Czas. Stomatol., 2009, 62, 6, 478-485
� 2009 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Ocena skuteczności płukanek Meridol� i Listerine�
we wstępnej fazie leczenia przewlekłego zapalenia
przyzębia  badania kliniczne i ankietowe
Evaluation of Meridol� and Listerine� mouthrinses
in the initial phase of chronic periodontitis therapy
 clinical and questionnaire study
Ewa Dolińska1, Anna Skurska1, Agnieszka Paniczko-Drężek1,
Małgorzata Pietruska1, Wanda Stokowska2
Z Zakładu Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej UM w Białymstoku1
Kierownik: dr hab. M. Pietruska
Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej UM w Białymstoku2
Kierownik: prof. dr hab. W. Stokowska
Summary Streszczenie
Aim of the study: To evaluate Meridol� and Cel pracy: ocena płukanek Meridol� i Listerine�
Listerine� mouthwashes in the initial phase of we wstępnej fazie leczenia przewlekłego zapalenia
treatment of chronic periodontitis. przyzębia.
Material and methods: The study included forty Materiał i metody: do badań zakwalifikowano 40
generally healthy adults with chronic periodontitis ogólnie zdrowych osób z przewlekłym zapaleniem
who were randomly divided into two equal groups. przyzębia. Pacjenci z grupy I otrzymali płukankę
Group I was given Meridol� for home use for 2 weeks. Meridol� do domowego użytku na 2 tygodnie. Pa-
Group II was given Listerine� for home use for the cjenci z grupy II otrzymali płukankę Listerine� do
same period. Clinical examination was performed dodatkowej higieny jamy ustnej. Badanie kliniczne
three times: before treatment, after 2 weeks and 3 wykonano trzykrotnie: przed terapią, po 2 tygo-
months. API and SBI indices were assessed together dniach oraz po 3 miesiącach. Oznaczono wskaz
niki
with pocket depth (PPD) and attachment loss (CAL) API, SBI oraz dokonano pomiaru głębokości kieszo-
measurements. nek przyzębnych (PPD) i utraty przyczepu łącznot-
Results: Decrease in plaque index API, gingival kankowego (CAL).
index SBI, probing pocket depth PPD and clinical Wyniki: redukcja wskaz
nika płytki API, wskaz
nika
attachment level CAL after two weeks and three dziąsłowego SBI jak i średniej głębokości kieszonek
months was statistically significant in both groups PPD oraz średniej utraty przyczepu po 2 tygodniach
with no statistical differences between them. terapii jak i w badaniu kontrolnym po 3 miesiącach
Conclusions: Subjective evaluation of chosen była statystycznie istotna w obu grupach pacjentów.
mouthrinses by means of a questionnaire was Pomiędzy grupami nie wykazano różnic statystycz-
good and was reflected by statistically significant nych.
decrease of examined parameters during clinical Wnioski: ankietowani dobrze ocenili zastosowane
examination. płukanki, co potwierdzono istotnym statystycznie
obniżeniem wszystkich parametrów w badaniu kli-
nicznym.
KEYWORDS: HASA
A INDEKSOWE:
mouthrinses, chronic periodontitis płyny do płukania jamy ustnej, przewlekłe zapale-
nie przyzębia.
478
2009, 62, 6 Skuteczność płukanek Meridol� i Listerine�
Wstęp Chlorheksydyna jest obecnie najlepiej zba-
danym i najskuteczniejszym środkiem do kon-
Codzienna higiena jamy ustnej oprócz troli płytki nazębnej oraz leczenia zapalenia
szczotkowania zębów powinna obejmować dziąseł. Jakkolwiek jej liczne działania ubocz-
także oczyszczanie przestrzeni międzyzę- ne skłaniają do wykorzystania innych środków
bowych za pomocą nitki dentystycznej lub przeciwbakteryjnych w codziennej profilakty-
szczoteczek międzyzębowych. Niestety więk- ce, a także leczeniu chorób przyzębia. Należą
szość pacjentów ma trudności z dostosowa- do nich obecne na polskim rynku płukanki
niem się do reżimu nitkowania [6, 7, 18, 23]. Meridol� i Listerine�. Meridol� zawiera ami-
Dlatego zrodziła się potrzeba zastosowania nofluorki (w stężeniu 125 ppm) oraz fluorek
dodatkowych środków do higieny jamy ust- cynawy (w stężeniu 125 ppm). Listerine� to
nej, łatwych w użyciu dla każdego pacjenta i płukanka na bazie związków fenolowych na-
nie wymagających dużej zręczności. Dobrym leżących do lotnych olejków aromatycznych
dodatkiem są tu płyny do płukania jamy ust- takich, jak: tymol, mentol, eukaliptol i salicy-
nej o udowodnionym działaniu przeciwpłyt- lan metylu.
