysty-

1996) dorosłe ofiary napaści seksualnych

wania seksualnego przed ukończeniem

częściej ujawniały takie doświadczenia

czternastu lat. Ponadto, autorzy omówio-

przyjaciółkom lub członkom rodziny wtedy,

nych wcześniej badań skupiali się na ujaw-

gdy zostały zgwałcone, niż w wypadku

nianiu doświadczeń wykorzystywania seksu-

usiłowania gwałtu. Nietrzeźwość sprawcy

3

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

i zainteresowanie mediów również okazały

krajowej próby amerykańskich dziewcząt.

się związane z większym prawdopodo-

Dzięki skupieniu się na dorastającej mło-

bieństwem ujawniania NDS. Niewiele

dzieży, odstęp czasu między niechcianymi

wiemy na temat predyktorów ujawniania

doświadczeniami seksualnymi a przepro-

niechcianych doświadczeń seksualnych,

wadzeniem diagnozy (oceny) jest krót-

których nie można zakwalifikować jako

szy niż w wypadku badań prowadzonych

„napaści seksualnej”. Na przykład młoda

wśród osób dorosłych, które mogły do-

kobieta może przystać na kontakt seksu-

świadczyć NDS nawet przed kilkudzie-

alny, który na poziomie emocjonalnym

sięcioma laty. Umożliwia to minimalizację

należałoby uznać za „niechciany”.

wpływu zniekształceń pamięci.

Kellogg i Huston (1995) zwracają

Po drugie, przedstawione tu badanie nie

uwagę na fakt, że w badanej przez nich

dotyczy wyłącznie tego, czy doszło do ujaw-

grupie 300 młodych kobiet zarejestrowa-

nienia niechcianego doświadczenia seksu-

nych w poradniach rodzinnych, czynniki

alnego, czy też nie, ale raczej traktuje ujaw-wewnętrzne wywierały decydujący wpływ

nianie NDS jako zjawisko wielowymiarowe,

na decyzje dotyczące ujawniania NDS.

obejmujące między innymi czas (opóź-

Badane kobiety wymieniały strach i wstyd

nienie) oraz odbiorcę ujawnienia.

jako najczęstsze przyczyny zwlekania

Wreszcie w badaniu tym przeanalizo-

z ujawnieniem niechcianych doświad-

wano kilka potencjalnych czynników wpły-

czeń seksualnych bądź zachowywania

wających na ujawnianie NDS, takich jak:

ich w tajemnicy.

cechy ofiary, charakterystyka aktów wy-

Celem badania przedstawionego w ni-

korzystywania seksualnego czy też aspekty

niejszym artykule jest wyjaśnienie, jakie

sytuacji rodzinnej.

czynniki wpływają na ujawnianie niechcia-

Ponieważ w rozmaitych kontekstach

nych doświadczeń seksualnych w dzie-

ujawnianie niechcianych doświadczeń

ciństwie i w okresie dorastania. Pod wie-

seksualnych wiązano z szerokim wachla-

loma względami opiera się ono na bada-

rzem czynników, w niniejszym badaniu

niach opisywanych w literaturze tematu

przyjęto podejście wyjaśniające, nie wy-

i stanowi ich kontynuację.

suwając formalnych hipotez. Założono,

Po pierwsze, wykorzystano w nim dane

że wszystkie analizowane czynniki mogą

pochodzące z reprezentatywnej, ogólno-

być predyktorami badanego zjawiska.

Metoda

Osoby badane

Uczestniczkami niniejszego badania były

można w artykule Kilpatricka i jego współ-

dziewczęta w wieku od 12 do 17 lat, z który-

pracowników (2000).

mi przeprowadzono wywiady telefoniczne

W badaniu NSA wykorzystano wieloeta-

w ramach ogólnokrajowego badania son-

pową, warstwową, opartą na rachunku

dażowego dorastającej młodzieży ( Natio-

prawdopodobieństwa, sześciostopniową

nal Survey of Adolescents – NSA) (Kilpa-procedurę doboru próby, z zastosowaniem

trick, Saunders 1995). Spośród całej próby

metody losowania numerów telefonicznych

( n = 4023), 3161 dziewcząt zostało dobra-

( random digit dialing) w poszczególnych nych losowo (przy czym jednostką doboru

rejonach. W ten sposób wyłoniono repre-

było gospodarstwo domowe), a 862 stanowi-

zentatywną próbę dorastających młodych

ło próbę dodatkową ( over-sample), złożoną ludzi, opartą na rejonie zamieszkania, wieku, z osób mieszkających w rejonach oznaczo-płci i przynależności rasowej.

nych jako „centrum miast”. Dane demo-

Spośród 5367 wylosowanych gospo-

graficzne dotyczące całej próby znaleźć

darstw domowych, w których znajdowały

4

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

się osoby nastoletnie, 4836 (90%) rodziców

kontakty o charakterze seksualnym, któ-

zgodziło się na udział w badaniu, 4236

rych młody człowiek sobie nie życzy. Oso-

(79%) zezwoliło na przeprowadzenie wy-

ba przeprowadzająca wywiad wyjaśniała

wiadu z ich dorastającym dzieckiem, a 4024

następnie, że mogą to być sytuacje, kiedy młodych ludzi zdecydowało się na uczest-ktoś starał się skłonić cię do zachowań

nictwo w sondażu (75%). Z badania wyłą-

seksualnych, na które nie miałeś (miałaś) czono osoby mieszkające w gospodarstwach

ochoty, niezależnie od tego, kto to zrobił, domowych pozbawionych dorosłego opie-jak dawno to się zdarzyło i czy zdarzenie to kuna, nieposiadające telefonu, przebywające

zostało zgłoszone policji.

w instytucjach opiekuńczych oraz niezna-

Jeśli respondent odpowiadał twierdząco

jące języka angielskiego ani hiszpańskiego. na którekolwiek z pytań dotyczących kon-Próba wyłoniona przy użyciu opisanych

kretnych niechcianych doświadczeń seksu-

procedur doboru zawierała nieco większy

alnych (od penetracji seksualnej po doty-

odsetek przedstawicieli mniejszości etnicz-

kanie intymnych części ciała osoby badanej

nych niż wynika z szacunkowych danych,

przez sprawcę), osoba przeprowadzająca

pochodzących z amerykańskiego spisu po-

wywiad zadawała mu serię pytań, odno-

wszechnego. Zastosowano procedurę waże-

szących się między innymi do charaktery-

nia na trzech wymiarach: wieku, przyna-

styki danego epizodu (np.: „Czy obawiałaś

leżności rasowej oraz płci, aby przybliżyć

się o swoje życie?”) oraz do cech sprawcy

badaną próbę do oszacowań amerykańskie-

(np. „Jaka relacja łączyła cię ze sprawcą?”, go Biura ds. Spisu Powszechnego 1995

„Ile lat miała ta osoba?”).

dla tych kategorii. Wszystkie wyniki przed-

Jeżeli respondent wspominał o dwóch

stawiono w postaci wartości ważonych.

lub więcej takich zdarzeniach, proszono

go o opisanie pierwszego z nich, tego, które Narzędzia

wydawało mu się najbardziej dotkliwe,

W ogólnokrajowym badaniu sondażo-

oraz – jeśli było ich więcej – ostatniego zda-wym dorastającej młodzieży (NSA) zasto-

rzenia. Osoby badane opisywały zatem nie

sowano metodę ustrukturyzowanego wy-

więcej niż trzy zdarzenia. 63% respondentów

wiadu telefonicznego. Wywiady zostały prze-

opisało tylko jeden przypadek niechcianego

prowadzone przez firmę Schulman, Ronca

kontaktu seksualnego, 35% wspomniało

i Bucuvalas Incorporated (SRBI), specjali-

o dwóch takich zdarzeniach, a 2% – o trzech

zującą się w badaniach sondażowych. Firma

lub więcej. W badaniu przedstawionym

SRBI posłużyła się techniką wspomaga-

w niniejszym artykule analizowano wy-

nego komputerowo wywiadu telefonicznego

łącznie pierwsze (lub jedyne) niechciane

– osoby przeprowadzające wywiady miały

doświadczenie seksualne.

przed sobą monitor, na którym wyświetlały

Narzędzie ICI (wywiad klasyfikujący

się kolejne pytania. Uczestników badania

zdarzenia życiowe) dostarcza badaczowi

NSA pytano o rozmaite doświadczenia

behawioralnych, dyskretnych zmiennych

traumatyczne, oceniając wpływ tych przeżyć

charakteryzujących niechciane doświad-

na ich zdrowie psychiczne. Niechciane

czenia seksualne. Mimo że nie sposób do-

doświadczenia seksualne (NDS) ujawnio-

konać statystycznej oceny rzetelności po-

ne podczas sondażu oceniano za pomocą

szczególnych wskaźników, to jednak wy-

zmodyfikowanej wersji narzędzia zwane-

wiad ICI okazał się ważną strategią zapo-

go wywiadem klasyfikującym zdarzenia

biegania zniekształceniom wyników wsku-

życiowe ( Incident Classification Interview tek niewielkiej liczby odpowiedzi na ankietę

– ICI) (Saunders i in. 1992).

czy też niejasności definicyjnych, które są

Respondentom przedstawiano najpierw

zmorą autorów wielu badań sondażowych

szeroką definicję „niechcianego” doświad-

dotyczących traumatycznych doświadczeń

czenia seksualnego, obejmującą wszelkie

seksualnych. Zmienne ujęte w różnych

5

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

wersjach ICI okazały się użyteczne w bada-

nym kodem, wskazującym na obecność

niu aspektów niechcianych zachowań seksu-

lub brak penetracji (pochwy, ust lub odbytu, alnych, jako zmiennych niezależnych bądź

przy użyciu genitaliów, palców bądź przed-

zależnych, w badaniach z udziałem doro-

miotów) lub na doświadczenie seksualne

słych kobiet i dorastających dziewcząt

bez penetracji (wymuszone dotykanie

(por. Epstein i in. 1997; Hanson i in. 1999; własnych intymnych części ciała lub ge-Hanson i in. 2001; Smith i in. 2000).

nitaliów sprawcy).

