Czas. Stomatol., 2008, 61, 11, 784-796
© 2008 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Ocena skuteczności uszczelniania bruzd
międzyguzkowych w świetle badań polskich autorów
Evaluation of the effectiveness of fissure sealing as presented
by Polish authors
Michał Fidecki, Elżbieta Jodkowska
Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej IS WUM
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. E. Jodkowska
Summary Streszczenie
Introduction: Materials which seal the occlusal Wstęp: w profilaktyce próchnicy istotną rolę pełnią
surfaces of back teeth play a significant role in the materiały służące do uszczelniania powierzchni żu-
prevention of caries. They also dramatically impede jących zębów bocznych, które skutecznie ogranicza-
the development of caries. ją rozwój choroby próchnicowej.
Aim of the study: To evaluate the effectiveness of Cel pracy: oceniono skuteczność różnych materia-
various sealants used in prevention of caries, and to łów uszczelniających w profilaktyce próchnicy zę-
compare the relationship between retention of these bów oraz określono zależności występujące pomię-
materials and the degree of reduction of caries  in dzy retencją materiałów a stopniem redukcji choroby
given periods. próchnicowej, ujęte w przedziałach czasowych.
Materials and methods: The analysis evaluated Materiał i metody: na podstawie wyników badań
research reports by Polish authors published between opublikowanych przez polskich autorów w latach
1979  2004 to determine the effectiveness of caries 1979  2004 oceniono skuteczność redukcji choroby
reduction in patients aged between 3 and 28 years próchnicowej u osób w wieku 3-28 lat, uzyskaną po
following fissure sealing with various materials. zabiegach uszczelniających bruzdy międzyguzkowe
Results: The analysis revealed that the effectiveness zębów bocznych różnymi materiałami.
of these materials as reflected by caries reduction Wyniki: z analizy badań opublikowanych przez róż-
varies between 21.8% and 100%. nych autorów wynika, że skuteczność ocenianych
Conclusion: The results of studies carried out by materiałów uszczelniających, wyrażona poprzez re-
Polish authors confirm significant, both prophylactic dukcję próchnicy zębów, wahała się w granicach od
and caries-inhibiting action of fissure sealants. 21,8% do 100%
Podsumowanie: na podstawie analizy wyników
badań opublikowanych przez polskich lekarzy sto-
matologów, dotyczących skuteczności uszczelniania
bruzd międzyguzkowych, wykazano istotne, profilak-
tyczne i przeciwpróchnicowe działanie materiałów
uszczelniajÄ…cych.
KEYWORDS: HASA
A INDEKSOWE:
fissure sealants, dental caries, dental materials uszczelnianie bruzd międzyguzkowych, próchnica
zębów, materiały stomatologiczne
784
2008, 61, 11 Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
Wstęp nym zanalizowano skuteczność redukcji próch-
nicy zębów u osób w wieku 3-28 lat, uzyskaną
Poszukiwania metod zapobiegania próchnicy po zabiegach uszczelniania bruzd międzyguz-
doprowadziły do rozpowszechnienia uszczelnia- kowych różnymi materiałami oraz oceniono za-
nia bruzd zębów bocznych (przedtrzonowych i leżność występującą pomiędzy retencją mate-
trzonowych), które dzięki mechanicznej osło- riałów a stopniem redukcji próchnicy.
nie przed wpływem środowiska jamy ustnej, Materiałami użytymi do uszczelniania bruzd
redukcją miejsc retencyjnych i zmniejszeniem zębów przedtrzonowych i trzonowych w ana-
liczby flory bakteryjnej w bruzdach [37], sku- lizowanych pracach były: cyjanoakrylany,
tecznie ograniczyły rozwój choroby próchnico- poliuretany, żywice typu Bis-GMA, cementy
wej. Wysoka efektywność metody uszczelniania szkło-jonomerowe (sz-j), cermety i kompo-
bruzd skłaniała firmy do produkowania coraz to mery. Oprócz typu materiałów uszczelniają-
nowych materiałów oraz ciągłego udoskonala- cych, brano także pod uwagę wiek badanych
nia już istniejących. Stąd wzrastała tym samym oraz rodzaj i liczbę uszczelnionych powierzch-
dostępność tych materiałów na polskim rynku. ni zębów [18]. W zależności od czasu trwa-
Miało to niebagatelne znaczenie, gdyż pod nia obserwacji i daty opublikowanych danych
koniec lat 70 XX wieku u dzieci w wieku 6-7 lat przez różnych autorów, wyniki skuteczności
ponad 50% stałych zębów trzonowych było ob- uszczelniania zębów bocznych pogrupowano
jętych próchnicą, zaś dzieci w wieku 9 lat miały i zanalizowano w przedziałach czasowych:3-6
niemal wszystkie pierwsze zęby trzonowe sta- mies., 12 mies., 24 mies., 3-5 lat oraz 6-15 lat
łe z ubytkami próchnicowymi bądz
wypełnie- a następnie zestawiono tabelarycznie.
niami [34]. Zmniejszenie tej tendencji stało się
istotnym problemem nie tylko klinicznym, lecz Obserwacja po 3-6 miesiÄ…cach od uszczel-
także społecznym. nienia zębów
W artykule opublikowanym w 1994 r. [2]
Cel pracy oceniającym skuteczność Heliosealu zwróco-
no uwagÄ™ na czynniki zmniejszajÄ…ce reten-
Celem pracy była analiza skuteczności róż- cję materiału, tj.: niedoskonałą technikę za-
nych materiałów użytych do uszczelniania biegu (wymagana suchość powierzchni zęba),
bruzd międzyguzkowych zębów bocznych w zmęczenie i zniecierpliwienie małego pacjenta
profilaktyce próchnicy, dokonana na podsta- oraz wynikający z tego pośpiech w wykona-
wie wyników badań opublikowanych przez pol- niu zabiegu, nawisający fałd błony śluzowej,
skich autorów w latach 1979 -2004 oraz ocena utrudniający izolację od wilgoci. Podkreślano
zależności występujących pomiędzy stopniem także, że po uszczelnieniu bruzd mogą zmienić
redukcji choroby próchnicowej, a retencją ma- się warunki zgryzowe, które z czasem prowa-
teriałów uszczelniających, ujętą w przedziałach dzą do powstania węzłów urazowych. Z kolei
czasowych od 3 miesięcy do 15 lat. Szczepańska i wsp. [40] potwierdzili, że reduk-
cja próchnicy zależy od retencji laku oraz od
Materiał i metody infekcji bruzd drobnoustrojami Streptococcus
mutans. Åšredni odsetek bakterii po zabiegu
Na podstawie wyników badań opublikowa- uszczelniania zmniejszył się. Uszczelniacze
nych w polskim piśmiennictwie stomatologicz- zawierające fluor oprócz mechanicznego za-
785
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
bezpieczenia szczelin wpływały również na
ograniczenie rozwoju drobnoustrojów.
W badaniach z 1996 r.[41] dodatkowo
oceniano higienÄ™ jamy ustnej. Stwierdzono,
że jej stan istotnie wpływa na utrzymanie
uszczelniaczy. Im gorsza była higiena, tym
częściej dochodziło do utraty laku. Badania
Szajewskiej  Jarzynki i Wójtowicz [39] wy-
konane po 3 mies. od lakowania potwierdzi-
ły całkowitą retencję i redukcję próchnicy na
poziomie 100%. Wal i wsp [43] opublikowa-
li badania dotyczące zabiegów uszczelniania
zębów trzonowych mlecznych u 3 letnich
dzieci. Zaobserwowali, że we wszystkich
uszczelnionych zębach z wcześniej stwier-
dzonymi ogniskami próchnicy retencja ma-
teriału była lepsza. Według autorów mogło
to być spowodowane efektywniejszym wy-
trawianiem szkliwa (tab. 1).
Obserwacja po 12 miesiÄ…cach od uszczel-
nienia zębów
Pierwsze opublikowane badania dostępne w
bazie Polskiej Bibliografii Lekarskiej pochodzi-
Å‚y z 1979 roku [46]. Autorka do uszczelnienia
bruzd pierwszych zębów trzonowych użyła ma-
teriału Nuva Seal utwardzanego promieniami
ultrafioletowymi. Po 12 miesięcznej obserwacji
stwierdzono redukcję próchnicy w 97,9% przy-
padków. W innej publikacji [16] do uszczelnia-
nia bruzd zastosowano materiał złożony ka-
talizowany chemicznie, przeznaczony do wy-
pełnień ubytków twardych tkanek zęba. Efekt
profilaktyczny wyniósł 95,7%. Chociaż całko-
wita retencja materiału utrzymywała się przez
12 miesięcy, to jednak w miarę upływu czasu
występowała częściowa utrata materiału.
W pracach opublikowanych w 1994 r. [3] oraz
w 1997 r. [35] potwierdzono, że redukcja próch-
nicy zależała od retencji uszczelniacza. Nawet
przy częściowym utrzymaniu się materiału
stwierdzono zmniejszone występowanie próch-
786
-

