Wychowanie fizyczne od przedszkolaka do licealisty
Rozwój fizyczny dziecka
w wieku przedszkolnym
Edyta Rembisz, Barbara Hersztek
Przedszkole Miejskie nr 6
w Mielcu
Wiek przedszkolny dziecka obejmujący okres od trzech do siedmiu lat
charakteryzuje się dużą intensywnością rozwoju fizycznego.
Rozwój dziecka w tym wieku jest bardzo intensywny, chociaż w porównaniu
z wiekiem niemowlęcym i wiekiem poniemowlęcym wzrastanie jest nieco
powolniejsze. Najbardziej intensywny wzrost następuje między drugim, a trzecim, oraz piątym i szóstym rokiem życia. W piątym roku życia notuje się podwojenie wzrostu i pięciokrotnie zwiększoną wagę w stosunku do wagi dziecka przy
urodzeniu. Dzięki tej fazie wzrostu dziecka możemy wytłumaczyć zjawisko
wyraźnego smuklenia sylwetki jego ciała: wydłużanie się kończyn, zwiększanie
powierzchni twarzy w stosunku do czaszki, większy obwód klatki piersiowej
aniżeli obwód czaszki – w przeciwieństwie do poprzedniego okresu rozwojowego.
W wieku przedszkolnym następuje także szybki wzrost kośćca i muskulatury
ciała. W pierwszej fazie okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy
i giętki, a krzywizny kręgosłupa są jeszcze nieustalone. Bardzo słaba jest
muskulatura, włókna mięśniowe są wiotkie i cienkie, niezdolne do silnych
i długotrwałych skurczów. W wieku trzech do czterech lat łatwo może się
wytworzyć wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozkładzie ruchu
i spoczynku dziecka, czy też mało higienicznej odzieży, obuwia itp. W drugiej fazie (od 4 – 5,5 lat) proces kostnienia zaznacza się najwyraźniej w kościach nadgarstka.
W trzeciej (od 5,5 – 7lat) wzmacnia się cały kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa, lędźwiowa. Proces
różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze
zakończony. W budowie kośćca u dziecka w tym okresie życia przeważa jednak
tkanka chrzęstna, stąd też wynika jego słabość i częste zmęczenie układu kostnego.
Stawy dziecka są ruchome.
Największy przyrost mięśni przypada miedzy piątym, a szóstym rokiem życia.
Nie oznacza to jednak dużej gotowości dziecka do wysiłku fizycznego. Wynika to z pewnością stąd, iż mięśnie zawierają więcej wody, a mniej białka i substancji stałych niż mięsnie dorosłego człowieka, są wiec wiotkie i delikatne. Dziecko nie 19
Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym jest wytrzymałe na fizyczne wysiłki, męczy je długotrwały, jednostajny ruch
i pozostawanie przez dłuższy czas w tej samej pozycji. W dalszym ciągu jednak słabe są wiązadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy,
zwłaszcza skrzywień kręgosłupa, częściej u dzieci 6, 7letnich. Dlatego rodzice i
nauczycielki w przedszkolu muszą uważnie dawkować dzieciom wysiłek
fizyczny, przestrzegać zmienności pozycji ciała oraz stwarzać warunki do
swobodnego, dowolnie przez dzieci zmienianego i regularnego rytmu i tempa
ruchów. Wpłynie to dodatnio na wzmocnienie kośćca i muskulatury dziecka.
W okresie przedszkolnym następuje rozwój i usprawnienie narządów
wewnętrznych: serca, płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dojrzałego. Poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych i białych zbliża się do normy człowieka dojrzałego. Zmienia się
oddech przeponowy na piersiowy lub brzuszno-piersiowy.
Układ nerwowy w wieku przedszkolnym cechuje dalszy rozwój, choć dynamika
tego rozwoju jest wolniejsza niż w pierwszych trzech latach życia. Doskonali się jego budowa i funkcje. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach
wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na doskonaleniu się budowy komórek nerwowych. Wzrasta również masa mózgu oraz ogólna zdolność
pracy komórek nerwowych i ich połączeń między ośrodkami nerwowymi
(tj. ośrodkami sterującymi ruchu, wzrokiem, słuchem, mową).
Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny niż
w poprzednich okresach. Cechuje go względna harmonijność oraz doskonalenie
wszelkich ruchów. W pierwszej fazie życia dziecka – w wieku trzech do czterech lat – przeważają ruchy powodowane dużymi grupami mięśni (tzw. duża motoryka).
Przejawia się to u młodszych przedszkolaków szerokimi, zamaszystymi ruchami
całych ramion podczas czynności wymagających jedynie ruchów dłoni, na przykład podczas rysowania. Ruchy małych dzieci są jeszcze słabo skoordynowane,
nieoszczędne, niepewne, mało wyspecjalizowane. Charakterystycznym objawem
jest udział całego ciała w trakcie wykonywania różnych czynności, np. podczas kopania piłki, rzucania lub toczenia do celu. Stopniowo doskonalą się u dziecka ruchy postawno-lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie
czynności na przedmiotach.
Do podstawowych sprawności ruchowych wywodzących się z ruchów
swobodnych i postawno-lokomocyjnych należą takie czynności, jak: chód, bieg,
skoki, wspinanie się i inne formy przystosowania się do warunków terenu,
wyróżniające się w pokonywaniu różnych przeszkód: rowów, wzniesień, itp. Wraz z wiekiem następuje wzrost wszystkich wymienionych sprawności. W piątym roku
życia dziecka widoczny jest największy przyrost sprawności motorycznych, dlatego też R. Przewęda okres przedszkolny w wieku pięciu lat nazywa "złotym okresem"
w rozwoju motoryki dziecka lub okresem "równowagi przedszkolnej". Dzięki stałemu ruchowi dziecko ćwiczy mięśnie i cały układ ruchowy oraz przyzwyczaja układ oddechowy i układ krążenia do wzmożonej pracy. Powoli zanika, tak
20
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 6/2006
charakterystyczne u trzy i czterolatków, napięcie mięsni w całym ciele podczas wykonywania ruchowych ćwiczeń i czynności.
Dzięki rozwojowi sprawności motorycznych, a szczególnie lokomocyjnych,
doskonali się czynność biegania, gdyż jej podstawą jest dobrze opanowany
i zautomatyzowany nawyk chodzenia. W tym okresie wydatnie wzrasta długość
kroku przy bieganiu oraz rozwija się technika biegu.
We wczesnej fazie wieku przedszkolnego ruchy rąk i nóg są słabo
skoordynowane, dziecko biegnie na całych stopach, tułów ma wyprostowany, krok krótki. Dzieci 6-letnie biegają szybciej, bardziej harmonijnie i estetycznie dzięki znacznie lepszej koordynacji pracy kończyn górnych i dolnych pochyleniu tułowia do przodu i unoszeniu wysoko kolan.
Dla 3-latków trudnym zadaniem jest wykonywanie skoków. Skok przypomina
u dziecka wydłużony krok, natomiast fazy skoku w postaci takich elementów, jak rozbieg, odbicie, lot są jeszcze słabo zaznaczone. Natomiast u dzieci 6-letnich rozbieg przy skoku jest bardziej dynamiczny, odbicie dość zdecydowane, a faza lotu następuje w postaci krzywej wzniesionej, wyżej lub niżej, w górę.
Wzrastająca umiejętność utrzymywania ciała w równowadze statycznej lub
dynamicznej jest przejawem rozwoju ruchów postawnych. Wskaźnikiem
równowagi statycznej jest np. stanie na jednej nodze na całej stopie lub palcach, a wskaźnikiem równowagi dynamicznej są różne ćwiczenia na równoważni,
podczas obrotów, skoków. W tym okresie następuje dalszy rozwój i doskonalenie się ruchów narzędziowych, tzn. praksyjnych, co wydatnie wpływa na wzrost
samodzielności i zaradności lokomocyjnych dziecka.