Osoby badane pytano o to, czy podczas

Cechy ofiary

NDS obawiały się o własne życie oraz czy

W badaniu NSA oceniano wiek ofiary

wskutek tego zdarzenia odniosły niegroźne

w momencie rozpoczęcia niechcianych

bądź poważne obrażenia ciała. Wreszcie,

doświadczeń seksualnych jako zmienną

nastoletni respondenci określali, czy opi-

ciągłą, a następnie kodowano go ponow-

sywane NDS stanowiło część serii zda-

nie, tworząc kategorie, które odzwiercie-

rzeń, czy też było jednorazowym, odosob-

dlały fazy rozwojowe i naturalne zgrupo-

nionym epizodem.

wania danych:

Osoby badane odpowiadały na pytanie

a) 0–7 lat (wczesne dzieciństwo),

dotyczące tego, czy znały sprawcę danego

NDS, a następnie charakteryzowały relację

b) 7–10 lat (faza latencji),

łączącą je ze sprawcą. Typy relacji ze

c) 11–13 lat (wczesny okres dorastania),

sprawcą zakodowano jako związki rodzinne

d) 14–17 lat (średni okres dorastania).

i pozarodzinne. Ponieważ sprawcami ak-

Przed przeprowadzeniem wywiadu z

tów wykorzystywania seksualnego opisy-

dorastającym dzieckiem, rodziców pyta-

wanych przez osoby badane byli zarówno

no o jego przynależność rasową/etniczną.

ich rówieśnicy, jak i ludzie starsi od nich, Uzyskane od rodziców dane dotyczące

wyodrębniono zmienną dotyczącą tego,

ich dochodów zakodowano w postaci

czy sprawca był w wieku ofiary, czy też

trzech kategorii:

był od niej starszy. Wiek sprawcy pogrupo-

a) mniej niż 20 tys. dolarów rocznie;

wano w trzy kategorie:

b) 20–50 tys. dolarów rocznie;

a) dziecko (poniżej 12 lat),

c) ponad 50 tys. dolarów rocznie.

b) osoba w okresie dorastania (12–19 lat),

c) dorosły (ponad 19 lat).

Dane dotyczące wielokategorialnej

zmiennej porządkowej, jaką było wykształ-

Podobnie wiek ofiary w momencie do-

cenie głowy rodziny, zakodowano w po-

świadczonego wykorzystywania seksual-

staci trzech kategorii:

nego podzielono na dwie kategorie:

– poniżej średniego,

a) dorastający młody człowiek (12–17 lat),

– średnie,

b) dziecko (poniżej 12 lat).

– powyżej średniego.

Następnie wyodrębniono zmienną róż-

nicy wieku, aby ustalić, czy ofiara należała Charakterystyka niechcianych

do tej samej grupy wieku, co sprawca (tzw.

doświadczeń seksualnych

NDS rówieśnicze), czy też była od niego

Mimo że osoby badane pytano o częstość

młodsza (NDS hierarchiczne).

i liczbę rozmaitych niechcianych doświad-

Sytuacja rodzinna

czeń seksualnych, jakie przydarzyły się

im w ciągu całego życia, w wypadku każ-

Uczestnikom badania NSA zadawano

dego z opisywanych epizodów dostępne

pytania dotyczące alkoholizmu i narkomanii

były jedynie informacje dotyczące tego,

w rodzinie oraz stosowania przemocy fizycz-

czy doszło do penetracji seksualnej. Respon-

nej przez któregoś z opiekunów, a także

denci posługiwali się zatem dychotomicz-

pytanie odnoszące się do uogólnionych

6

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

obaw o bezpieczeństwo członków rodziny.

w trakcie sondażu)”. Takie podejście różni

Respondentów pytano o to, czy któryś

się od tego, jakie przyjęli Smith i współ-

z członków ich rodziny lub inna mieszkająca

pracownicy (2000) – w przeprowadzo-

z nimi osoba pije alkohol lub zażywa narko-

nym przez nich badaniu sondażowym

tyki w „tak dużej ilości, że zaczęło to stano-ujawnienie NDS w trakcie wywiadu trak-

wić problem”. Odpowiedź na to pytanie zo-

towano jako pierwsze ujawnienie, a na-

stała zakodowana dychotomicznie (tak/nie). stępnie obliczano, ile czasu upłynęło mię-

Osobom badanym zadawano trzy pytania

dzy niechcianym doświadczeniem seksual-

dotyczące form przemocy fizycznej stoso-

nym (w tym wypadku dziecięcym doświad-

wanej przez któregoś z opiekunów, a ich

czeniem gwałtu) a jego ujawnieniem i na

odpowiedzi kodowano w formie dychoto-

tej podstawie zaliczano osoby badane do

micznego wskaźnika: występowanie lub

jednej z dwóch grup: „małe opóźnienie”

brak przemocy fizycznej. Odpowiedzi na py-

oraz „duże opóźnienie”.

tanie dotyczące stopnia, w jakim respon-

W badaniu przedstawionym w niniejszym

dent – dorastając w domy rodzinnym – oba-

artykule zdecydowano, że sztuczność sytu-

wiał się o bezpieczeństwo swoich najbliż-

acji wywiadu uzasadnia stworzenie odręb-

szych, zakodowano ponownie, tworząc

nej kategorii. Ujawnienie doświadczenia

trzy kategorie, zgodnie z naturalnymi zgru-

wykorzystywania seksualnego wyłącznie

powaniami danych:

osobie przeprowadzającej wywiad uzna-

– „nigdy”,

no za zbliżone do nieujawnienia. Czytelnik

– „rzadko”,

powinien zatem interpretować kategorię

– „częściej niż rzadko”.

„nieujawnienie NDS” z pewną ostrożno-

ścią, ponieważ należałoby ją raczej trak-

Aby zbadać wpływ struktury rodziny,

tować jako kategorię „ujawnienie dopiero

osoby badane podzielono na trzy kategorie:

podczas sondażu”. Zmienna „latencja (opóź-

– „zawsze mieszkał(a) z obojgiem ro-

nienie) ujawnienia” dzieli się zatem na dziców”,

trzy wzajemnie wykluczające się, wyczer-

– „przeżył(a) rozwód lub separację

pujące kategorie:

rodziców”,

– „ujawnienie natychmiastowe”,

– „nigdy nie mieszkał(a) z obojgiem

– „ujawnienie opóźnione”,

rodziców”.

– „nieujawnienie (ujawnienie dopiero

Zmienne zależne

podczas sondażu)”.

W wypadku pytania dotyczącego opóź-

Zmienną dotyczącą odbiorcy ujawnienia

nienia (zwłoki) w ujawnieniu NDS bada-

opracowano na podstawie serii pytań, które

ni wybierali jedną spośród 11 odpowiedzi

odnosiły się do tego, komu respondenci

o charakterze porządkowym: od natych-

opowiedzieli o NDS jako pierwszemu, dru-

miastowego zgłoszenia do ujawnienia

giemu, trzeciemu itd. Listę 22 potencjal-

NDS po pięciu lub więcej latach od jego

nych odbiorców zakodowano ponownie,

rozpoczęcia. Na podstawie naturalnych

tworząc dwie kategorie:

zgrupowań danych zmienną tę zdychoto-

– dorośli (przedstawiciele władz i człon-

mizowano, tworząc dwie kategorie:

kowie rodziny),

– „w ciągu miesiąca”,

– rówieśnicy (koledzy i rodzeństwo).

– „później niż po miesiącu”.

Zmienną „odbiorca ujawnienia” oceniano Respondenci, którzy podczas wywiadu

w wypadku wszystkich odpowiedzi, co

po raz pierwszy ujawnili niechciane do-

umożliwiło wyodrębnienie trzech kategorii:

świadczenie seksualne, zostali zaliczeni

– „powiedział(a) o NDS komuś dorosłemu”

do oddzielnej kategorii, nazwanej „nie-

(niezależnie od tego, czy respondent

ujawnienie NDS (ujawnienie dopiero

ujawnił NDS także rówieśnikowi),

7

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

– „powiedział(a) o NDS tylko rówieśni-

czymi formami niechcianych doświad-

kowi”,

czeń seksualnych.

– „nieujawnianie” („powiedział o NDS tylko

Brakujące dane

osobie prowadzącej wywiad”).

W wypadku zmiennej zależnej „latencja

Plan analizy

ujawnienia” zgromadzone informacje umoż-

Wtórną analizę wyników sondażu NSA

liwiły kategoryzację wszystkich przypadków.

przeprowadzono za zgodą Rady ds. Ba-

Dla zmiennej zależnej „odbiorca ujawnienia”

dań Naukowych Uniwersytetu Stanowe-

brakowało danych dotyczących 3,7% przy-

go w Valdosta. Dla każdej ze zmiennych

padków. Spośród 16 zmiennych niezależ-

zależnych przeprowadzono dwustopnio-

nych tylko w wypadku dwóch brakowało

wą analizę danych. Obliczono wartość

więcej niż 6% wartości; były to zmienne „róż-

statystyki x2 Pearsona, wiążącą każdy

nica wieku” (12,4%) oraz „dochody rodzi-

z predyktorów z interesującym badaczy

ców” (16,4%). Test x2 Pearsona nie wykazał

aspektem ujawnienia NDS. Następnie ob-

żadnego związku między brakującymi war-

liczono dodatkowo wartość x2 dla związku

tościami a zależnością łączącą różnicę wieku łączącego dwie zmienne zależne – laten-z latencją ujawnienia NDS (x2 = 0,73, 2,

cję ujawnienia oraz odbiorcę ujawnienia,

p = 0,695) ani zależnością między różnicą z wyłączeniem osób, które po raz pierw-wieku a odbiorcą ujawnienia (x2 = 2,6, 2,

szy ujawniły NDS podczas badania.

p = 0,27). Nie wykazano również związku Czynniki, które osiągnęły standardowy

między brakującymi wartościami a zależ-

poziom istotności statystycznej ( p < 0,05), nością łączącą dochody rodziców z latencją

poddano analizom wielozmiennowym przy

ujawnienia (x2 = 3,1, 2, p = 0,207) ani zależ-

użyciu wieloczynnikowej regresji logi-

nością między dochodami rodziców a od-

stycznej ( Mulinominal Logistic Regression biorcą ujawnienia (x2 = 0,58, 2, p = 0,474).