Fissurit F

Ionosil-Seal

Conseal F
90%
Fissurit F
53%
Helioseal F

85,45%
Helioseal

82,73%
Estiseal LC


78,09%
Deguseal mineral
0

18,30%

Helio-Seal




0

Utrata
Utrata
Retencja
Rodzaj
27,60%
3,90%
częściowa
całkowita
całkowita
materiału
(35,42% kontrola)
(39,7% kontrola)
6
16,4% frekwencja
31,22%
16,88%

Estiseal LC
6
13,3% frekwencja
6
6
91,96%
6
98,21%
6
96,25%
6
100%
6
100% i 98,3%
13,80%
6,80%
3
100%
6

91
95
112
112
112
237
105
140
108
1080
6
6
7
8
8
8
3
6-7
6-12
Wiek
Liczba
Czas
Redukcja
w latach
powierzchni
miesiÄ…ce
próchnicy
badanych
uszczelnionych
obserwacji
lub frekwencja
Autor
1.
Barańska-Gachowska
i wsp., 1994 [1]
2.
Barańska-Gachowska
i wsp., 1994 [2]
3.
Szczepańska
i wsp., 1995 [40]
4.
Szkodny
i
Mangold
. 1996 [41]
5.
Sobczak
i wsp., 1999 [38]
6.
Marczak-Wojtyńska
i wsp., 2000 [26]
7.
Szajewska-Jarzynka
i
Wójtowicz
, 2001 [39]
14-22
8.
Wal
i wsp., 2002 [43]
L.p.
T a b e l a 1. Re
nictwa
2008, 61, 11 Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
nicy w porównaniu z zębami kontrolnymi.
Wprowadzenie materiału Jonosit Seal [27],
będącego połączeniem cementu sz-j z jonome-
rowym wypełniaczem oraz oligo i polikarbok-
sylowych kwasów z żywicami, okazało się trwa-
łym wypełniaczem bruzd. Po zastosowaniu tego
materiału stwierdzono bardzo niską frekwencję
próchnicy w bruzdach zębów objętych bada-
niem. Ogniska próchnicowe występowały tylko
w obrębie zębów z całkowita utratą laku. W pu-
blikacji dotyczącej oceny 3 materiałów uszczel-
niających [31] zwrócono uwagę na niezadowa-
lające wyniki retencji cementów sz-j, których
użycie należy ograniczyć np.: przy braku kon-
troli wilgotności, przy częściowo wyrzniętym
zębie lub u pacjentów niepełnosprawnych.
Na podstawie danych opublikowanych w
2001 r. [37], porównujących dwa materiały
 jeden kompomer i drugi oparty na żywicy
typu Bis GMA, podkreślono zalety kompo-
merów, które są łatwe w użyciu, wytrzyma-
łe pod względem chemicznym i fizycznym
oraz uwalniają fluor. Stwierdzono brak różnicy
pomiędzy stosowanym uszczelniaczem i jego
retencją oraz stopniem redukcji próchnicy a
utrzymaniem materiału (tab. 2)
Obserwacja po 24 miesiÄ…cach od uszczel-
nienia zębów
Wyniki dwuletnich obserwacji uszczelnie-
nia zębów materiałem Concise Brand White
Sealant System [13] katalizowanym chemicz-
nie wykazały redukcję próchnicy w 94,4%
przypadków. Zauważono istotną zbieżność po-
między redukcją próchnicy a retencją mate-
riału na powierzchniach ocenianych zębów.
Zastosowanie różnych materiałów uszczel-
niających pozwoliło określić wpływ użyte-
go materiału na efekt profilaktyczny zabiegu
uszczelnienia bruzd. Po uszczelnianiu bruzd
odsetek redukcji próchnicy po 24 miesiącach
był wysoki i wynosił aż 93,7%. Najwyższy
787
Rodzaj
materiału

