* biom – zespół ekosystemów charakterystyczny dla danego obszaru geograficznego
* w skład biomu wchodzi formacja roślinna i wszystkie związane z nią zwierzęta TUNDRA
PÓŁKULA PÓŁNOCNA
* obszary podbiegunowe Ameryki Pn i Eurazji
* formacja bezleśna
* rośliny: podstawą są mszaki i porosty, nieliczne rośliny zielone (trawy), w południowych rejonach pojawiają się krzewinki oraz karłowate wierzby i brzozy
* zwierzęta:
- ssaki: niedźwiedzie polarne, lisy polarne, renifery, zające bielaki, różne gatunki lemingów, w Ameryce Pn żyją też piżmowce
- ptaki: sowy śnieżne, sokoły białozory, pardwy, latem przylatują liczne kaczki, gęsi i ptaki śpiewające żywiące się owadami
- owady: występują licznie w porze letniej
PÓŁKULA POŁUDNIOWA
* obrzeża Antarktydy
* zwierzęta: pingwiny
TAJGA/
PÓŁKULA PÓŁNOCNA
LASY IGLASTE
* olbrzymie obszary Ameryki Pn i Eurazji
KLIMATU
* rośliny:
UMIARKOWANEGO - drzewa iglaste: sosny, świerki, jodły, modrzewie
- drzewa liściaste są nieliczne i występują jako domieszki: brzozy, olchy, jarzębiny, wierzby
- dno lasu jest stale zacienione więc runo rozwija się słabo: mchy, porosty, wrzosy, niektóre turzyce
* występują torfowiska charakterystyczne dla strefy borealnej
* zwierzęta:
- łosie, polatuchy (wiewiórki latające), różne gatunki kręgowców, sarny, jelenie
- drapieżniki: rosomaki, sobole (zwierzęta ginące), wilki, rysie, w Kanadzie niedźwiedzie grizzly
- ptaki: puszczyki mszarne i uralskie, głuszce, cietrzewie LASY LIŚCIASTE I * Europa, Daleki Wschód, śr.-wsch. Ameryka Pn, wąski pas wybrzeża Pacyfiku na pd.-zach. Ameryki Pd.
MIESZANE KLIMATU * rośliny:
UMIARKOWANEGO - drzewa zrzucające liście na zimę:
Europa: dęby, lipy, buki, klony, graby, jesiony
Azja (oprócz europejskich): orzechy mandżurskie, korkowce, bożodrzewy i inne endemiczne Ameryka (oprócz europejskich):magnolie
* zwierzęta:
- sarny, jelenie, dziki, lisy, borsuki, wilki, dawniej niedźwiedzie
- Azja: jenoty, bardzo rzadkie pandy olbrzymie, dawniej tygrysy
- Ameryka: skunksy, szopy, pumy, grzechotniki, aligatory, bielik amerykański (godło USA) WIECZNIE ZIELONE * rozwijają się w klimacie z niezbyt chłodnymi, ale dżdżystymi zimami i gorącymi, suchymi okresami letnimi LASY I ZAROŚLA
* występują na wszystkich kontynentach, ale zajmują niewielkie, izolowane obszary TWARDOLISTNE
PÓŁKULA PÓŁNOCNA
* Europa, Zach. Azja i Pn. Afryka – wybrzeża Morza Śródziemnego
* Pd.-Zach. Ameryka Pn. – Kalifornia, Arizona, Pn. Meksyk PÓŁKULA POŁUDNIOWA
* wąski pas w Zach. Ameryce Pd.