– MLR). Metoda ta umożliwia analizę dys-We wszystkich analizach zastosowano

kretnych zmiennych zależnych (wieloka-

procedurę eliminacji, tzw. listwise deletion, tegorialnych) i jest zalecana wtedy, gdy

a w każdej z analiz wykorzystano wszystkie

badane predyktory mogą mieć charakter

dostępne przypadki. Wielkość próby może

nominalny, porządkowy lub mieszany

się zatem nieco różnić w wypadku poszcze-

(Homer, Lemeshow 1989).

gólnych testów dwuzmiennowych. Ze wzglę-

Przeprowadzono odrębne analizy

du na podjętą a priori decyzję o zachowaniu MLR dla każdej ze zmiennych zależnych.

zmiennej „różnica wieku” w równaniach

Wszystkie predyktory wprowadzono

wielozmiennowych, w ostatecznym modelu

równocześnie, a następnie zastosowano

liczebność próby zmniejszono o 12,4%.

wsteczną procedurę krokową w celu

Jednakże, zważywszy na rozmaitość form

określenia modelu końcowego. Predyk-

niechcianych doświadczeń seksualnych,

tory o najmniejszym udziale w modelu

uznano, że kontrolowanie tej zmienności

regresji (oszacowanym za pomocą loga-

jest niezbędne, pomimo związanego z nim

rytmicznego współczynnika prawdopo-

spadku mocy modelu statystycznego (wyni-

dobieństwa – log-probability ratio) były ko-kającej z mniejszej liczebności próby).

lejno usuwane, aż do momentu, gdy wszyst-

Analizy opisowe

kie pozostałe zmienne osiągnęły wartość

p < 0,15, zgodnie z kryterium, które zale-

Częstość występowania niechcianych

cają Hosmer i Lemeshow (1989). Podjęto

doświadczeń seksualnych

decyzję a priori o zachowaniu zmiennej Wśród 4023 nastoletnich uczestników

dotyczącej różnicy wieku w analizach

badania sondażowego NSA było 1958

wieloczynnikowych, aby kontrolować zmien-

(48,7%) dziewcząt, z których 263 (13%)

ność między hierarchicznymi i rówieśni-

opisało przynajmniej jedno doświadcze-

8

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Ujawnianie niechcianych

doświadczeń seksualnych

nie niechcianego kontaktu seksualnego.

74% dziewcząt, które doświadczyły nie-

W grupie tej 63% dziewcząt podało, że nale-

chcianego kontaktu seksualnego, powiedzia-

ży do rasy kaukaskiej (białej), 22% określi-

ło o tym komuś przed rozpoczęciem badania

ło się jako Afroamerykanki, a 9,6% repre-

sondażowego. 24% tych dziewcząt ujawniło

zentowało mniejszość latynoską. Na pod-

NDS w ciągu 24 godzin po zdarzeniu, a ko-

stawie wywiadów z rodzicami oszacowano

lejne 19% opowiedziało komuś o swoim

poziom rocznych dochodów gospodarstw

doświadczeniu przed upływem miesiąca.

domowych w badanej próbie:

W ciągu roku od niechcianego doświadcze-

a) poniżej 20 tys. dolarów (26,4%),

nia seksualnego ujawniło je kolejne 12%

osób badanych, a dodatkowe 19% zwlekało

b) 20–50 tys. dolarów (49,7%),

z ujawnieniem dłużej niż rok. Pozostałe na-

c) powyżej 50 tys. dolarów (23,9%).

stolatki (26%) ujawniły NDS dopiero w trak-

Jeśli chodzi o czas trwania edukacji gło-

cie badania sondażowego.

wy rodziny (wskazujący na poziom wykształ-

W celu przeprowadzenia analizy latencji

cenia), najczęściej było to ponad 12 lat

ujawnienia wyodrębniono trzy grupy:

(49,9%), a następnie 12 lat (36,4%) oraz

– ujawnienie natychmiastowe (w ciągu

mniej niż 12 lat (13,5%). Większość respon-

miesiąca – 43%),

dentek reprezentowała starszy przedział

– ujawnienie opóźnione (po upływie czasu

wieku populacji w wieku od 12 do 17 lat,

dłuższego niż miesiąc – 31%),

przy czym średnia wieku w momencie

– nieujawnienie NDS (ujawnienie dopiero

badania wynosiła 15,2 lat.

podczas badania – 26%).

Charakterystyka niechcianych

Nastoletnie dziewczęta, które ujawniły

doświadczeń seksualnych

niechciane doświadczenie seksualne przed

Średni wiek badanych dziewcząt w mo-

rozpoczęciem badania sondażowego, naj-

mencie rozpoczęcia NDS wynosił 11,2 lat

częściej zwierzały się bliskim przyjaciół-

(z wyłączeniem 13 dziewcząt, które nie mo-

kom (36%). Kolejne grupy odbiorców sta-

gły sobie przypomnieć, ile miały wtedy lat).

nowiły matki (35%), inni krewni (8%) oraz

W momencie doświadczenia niechcianego

przedstawiciele instytucji, tacy jak poli-

kontaktu seksualnego większość ofiar była

cjanci, nauczyciele, duchowni itp. (6%).

już w okresie dorastania (29% w wieku

12% dziewcząt nie określiło osoby, której

11–13 lat; 35% w wieku 14–17 lat). W wy-

zwierzyło się po raz pierwszy.

padku 55% niechcianych doświadczeń

W analizach odbiorcy ujawnienia uw-

seksualnych sprawcą był rówieśnik ofiary.

zględniono kategorię „nieujawnienie” (ujaw-

W większości były to pojedyncze (jednora-

nienie NDS dopiero podczas badania)

zowe) zdarzenia, ale jedną trzecią opisa-

– w ten sposób powstała trójkategorialna

nych doświadczeń stanowiły wielokrotne

zmienna dyskretna o wartościach:

akty wykorzystywania popełnione przez

– ujawnienie NDS osobie dorosłej (48%),

tego samego sprawcę. Do penetracji seksu-

– ujawnienie NDS wyłącznie rówieśni-

alnej doszło w 37% wszystkich zdarzeń,

kowi/rówieśnicy (25%),

a 30% badanych dziewcząt twierdziło, że

– nieujawnienie NDS (ujawnienie NDS

odczuwało lęk o własne życie. 12% bada-

dopiero podczas badania – 27%).

nych odniosło poważne lub niegroźne ob-

W dziewięciu przypadkach (3,7%) zgro-

rażenia ciała. Respondentki na ogół znały

madzone informacje okazały się niewy-

sprawcę (79%), a 24% aktów wykorzysty-

starczające do określenia, komu zwierzyły

wania seksualnego zostało popełnionych

się osoby badane – zostały one pominięte

przez członków rodziny.

w dalszych analizach.

9

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Analizy dwuzmiennowe

W tabelach 1 i 2 przedstawiono zaob-

Również zdarzenia wielokrotne (w odróżnie-

serwowane częstości oraz wartości x2 dla

niu od jednorazowych incydentów) były do-

istotnych statystycznie zależności między

datnio związane z ujawnianiem opóźnionym.

zmiennymi niezależnymi a cechami ujawnie-

Ponadto, wydaje się, że penetracja seksu-

nia (latencją i typem odbiorcy). Dla ułatwie-alna w trakcie NDS wiąże się z opóźnionym

nia interpretacji otrzymanych wyników

ujawnianiem takich doświadczeń, mimo iż

w nawiasach podano standaryzowane błędy

w wypadku tej zmiennej nie osiągnięto stan-

resztowe ( adjusted standardized residua

dardowego poziomu istotności statystycznej.

– ASR). Błędy resztowe większe niż 2 wska-Podobnie pewne dane wskazują na zwią-

zują na istotne różnice między wartościami

zek między obawą o własne życie a skłonno-

otrzymanymi a oczekiwanymi. Znak war-

ścią do zwlekania z ujawnieniem NDS,

tości ASR wskazuje na kierunek związku

ostatecznie jednak ofiary ujawniały je

między poziomami zmiennych. Analiza błę-

przed rozpoczęciem badania sondażowego.

dów resztowych ułatwia interpretację

Napaść seksualna, której sprawcą był

wartości x2 w wypadku dwóch lub więcej

nieznajomy (a nie osoba dobrze znana

kategorii, ponieważ umożliwia zaznaczenie

ofierze), okazała się dodatnio związana

pól „ważnych”, które przyczyniają się do

z natychmiastowym ujawnianiem NDS.

całkowitej istotności testu.

Popełnienie aktu wykorzystywania seksu-

alnego przez członka rodziny było ujem-

Latencja ujawnienia

nie związane z natychmiastowym ujaw-

Jeśli chodzi o cechy ofiary, wielkości

nianiem NDS i dodatnio z nieujawnia-

standaryzowanych błędów resztowych

niem takich doświadczeń.

wskazują na dodatni związek między na-

Jeśli chodzi o zmienne dotyczące sytuacji

tychmiastowym ujawnieniem NDS a wie-

rodzinnej, brak obaw o bezpieczeństwo

kiem ofiary (w momencie rozpoczęcia

członków rodziny okazał się ujemnie

niechcianego doświadczenia seksualnego)

związany z opóźnieniem i dodatnio z nie-

mieszczącym się w przedziale 11–13 lat

ujawnianiem niechcianych doświadczeń

oraz ujemny związek między natychmia-

seksualnych. Jednakże częstość odczuwania

stowym ujawnieniem a wiekiem ofiary

obaw o bezpieczeństwo członków rodziny

poniżej 7 lat. Opóźnione ujawnienie NDS

nie miała istotnego znaczenia. Stwierdzono

okazało się związane dodatnio z wiekiem

dodatni związek między obecnością osoby

ofiary poniżej 11 lat, a ujemnie – z doświad-uzależnionej od narkotyków w domu rodzin-

czeniem niechcianych kontaktów seksual-

nym a opóźnionym ujawnianiem NDS

nych po ukończeniu 10 lat. Zaobserwowano

oraz związek ujemny między tą zmienną

również silny związek dodatni między

a nieujawnianiem doświadczeń wykorzysty-

nieujawnianiem NDS a wiekiem ofiary

wania seksualnego.

mieszczącym się w przedziale 15–17 lat

Wreszcie, niektóre dane wskazywały na

oraz zależność ujemną między nieujaw-

istnienie dodatniej zależności między zmien-

nieniem NDS a wiekiem ofiary (w mo-

ną „nigdy nie mieszkała z obojgiem rodzi-

mencie rozpoczęcia takich doświadczeń)

ców” a nieujawnianiem niechcianych do-

od 7 do 10 lat.