lak Nuva Seal

Dyract Seal
25%
Helio-Seal
1,6%
Contact-Seal
20,60%
Concise WS
97,60%
Fuji III



38%
Utrata
Utrata
60,6%
15,5%
Helio-Seal
57,5%
12,12%
Pit Fissure Sealant
7,96%
5,31%
Helioseal F
37,47%
20,39%
Helio-Seal
12,20%
6,50%
Jonosit Seal
częściowa
całkowita
około 25%
około 25%
Helioseal
Redukcja
próchnicy
(57,58% kontrola)
86,3% (żuchwa)
96,8% brak retencji
96,87%
9,12% przy całkowitej retencji

12
97,90%
12
9,09% frekwencja
12
14,87% frekwencja
12
100% przy całkowitej retencji
35%
12
91% (szczęka),
12
100% całkowita retencja,
12
92,13%
12
90,27%
76
47
66
230
363
120
599
123
300
256
7
8
7-8
6-8
6-17
Wiek
Liczba
Czas
w latach
powierzchni
miesiÄ…ce
badanych
uszczelnionych
obserwacji
lub frekwencja
Autor
1.
Wójtowicz
, 1979 [46]
2.
Felkowska-Mielnik
i wsp., 1993 [5]
3.
Barańska-Gachowska
i wsp., 1994 [3]
6
4.
A
uczaj-Cepowicz
i wsp., 1994 [25]
5.
Pawłowska
i wsp., 1997 [35]
6.
Marczuk-Kolada
i wsp., 1999 [27]
7.
Marzec-Koronczewska
i wsp., 1999 [31]
6-8
8.
Sikorska-Jaroszyńska
i wsp., 2001 [37]
6
L.p.
T a b e l a 2. Redukcja próchnicy oraz częściowa lub całkowita retencja materiałów uszczelniających w obserwacjach 12 mies. na podstawie piśmiennictwa
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
odsetek redukcji próchnicy (95,7%) odnoto- tj: dobre wiązanie z niewytrawionym szkli-
wano po zastosowaniu Concise Enamel Bond wem i zębiną oraz oddawanie fluorków do
System [16]. Po zastosowaniu uszczelniacza otaczającego szkliwa, okazały się przydatne
Nuva Seal katalizowanego promieniami UV do uszczelniania bruzd. Chociaż potwierdzo-
[11], zwrócono uwagę na trudności techniczne no ich skuteczność w redukcji próchnicy, to
związane ze stosowaniem materiałów polime- jednak stwierdzono, że wraz z upływem czasu
ryzowanych UV w porównaniu z materiałami częściej dochodzi do powstania częściowych
polimeryzowanymi chemicznie. lub całkowitych ubytków w materiale uszczel-
W innych pracach [29, 30] oceniono za- niającym. Wpływ na lepszą retencję cementów
dowalającą retencję materiału Delton oraz sz-j w bruzdach zębów może mieć zastosowa-
jego skuteczność w redukcji próchnicy. Z nie materiału łączącego Syntac, ułatwiającego
kolei Jańczuk i Marzec-Koronczewska [8] połączenie ze zmineralizowanymi tkankami
opublikowali wyniki uzyskane po 2 latach zęba oraz zastosowania na utwardzony cement
od uszczelnienia bruzd zębów u 847 dzie- warstwy żywicy Heliobond [17]. Również
ci 7-letnich, zamieszkujących siedem miast oceniony materiał uszczelniający na bazie ce-
wojewódzkich. Uzyskane wyniki nie tylko mentu sz-j wzbogacony pierwiastkami cynku
potwierdziły skuteczność zapobiegawczego i fluoru [14] wykazywał wysoką retencję oraz
uszczelniania bruzd zębów bocznych u dzie- poprawę działania przeciwpróchnicowego po-
ci, lecz stały się podstawą do wprowadze- przez obecność dodatkowych pierwiastków.
nia masowego profilaktycznego programu Ocena kliniczna retencji i przeciwpróchnico-
uszczelniania pierwszych zębów trzonowych wego działania dwóch materiałów Helioseal F
stałych u polskich dzieci, który zrealizowano i Ultraseal XT potwierdziła większą skutecz-
w 1992 roku. ność przed próchnicą materiału Ultraseal XT
Ciepły i wsp. [4] na podstawie 2 letnich ob- niż laku Helioseal F [45].
serwacji podkreślili, że utrzymanie materia- Z oceny skuteczności uszczelniania bruzd
łu w bruzdach zależy przede wszystkim od zębów za pomocą półpłynnych materiałów
możliwości dokładnego wykonania zabiegu. złożonych lub półpłynnego materiału kompo-
U dzieci pobudliwych, u których wystąpiły merowego, niebędących klasycznymi mate-
trudności z utrzymaniem suchości pola zabie- riałami uszczelniającymi wynika, że frekwen-
gowego częściej stwierdzono ubytki materia- cja próchnicy wzrasta proporcjonalnie wraz
łu. Również Jodkowska [12] po 2 letniej oce- z utratą materiału uszczelniającego. Nie we
nie materiałów uszczelniających użytych z lub wszystkich zębach z całkowitym brakiem ma-
bez pośrednich systemów wiążących zwróciła teriału uszczelniającego stwierdzano próchni-
uwagę, że długotrwała retencja materiałów ma cę, co autorzy wiążą z prawdopodobną obec-
istotne znaczenie. Tak długo jak utrzymywał nością w głębszych częściach bruzd niewi-
się materiał uszczelniający nie dochodziło do docznych makroskopowo pozostałości mate-
powstania próchnicy. Równocześnie ocena kli- riału uszczelniającego [22] (tab. 3).
niczna materiałów uszczelniających użytych z
lub bez pośrednich systemów wiążących, nie Obserwacja po 3-5 latach od uszczelnie-
potwierdziła różnic w ich retencji. Także ma- nia zębów
teriały uszczelniające na bazie cementów sz-j. Wyniki zapobiegania próchnicy na po-
[7, 32, 42], ze względu na ich właściwości, wierzchni zębów żujących uzyskane po 5 la-
788
T a b e l a 3. Redukcja próchnicy oraz częściowa lub całkowita retencja materiałów uszczelniających w obserwacjach 24 mies. na podstawie piśmiennictwa
Wiek Liczba Czas Redukcja
Utrata Utrata Rodzaj
L.p. Autor badanych uszczelnionych obserwacji lub frekwencja
częściowa całkowita materiału
w latach powierzchni miesiące próchnicy
1. Jodkowska, 1983 [13] dzieci 180 24 94,40% 5% 2,77% Concise Brand White
Sealent System
2. Wójtowicz, 1983 [47] 7-8 80 24 100% 16,7-% 1,20% Kerr
237 92,45% 21,64% 4,76% Nuva Seal
3. Jodkowska, 1984 [16] 190 24 95,70% 1,57% 2,63% Concise EBS
4. Jodkowska, 1984 [11] 7-13 190 24 91,20% 6,85% 3,68% Nuva Seal
5. Marzec-Koronczewska, 1991 [29] 6-8 608 24 96,70% 7,10% 5,10% Delton
6. Marzec-Koronczewska, 1991 [30] 156 24 9,30% 8% Delton