Od piątego roku życia dzieci osiągają znaczną precyzyjność i dokładność w tzn.
małej motoryce ruchowej, dotyczy do sprawności palców. Pięciolatki potrafią
nawlekać igłę, zapinać i rozpinać guziki bez kontroli czasu, rysować bardziej szczegółowo na podstawie wcześniej zapamiętanych obrazów i doświadczeń.
Okres przedszkolny między trzecim a siódmym rokiem życia jest szczególnie
dynamicznym etapem rozwoju fizycznego i motorycznego u dzieci. Tempo i siła
przemian w rozwoju dziecka są widoczne zarówno dla rodziców, jak i innych
dorosłych. Dzieci w tym wieku wykazują ogromną potrzebę ruchu, są żywe,
hałaśliwe, mówią wiele i bardzo głośno. A. Jaczewski słusznie nazwał ten okres
„głodem ruchu”. Głód ten można zaspokoić różnorodnymi zabawami ruchowymi –
indywidualnymi lub zbiorowymi, organizowanymi w środowisku domowym, jak
i przedszkolnym, czy też w środowisku lokalnym. Najlepiej prowadzić je na
świeżym powietrzu, w terenie bezpiecznym i wygodnym. Zabawy pełnią także
funkcję prozdrowotną, edukacyjną, w tym przede wszystkim wychowawczą.
Nasze przedszkole należy do Sieci Szkół i Placówek Promujących Zdrowie,
dlatego też zagadnienia związane z rozwijaniem sprawności fizycznej dzieci są traktowane w sposób specjalny.
21
Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym Już od czterech lat organizujemy Małe Olimpiady Sportowe o zasięgu
lokalnym, w których uczestniczą dzieci z przedszkoli mieleckich, Wylowa, Woli Mieleckiej. Imprezy takie przyczyniają się do krzewienia kultury sportowej wśród dzieci, które po raz pierwszy w życiu mają okazję doświadczyć wrażeń związanych z olimpiadą. Dotychczas mogły jedynie oglądać podobne w telewizji.
Zajęcia sprzyjające rozwojowi fizycznemu dzieci prowadzone są w sali
gimnastycznej, wyposażonej w sprzęt i przybory niezbędne do ćwiczeń, natomiast podczas sprzyjających warunków atmosferycznych dużo czasu przeznaczamy na
ruch na świeżym powietrzu. W ogrodzie przedszkolnym dzieci mają możliwość
pokonywania ścieżek zdrowia, torów przeszkód, mogą grać w mini- gry zespołowe w wyznaczonych miejscach oraz zaspakajać swoją potrzebę ruchu na drabinkach,
huśtawkach itp.
W codziennej pracy z dziećmi stosujemy różnorodne metody rozwijające
sprawność ruchową dzieci. Oprócz tradycyjnych metod odtwórczych (np. metoda
naśladowcza, zabawowo – naśladowcza, zadaniowa) wykorzystujemy metody
twórcze, intensyfikujące np.:
•
Metodę opowieści ruchowej, polegającą na tym, że nauczyciel działa na
wyobraźnię dziecka oryginalną tematyką opowiadania, skłaniając je do
odtworzenia ruchem treści opowiadania. Sprzyja ona rozwojowi fantazji,
która odgrywa w życiu dziecka dominującą rolę.
•
Metodę gimnastyki twórczej R. Labana – inaczej zwaną metodą
improwizacji ruchu. W tej metodzie nauczyciel wyjaśnia dzieciom, co
mają robić, ale jak to zrobią wynika już z inwencji twórczej dzieci, ich
pomysłowości, fantazji, doświadczeń ruchowych.
•
Metodę pracy szkolnej K. Orffa- założeniem tej metody jest rozwijanie
kultury fizycznej dziecka w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno-muzyczną
oraz kulturą żywego słowa. Głównym zadaniem i celem tej metody jest
wyzwolenie u dzieci wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji
i rozwijania inwencji ruchowej.
•
Metodę gimnastyki rytmicznej A. M. Kniessów – jest to rodzaj gimnastyki
twórczej, utanecznionej, polegającej na poszukiwaniu coraz to nowych
form ruchu sprzężonego z rytmem- stosowane są przy tym nietypowe
przybory, często zrobione własnoręcznie przez dzieci.