świadczeń seksualnych oraz ujemnego

Jeżeli chodzi o charakterystykę niechcia-

związku łączącego rozwód lub separację

nych doświadczeń seksualnych, to fakt popeł-

rodziców z nieujawnianiem.

nienia NDS przez rówieśnika ofiary oka-

zał się związany ujemnie z ujawnianiem

Odbiorca ujawnienia

opóźnionym i dodatnio z nieujawnianiem

Wśród zmiennych demograficznych ba-

niechcianych doświadczeń seksualnych.

danych pod kątem ich związku z odbiorcą

10

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

ujawnienia istotny okazał się ponownie wiek

wania o ujemnym związku łączącym uza-

ofiary. Niechciane doświadczenia seksu-

leżnienie od narkotyków w rodzinie

alne w wieku od 7 do 11 lat były ujemnie

z nieujawnianiem NDS oraz dodatnim

związane z nieujawnianiem NDS oraz

związku między sporadycznymi obawa-

z ujawnianiem ich osobie dorosłej. Wiek od

mi o bezpieczeństwo rodziny a nieujaw-

14 do 17 lat (w momencie rozpoczęcia

nianiem takich doświadczeń.

NDS) był natomiast dodatnio związany

Związki między zmiennymi zależnymi

z nieujawnianiem niechcianych doświad-

czeń seksualnych oraz z ujawnianiem ich

Wyniki dwuczynnikowego (2 x 2) testu x2

rówieśnikom oraz ujemnie z ujawnianiem

(po usunięciu kategorii „nieujawnianie

takich doświadczeń osobie dorosłej.

NDS”) wskazywały na negatywny związek

Zaobserwowano istotny związek między

między ujawnieniem niechcianego do-

seksualnymi atrybutami NDS a typem od-

świadczenia seksualnego rówieśnicy (ko-

biorcy ujawnienia. Penetracja seksualna

leżance) a dłuższą niż miesięczna zwłoką

i obawa o własne życie były dodatnio zwią-

z ujawnieniem tego zdarzenia (x2, 1 = 9,4,

zane z ujawnianiem takich doświadczeń

p < 0,002). Zatem dziewczęta, które zwie-osobie dorosłej. Wielokrotne (seryjne) nie-

rzały się innym nastolatkom, na ogół czy-

chciane doświadczenia seksualne okazały

niły to w ciągu miesiąca od niechcianego

się dodatnio związane ze zwierzaniem się

doświadczenia seksualnego.

osobie dorosłej, natomiast zdarzenia jed-

Analizy wieloczynnikowe

norazowe były dodatnio związane z ujaw-

nianiem NDS rówieśnikom.

Latencja ujawnienia

Stwierdzono dodatni związek między

Zmienne ujęte w modelu początkowym,

obrażeniami fizycznymi towarzyszącymi

służącym przewidywaniu latencji (opóźnie-

NDS a ujawnianiem takich doświadczeń

nia) ujawniania NDS, dotyczyły:

wyłącznie rówieśnikom i nieujawnieniem

– wieku ofiary:

ich przed rozpoczęciem badania. Napaści

– tego, czy dane doświadczenie było jed-

seksualne, których sprawcami byli rówieś-

norazowym incydentem, czy też częś-

nicy, okazały się związane ujemnie z ujaw-

cią serii zdarzeń;

nianiem takich doświadczeń osobom do-

– tego, czy ofiara dobrze znała sprawcę;

rosłym i dodatnio z ujawnianiem ich wyłącz-

nie rówieśnikom. Kiedy sprawca był człon-

– tego, czy sprawca był członkiem rodzi-

kiem rodziny, ofiary przejawiały skłonność

ny ofiary;

do ujawniania NDS osobom dorosłym,

– spostrzeganego bezpieczeństwa rodziny.

a nie do zwierzania się rówieśnikom lub

Pełen model, który okazał się znacznie

zachowywania ich w tajemnicy.

lepszy od modelu wyjściowego ( intercept-

Jedna ze zmiennych dotyczących sytu-

only model) (x2, 20 = 90,1, p < 0,001), acji rodzinnej była istotna statystycznie,

przewidywał 39% wariancji całkowitej,

a dwie zbliżyły się do granicy istotności.

oszacowanej przy użyciu współczynnika

Zmienna „nigdy nie mieszkała z oboj-

R 2 Nagelkerke’a, oraz klasyfikował popraw-giem rodziców” okazała się dodatnio

nie 63,2% przypadków. Następnie usunięto

związana z nieujawnianiem niechcia-

zmienną „zdarzenie jednorazowe czy seria

nych doświadczeń seksualnych i ujemnie

zdarzeń”, dzięki czemu otrzymano model

związana z ujawnianiem NDS rówieśni-

końcowy znacznie lepszy od modelu wyjścio-

com. Zaobserwowano również związek

wego (x2, 18 = 93,2, p < 0,001). Model ujemny między rozwodem lub separacją

ten przewidywał 39% wariancji i klasyfi-

rodziców a nieujawnianiem doświadczeń

kował poprawnie 63,3% przypadków.

wykorzystywania seksualnego. Istniały

Ponieważ wszystkie zmienne osiągnęły

również pewne przesłanki do wniosko-

kryterium LLRT ( log-likelihood ratio test) 11

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Tabela 1. Analiza krzyżowa ( cross tabulation) zmiennych niezależnych (predyktorów) i latencji ujawnienia wraz z liczebnościami zaobserwowanymi i standaryzowanymi błędami resztowymi Latencja ujawnienia

Zmienne niezależne

( N, df = x2) Poziomy

nieujawnienie

ujawnienie

ujawnienie

(ujawnienie

natychmiastowe

opóźnione

dopiero podczas

badania)

1

2

3

4

5

6

Wiek ofiary (w momencie

(241, 6 = 46,5) c

0–6

10 (-2,8)

26 (4,5)

7 (-1,6)

rozpoczęcia NDS)

7–10

16 (-0,9)

22 (2,9)

6 (-2,0)

11–13

41 (3,3)

14 (-2,4)

14 (-1,2)

14–17

36 (0,1)

14 (-3,7)

35 (4,1)

Penetracja

(242, 2 = 5,8) d

Tak

37 (-0,6)

36 (2,2)

17 (-1,7)

Nie

68 (0,6)

40 (-2,2)

44 (1,7)

Seria NDS

(249, 2 = 7,2) a

Wielokrotne

29 (-2,0)

35 (2,6)

20 (-0,5)

Jednorazowe

79 (2,0)

42 (-2,6)

44 (0,5)

Strach

(250, 2 = 5,0) d

Tak

33 (-0,1)

30 (1,9)

14 (-1,9)

Nie

75 (0,1)

47 (-1,9)

51 (1,9)

Różnica wieku

(223, 2 = 11,6) b

Rówieśnicze

56 (0,9)

27 (-3,2)

38 (2,4)

Hierarchiczne

41 (-0,9)

43 (3,2)

18 (-2,4)

Sprawca znany

(254, 2 = 13,5) b

Tak

74 (-3,7)

68 (1,9)

58 (2,1)

Nie

35 (3,7)

11 (-1,9)

8 (-2,1)

Sprawca

(249, 2 = 36,5) c

Tak

14 (-3,6)

38 (6,0)

8 (-2,4)

– członek rodziny

Nie

94 (3,6)

41 (-6,0)

54 (2,4)

Struktura rodziny

(256, 4 = 9,3) c

Oboje rodzice

58 (1,0)

35 (-1,2)

33 (-0,1)

Rozwód/separacja

35 (0,4)

30 (1,6)

13 (-2,2)

Nigdy oboje rodzice

17 (-1,7)

15 (-0,4)

20 (2,3)

Uzależnienie od

Tak

17 (-0,5)

21 (2,7)

5 (-2,3)

narkotyków w rodzinie

(255, 2 = 9,1) a

Nie

93 (0,5)

59 (-2,7)

60 (2,3)

Obawa o bezpieczeństwo

Nigdy

64 (1,8)

45 (0,9)

24 (-3,1)

rodziny

(253, 4 = 16,9) b

Rzadko

25 (-0,4)

11 (-2,6)

26 (3,3)

Częściej niż rzadko

19 (-1,7)

23 (1,6)

16 (0,3)

Rasa/grupa etniczna

(251, 6 = 7,5) e

Wykształcenie rodziców

(253, 4 = 5,4) e

Dochód rodziny

(234, 4 = 2,8) e

Obrażenia fizyczne

(252, 2 = 0,263) e

Przemoc fizyczna

(253, 2 = 2,7) e

Uzależnienie od alkoholu

w rodzinie

(253, 2 = 2,1) e

a) p < 0,05 ; b) p < 0,01 ; c) p < 0,001 ; d) p < 0,1 ; e) zależność nieistotna statystycznie.

Uwaga: W kolumnach 4, 5 i 6 w nawiasach podano standaryzowane błędy resztowe ( adjusted standardized residua – ASR).

12

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Tabela 2. Analiza krzyżowa ( cross tabulation) zmiennych niezależnych (predyktorów) i odbiorcy ujawnienia wraz z liczebnościami zaobserwowanymi i standaryzowanymi błędami resztowymi Latencja ujawnienia

Zmienne niezależne

( N, df = x2) Poziomy

nieujawnienie

wyłącznie

(ujawnienie

osoba dorosła

rówieśnik

dopiero podczas

badania)

1

2

3

4

5

6

Wiek ofiary (w momencie

(233, 6 = 35,4) c

0–6

24 (2,1)

6 (-1,3)

7 (-1,2)

rozpoczęcia NDS)

7–10

33 (3,8)

5 (-2,2)

6 (-2,2)

11–13

35 (0,6)

18 (0,5)

14 (-1,3)

14–17

22 (-5,3)

28 (2,3)

35 (3,8)

Penetracja

(234, 2 = 9,0) b

Tak

54 (3,0)

17 (-1,6)

17 (-1,8)

Nie

60 (-3,0)

42 (1,6)

44 (1,8)

Seria NDS

(241, 2 = 7,6) a

Wielokrotne

50 (2,6)

14 (-2,3)

20 (-0,7)

Jednorazowe

66 (-2,6)

47 (2,3)

44 (0,7)

Obrażenia fizyczne

(243, 2 = 7,2) a

Tak

20 (2,2)

2 (-2,5)

8 (-0,1)

Nie

96 (-2,2)

59 (2,5)

58 (0,1)

Strach

(241, 2 = 13,6) b

Tak

49 (3,7)

12 (-2,2)

13 (-2,0)

Nie

66 (-3,7)

49 (2,2)

51 (2,0)

Różnica wieku

(219, 2 = 26,6) c

Rówieśnicze

41 (-5,1)