7. Jańczuk, Marzec-Koronczewska, 1993 [8] 7 1528 24 43,7%  37% Delton
8. Ciepły i wsp., 1994 [4] 6-14 395 24  
9. Jodkowska, 1996 [12] 11-12 134 24  14,10% 14,10% Concise LCWS i
Helioseal
132 15,10% Helioseal/Syntac Concise
LCWS/Scotchbond
10. Jodkowska, 1996 [15] 7-8 50 24 100% 16% 64% Chemadent G-J
66% Fuji III LC
11. Marzec-Koronczewska, 1997 [28] 6-7 470 24 100% całkowita retencja, 20% 15% Visio-Seal
88,4% częściowa retencja,
72% brak retencji
12. Jodkowska, 1998 [17] 6-7, 11-12 135 24 100% 23,70% 14,10% Vivaglass-Base
13. Jodkowska, 1998 [14] 6-12 393 24 100% całkowita retencja, 9,40% 3,80% Jonosit Seal
91,9% częściowa retencja,
60% brak retencji
14. Wędrychowicz-Welman, 2001 [45] 7-12 162 24 1,23% frekwencja przy częściowej 23,46% 22,22% Helioseal F
5,56 brak
137 0,73% frekwencja przy częściowej 13,87% 12,41% UltraSeal XT plus
3,65% brak
15. Jodkowska i Raczyńska, 2003 [22] 11-12 675 24 29,7% 29,7% 12,60% Arabsk Flow, Reference
Flow, Revolution, Tetric
Flow, Flow Line, Dyract
Flow
2008, 61, 11
Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
789
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
tach od zastosowania czterech materiałów twierdziły retencję materiałów na żujących po-
uszczelniających (Contact-Seal, Helioseal, wierzchniach zębów. Obecność próchnicy po-
Evicrol i Prisma-Shield) potwierdziły znacz- zostawała w ścisłej zależności od utrzymywa-
ną redukcję próchnicy po uszczelnianiu bruzd nia się materiałów uszczelniających. W przy-
międzyguzkowych pomiędzy drugim a piątym padku całkowitej retencji materiału uszczel-
rokiem obserwacji. Odsetek retencji wszyst- niającego redukcja próchnicy wyniosła 99,6%,
kich zastosowanych materiałów poza materia- zaś przy całkowitej utracie materiału po 5 la-
łem Evicrol  Fissur był do siebie zbliżony. Dla tach, redukcja próchnicy wyniosła 69%.
Evicrolu wyniósł 0%. Z kolei retencja materia- W badaniach wykonanych po 5 6 latach od
łu uszczelniającego bruzdy międzyguzkowe zabiegu uszczelniania bruzd Mielnik-Błaszczak
oceniana po dwóch latach zależała od zasto- i Rutka [33] uzyskały około 65% redukcję
sowanego materiału. Natomiast po tym czasie próchnicy. Frekwencja próchnicy wzrastała
rodzaj użytego materiału nie miał wpływu na wówczas, gdy dochodziło do całkowitej utra-
utrzymanie się jego w bruzdach zębów trzo- ty materiału uszczelniającego.
nowych [20]. Wędrychowicz-Welman [44] na podstawie 3
Także stopień redukcji próchnicy po 5 latach letnich obserwacji stwierdziła lepszą retencję
od jednorazowej aplikacji dziewięciu różnych materiału Ultraseal XT na powierzchni zębów
materiałów, wśród których były materiały zło- przedtrzonowych, niż trzonowych. W przypad-
żone katalizowane chemicznie bądz
światłem kach częściowej lub całkowitej utraty materia-
wyniósł 71,25%. Dla materiału Concise EBS łu uszczelniającego dochodziło do progresji
aż 73%, zaś dla pozostałych materiałów 60%. próchnicy. Występowała, zatem istotna zależ-
Nie stwierdzono istotnej różnicy pomiędzy za- ność pomiędzy stopniem redukcji próchnicy a
stosowaniem materiału światłoutwardzalnego retencją materiału uszczelniającego (tab. 4).
lub chemoutwardzalnego. StÄ…d ich retencja nie
zależała od zastosowanego materiału [10]. Obserwacja po 6-15 latach od uszczelnie-
Wyniki badań opublikowane w 2001 roku nia zębów
[6] nie powierdziły istotnego profilaktyczne- U 17 -18 letniej młodzieży po 10 latach od
go wpływu uszczelniania bruzd pierwszych zabiegu stwierdzono, że tylko 20% uszczel-
stałych zębów trzonowych na wartość wskaz
- nionych zębów uległo próchnicy, zaś aż 86,8%
ników epidemiologicznych w dłuższym prze- zębów nie pokrytych materiałem uszczelnia-
dziale czasowym (brak wpływu na wskaz
nik jącym (grupa kontrolna). Wszystkie użyte do
PUW). Stąd sugerowano, że powinny nastąpić lakowania zębów materiały wraz z upływem
zmiany w indywidualnych programach pro- czasu tracąc retencję nie zapobiegały sku-
filaktycznych zależne od oceny, tzw. ryzyka tecznie próchnicy [9]. Na podstawie obserwa-
próchnicy (dzieci niepełnosprawne, dzieci za- cji dzieci szkolnych po 8 latach od pokrycia
liczane do grupy wysokiego ryzyka próchni- bruzd pierwszych stałych zębów trzonowych,
cy oraz osoby z zaobserwowanymi głębokimi Remiszewski [36] zwrócił uwagę, na koniecz-
bruzdami na powierzchni żującej zębów). ność wcześniejszego uszczelniania bruzd w
Inne badanie [21], do którego użyto materia- programach profilaktyki przeciwpróchnicowej
łów uszczelniających na bazie cementu sz-j z już u 5-6 letnich dzieci, nie zaś dopiero u 7
zawartością cynku i fluoru (Jonosit Seal DMG) letnich.
po 60 miesiącach w 77,5% przypadków po- Najdłuższe obserwacje skuteczności uszczel-
790
T a b e l a 4. Redu -
nictwa
Wiek Liczba Czas Redukcja
Utrata Utrata Retencja Rodzaj
L.p. Autor badanych uszczelnionych obserwacji lub frekwencja
częściowa całkowita całkowita materiału
w latach powierzchni lata próchnicy
1. Jodkowska i Bugaj, 1993 [20] 7-8 90 5 63,30% 16,6% 17,7%  Contact-Seal.
Helioseal,
Prisma-Shield
30 0% 30% 56,6%  Evicrol-Fissure
2. Jodkowska, 1993 [10] 7-12 250 5 71,25%  19,6%  Helioseal,
Nuva-Seal,
Prisma-Shield
530 60%  14,9%  Concise BWSS,
Concise EBS,
Contact-Resin, Delton,
Evicrol-Fissur, Oralin
3. Szymańska, 1993 [42] 6 135 5 53,50% 30% 55,8%  Contact Seal
4. Jodkowska, 1994 [19] 7-12 400 3 80,40% 6% 5,75%  Concise LCWS
85,50% 5% 66,5%  Fuji Ionomer typ III
5. Mielnik-BÅ‚aszczak i Rutka, 2000 [33] 6-12 400 5 64,90%  41,3%  Helioseal
6. Hilt, 2001 [6] 7-12 1304 5  13,5% 45,9%  