* najbardziej na południe wysunięta część Afryki
* Pd.-Zach. wybrzeża Australii
* rośliny:
- drzewiaste i krzewiaste rośliny zimozielone o twardych, skórzastych liściach (Morze Śródziemne: dęby korkowe, pistacje, jałowce, wrzośce, bukszpany, mirty tworzące kolczaste zarośla zwane makią)
- rośliny te zastąpiły pierwotne lasy, w których rosły cedry, liczne dęby, wawrzyny, oliwki i cyprysy (zostały wyniszczone wskutek działalności człowieka – pozyskiwanie drewna, wypas zwierząt)
- Ameryka: podobne do makii krzewiaste zarośla to chaparral
- Afryka: podobne do makii krzewiaste zarośla to fynbos
- Ameryka Pd i Australia – zbiorowiska twardolistne zachowały charakter lasów, podstawowe rośliny to belloto (Ameryka) i różne gatunki eukaliptusów (Australia)
* zwierzęta
- Europa, Pn. Afryka i Azja: muflony, daniele, króliki, jeżozwierze, małpy magoty, czaple i drapieżniki (żenety, szakale, ścierwniki, sępy, dawniej lamparty)
- Ameryka Pn.: jelenie wirginijskie, sępy urubu, kolibry, coraz rzadsze pandy, kukawka srokata (należy do rodziny kawek i prowadzi naziemny tryb życia, dość szybko biega na długich nogach, stąd jej angielska nazwa „roadrunner”, przetłumaczona na polski jako „struś pędziwiatr”)
* formacja trawiasta w klimacie umiarkowanym na żyznych glebach
* Europa – niewielki obszar, Azja – rozległy obszar, Ameryka Pn. – preria, Ameryka Pd. – pampa, Australia i Nowa Zelandia – spotykane w wyżynnych rejonach
* z powodów żyzności gleb większość została przekształcona w pola uprawne i pastwiska, przez co utraciły swój pierwotny charakter
* zwierzęta:
- dawniej w Europie: suhaki, tarpany, wilki
- Azja: wilki i duże ssaki roślinożerne – konie Przewalskiego, dzikie osły, suhaki, baktriany
- Ameryka Pn.: bizony, widłorogi, wilki
- Ameryka Pd.: guanako, jeleń lampasowy, nielotny ptak nandu (struś pampasowy), wilk grzywiasty PUSTYNIE I
* wszystkie kontynenty oprócz Europy Antarktydy
PÓŁPUSTYNIE
* rośliny
- emfatyczne - potrafiące przetrwać suszę w postaci nasion, jeśli spadnie deszcz gwałtownie rozwijają się i kwitną, czasami w ciągu kilkudziesięciu godzin
- sklerofity (suchorośla) i sukulenty (liściowe – agawa, aloes, łodygowe – kaktusy, wilczomlecze)
* zwierzęta
- Azja, zwłaszcza Płw. Arabski: gazele, myszoskoczki, sępy, kanie czarne, dawniej lwy i lamparty (baktrian charakterystyczny jest dla pustyń w głębi kontynentu)
- Afryka: dromader, fenek (najmniejszy lis)
- Australia: kret workowaty, większe gatunki kangurów na obrzeżach
- Ameryka Pn.: grzechotniki, kojoty, rzadkie pumy
SAWANNY
* formacje trawienne występujące w klimacie podrównikowym Afryki, Ameryki Pd. i Środkowej, Australii i Azji (płw. Indyjski)
* rośliny
- sawanny często w sposób ciągły, bez wyraźnej granicy przechodzą w suche lasy tropikalne, zawierające prócz różnorodnych traw również drzewa (akacje, baobaby w Afryce, palmy w Ameryce, eukaliptusy w Australii)
* zwierzęta
- Azja: duże zwierzęta trawożerne - słonie indyjskie, bawoły, nosorożce, antylopy, różne małpy, jelenie, drapieżniki –
gepardy, lwy (prawie wytępione), hieny, lamparty, tygrysy, niedźwiedzie
- Afryka: duże zwierzęta trawożerne – słonie afrykańskie, bawoły, nosorożce, antylopy, różne małpy, żyrafy, drapieżniki
– gepardy, lwy, hieny, lamparty