41 (3,6)

38 (2,3)

Hierarchiczne

68 (5,1)

13 (-3,6)

51 (2,3)

Sprawca

(240, 2 = 28,4) c

Tak

47 (5,3)

5 (-3,5)

8 (-2,6)

– członek rodziny

Nie

70 (-5,3)

56 (3,5)

54 (2,6)

Struktura rodziny

(244, 4 = 11,8) a

Oboje rodzice

20 (-0,7)

6 (-2,0)

20 (2,8)

Rozwód/separacja

42 (1,7)

19 (0,3)

13 (-2,2)

Nigdy oboje rodzice

56 (-1,0)

35 (1,3)

33 (-0,2)

Uzależnienie od

Tak

23 (0,9)

14 (1,4)

5 (-2,4)

narkotyków w rodzinie

(244, 2 = 5,91) d

Nie

95 (-0,9)

47 (-1,4)

60 (2,4)

Obawa o bezpieczeństwo

Nigdy

60 (-0,1)

41 (2,9)

24 (-2,8)

rodziny

(245, 4 = 8,2) d

Rzadko

24 (-1,6)

11 (-1,4)

26 (3,2)

Częściej niż rzadko

34 (1,7)

9 (-2,0)

16 (0,0)

Rasa/grupa etniczna

(242, 6 = 10,2) e

Wykształcenie rodziców

(244, 4 = 4,5) e

Dochód rodziny

(230, 4 = 4,8) e

Obrażenia fizyczne

(245, 2 = 4,1) e

Przemoc fizyczna

(243, 2 = 3,3) e

Uzależnienie od alkoholu

w rodzinie

(242, 2 = 0,62) e

a) p < 0,05 ; b) p < 0,01 ; c) p < 0,001 ; d) p < 0,1 ; e) zależność nieistotna statystycznie.

Uwaga: W kolumnach 4, 5 i 6 w nawiasach podano standaryzowane błędy resztowe ( adjusted standardized residua – ASR).

13

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

przy p < 0,15 (z wyjątkiem zmiennej róż-

niż prawdopodobieństwo natychmiasto-

nicy wieku, która pozostała w modelu

wego ujawnienia, w porównaniu z grupą

wskutek podjętej uprzednio, apriorycznej

ofiar, które w momencie rozpoczęcia nie-

decyzji), wsteczną procedurę krokową uzna-

chcianych doświadczeń seksualnych miały

no za zakończoną.

od 14 do 17 lat.

W tabeli 3 przedstawiono szacunkowe

W wypadku osób, które znały sprawcę,

wartości parametrów dla modelu końcowe-

prawdopodobieństwo nieujawnienia było

go, przewidującego latencję ujawniania

3,1 razy wyższe, a prawdopodobieństwo

NDS. Wiek ofiary, sprawca znany ofierze,

opóźnionego ujawnienia – 3,7 razy wyż-

dokonanie aktów wykorzystywania seksu-

sze niż prawdopodobieństwo ujawnienia

alnego przez członka rodziny oraz naduży-

NDS w ciągu miesiąca.

wanie narkotyków przez któregoś z człon-

Osoby badane, które padły ofiarą wyko-

ków rodziny wywierały istotny wpływ na

rzystywania popełnionego przez członka

latencję ujawniania niechcianych doświad-

rodziny, z 5,6-krotnie większym prawdopo-

czeń seksualnych, oceniany na podstawie

dobieństwem zwlekały z ujawnieniem te-

wartości statystyki Walda ( p < 0,05).

go doświadczenia niż ujawniały je w cią-

W regresji logistycznej parametry inter-

gu miesiąca. Nie zaobserwowano jednak

pretuje się zwykle przy użyciu współczyn-

istotnego efektu nieujawnienia w porów-

ników szans. Współczynnik szans opisuje

naniu z natychmiastowym ujawnieniem.

prawdopodobieństwo otrzymania wyniku

Można z tego wnioskować, że chociaż

na jednym poziomie zmiennej kategorialnej, ofiary wykorzystywania seksualnego w rodzi-w porównaniu z prawdopodobieństwem

nie rzadko mówią komuś o tym wydarze-

otrzymania wyniku na poziomie porów-

niu zaraz po jego zajściu, to jednak osta-

nawczym ( zwanym kategorią odniesienia) tecznie wiele z nich zwierza się komuś

(Kilpatrick i in., 2000, s. 22).

przed zakończeniem okresu dorastania.

W tabeli 3 prawdopodobieństwo nieujaw-

W grupie dziewcząt, które mieszkały z oso-

nienia niechcianego doświadczenia seksual-

bą uzależnioną od narkotyków, prawdo-

nego oraz opóźnionego ujawnienia tego

podobieństwo nieujawnienia było o 78%

zdarzenia porównuje się z kategorią porów-

niższe niż prawdopodobieństwo ujawnie-

nawczą: ujawnieniem natychmiastowym.

nia niechcianego kontaktu seksualnego

Współczynniki szans większe niż 1 wska-

w ciągu miesiąca.

zują na podwyższone prawdopodobieństwo,

Mimo że to odkrycie wydaje się sprzecz-

natomiast współczynniki szans przyjmu-

ne z intuicją, zważywszy na zaobserwo-

jące wartości między 0 a 1 świadczą o praw-

wany związek między natychmiastowym

dopodobieństwie obniżonym.

ujawnieniem a ujawnieniem NDS rówie-

W wypadku wielokategorialnych zmien-

śnikom, to jednak można przypuszczać,

nych niezależnych, takich jak wiek ofiary,

że dziewczęta te zwierzają się natych-

ostatnia kategoria – w tym wypadku średni

miast, ale wyłącznie innym nastolatkom.

okres dorastania (14–17 lat) – stanowi rów-

Odbiorca ujawnienia

nież porównawczą grupę odniesienia. Zatem

w wypadku dzieci, które w momencie roz-

Do zmiennych ujętych w wielozmien-

poczęcia niechcianych doświadczeń seksu-

nowej analizie objaśniającej typ odbiorcy

alnych miały od 11 do 13 lat, prawdopo-

ujawnienia należały:

dobieństwo natychmiastowego ujawnie-

– wiek ofiary;

nia było o 67% (1–0,33) mniejsze niż

– penetracja seksualna w trakcie NDS

wśród ofiar, które miały wówczas od 14 do

(lub jej brak);

17 lat. W grupie dzieci w wieku od 0 do

– to, czy dane doświadczenie było jed-

6 lat prawdopodobieństwo zwlekania z ujaw-

norazowym incydentem, czy też serią

nieniem NDS było pięciokrotnie wyższe

zdarzeń;

14

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Tabela 3. Szacunkowe wartości parametrów dla modelu regresji wieloczynnikowej, objaśniającego latencję ujawniania niechcianych doświadczeń seksualnych Istotność

Współczynnik szans

Nieujawnienie kontra ujawnienie w ciągu miesiąca Wiek 0–6

0,933

1,1

Wiek 7–10

0,279

1,47

Wiek 11–13

0,014

1,33 a

NDS rówieśnicze (kontra hierarchiczne)

0,301

1,7

Znany sprawca

0,025

3,1 a

Sprawca – członek rodziny

0,377

1,7

Obawy o bezpieczeństwo rodziny – nigdy

0,086

1,43

Obawy o bezpieczeństwo rodziny – rzadko

0,783

1,2

Uzależnienie od narkotyków w rodzinie

0,022

1,22 a

Ujawnienie opóźnione kontra ujawnienie w ciągu miesiąca Wiek 0–6

0,023

5,0 a

Wiek 7–10

0,208

2,2

Wiek 11–13

0,408

1,66

NDS rówieśnicze (kontra hierarchiczne)

0,207

2,0

Znany sprawca

0,029

3,7 a

Sprawca – członek rodziny

0,001

5,6 b

Obawy o bezpieczeństwo rodziny – nigdy

0,563

1,77

Obawy o bezpieczeństwo rodziny – rzadko

0,423

1,64

Uzależnienie od narkotyków w rodzinie

0,132

2,0

a) p < 0,05 ; b) p < 0,01 .

– różnica wieku między sprawcą a ofiarą

który wyjaśniał 37% wariancji ( R 2 Nagel-

(sprawca starszy od ofiary lub jej ró-

kerke’a) i klasyfikował poprawnie 59,4%

wieśnik);

przypadków.

– to, czy sprawca był członkiem rodziny

Szacunkowe wartości parametrów dla

ofiary;

modelu końcowego objaśniającego typ od-

– historia struktury rodziny.

biorcy ujawnienia NDS przedstawiono

Pełen model okazał się istotnie lepszy

w tabeli 4. W tabeli tej prawdopodobieństwo

od modelu wyjściowego ( intercept-only

tego, że dana zmienna wpływa na typ od-

model) (x2, 22 = 81,4, p < 0,001). Wyjaśniał

biorcy ujawnienia, porównano z prawdo-

on 38% wariancji, oszacowanej przy uży-

podobieństwem ujawnienia NDS osobie

ciu współczynnika R 2 Nagelkerke’a, oraz dorosłej. Zaobserwowano istotne efekty

doprowadził do poprawnej klasyfikacji

wieku, penetracji, strachu, obrażeń ciała

59,5% przypadków. I tym razem usunięto

oraz historii struktury rodziny. W porówna-

zmienną „zdarzenie jednorazowe czy seria

niu z dziewczętami w wieku od 14–17 lat

zdarzeń”, co umożliwiło otrzymanie mode-

w wypadku dziewczynek w wieku od 7 do

lu końcowego istotnie lepszego od modelu

10 lat prawdopodobieństwo nieujawnienia

wyjściowego (x2, 20 = 80,8, p < 0,001), było o 89% niższe niż prawdopodobieństwo

15

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

zwierzenia się osobie dorosłej, a prawdo-

dopodobieństwo nieujawnienia było o 61%

podobieństwo opowiedzenia o NDS rówie-

niższe niż prawdopodobieństwo zwierze-

śnicy okazało się o 77% niższe niż praw-

nia się komuś dorosłemu. Lęk o własne życie

dopodobieństwo ujawnienia tego doświad-

wiązał się z 72-procentowym spadkiem

czenia osobie dorosłej. W grupie dziewcząt,

prawdopodobieństwa nieujawnienia w po-

które doświadczyły niechcianego kontaktu

równaniu z prawdopodobieństwem po-

seksualnego między 11. a 13. rokiem życia,

wiedzenia o tym zdarzeniu osobie dorosłej.

prawdopodobieństwo nieujawnienia było

Kiedy sprawca NDS był rówieśnikiem

o 82% niższe niż prawdopodobieństwo

ofiary, prawdopodobieństwo ujawnienia

zwierzenia się osobie dorosłej. Rozważane

tego doświadczenia innej osobie w swo-

łącznie efekty te wskazują, że kiedy niechcia-im wieku było 3,4 razy większe niż praw-

ne doświadczenie seksualne ma miejsce

dopodobieństwo opowiedzenia o nim osobie

między 7. a 13. rokiem życia, ofiara znacz-

dorosłej. Wreszcie, dziewczęta, które ni-

nie częściej mówi o nim osobie dorosłej.

gdy nie mieszkały z dwojgiem rodziców,

W wypadku dziewcząt, które w trakcie

z 4,6-krotnie wyższym prawdopodobień-

niechcianego kontaktu seksualnego do-

stwem nie ujawniały nikomu NSD niż zwie-

świadczyły penetracji seksualnej, praw-

rzały się komuś dorosłemu.