7. Wędrychowicz-Welman, 2004 [44] 7-8 94 3 92,86%   70% UltraSeal XT plus
11-12 308   70% UltraSeal XT plus
2008, 61, 11
Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
791
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
niania bruzd zębowych zostały opisane w 1999 latach wyniósł odpowiednio 54%, a  net gain
roku [18]. U 270 dzieci 7-8 letnich uszczelnio- 26 (tab. 5).
no powierzchnie żujące 1980 zębów. Dzieci
podzielono na trzy grupy w zależności od licz- Omówienie wyników i dyskusja
by uszczelnionych zębów. W I grupie uszczel-
niono 180 pierwszych trzonowych zębów sta- Na podstawie danych opublikowanych w
łych, w II  360 pierwszych trzonowych zębów polskim piśmiennictwie stomatologicznym
stałych, zaś w grupie III  1440 zębów sta- (lata 1979-2004) zanalizowano skuteczność
łych (przedtrzonowych, pierwszych i drugich różnych materiałów uszczelniających w pro-
trzonowych). Do uszczelniania zastosowano filaktyce przeciwpróchnicowej u osób w wieku
obecne wówczas na rynku materiały typu Bis- 3-28 lat oraz oceniono zależności występujące
GMA katalizowane promieniami UV (Nuva- pomiędzy stopniem redukcji choroby próchni-
Seal System) oraz chemicznie (Concise Brand cowej a retencją materiałów uszczelniających.
White Sealant  System i Concise Enamel Wśród ocenianych w pracach materiałów uży-
Bond System). Dzieci obserwowano przez 15 tych do uszczelniania bruzd zębów przedtrzo-
lat. Do 2 lat badania kontrolne wykonywano nowych i trzonowych były: cyjanoakrylany,
co 6 mies., a póz
niej co 12 mies. poliuretany, żywice typu Bis-GMA, cemen-
Spośród 360 dzieci (270 po zabiegach oraz 90 ty sz-j oraz cermety i kompomery. Okres ob-
grupa kontrolna) objętych badaniem wstępnym, serwacji skuteczności ocenianych materiałów
po 15 latach skontrolowano 137 osób (38%). podawany przez różnych autorów wahał się w
Stwierdzono, że wraz z upływem czasu spadał granicach od 3 mies. do 15 lat [18, 43].
odsetek zębów uszczelnionych z całkowitą re- W zależności od czasu obserwacji publi-
tencją materiału. Po 15 latach wyniósł on 29% kowanych wyników skuteczności uszczelnia-
obserwacji (spadek 3,5 krotny), Wzrastał nato- nia bruzd zębów bocznych, analizowane dane
miast odsetek zębów z retencją częściową lub zgrupowano w przedziałach czasowych: 3-6
brakiem materiału uszczelniającego. mies., 12 mies., 24 mies., 3-5 lat oraz 6-15 lat.
Redukcja próchnicy wyrażona odsetkiem I tak po uszczelnieniu 2192 powierzchni zę-
zębów zabezpieczonych przed próchnicą w I bów, w czasie 3-6 mies. obserwacji, uzyska-
grupie dla pierwszych stałych zębów trzono- no redukcję próchnicy na poziomie 97,8%.
wych wyniosła po 15 latach 59%. Oceniono Retencja materiałów uszczelniających wy-
także wskaz
nik  net gain , tak zwany czysty niosła 77,8%, zaś całkowita utrata materiału
zysk, określający rzeczywistą liczbę zębów uszczelniającego stanowiła 7,6% przypadków.
zabezpieczonych przed próchnicą w wyniku [1, 2, 26, 38, 39, 40, 41, 43].
zabiegu uszczelniania bruzd. Jego wartość w Na podstawie 12 miesięcznych obserwa-
I grupie wyniosła 40%, w II grupie 36% zaś cji 2293 powierzchni zębowych pokrytych
wartość  net gain 16. Z kolei w III grupie, materiałem uszczelniającym, uzyskaną re-
po uszczelnieniu wszystkich zębów bocznych, dukcję próchnicy zębów oceniono na 95,4%.
dla pierwszych stałych zębów trzonowych wy- Całkowita utrata materiału uszczelniającego
nosiła odpowiednio 59%, a  net gain 31, zaś wyniosła 21,3%, zaś częściowa 31,2% [3, 5,
dla zębów przedtrzonowych 56% i  net gain 25, 27, 31, 35, 37, 46]. Ocena 6395 uszczel-
10. Dla pierwszych i drugich stałych zębów nionych powierzchni zębów po 24 miesią-
trzonowych odsetek redukcji próchnicy po 15 cach obserwacji wykazała redukcję próchnicy
792
2008, 61, 11 Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
o 83,7%, całkowitą utratę materiału w 16,1%
oraz częściową w 9,6% przypadków [4, 8, 11,
12, 13, 14, 15, 16,17, 22, 28, 29, 30, 45, 47].
Z kolei na podstawie 3-5 letnich obserwacji
3941 zębów pokrytych materiałem uszczel-
niającym, oceniona redukcja próchnicy utrzy-
mywała się na poziomie 63,5%, zaś całkowi-
ta utrata materiału uszczelniającego wyniosła
36,0%, a częściowa 16,9% [6, 10, 19, 20, 33,
42, 44].
Ocena 3217 powierzchni zębów bocznych
dokonana po 6-15 latach od zabiegów uszczel-
niania bruzd wykazała redukcję próchnicy zę-
bów na poziomie 60,1%. Do całkowitej utra-
ty materiału uszczelniającego doszło w 32%
przypadków, zaś częściowej w 18,3% [9, 18,
21, 24, 33, 36]
Z analizy wyników badań opublikowanych
w polskim piśmiennictwie stomatologicznym
wynika, że skuteczność ocenianych materia-
łów wyrażona poprzez redukcję próchnicy wa-
hała się w granicach od 36% do 100% [10,
12, 17, 18, 25, 27, 38, 39]. Większość auto-
rów ocenianych publikacji podkreśliła zwią-
zek występujący pomiędzy czasem upływa-
jącym od zabiegu uszczelniania bruzd zębo-
wych, a retencją materiałów uszczelniających
i redukcją próchnicy zębów.
Na podstawie wyników uzyskanych z ana-
lizy piśmiennictwa stomatologicznego można
określić wymagania warunkujące powodzenie
zabiegu uszczelniania bruzd. SÄ… to:
1) właściwa ocena kliniczna zębów zakwa-
lifikowanych do zabiegu,
2) dobra izolacja od wpływu wilgoci i śli-
ny,
3) wykonanie zabiegu zgodnie z zalecenia-
mi danego producenta materiału,
4) staranne wykonanie zabiegu,
5) korekta wysokości zwarcia,
6) kontrola utrzymania materiału uszczel-
niającego bruzdy na powierzchni zęba.
793
Rodzaj
Sealent System
Brand White Sealent
System