- charakterystyczne są olbrzymie kopce termitów
- Ameryka: jelenie, pekari, pancerniki, mrówkojady
- Australia: duże kangury, nieloty emu, liczne zdziczałe sprowadzone przez człowieka – konie, psy dingo, lisy i koty domowe
PUSZCZA
* związane z wilgotnym i gorącym klimatem równikowym
TROPIKALNA/
* dorzecze Amazonki (selva), środkowa Afryka, Madagaskar, Płw. Indochiński, Archipelag Malajski, północne WILGOTNE LASY wybrzeża Australii, Filipiny
RÓWNIKOWE
* najbardziej rozwinięte ekosystemy lądowe (najbogatsze pod względem różnorodności gatunkowej), gdyż brak pór roku sprzyja wegetacji
* rośliny
- wysokie drzewa i znajdujące się na nich liczne pnącza (liany) i epifity (rośliny rosnące na innych roślinach ale nie będące pasożytami, epifit wykorzystuje inną roślinę, najczęściej drzewo jedynie jako podłoże i miejsce przyczepu, w naszym klimacie są to mszaki i porosty, spośród tropikalnych są to liczne gatunki storczyków i paproci)
* zwierzęta
- Ameryka Pd. – tapiry, kapibary (największe gryzonie), nutrie, jaguary, liczne małpy szerokonose, leniwce, mrówkojady
- Afryka: okapi, bawoły, słonie, świnie leśne, goryle, szympansy, lamparty, dzioborożce
- Azja: tapiry, nosorożce, dzikie bydło (banteng), tygrysy, niedźwiedzie malajskie, lamparty, gibbony, orangutany
- Australia: kazuary, papugi, ptaki rajskie, kangury drzewiaki, workowate wiewiórki latające (lotopałanki) BIOMY
* roślinność
WYSOKOGÓRSKIE - ma charakter piętrowy
- często zbliżona do zbiorowisk tundrowych
* zwierzęta:
- koziorożce, kozice, świstaki (w Europie)
- kozły śnieżne, owce kanadyjskie (Ameryka Pn.)
- niedźwiedzie himalajskie, irbisy (Azja)
- góralki, dżelady (Afryka)
- kangury skalne (Australia)
NAMORZYNY/
* występują na wybrzeżach morskich (w strefie pływów) w obszarze międzyzwrotnikowym LASY MANGROWE * rośliny
- mieszanina różnych gatunków niskich drzew i krzewów o silnie rozbudowanych systemach korzeniowych
- wszystkie dobrze znoszą pełnomorskie zasolenie i okresowe zalewanie
WODNE STREFY ŻYCIA
ROZPROSZONE GAZY
* ma znacznie większą gęstość niż powietrze (ok.
* wody w zbiornikach morskich i lądowych
770 razy), co pozwala wielu organizmom na
charakteryzują się zmienną ilością
swobodne unoszenie się w toni wodnej i
rozproszonych gazów
osiąganie znacznie większych rozmiarów niż na
* szczególne znaczenie ma tu ilość
lądzie
rozpuszczonego tlenu niezbędnego do
* znaczna ilość unoszących się w wodzie małych
oddychania (tlenowego) oraz dwutlenku
organizmów i szczątków organicznych umożliwia
węgla koniecznego do fotosyntezy
egzystencję wielu gatunkom osiadłych zwierząt
filtratorów, niespotykanych na lądzie
STOPIEŃ KWASOWOŚCI
POJEMNOŚĆ CIEPLNA
* gęstość ośrodka zmusza szybko poruszające
się zwierzęta do przybierania opływowych
* wody w zbiornikach
* woda charakteryzuje się dużą
kształtów, aby zmniejszyć opór ośrodka
morskich i lądowych
pojemnością cieplną, dzięki czemu zmiany
charakteryzują się
temperatury odbywają się stosunkowo
zmiennym stopniem
wolno i w mniejszym zakresie niż na lądzie
ŚWIATŁO
kwasowości (pH)
* przenika w głąb wody jedynie do pewnej
ZASOLENIE
głębokości (tzw. strefa fotyczna zbiornika),
poniżej której stale panują ciemności (strefa
* właściwości chemiczne wody wynikają z budowy cząsteczek H2O oraz związane są afotyczna)