Tabela 4. Szacunkowe wartości parametrów dla modelu regresji wieloczynnikowej, objaśniającego typ odbiorcy ujawnienia

Istotność

Współczynnik szans

Nieujawnienie kontra ujawnienie w ciągu miesiąca Wiek 0–6

0,071

0,25

Wiek 7–10

0,004

0,11 b

Wiek 11–13

0,001

0,18 b

Penetracja

0,030

0,39 a

Obrażenia ciała

0,672

0,77

Strach

0,009

0,28 b

NDS rówieśnicze (kontra hierarchiczne)

0,716

1,2

Nigdy z obojgiem rodziców

0,005

4,6 b

Rozwód lub separacja

0,252

0,55

Obawy o bezpieczeństwo – nigdy

0,505

0,71

Obawy o bezpieczeństwo – rzadko

0,067

2,8

Ujawnienie opóźnione kontra ujawnienie w ciągu miesiąca Wiek 0–6

0,743

0,77

Wiek 7–10

0,037

0,23 a

Wiek 11–13

0,097

0,45

Penetracja

0,118

0,52

Obrażenia ciała

0,044

0,06 a

Strach

0,210

0,55

NDS rówieśnicze (kontra hierarchiczne)

0,026

3,4 a

Nigdy z obojgiem rodziców

0,951

0,96

Rozwód lub separacja

0,904

0,95

Obawy o bezpieczeństwo – nigdy

0,334

1,7

Obawy o bezpieczeństwo – rzadko

0,485

1,6

a) p < 0,05 ; b) p < 0,01 .

16

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Dyskusja wyników

Celem badania przedstawionego w ni-

W wypadku starszych dorastających

niejszym artykule było wyodrębnienie czyn-

dziewcząt (14–17 lat) prawdopodobień-

ników, które wpływają na termin (opóź-

stwo ujawnienia NDS wyłącznie osobie z tej

nienie) i odbiorców ujawniania niechcia-

samej grupy wieku było wyższe niż u dzieci

nych doświadczeń seksualnych (NDS) przez

w wieku od 7 do 10 lat. Analiza związków

dziewczęta. Wiek ofiary okazał się jed-

zachodzących między zmiennymi zależnymi

nym z najważniejszych czynników w wy-

wskazuje, że odbiorcami ujawnień natych-

padku obu zmiennych zależnych. Dzieci,

miastowych są częściej rówieśnicy niż doro-

które doświadczyły niechcianego kontaktu

śli. Te wyniki wydają się zrozumiałe w kon-

seksualnego w wieku poniżej 7 lat, rzad-

tekście rosnącego znaczenia relacji rówieśni-ko ujawniały to zdarzenie natychmiast po

czych w okresie dorastania. Na poziomie

jego zajściu. Ten rezultat pozostaje w zgo-

poznawczym dorastający młodzi ludzie

dzie z wynikami badań sądowych i retro-

mogą również być bardziej świadomi ryzyka

spektywnych (DiPietro i in. 1997; Farrell

związanego z ujawnieniem niechcianego

1988; Nagel i in. 1997; Smith i in. 2000;

doświadczenia seksualnego członkom rodzi-

Sorensen, Snow 1991). Być może młodsze

ny, którzy mogą zareagować na nie bar-

dzieci w mniejszym stopniu potrafią po-

dziej negatywnie niż przyjaciele (Arata

konywać przeszkody utrudniające ujaw-

1998; Lamb, Edgar-Smith 1994). Ujawnia-

nianie niechcianych doświadczeń seksu-

nie NDS wyłącznie rówieśnikom stanowi

alnych, do których należą między innymi

zatem dla dorastających młodych ludzi

czynniki, takie jak stadium rozwoju czy

logiczną opcję, która jest niedostępna dla

podatność na zastosowaną przez spraw-

młodszych dzieci.

cę strategię „uciszania”, mającą na celu

Wyniki badania przedstawionego w arty-

nakłonienie dziecka do zachowania zda-

kule wskazują, że dzieci w wieku poniżej

rzenia w tajemnicy. Bardzo małe dzieci

11 lat częściej zwierzają się ze swoich do-

stanowią zatem grupę szczególnie nara-

świadczeń osobom dorosłym niż zacho-

żoną na niebezpieczeństwo, którą być

wują je w tajemnicy, mogą jednak zwle-

może najtrudniej jest chronić przed nie-

kać z ujawnieniem niechcianego kontak-

chcianymi kontaktami seksualnymi.

tu seksualnego dłużej niż miesiąc. Ujawnia-

Dziewczęta, które doświadczyły niechcia-

nie NDS wyłącznie rówieśnikom było także

nego kontaktu seksualnego między 7. a 13.

niezwykle częste wtedy, gdy sprawcą aktu

rokiem życia, okazały się najbardziej skłon-

wykorzystywania seksualnego był rówieś-

ne opowiedzieć o tym zdarzeniu komuś

nik ofiary. Chociaż zatem dziewczęta

dorosłemu. Ponadto dzieci w wieku od 11

w wieku dorastania częściej niż młodsze

do 13 lat na ogół ujawniały NDS przed upły-

dzieci zwierzały się osobom w podobnym

wem miesiąca. Inni badacze (Browne 1991;

wieku, to jednak ujawniane przez nie in-

Sorensen, Snow 1991) zauważają, że dzieci

formacje z większym prawdopodobień-

znajdujące się w fazie latencji (7–10 lat)

stwem dotyczyły niechcianego kontaktu

nabierają coraz jaśniejszego przekonania,

seksualnego z rówieśnikiem. Ów fakt suge-

iż niechciane kontakty seksualne są czymś

ruje, że stygmatyzacja społeczna, która

„złym” i są w stanie w pewien sposób im się

często towarzyszy wykorzystywaniu seksu-

przeciwstawiać. W szczególności wiele ofiar

alnemu dzieci, pozostaje istotnym czynni-

wykorzystywania seksualnego potrafi bar-

kiem w relacjach rówieśniczych w okre-

dziej skutecznie chronić się przed podob-

sie dorastania, natomiast napaści seksualne

nymi doświadczeniami w miarę zbliżania

popełniane przez rówieśników mogą nie

się lub wchodzenia w okres dorastania.

pociągać za sobą takich samych implikacji.

17

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Bliska relacja ze sprawcą – której wskaź-

od wyników otrzymanych przez Sauzier

nikiem jest fakt popełnienia NDS przez

(1989), która ustaliła, że zastosowanie

osobę dobrze znaną bądź przez członka

przez sprawcę przymusu prowadzi zarów-

rodziny – znacznie zmniejsza prawdopo-

no do ujawnień opóźnionych, jak i do na-

dobieństwo natychmiastowego ujawnie-

tychmiastowych zwierzeń. Wydaje się za-

nia niechcianego kontaktu seksualnego.

tem, że w niniejszym badaniu ofiary, któ-

To ustalenie jest zgodne z wynikami wcze-

re w trakcie niechcianego kontaktu sek-

śniejszych badań (Elliott, Briere 1994;

sualnego doświadczyły przymusu lub

Sauzier 1989; Smith i in. 2000), a także

przemocy, poszukiwały ochrony i bezpie-

z klinicznymi opisami dynamiki wykorzy-

czeństwa, natomiast w wypadku znacz-

stywania seksualnego w rodzinie (Laing,

nej części uczestników badania Sauzier

Kamsler 1990).

(próba składała się wyłącznie z dzieci – ofiar Opiekunowie mogą wykorzystywać swo-wykorzystywania seksualnego) zastoso-

ją władzę i status autorytetów, aby zbliżyć

wanie przemocy skłaniało ofiarę do zacho-

się do dziecka, a następnie nakłonić je do

wania milczenia.

milczenia. Ujawnieniu wewnątrzrodzinnego

Penetracja seksualna w trakcie NDS

wykorzystywania seksualnego często to-

również wiązała się z ujawnianiem takich

warzyszy silniejszy wstrząs i uczucie wsty-

zdarzeń osobom dorosłym. Penetracja może

du u członków rodziny. Dziecku łatwiej

wpływać na ujawnianie niechcianych kon-

jest ujawnić doświadczenie wykorzysty-

taktów seksualnych za pośrednictwem

wania seksualnego, którego sprawcą była

rozmaitych mechanizmów.

osoba nieznajoma, ponieważ na ogół pocią-

Po pierwsze, może pozostawiać widoczne

ga to za sobą mniej potencjalnych kosz-

ślady, takie jak krwawienie, choroby prze-

tów. Relacje dotyczące aktów wykorzy-

noszone drogą płciową, ciąża czy objawy

stywania seksualnego, których sprawca-

stresu pourazowego, które mogą niepo-

mi były osoby nieznajome, częściej bywa-

koić dorosłych znajdujących się w naj-

ją uznane za wiarygodne przez członków

bliższym otoczeniu ofiary.

rodziny dziecka oraz w mniejszym stopniu

Po drugie, penetracja wydaje się być jed-

prowadzą do przypisywania sobie przez

ną ze szczególnie dotkliwych form NDS,

ofiarę winy za to, co się zdarzyło, i rzadziej które – jak wykazało niniejsze badanie – skła-wywołują u niej wstyd (Ullman 1999). Po-

niają ofiary do poszukiwania ochrony.