Concise Brand White

Nuva Seal

Concise EBS

Oralin

Contact Seal






35,2%
Helioseal
5%
93%
Contact Seal
Utrata
Utrata
35,5%
36,5%
Nuva Seal i Concise
częściowa
całkowita
materiału
Redukcja
próchnicy
50%
64%
53,3%
83,3% częściowa retencja,
69% brak retencji
7
42%
8
40,9%
6
68,32%
5
99,6% całkowita retencja,
14%
8,5%
Ionosit-Seal
10
68%
15
od 36% do 59%
44
88
180
190
190
202
343
1980
7-8
7-8
7-15
6-12
6-12
Wiek
Liczba
Czas
w latach
powierzchni
lata
badanych
uszczelnionych
obserwacji
lub frekwencja
Autor
1.
Jodkowska
, 1991 [9]
2.
Kruszyńska-Rosada
i
Borysewicz-Lewicka
, 1994 [24]
7-8
3.
Remiszewski
, 1994 [36]
4.
Jodkowska
, 1999 [18]
5.
Mielnik-BÅ‚aszczak
i
Rutka
, 2000 [33]
6.
Jodkowska
i
Raczyńska
, 2003 [21]
L.p.
T a b e l a 5. Redukcja próchnicy oraz częściowa lub całkowita retencja materiałów uszczelniających w obserwacjach 6-15 letnich na podstawie piśmiennictwa
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
Koziarz A, Szkodny K, Grygier K: Roczne ob-
Podsumowanie
serwacje kliniczne skuteczności działania w
profilaktyce próchnicy materiału Helioseal.
PodsumowujÄ…c ponad 25 letni, intensyw-
Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 1994, 6/7:
ny okres badań polskich lekarzy stomatolo-
14-15.
gów nad skutecznością zabiegu uszczelniania
4. Ciepły J, Fijał D, Kwapińska H, Pelc M:
bruzd wykazano jednoznacznie na profilak-
Dwuletnie obserwacje zastosowania laków
tyczne i przeciwpróchnicowe działanie ma-
szczelinowych w profilaktyce próchnicy.
teriałów uszczelniających. Wydawać by się
Stomatol Klin 1994, 15: 85-88.
mogło, że metoda ta powinna być obecnie
5. Fetkowska-Mielnik K, Szymańska J, Marzec
standardem postępowania profilaktycznego u
P, Krawczyk D: Roczne obserwacje zastoso-
dzieci. Jednak tak nie jest. W 1995 roku [7] wania laków szczelinowych Helioseal i Pit
Fissure Sealant w zębach szóstych u dzie-
okazało się, że pomimo redukcji próchnicy u
ci 7-letnich. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj
polskich 12 letnich dzieci (średnio o 28,5%),
1993, 1/2: 36-38.
choroba próchnicowa zębów szóstych nie ule-
6. Hilt A: Pięcioletnia ocena skuteczności pro-
gła zmniejszeniu. Pomiędzy 6 a 12 rokiem ży-
gramu profilaktycznego lakowania bruzd zÄ™-
cia, aż 89,3% dzieci miało przynajmniej jeden
bów pierwszych trzonowych stałych przepro-
ząb szósty dotknięty próchnicą, a 24,4% 18 let-
wadzonego w A
odzi. Przegl Stomatol Wieku
nich osób utraciło przynajmniej jeden ząb szó-
Rozwoj 2001, 3/4: 103-108.
sty z tego powodu. Z kolei dane opublikowa-
7. Jańczuk Z, Banach J, Lisiecka K: Stan na-
ne w 2005 roku wskazały, że w Polsce tylko u
rządu żucia polskiej populacji, Pomorska
9% dzieci 6 letnich stwierdzono obecność na
Akademia Medyczna w Szczecinie, 1990.
powierzchni żującej zębów stałych materiału
8. Jańczuk Z, Marzec-Koronczewska Z: Dwulet-
uszczelniajÄ…cego.
nie wyniki lakowania zębów szóstych prepa-
W populacji 12 letnich dzieci jedynie 22,6% ratem chemoutwardzalnym Delton u 7-lat-
ków w Polsce. Mag Stomatol 1993, 3, 9: 12-
korzystało z indywidualnych, profesjonal-
-14.
nych metod zapobiegania próchnicy i miało
9. Jodkowska E: DÅ‚ugoterminowe obserwacje
uszczelnione powierzchnie żujące zębów sta-
kliniczne nad skutecznością profilaktyczne-
Å‚ych [23].
go zabiegu uszczelniania bruzd międzyguz-
kowych. Mag Stomatol 1991, 1, 5: 9-11.
Piśmiennictwo
10. Jodkowska E: DÅ‚ugoterminowe obserwacje
kliniczne nad skuteczności różnych uszczel-
1. Barańska-Gachowska M, Szkodny K, Grygier
niaczy w zapobieganiu próchnicy powierzch-
K, Lisiewicz-Dyduch J: Badania skuteczno-
ni żujących. Mag Stomatol 1993, 2, 1: 42-45.
ści materiału Estiseal LC zastosowanego w
11. Jodkowska E: Dwuletnie badania kliniczne
profilaktyce próchnicy pierwszych trzono-