•
Metodę stacyjną (obwodową) – polega ona na tworzeniu obwodu
ćwiczebnego (6 – 12 stanowisk), na których ćwiczą 2 – 3 osobowe
zespoły. W ciągu trwania zajęć każde dziecko powinno przejść przez
wszystkie stanowiska. Zadania na każdym stanowisku powinny być
dokładnie omówione i pokazane przez nauczyciela przed rozpoczęciem
zajęcia.
22
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 6/2006
•
Metodę ścieżek zdrowia i torów przeszkód – są to ciągi ćwiczeń
i przeszkód sztucznych i naturalnych, które dziecko musi pokonać w jak
najkrótszym czasie.
Wprowadzamy również adaptowane obecnie na potrzeby pracy z dziećmi
w wieku przedszkolnym następujące metody:
•
Aerobik
•
Medytacja i jogging
•
Stretching
Dzięki prowadzeniu zajęć i zabaw o charakterze sportowym dzieci stają się
coraz sprawniejsze, zdrowsze, odporniejsze na choroby oraz mogą szczycić się
piękną, harmonijną sylwetką.
PRZYKŁADOWY ZESTAW ĆWICZEŃ
PROWADZONYCH METODĄ GIMNASTYKI RYTMICZNEJ KNIESSÓW:
Przybory: plastikowe kręgle wypełnione zbożem (po dwie dla każdego dziecka), wstążki przymocowane do patyków.
Ćwiczenia z kręglami:
•
Marsz po obwodzie koła, na palcach, piętach, zewnętrznych
i wewnętrznych krawędziach stóp – ćwiczenie przeciw płaskostopiu.
•
Swobodne manipulowanie kręglami.
•
Bieg, luźne podskoki z rytmicznym uderzaniem kręglami o siebie,
o podłogę, potrząsanie przed sobą, po bokach, w górę – ćwiczenie mięśni
ramion i bioder.
•
Cwał boczny, potrząsanie kręglami w górze i w zwisie, uderzanie nimi
o siebie- ćwiczenie mięśni nóg i grzbietu.
•
Siad na piętach, uderzanie o podłogę przed sobą, po bokach – ćwiczenie
mięśni nóg i pośladków.
•
Siad rozkroczny, uderzanie o podłogę przed sobą i z boków.
•
Leżenie przodem – potrząsanie kręglami przed sobą – ćwiczenie mięśni
grzbietu.
Ćwiczenia ze wstążkami:
•
Marsz na palcach, piętach, krawędziach stóp, machanie wstążkami –
ćwiczenia przeciw płaskostopiu.
•
Stanie na jednej nodze, kręcenie wstążkami na boki – ćwiczenie
równowagi.
•
Podskoki w miejscu, kręcenie wstążek nad głową – ćwiczenie mięśni nóg.
•
Klęk – skłony do podłogi z opuszczaniem i unoszeniem wstążek –
ćwiczenie mięśni tułowia.
23
Edyta Rembisz, Barbara Hersztek - Rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym
•
Leżenie tyłem, kręcenie wstążek, przekładanie z ręki do ręki – ćwiczenie
mięśni rąk.
•
Siad na piętach, skłony w bok, „malowanie tęczy” wstążkami – ćwiczenie
mięśni tułowia.
•
Improwizacja dzieci – ćwiczenie dużych grup mięśniowych.
•
Leżenie przodem, przesuwanie wstążek przed sobą – ćwiczenie mięśni
pleców.
•
Siad płaski, falowanie.
•
Zwis przodem, wymachy – ćwiczenie mięśni tułowia.
•
Pajace – ćwiczenie mięśni nóg i rąk.
•
Taniec w parach- improwizacja.
•
Skręty tułowia, wymach wstążkami – ćwiczenie mięśni grzbietu.
•
Marsz, złożenie przyborów.
Bibliografia
1. Jaczewski A. Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania.
Warszawa 1993.
2. Owczarek S. Gimnastyka przedszkolaka. Warszawa2001.
3. Przewęda R. Rozwój somatyczny i motoryczny. Warszawa 1981.
24