nadto, być może małym dzieciom łatwiej jest

Jednakże wyniki badania przeprowadzo-

uznać kontakt seksualny za „zły” czy też

nego przez Aratę (1998) sugerują, że szcze-

dostrzegać w nim „wykorzystywanie”,

gólnie dotkliwe formy wykorzystywania

kiedy sprawcą był ktoś obcy.

seksualnego dzieci wiążą się z mniejszą

W niniejszym badaniu lęk o własne ży-

skłonnością do ujawniania. Tę sprzeczność

cie w trakcie niechcianego kontaktu sek-

można wyjaśnić poprzez odwołanie się

sualnego okazał się związany z ujawnie-

do faktu, że próba badana przez Aratę skła-

niem tego doświadczenia osobie dorosłej

dała się z dzieci – ofiar wykorzystywania

(w porównaniu z nieujawnieniem). Ów fakt

seksualnego, dobranych zgodnie z wąską

można wyjaśniać poszukiwaniem przez

definicją tego zjawiska. W grupie dzieci

ofiary ochrony i wsparcia. Zastosowanie

wykorzystywanych seksualnie doświadcze-

przez sprawcę przymusu bądź przemocy

nie penetracji może odzwierciedlać póź-

mogło prowadzić do bardziej widocznych

niejszy etap rozwoju procesu krzywdze-

symptomów stresu pourazowego albo do

nia ku coraz dotkliwszym formom wyko-

łatwych do zauważenia obrażeń ciała,

rzystywania seksualnego. Na ogół ów rozwój

które mogły wzbudzić zaniepokojenie osoby

wiąże się ze stosowaniem przez sprawcę

dorosłej, i skłonić ją do zadawania pytań.

rozmaitych strategii, mających zapewnić

To odkrycie w pewnym stopniu odbiega

mu stały dostęp do dziecka i skłonić je do

18

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

zachowania kontaktu seksualnego w tajem-

Niestety, trafności tych przypuszczeń

nicy. Zatem w wypadku dzieci, które padły

nie można zweryfikować na podstawie

ofiarą wykorzystywania seksualnego, bar-

zgromadzonych dotąd danych. Koniecz-

dziej dotkliwym formom krzywdzenia towa-

na jest zatem bardziej szczegółowa anali-

rzyszy wyższe prawdopodobieństwo stoso-

za czynników środowiskowo-rodzinnych

wania przez sprawcę różnych strategii skła-

w przyszłych badaniach.

niania dziecka do dochowania tajemnicy,

Drugim czynnikiem rodzinnym zwią-

co prowadzi do mniejszej liczby ujawnień.

zanym z ujawnianiem niechcianych kontak-

Spośród analizowanych w niniejszym

tów seksualnych jest historia struktury ro-

badaniu czynników związanych z sytuacją

dziny. Dziewczęta, które nigdy nie miesz-

rodzinną, dwie zmienne osiągnęły poziom

kały z obojgiem rodziców, częściej niż po-

istotności statystycznej w modelu wielo-

zostałe osoby badane zachowywały takie

czynnikowym. Ofiary, w których domu ro-

doświadczenia w tajemnicy. Chociaż sa-

dzinnym mieszkała osoba uzależniona od

motne rodzicielstwo coraz częściej jest

narkotyków, z większym prawdopodobień-

świadomie wybraną opcją, to jednak fakt,

stwem ujawniały NDS w krótkim czasie

że dorastający młody człowiek nigdy nie

niż nie ujawniały go wcale.

mieszkał z obojgiem rodziców może być na-

Jak już wspomniano, to odkrycie wy-

stępstwem nieplanowanej, pozamałżeńskiej

daje się sprzeczne z intuicją, ponieważ

ciąży, w którą matka zaszła być może jeszcze mogłoby się wydawać, że obecność osoby

jako nastolatka. Wyniki wielu badań wska-

uzależnionej od narkotyków w domu ro-

zują, że takie okoliczności (nieplanowane

dzinnym powinna przeciwdziałać natych-

dziecko, urodzone przez bardzo młodą

miastowemu ujawnianiu niechcianych kon-

matkę) wiążą się ze stresorami rodzinny-

taktów seksualnych, wskazując na dezor-

mi, które mogą powstrzymywać dziecko

ganizację życia rodzinnego lub podwyż-

przed ujawnieniem niechcianych kontak-

szony poziom stresu w rodzinie.

tów seksualnych. I w tym wypadku wery-

Otrzymany rezultat można jednak wyja-

fikacja trafności tych przypuszczeń wy-

śniać poprzez odwołanie się do kilku mecha-

maga przeprowadzenia dalszych badań.

nizmów. Po pierwsze, odbiorcami natych-

Implikacje

miastowych ujawnień NDS mogą być przede

wszystkim rówieśnicy, a nie osoby dorosłe.

Wyniki tego badania sugerują, że w dzia-

Dezorganizacja i wysoki poziom negatywne-

łaniach, mających na celu zachęcanie dzieci

go stresu w domu rodzinnym mogą skła-

do ujawniania niechcianych doświadczeń

niać dorastających młodych ludzi do bu-

seksualnych, należy uwzględnić stadium

dowania bliższych i ważniejszych więzi

rozwoju dziecka jako jeden z najważniej-

z rówieśnikami, pełniących istotne funkcje

szych czynników. Kampanie służące zwięk-

niedostępne w relacjach z opiekunami.

szaniu świadomości społecznej oraz pro-

Po drugie, obecność osoby uzależnio-

gramy szkoleniowe dla profesjonalistów

nej od narkotyków może się wiązać z za-

muszą uwzględniać stopień, w jakim dziec-

pewnianiem rodzinie rozmaitych form insty-

ko jest w stanie spostrzegać NDS jako zda-

tucjonalnej pomocy społecznej i psycholo-

rzenie możliwe do ujawnienia oraz roz-

gicznej, co sprzyja kształtowaniu się u dzieci ważyć konsekwencje ujawnienia. W progra-lepszych umiejętności zapewniania sobie

mach skierowanych do starszych odbior-

ochrony przed krzywdzeniem oraz zapew-

ców (nastolatków) warto opisywać następ-

nia im większej możliwości ujawniania

stwa alternatywne wobec zaburzeń życia

traumatycznych przeżyć – na przykład

rodzinnego i stygmatyzacji społecznej (takie pracownikom opieki społecznej czy po-jak: terapia, pomoc rodzinie jako całości,

radni psychologicznej, którzy regularnie

ułatwienie rodzicom lepszego zrozumienia

kontaktują się z rodziną.

problemu, wyższa samoocena).

19

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Ponadto, być może należy rozszerzyć

dorastających dziewcząt, które są gotowe

takie działania na rówieśników nastoletnich

ujawnić i opisać niechciane kontakty sek-

odbiorców (np.: „Jeśli przyjaciółka opo-

sualne podczas badania sondażowego.

wie ci o niechcianym doświadczeniu sek-

Ponadto badania retrospektywne wią-

sualnym, oto jak możesz jej pomóc...”).

żą się z ryzykiem deformacji wspomnień,

Silny wpływ sprawcy – członka rodziny,

będącej następstwem odstępu czasowego

powstrzymujący ofiarę przed ujawnieniem

między opisywanym zdarzeniem a bada-

niechcianego kontaktu seksualnego, sugeru-

niem, a także wpływu urazu psychicznego.

je, iż w programach prewencyjnych i pomo-

Takim zniekształceniom można w pewnej

cowych należy unikać nadmiernie uprosz-

mierze przeciwdziałać poprzez zastosowa-

czonej dychotomii ofiara – sprawca. Nie-

nie zmiennych dychotomicznych lub o nie-

chciane doświadczenia seksualne mogą

wielkiej liczbie kategorii. Na przykład

mieć miejsce w kontekście różnych po-

zmienną opóźnienia ujawnienia NDS po-

ziomów przywiązania ofiary do sprawcy.

dzielono na zaledwie dwie kategorie: „w

Wyjaśniając dzieciom, czym jest wykorzy-

ciągu miesiąca” i „później niż po miesiącu”.

stywanie seksualne i napaść seksualna, nale-

Dzięki temu niedokładność wspomnień

ży uwzględnić często sprzeczne i skompli-

dotyczących tego, czy do ujawnienia do-

kowane uczucia towarzyszące niechcia-

szło w ciągu tygodnia, czy może przed

nym doświadczeniom seksualnym.

upływem trzech tygodni, nie powodowała

błędnej klasyfikacji. Problemowi zataja-

Ograniczenia badania

nia niechcianych doświadczeń seksualnych

W badaniu przedstawionym w niniej-

można zaradzić poprzez wykorzystanie

szym artykule zjawisko ujawniania nie-

ustrukturyzowanego wywiadu opartego

chcianych doświadczeń seksualnych ba-

na klasyfikacji zdarzeń, stosowanego z po-

dano w reprezentatywnej próbie amery-

wodzeniem w poprzednich badaniach pro-

kańskich dziewcząt w okresie dorastania.

wadzonych na próbach ogólnokrajowych

Aspekty NDS analizowano przy użyciu

(por. Saunders i in. 1999).

opartej na zachowaniach metody wywiadu

Kolejne istotne ograniczenie wiąże się

telefonicznego, przy czym narzędzie to za-

z faktem, że w niniejszym badaniu anali-

projektowano w taki sposób, aby zmniej-

zowano zmienne pochodzące z innego,

szyć prawdopodobieństwo wystąpienia

przeprowadzonego wcześniej badania.

błędów, wynikających ze zbyt małej liczby

Zważywszy na to, jak trudnym zadaniem

odpowiedzi na ankietę, czy też ze znie-

jest ocena środowiska rodzinnego, moż-

kształceń pamięci.

na zatem żywić obawy, że zmienna ta nie

Badanie to nie jest jednak wolne od kilku

została zoperacjonalizowana we właści-

poważnych ograniczeń. Wielokrotnie wyka-

wy sposób. Mogło to doprowadzić do za-

zywano, że zastosowanie metody sonda-

niżonej oceny istotności tego aspektu pro-

żowej w badaniach dotyczących doświad-

cesu ujawniania niechcianych doświad-

czeń wiktymizacji wiąże się z ryzykiem

czeń seksualnych.

zatajania takich doświadczeń przez część

Jeśli chodzi o ocenę dotkliwości wyko-

osób badanych. Drażliwość badanego zagad-

rzystywania, zastosowanie wystandaryzowa-

nienia połączona z młodym wiekiem respon-

nego wywiadu zorientowanego na zacho-

dentek sprawia, że wielu z nich trudno by-

wania, który wykorzystywano z powodze-

ło rozmawiać o niechcianych kontaktach

niem we wcześniejszych badaniach, praw-

seksualnych. Być może dziewczęta, które

dopodobnie zmniejsza ów problem w odnie-

odmówiły ujawnienia NDS bądź rozmo-

sieniu do tego aspektu ujawniania NDS.

wy na ten temat, stanowią źródło syste-

Jednakże opisy relacji łączącej ofiarę ze

matycznego błędu, a wyniki tego badania

sprawcą były stosunkowo ograniczone.

można uogólniać wyłącznie na populację

Niedostępne były również informacje

20

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

dotyczące bliskości emocjonalnej między

mi oraz stopnia, w jakim ofiara „dobrze

dorastającym dzieckiem a jego opiekuna-

znała” sprawcę.