po zastosowaniu materiału uszczelniającego
wych zębów stałych u dzieci 6-letnich. Mag
Nuva-Seal. Czas Stomatol 1984, 37, 12: 917-
Stomatol 1994, 4, 6: 13-20.
-929.
2. Barańska-Gachowska M, Postek-Stefańska
L, Grygier K, Koziarz A: Kliniczna ocena wy- 12. Jodkowska E: Dwuletnia kliniczna ocena
utrzymywania uszczelniaczy, użytych z lub
pełniacza bruzd i szczelin Helioseal w profi-
laktyce próchnicy zębów. Obserwacje 6-mie- bez pośrednich systemów wiązania. Przegl
sięczne. Czas Stomatol 1994, 47, 9: 594-599, Stomatol Wieku Rozwoj 1996, 1, 13: 22-25.
3. Barańska-Gachowska M, Postek-Stefańska L, 13. Jodkowska E: Dwuletnie obserwacje klinicz-
794
2008, 61, 11 Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych
ne po zastosowaniu materiału uszczelniają- 22. Jodkowska E, Raczyńska M: Ocena skutecz-
cego Concise Brand White Sealant System. ności zabiegu uszczelniania bruzd zębów sta-
Czas Stomatol 1985, 38, 1: 1-8. łych półpłynnymi materiałami złożonymi i
kompomerami. Dent Med Probl 2003, 40, 2,
14. Jodkowska E: Dwuletnie obserwacje klinicz-
299-303.
ne skuteczności uszczelniacza Ionosit-Seal w
profilaktyce próchnicy zębów trzonowych i 23. Jodkowska E, Wierzbicka M, Szatko F: Stan
przedtrzonowych. Stomatol Współcz 1998, 5, zdrowia jamy ustnej oraz potrzeby profilak-
3: 176-178. tyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat w
Polsce, w pierwszych latach procesu integrac-
15. Jodkowska E: Kliniczna ocena porównawcza
ji europejskiej , Ministerstwo Zdrowia 2005.
wybranych uszczelniaczy z cementów szkla-
no-jonomerowych w profilaktyce zębów sta- 24. Kruszyńska-Rosada M, Borysewicz-Lewicka
M: Profilaktyczne uszczelnianie bruzd zębo-
łych. Obserwacje 24-miesięczne. Stomatol
wych lakiem Contact-Seal u dzieci  7-let-
Współcz 1996, 3, 2: 116-120.
nie obserwacje kliniczne. Przegl. Stomatol
16. Jodkowska E: Obserwacje kliniczne po zasto-
Wieku Rozwoj 1994, 5: 12-15.
sowaniu materiału złożonego Concise Enamel
25. A
uczaj-Cepowicz E, Zdanowicz-Wiloch J:
Bond System do uszczelnienia powierzchni
Ocena skuteczności dwóch wybranych laków
·Å¼ujÄ…cej zÄ™bów. Czas Stomatol 1984, 37, 11:
szczelinowych w profilaktyce próchnicy po-
839-846.
wierzchni zgryzowych pierwszych stałych
17. Jodkowska E: Ocena kliniczna skuteczności
trzonowców. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj
cementu szklano-jonomerowego Vivaglass-
1994, 5: 40-42.
Base firmy Vivadent w profilaktyce próch-
26. Marczak-Wojtyńska A, Kołmider M, Renata
nicy zębów trzonowych. Stomatol Współcz
Koprowska R, Wiesława Sędrowicz W:
1998, 5, 6: 409-411.
Wstępna ocena kliniczna laku Ionosit-Seal.
18. Jodkowska E: Skuteczność zabiegu uszczel-
Stomatol Współcz 2000, 7, 1: 21-23.
niania bruzd międzyguzkowych w świetle od-
27. Marczuk-Kolada G, Barbara Szafrańska-
ległych obserwacji klinicznych i badań labora-
Perkowska B: Roczna ocena utrzymania laku
toryjnych: rozprawa habilitacyjna/. Akademia
Jonosit-Seal w zębach trzonowych i przed-
Medyczna Instytut Stomatologii, Zakład
trzonowych. Nowa Stomatol 1999, 4, 4:
Stomatologii Zachowawczej w Warszawie.
9-11.
Warszawa. Wydaw. AM, 1999-146.
28. Marzec-Koronczewska Z: Dwuletnie obser-
19. Jodkowska E: Trzyletnie obserwacje porów-
wacje skuteczności laku Visio-Seal w profi-
nawcze skuteczności uszczelniaczy tradycyj-
laktyce próchnicy zębów pierwszych trzono-
nych i cementów szklano-jonomerowych w
wych stałych u dzieci. Mag Stomatol 1997. 7,
zapobieganiu próchnicy. Stomatol Współcz
7: 23-25.
1994, 4: 307-311.
29. Marzec-Koronczewska Z: Utrzymanie laku
20. Jodkowska E, Bugaj J: Pięcioletnie bada-
Delton i redukcja próchnicy w zębach bocz-
nia kliniczne nad skutecznością materia-
nych. Czas Stomatol 1991, 44, 6: 405-410.
łów Contact-Seal, Helioseal, Evicrol-Fissur i