kowym i redukującym objawy zapalenia dzią-
seł. Kiedy lekarz dentysta poleca środki w Cel pracy
postaci płynów do płukania, musi poinformo-
wać pacjenta, że płukanie nie jest substytu- Celem pracy była ocena skuteczności płuka-
tem codziennego oczyszczania zębów i tylko nek Meridol� i Listerine� we wstępnej fazie
stosowanie się do zaleceń lekarza przyniesie leczenia przewlekłych zapaleń przyzębia.
zamierzony efekt.
Idealny płyn do płukania powinien być Materiał i metody
szybki w działaniu, bezpieczny, zdolny do
eliminowania bakterii w trudno dostępnych Do badań zakwalifikowano 40 pacjentów
miejscach, akceptowalny w smaku, tani oraz (28 kobiet i 12 mężczyzn) w wieku od 26
łatwy w użyciu. Większość z tych założeń do 71 lat z przewlekłym zapaleniem przyzę-
spełniają antyseptyczne płyny do płukania bia nie stosujących dodatkowych środków
jamy ustnej [20]. Antyseptyki szeroko sto- higieny jamy ustnej (nitka dentystyczna, pły-
sowane w postaci płukanek do jamy ustnej ny antyseptyczne, irygatory) oraz nie przyj-
kontrolują płytkę naddziąsłową i obecną na mujących antybiotyków 3 tygodnie przed i
brzegu dziąsła. Tylko przy współistniejącym w czasie trwania badania. Pacjentów losowo
zapaleniu, gdy dziąsło nie przylega ściśle do podzielono na 2 grupy, z których każda liczy-
powierzchni zęba z powodu utraty kolagenu, ła po 20 osób. U wszystkich wykonano pro-
roztwór może działać przy wejściu do kie- fesjonalne oczyszczenie zębów wraz z wy-
szonki zębowej [3, 5]. Nośnikiem substancji gładzeniem ich powierzchni oraz udzielono
czynnej płukanek jest ciecz rozprowadzana instruktażu higieny jamy ustnej. Pacjenci I
w jamie ustnej. Stąd płukanki mogą reduko- grupy otrzymali płukankę Meridol� do do-
wać liczbę bakterii w innych rezerwuarach mowego użytku. Zalecono stosowanie płu-
niż płytka nazębna i środowisko patologicz- kanki rano i wieczorem po uprzednim wy-
nych kieszonek, tj. grzbiet języka, policzki szczotkowaniu zębów. Badani płukali jamę
itp. [1]. ustną płynem (10 ml) przez 30 sekund. Każdy
479
E. Dolińska i in. Czas. Stomatol.,
pacjent otrzymał odpowiednią objętość pły- - CAL (clinical attatchment level)  poziom
nu wystarczającą na płukanie jamy ustnej przyczepu łącznotkankowego  oceniany
przez 2 tygodnie. Z kolei pacjenci drugiej w 6 punktach pomiarowych (w mm),
grupy po dokładnym oczyszczeniu i wygła- Różnice średnich badanych zmiennych po-
dzeniu zębów otrzymali płukankę Listerine� między analizowanymi okresami zostały oce-
do dodatkowej higieny jamy ustnej w obję- nione z wykorzystaniem testu t dla prób za-
tości wystarczającej na 2 tygodnie. Wszyscy leżnych z wykorzystaniem oprogramowania
badani dodatkowo otrzymali taką samą pa- STATISTICA 6. Różnice średnich badanych
stę do szczotkowania zębów w celu wyeli- parametrów pomiędzy grupami oceniono za
minowania innych czynników chemicznych pomocą testu t dla prób niezależnych z wy-
mogących wpływać na oceniane parametry. korzystaniem tego samego oprogramowania.