Zakończenie

Badanie przedstawione w tym artykule

NDS. Zarówno odczuwanie lęku o własne

miało na celu wyodrębnienie czynników,

życie, jak i penetracja seksualna w trak-

które wpływają na czas (opóźnienie) i od-

cie NDS wiązały się z ujawnianiem ta-

biorców ujawniania niechcianych doświad-

kich zdarzeń osobom dorosłym. Czynniki

czeń seksualnych w dzieciństwie i w okre-

kulturowe i rodzinne odgrywają w tym

sie dorastania. Wiek ofiary okazał się jed-

procesie rolę, której wyjaśnienie wymaga

nym z najważniejszych predyktorów pro-

przeprowadzenia dalszych badań.

cesu ujawniania NDS, przy czym w wy-

Otrzymane wyniki mogą ułatwić klinicy-

padku młodszych dzieci istnieje podwyż-

stom oraz autorom polityki przeciwdzia-

szone ryzyko zwlekania z ujawnianiem

łania niechcianym doświadczeniom seksu-

takich przeżyć. Po wejściu w okres dora-

alnych i pomocy ofiarom krzywdzenia

stania rosnące znaczenie relacji z rówie-

zrozumienie procesów rozwojowych i ada-

śnikami staje się dla ofiar źródłem wspar-

ptacyjnych, charakterystycznych dla dzie-

cia, które wywiera coraz silniejszy wpływ

ci i nastolatków, które doświadczyły nie-

na ich decyzje dotyczące ujawniania NDS.

chcianego kontaktu seksualnego. W szcze-

Popełnienie aktu wykorzystywania seksu-

gólności należy poświęcić wiele uwagi

alnego przez członka rodziny ofiary wiąże

czynnikom rozwojowym, które zapowiadają

się z opóźnionym ujawnianiem niechcia-

zmiany w sposobie, w jaki ofiara spostrzega

nych kontaktów seksualnych. Jeśli sprawcą

rozmaite zmienne, wpływające na decy-

jest ktoś nieznajomy, wzrasta prawdopo-

zję o ujawnieniu niechcianego doświad-

dobieństwo natychmiastowego ujawnienia

czenia seksualnego.

Tłumaczenie: Agnieszka Nowak

Przedruk za zgodą wydawcy – Elsevier Science z Steven M. Kogan (2004), Disclosing unwanted sexual experiences: results from a national sample of adolescent women,

„Child Abuse and Neglect” nr 28, s. 147–165.

The aims of this study are to identify factors that influence the disclosures made by female survivors of unwanted sexual experiences ( USE) in childhood and adolescence.

The predictors of both the timing of disclosure ( short delay, long delay, non-disclosure) and the recipient of the disclosure ( disclosing ever to an adult, disclosing to peers only, non-disclosure) were investigated. Participant characteristics, USE characteristics, and family contexual variables were explored. A sub-sample of 263 adolescent females who reported unwanted sexual experiences in the National Survey of Adolescents ( NSA) provided data on the characteristics of their experiences as well as the timing and recipients of disclosure. Two multinominal logistic regression analyses were conducted to determine significant predictors of each aspect of disclosure. Age of onset, a known perpetrator, a familial relationship with the perpetrator, and a history of drug abuse in the household are related to the timing of disclosure. Age of onset, penetration, fear for one's life during the USE, injury during the USE, family structure, and the age differential between the survivor and the perpetrator are linked to the recipient of the 21

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

disclosure. Age is critical variable in the disclosure process. Whereas aspects of the abuse experience were more important in predicting whom a victim would tell, the relationship to the perpetrator was more important in deciding to delay disclosure. As survivors grow into adolescence, the importance of peers provides a source of support that becomes increasingly important in decisions to disclose.

Literatura

Abma J., Driscoll A., Moore K. (1998), Young women’s degree of control over first inter-course: An exploratory analysis, „Family planning Perspectives” nr 30, s. 12–18.

Arata C.M. (1998), To tell or not to tell: Current functioning of child sexual abuse survivors who disclosed their victimization, „Child Maltreatment” nr 3, s. 63–71.

Boney-McCoy S., Finkelhor D. (1995), Psychosocial sequelae of violent victmization in a national youth sample, „Journal of Consulting and Clinical Psychology” nr 63, s. 726–736.

Browne A. (1991), The victim’s experience: Pathways to disclosure, „Psychotherapy” nr 28, s. 150–156.

DiPietro E.K., Runyan D.K., Fredrickson D.D. (1997), Predictors of disclosure during medical evaluation of suspected sexual abuse, „Journal of Child Sexual Abuse” nr 6, s. 133–142.

Elliot D.M., Briere J. (1994), Forensic sexual abuse evaluations of older children: Disclosures and symptomatology, „Behavioral Sciences and the Law” nr 12, s. 261–277.

Epstein J.N., Saunders B.E., Kilpatrick D.G. (1997), Predicting PTSD in women with a history of childhood rape, „Journal of Traumatic Stress” nr 10, s. 573–588.

Farrell L.T. (1988), Factors that affect a victim’s self-dsiclosure in father-daughter incest,

„Child Welfare” nr 67, 462–468.

Finkelhor D., Hotaling G., Lewis I., Smith C. (1990), Sexual abuse in a national survey of adult men and women: Prevalence, characteristics, and risk factors, „Child Abuse and Neglect” nr 14, s. 14–28.

Fontes L.A. (1993), Disclosures of sexual abuse by Puerto Rican children: Oppression and cultural barries, „Journal of Child Sexual Abuse” nr 2, s. 21–35.

Hanson R.F., Davis J.L., Resnick H., Saunders B., Kilpatrick D.G., Holmes M., Best C.L. (2001), Predictors of medical examinations following child and adolescent rapes in a national sample of women, „Child Maltreatment” nr 6, s. 250–259.

Hanson R.F., Resnick H., Saunders B., Kilpatrick D.G., Best C.L. (1999), Factors related to the reporting of childhood rape, „Child Abuse and Negelct” nr 23, s. 559–569.

Hosmer D.W., Lemeshow S. (1989), Applied logistic regression, Wiley, New York.

Kellogg N.C., Huston R.L. (1995), Unwanted sexual experiences in adolescents: Patterns of disclosure, „Clinical Pediatrics” nr 34 (czerwiec), s. 306–312.

Kilpatrick D.G., Acierno R., Saunders B., Resnick H.S., Best C.L., Schnurr P.P.

(2000), Risk factors for adolescent substance abuse and dependence, „Journal of Consulting and Clinical Psychology” nr 68, s. 19–30.

Kilpatrick D.G., Saunders B.E. (1995), The National Survey of Adolescents in the United States (plik komputerowy), Medical University of South Crolina (producent).

Laing L., Kamsler A. (1990), Putting an end to secrecy: Therapy with mothers and children following disclosure of child sexual assult, w: M. Durrant, C. White (red.), Ideas for therapy with sexual abuse, Dulwiche Centre Publications, Adelaide, s. 159–181.

22

Kogan / Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych...

Lamb S., Edgar-Smith S. (1994), Aspects of disclosure: Mediators of outcome of childhood sexual abuse, „Journal of Interpersonal Violence” nr 9, s. 307–326.

Lawson L., Chaffin M. (1992), False negatives in sexual abuse disclosure interviews: Incidence and influence of caretaker’s belief in abuse in cases of accidental abuse discover by diagnosis of STD, „Journal of Interpersonal Violence” nr 7, s. 532–542.

Nagel D.E., Putnam F.W., Noll J.G., Trickett P.K. (1997), Disclosure patterns of sexual abuse and psychological functioning at a 1-year follow up, „Child Abuse and Neglect” nr 21, s. 137–147.

Paine M.L., Hansen D.J. (2002), Factors influencing children to self-disclose sexual abuse, „Clinical Psychology Review” nr 22, s. 271–295.

Pennebaker J.W., red. (1995), Emotions, disclosure, and health, American Psychological Association, Washington, DC.

Roesler T.A., Wind W.T. (1994), Telling the secret: Adult women describe their disclosures of incest, „Journal of Interpersonal Violence” nr 9, s. 327–339.

Saunders B.E., Kilpatrick D.G., Hanson R.F., Resnick H.S., Walker M.E. (1999), Prevalence, case characteristics, and long-term psychological correlates of child ra-pe among women: A national survey, „Child Maltreatment” nr 4, s. 187–200.

Saunders B.E., Villeponteaux L.A., Lipovsky J.A., Kilpatrick D.G., Veronen L.J.

(1992), Child sexual assult as a risk factor for mental disorders among women: A community survey, „Journal of Interpersonal Violence” nr 7, s. 189–204.

Sauzier M. (1989), Disclosure of child sexual abuse: For better or worse, „Psychiatrics Clinics of North America” nr 12, s. 455–469.

Sinclair B.B., Gold S.R. (1997), The psychological impact of withholding disclosure of child sexual abuse, „Violence and Victims” nr 12, s. 137–145.

Smith D., Letourneau E.J., Saunders B.E., Kilpatrick D.G., Resnick H.S., Best C.L.

(2000), Delay in disclosure of childhood rape: Results from a national survey,

„Child Abuse and Neglect” nr 24, s. 273–287.

Sorensen T., Snow B. (1991), How children tell: The process of disclosure in child sexual abuse, „Child Welfare” nr 70, s. 3–16.

Ullman S.E. (1996), Correlates and consequences of adult sexual assult disclosure, „Journal of Interpersonal Violence” nr 11, s. 554–571.

Ullman S.E. (1999), Social support and recovery from sexual assult: A review, „Aggression and Violent Behavior” nr 4, s. 343–358.

23