EKOLOGIA

WŁASNOŚCI

POPULACJI

Populacja

- to zespół

osobników tego samego
gatunku, mogących się
swobodnie krzyżować i wydawać
płodne potomstwo, zajmujący tę
samą niszę ekologiczną, tj.
przestrzeń, która zapewnia im
niezbędne warunki życiowe
(terytorium, schronienie i
pożywienie).

Charakterystycznymi
właściwościami populacji są
m.in.:

•liczebność,
•rozrodczość,
•śmiertelność,
•struktura wiekowa,
•rozprzestrzenianie się,
•struktura przestrzenna.

LICZEBNOŚĆ

- to liczba

osobników składających się
na populację, ich liczbę zaś
przypadającą na określoną
jednostkę powierzchni określa
się jako

ZAGĘSZCZENIE

,

np. 500 sosen/ha,
5 mln okrzemek/m

3

.

•Zmiany liczebności zależą od:

liczby osobników przybywających
do populacji przez

rozród

lub

imigrację

, liczby osobników

ubywających z populacji na drodze

wymierania

lub

emigracji

oraz

czynników środowiskowych.

•Liczebność populacji zmienia się w

czasie, zmiany te obrazuje bilans
liczebności populacji.

Suma fizycznych
i biologicznych czynników,
które nie pozwalają
gatunkowi osiągnąć
maksymalnej liczebności,
nosi nazwę

OPORU

ŚRODOWISKA

.

Tempo wzrostu ilościowego populacji
obrazują dwie

KRZYWE WZROSTU

.

Wzrost może być:

-

ograniczony

(warunkami środowiska,

np. obecnością drapieżników,
klimatem, chorobami) –

krzywa

esowata

.

-

nieograniczony

- wówczas liczba

osobników stale wzrasta
–

krzywa jotowata

.

Krzywe wzrostu populacji:

A – esowata,
B - jotowata

A

B

ROZRODCZOŚĆ

to stosunek liczby nowo
urodzonych osobników do
liczebności całej populacji.

ŚMIERTELNOŚĆ

pojęcie przeciwstawne
rozrodczości, jest to liczba zgonów
w określonej jednostce czasu;
jest warunkowana genetycznie,
fizjologicznie i ekologicznie.

Śmiertelność obrazują tzw.

KRZYWE PRZEŻYWANIA

,

wskazujące na:

• wskaźnik śmiertelności bardzo wysoki,

najczęściej występujący (A),

• wskaźnik śmiertelności wypośrodkowany,

rzadko występujący (B),

• niski wskaźnik śmiertelności wynikający z

umieralności związanej dopiero ze starością, np. u
człowieka (C).

Krzywa typu A jest znamienna dla populacji, którą

cechuje wysoka śmiertelność w okresie

młodocianym,

a jednocześnie znaczna przeżywalność osobników

w wieku zaawansowanym;

np. u ryb morskich produkujących miliony jaj, z

których zaledwie niewielka część przeżywa i rozwija

się w dorosłe osobniki, ponadto u mięczaków, żółwi

i wielu innych organizmów.

Krzywa typu B wskazuje na jednakowe
prawdopodobieństwo śmierci, niezależnie od wieku
osobników. Konsekwencją tego jest równomierny
spadek przeżywalności wraz
z upływem czasu;
taki rozkład śmiertelności wykazują np. zgromadzone
w glebie nasiona z wielu populacji roślin.

Krzywa typu C przedstawia sytuację, w której
do pewnego wieku śmiertelność osobników jest
niewielka, a dopiero w późniejszym wieku
gwałtownie rośnie;
charakterystyczna jest np. dla człowieka, większości
afrykańskich kopytnych (zebry, bawołu), owcy
śnieżnej.

Śmiertelność może być
uwarunkowana przyczynami:

• środowiskowymi

, np. brak pokarmu;

• osobniczymi

, np. starzenie się, brak

opieki nad potomstwem, sposób
rozrodu, wady konstrukcyjne
organizmu;

• populacyjnymi

, np. przegęszczenie,

konkurencja, kanibalizm;

• biocenotycznymi

, np. drapieżnictwo,

pasożyty, organizmy chorobotwórcze.

STRUKTURA WIEKOWA

(rozkład wiekowy)

populacji stanowi udział

w populacji osobników różnych grup wiekowych
(młodych= przedrozrodczych, dojrzałych =
rozrodczych i starych = pozarozrodczych).
Jest to cecha mająca wpływ na rozrodczość
i śmiertelność populacji.
Od udziału różnych grup wiekowych
w populacji zależy aktualny potencjał rozrodczy
i przyszłe losy populacji.

STRUKTURĘ WIEKOWĄ przedstawia się
graficznie w postaci tzw. piramid wiekowych.

W zależności od wieku osobników wyróżnia się
populacje:

• rozwijającą

się, gdzie dominują osobniki młode

(A),

• ustabilizowaną

, gdzie udział poszczególnych grup

wiekowych jest stały

(B),

• wygasającą

, gdzie dominują osobniki stare

(C).

Typy piramid wiekowych:

A - populacja rozwijająca się

,

B - populacja ustabilizowana

,

C - populacja

wymierająca

.

Okresy życia osobniczego : 1 – młodocianego, czyli

przedrozrodczy, 2 - rozrodczego, 3 – starości, czyli

pozarozrodczego.

wg. I Wojciechowskiego, 1987

ROZPRZESTRZENIANIE

polega na przemieszczeniu się
organizmów dorosłych lub
młodocianych (larw, nasion, zarodków)
do wewnątrz lub na zewnątrz populacji.
Przyczynia się to do zmian liczebności
populacji, a zależy głównie od
istniejących barier w środowisku i
ruchliwości (aktywności życiowej)
osobników.

Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania:

• emigracja

, tj. jednokierunkowy ruch

osobników na zewnątrz, opuszczanie
populacji

• imigracja

, tj. jednokierunkowy ruch do

wewnątrz, przybywanie nowych
osobników spoza populacji

• migracja

, tj. ruch dwukierunkowy, czyli

wychodzenie na zewnątrz i powracanie
do wewnątrz, przemieszczanie się
osobników między populacjami.

STRUKTURA PRZESTRZENNA

populacji związana jest z rozprzestrzenianiem się osobników

oraz ich liczebnością, przy czym wyróżnia się

rozmieszczenie (rozkład przestrzenny):

• A) RÓWNOMIERNY

(np. rośliny w sadzie, mniszki,

pingwiny

w kolonii), bardzo rzadka w przyrodzie, obserwuje się ją

w populacjach o ostrej konkurencji wewnątrzgatunkowej;

• B) LOSOWY

, przypadkowe (np. niektóre gatunki drzew

wiatropylnych w lesie mieszanym, muchy), w przyrodzie

raczej rzadko spotykana;

• C) SKUPISKOWY

(np. pąkle, mszyce, antylopy, kolonie

nietoperzy, pawiany, dęby, zwierzęta glebowe) – najczęściej

obserwowana w przyrodzie

.

Typy przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji:
A - rozkład równomierny, B - rozkład losowy, C - rozkład skupiskowy