Badania kliniczne wykonywano za pomocą Za istotne statystycznie uznano różnice przy
sondy periodontologicznej (kalibrowanej wg pd"0,05.
ŚOZ) przed leczeniem, po 2 tygodniach oraz Po 2 tygodniach stosowania płukanek pa-
po 3 miesiącach. Każdorazowo oceniono na- cjenci wypełniali anonimową ankietę zawie-
stępujące parametry: rającą 7 pytań (tab. 1).
- API (Aproximal Plaque Index) [cyt.
wg 9], Wyniki
- SBI (Sulcus Bleeding Index) [12],
- PPD (probing pocket depth)  głębokość W obu grupach pacjentów po leczeniu uzy-
kieszonek przyzębnych  oceniana w 6 skano dobre wyniki. Redukcja wskaz
nika płyt-
punktach pomiarowych (w mm), ki API, wskaz
nika dziąsłowego SBI jak i śred-
T a b e l a 1 . Odpowiedzi ankietowanych na zadawane pytania
Meridol� n=20 Listerine� n=20
Nr Pytania Tak Nie Tak Nie
n n n n
1. Czy płukanie było uciążliwe i przedłużało zabiegi higieniczne? 1 19 0 20
2. Czy zauważył(a) Pan(i) zmniejszenie krwawienia z dziąseł? 14 4 18 2
3. Czy zauważył(a) Pan(i) zmniejszenie obrzęku dziąseł? 10 7 14 5
4. Czy płukanie pozostawiało uczucie świeżości w jamie ustnej? 19 1 19 1
5. Czy płukanie redukowało nieprzyjemny zapach z ust? 17 3 19 1
6. Czy zauważył(a) Pan(i) wystąpienie:
 suchości w jamie ustnej 8 12 2 18
 pieczenia w jamie ustnej 2 18 6 14
 drętwienia w jamie ustnej 1 19 2 18
 przebarwień w jamie ustnej 1 19 0 20
480
2009, 62, 6 Skuteczność płukanek Meridol� i Listerine�
niej głębokości kieszonek PPD oraz średniej Listerine�, zaś zmniejszenie obrzęku dzią-
utraty przyczepu po 2 tygodniach leczenia, jak seł 10 płuczących płukanką Meridol� i 14
i w badaniu kontrolnym po 3 miesiącach była używających Listerine�. Ankietowani bardzo
w obu grupach statystycznie istotna (tab. 2, dobrze ocenili działanie odświeżające obu
3). Różnice pomiędzy średnimi badanych pa- antyseptyków. Uczucie świeżości po płuka-
rametrów w grupach Meridol� oraz Listerine� niu odnotowało 19 osób płuczących zarów-
nie były istotne statystycznie. no Meridolem� jak i Listerine�. Likwidację
Z analizy ankiet wynika, że tylko jeden spo- nieprzyjemnego zapachu z ust zauważyło 17
śród na 40 objętych badaniem ankietowym osób płuczących Meridolem� i aż 19 stosu-
pacjentów uważał płukanie za uciążliwe i jących Listerine�.
przedłużające zabiegi higieniczne. Z kolei py- Niewielu pacjentów skarżyło się na działania
tania 2 i 3 dotyczące podstawowych objawów niepożądane. W przypadku płynu Meridol�
zapalenia, czyli krwawienia i obrzęku dziąseł 8 respondentów zauważyło przejściową su-
sprawiły pacjentom więcej kłopotu. Część chość w jamie ustnej, 2 pieczenie, 1 drętwienie
pacjentów pomimo potwierdzonych klinicz- i 1 przebarwienia. Po zastosowaniu Listerine�
nie krwawień i obrzęku dziąseł nie zgłosiła dwóch ankietowanych zgłosiło suchość, sze-
tych objawów przed leczeniem. Zmniejszenie ściu pieczenie i dwóch drętwienie. Pacjenci
krwawienia z dziąseł stwierdziło 14 osób płu- byli zadowoleni z zastosowanych antysepty-
czących płynem Meridol� i 18 płuczących ków.
T a b e l a 2 . Średnie wartości wskaz
ników API oraz SBI w badanych grupach
Odch. std.