Prisma-Shield w zapobieganiu próchnicy po- 30. Marzec-Koronczewska Z: Skuteczność
wierzchni żujących. Mag Stomatol 1992, 2, uszczelniania bruzd międzyguzkowych la-
6: 8-13. kiem Delton w wykonaniu stomatologa i hi-
gienistki. Czas Stomatol 1991, 44, 7/8: 500-
21. Jodkowska J, Raczyńska M: Ocena skutecz-
-503.
ności uszczelniania zębów bocznych u dzieci
materiałem lonosit-Seal w profilaktyce próch- 31. Marzec-Koronczewska Z, Suszczewicz A:
nicy  obserwacje pięcioletnie. Stomatol Ocena porównawcza cementu glasjonome-
Współcz 2003, 10, 5: 31-33. rowego Fuji Ionomer III i laku bis-GMA
795
M. Fidecki, E. Jodkowska Czas. Stomatol.,
Concise White Sealant zastosowanych do Doniesienie wstępne. Czas Stomatol 1995,
uszczelniania bruzd zębów szóstych. Mag 48, 12: 769-773.
Stomatol 1999, 9, 5: 20-23.
41. Szkodny K, Mangold D: Badania porównaw-
32. Mejare I, Mjór I A: Glass ionomer and resin- cze utrzymania wypełniaczy bruzd i szczelin:
based fissure sealants: a clinical study. Eur J Heliosealu, Estisealu LC i Fissuritu F w zÄ™-
bach stałych. Mag Stomatol 1996, 6, 12: 33-
Oral Sci 1990, 98, 345.
35.
33. Mielnik-BÅ‚aszczak M, Rutka D:
42. Szymańska J: Wybrane aspekty kliniczne za-
DÅ‚ugoterminowa kliniczna ocena lakowania
stosowania laku szczelinowego Contact-Seal
bruzd w profilaktyce próchnicy zębów. Przegl
w profilaktyce próchnicy powierzchni żują-
Stomatol Wieku Rozwoj 2000, 3/4: 87-90.
cych. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 1993,
34. Obersztyn A: Próchnica zębów i jej zapobie-
3: 25-27.
ganie; PZWL, Warszawa 1978.
43. Wal A, Sosnowska-Boroszko A, Kochanek
35. Pawłowska E, Wochna-Sobańska E,
A, Kryńska A, Grudzień A, Zakrzewska M,
Szczepańska J: Kliniczna ocena zębów zala-
Drózd J, Osiejuk J, Sołtan A: Uszczelnianie
kowanych Heliosealem po roku od wykona-
zębów trzonowych mlecznych u dzieci 3-
nia zabiegu. Nowa Stomatol 1997, 2, 1/2: 17-
-letnich jako metoda profilaktyki próchnicy.
-20.
Nowa Stomatol 2002, 7, 2: 51-54.
36. Remiszewski A: Zastosowanie uszczelniaczy
44. Wędrychowicz-Welman A: Trzyletnia ocena
bruzd w zębach pierwszych trzonowych u
kliniczna laku szczelinowego zawierajÄ…cego
dzieci szkolnych  badania 8-letnie. Stomatol
fluor UltraSeal XT plus u dzieci szkolnych.
Współcz 1994, 2: 130-132.
Dent Forum 2004, 30, 1: 17-22.
37. Sikorska-Jaroszyńska M H J, Mielnik-
45. Wędrychowicz-Welman A: Ocena klinicz-
BÅ‚aszczak M, Borowska M, Krawczyk D:
na zawierających fluor laków szczelinowych
Ocena kliniczna utrzymania laku Helioseal
Helioseal F i Ultra Seal XT w profilaktyce
F i Dyract Seal w pierwszych stałych zę-
próchnicy zębów u dzieci szkolnych. Mag
bach trzonowych  obserwacje jednoroczne.
Stomatol 2001, 11, 12: 30-34.
Stomatol Współcz 2001, 8, 4: 45-50.
46. Wójtowicz D: Profilaktyka próchnicy pierw-
38. Sobczak M, Sobiech P, Samsel I: Kliniczna
szych zębów trzonowych za pomocą laku
ocena utrzymania laku szczelinowego
C
uva-Åšeal. Czas Stomatol 1979 r. 32 nr 9
 Deguseal mineral firmy Degussa w pierw-
845-850.
szych stałych zębach trzonowych  obser-
47. Wójtowicz D: Porównawcza ocena laku C
uva
wacje 6-miesięczne. Przegl Stomatol Wieku
Seal i laku Kerr w profilaktyce próchnicy u
Rozwoj 1999, 2/3: 10-13.
dzieci szkolnych w świetle dwuletnich obser-
39. Szajewska-Jarzynka W, Wójtowicz D: Wstępne
wacji. Czas Stomatol 1983 r. 36 nr 2 s. 95-
obserwacje zastosowania laku szczelinowe-
-101.
go Conseal F u dzieci i młodzieży. Stomatol
Otrzymano: dnia 16.V.2007 r.
Współcz 2001, 8, 3: 35-37.
Adres autorów: Zakład Stomatologii Zachowawczej
40. Szczepańska J, Sakowska D, Krzemiński Z,
IS WUM, 00-246 Warszawa, ul. Miodowa 18
Hilt A: Wpływ lakowania bruzd preparatem
Tel.: [phone]
Fissurit F na redukcję próchnicy i liczeb- Fax: [phone]
ność drobnoustrojów próchnicotwórczych. e-mail: [e-mail]
796