ze stopniem jej zasolenia
* w strefie prześwietlonej zachodzi proces
* zbiorniki śródlądowe
produkcji materii (strefa trofogeniczna) – żyją tu
- zawierają mniej soli nieorganicznych (w klimacie umiarkowanym poniżej 5%) producenci (rośliny, samożywne protesty) i
- w klimacie suchym i gorącym ich zasolenie jest znacznie wyższe
konsumenci
- rekordzistą jest jezioro Gusgendag (Pn.-Wsch. Turcja, góry Ararat), gdzie zasolenie
* w strefie afotycznej zachodzą jedynie procesy
wynosi ok. 368%
produkcji wtórnej i rozkład materii organicznej –
- w Morzu Martwym (Palestyna) jest ok. 231% soli
spotykamy tu konsumentów (zazwyczaj wyższych
* w otwartych morzach i oceanach średnie stężenie soli wynosi ok. 35%
rzędów) i reducentów
* w morzach epikontynentalnych o dużym dopływie wody z rzek, zasolenie jest nieraz znacznie mniejsze
- w Morzu Bałtyckim zmienia się od 12& na krańcach zachodnich do niespełna 2% w Zatoce Botnickiej)
WODNE STREFY BIOTYCZNE
LITORAL
PELAGIAL
ABISAL
BENTAL
* strefa przybrzeżna * otwarte wody zbiornika (morza lub jeziora)
* strefa głębinowa mórz i
* strefa dna zbiornika
mórz i jezior
EPIPELAGIAL
oceanów od 1700m w głąb
wyróżniana w każdej z
* dobre nasłonecznienie * strefa prześwietlona, fotyczna
* brak światła
trzech stref biotycznych
* bujne i różnorodne życie
BATYPELAGIAL (morze) / PROFUNDAL (jezioro)
* bardzo wysokie ciśnienie
* charakterystyczny skład
organiczne
* strefa afotyczna, pozbawiona roślin i produkcji
* specyficzna fauna głębinowa gatunkowy
pierwotnej
* nie występuje w płytkich jeziorach
ZESPOŁY EKOLOGICZNE (GRUPY EKOLOGICZNE)
BENTOS
PLANKTON
PSAMMON
* zespół organizmów związanych z dnem
* organizmy najczęściej drobne
zbiornika (przebywających w strefie bentalnej)
* nie potrafią w aktywny sosów przeciwstawić się
* organizmy zamieszkujące
* zwierzęta osiadłe (gąbki, parzydełkowce),
ruchom wody (są biernie unoszone w toni
wilgotny piasek przybrzeżny
ryjące w dnie oraz poruszające się po jego
wodnej)
powierzchni (pierścienice, mięczaki, nicienie,
* z reguły mają różnorakie wyrostki, kolce i
PERYFITON
stawonogi)
podobne wytwory, zwiększające powierzchnię ciała
* występują także samożywne protisty i rośliny
(zapobiega to opadaniu na dno)
* organizmy osiadłe, żyjące na
* podział
zanurzonych przedmiotach, palach,
- fitoplankton/plankton roślinny (samożywne
kamieniach lub na większych
NEKTON
protisty i rośliny – producenci)
roślinach i zwierzętach osiadłych
- zooplankton/plankton zwierzęcy (cudzożywne
* zwierzęta pływające aktywnie, niezależnie od protisty i zwierzęta – konsumenci) prądu wody
* do pływania używają płetw
* często mają specjalne narządy hydrostatyczne
umożliwiające zmianę głębokości zanurzenia
* głównie głowonogi i ryby, ale także ssaki, ptaki,
gady i płazy wodne
PLEUSTON
* organizmy pływające po powierzchni wody
* zazwyczaj rośliny: rzęsa, salwinia, tropikalny
NEUSTON
hiacynt wodny
* zdarzają się zwierzęta: pływające kolonie żeglarza
* drobne organizmy związane z błoną
portugalskiego
powierzchniową wód stojących
* nadmiar tych organizmów jest niekorzystny, bo
* m.in. nartniki, pluskolce, larwy komarów,
ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w
bakterie i wiele jednokomórkowych protistów
zbiornikach