Zmienna Średnia Odch. std. N Różnica p
różnica
API 1 82,35 19,35
API 2 38,26 17,46 20 44,09 17,99 p<0,001
API 3 33,65 16,22 20 48,70 18,01 p<0,001
Meridol�
I grupa
SBI 1 49,42 25,58
SBI 2 21,87 12,32 20 27,55 20,32 p<0,001
SBI 3 16,98 13,89 20 32,45 20,76 p<0,001
API 1 75,05 21,61
API 2 30,21 13,72 20 44,85 23,58 p<0,001
API 3 26,26 11,07 20 48,79 21,09 p<0,001
Listerine�
II grupa
SBI 1 48,32 22,30
SBI 2 19,31 9,84 20 29,01 20,54 p<0,001
SBI 3 16,06 11,66 20 32,26 18,86 p<0,001
API 1 API przed leczeniem,
API 2 API po 2 tygodniach od pierwszego badania,
API 3 API po 3 miesiącach od pierwszego badania,
SBI 1 SBI przed leczeniem,
SBI 2 SBI po 2 tygodniach od pierwszego badania,
SBI 3 SBI po 3 miesiącach od pierwszego badania.
481
E. Dolińska i in. Czas. Stomatol.,
T a b e l a 3 . Średnia głębokość kieszonek (PPD) oraz położenie przyczepu łącznotkankowego w poszcze-
gólnych grupach
Odch. std
Zmienna Średnia Odch. std N Różnica p
różnica
PPD1 2,95 0,82
PPD 2 2,64 0,81 20 0,30 0,22 p<0,001
PPD 3 2,45 0,70 20 0,49 0,35 p<0,001
Meridol�
I grupa
CAL 1 3,41 1,04
CAL 2 3,13 1,08 20 0,28 0,23 p<0,001
CAL 3 2,89 0,96 20 0,52 0,39 p<0,001
PPD 1 3,02 0,58
PPD 2 2,71 0,58 20 0,31 0,24 p<0,001
PPD 3 2,51 0,57 20 0,51 0,31 p<0,001
Listerine�
II grupa
CAL 1 3,42 0,69
CAL 2 3,11 0,72 20 0,30 0,22 p<0,001
CAL 3 2,93 0,74 20 0,49 0,27 p<0,001
PPD 1 PPD przed leczeniem,
PPD 2 PPD po 2 tygodniach od pierwszego badania,
PPD 3 PPD po 3 miesiącach od pierwszego badania,
CAL 1 CAL przed leczeniem,
CAL 2 CAL po 2 tygodniach od pierwszego badania,
CAL 3 CAL po 3 miesiącach od pierwszego badania.
Omówienie wyników i dyskusja jamy ustnej na biofilm złożony z 5 różnych
gatunków bakteryjnych oraz Candida albi-
Efektywność Listerine� została potwierdzo- cans. Preparaty na bazie substancji roślin-
na w wielu badaniach in vitro oraz in vivo. nych i fenoli były mniej efektywne niż płu-
Badania te wykazały, że płukanka ta jest w sta- kanki zawierające chlorheksydynę. Z całej
nie hamować agregację bakterii formujących grupy płynów na bazie substancji roślinnych
biofilm oraz, że jest skuteczna nie tylko w sto- i fenoli najwyższą redukcję kolonii bakte-
sunku do bakteryjnych form planktonicznych, ryjnych obserwowano po płukaniu prepara-
lecz także i do tych związanych z biofilmem tem Listerine�. Badanie nie wykazało staty-
[8, 15, 16]. Podobne modele badawcze były stycznie istotnych różnic pomiędzy prepara-
stosowane przy ocenie Meridolu� [8, 11, 16, tami Listerine� i Meridol�. Podobne wyniki
17]. Płukanka na bazie AmF/SnF2 okazała się uzyskano w badaniu klinicznym, w którym
również skuteczna w redukcji płytki nazębnej ochotnicy nie wykonywali zabiegów higie-
oraz krwawienia z dziąseł. nicznych przez 3 tygodnie, płucząc jamę ust-
Szczególnie interesujące wydają się ba- ną tylko jedną z czterech płukanek. Najniższe
dania porównujące bezpośrednio obie ww. wskaz
niki płytki nazębnej stwierdzono w
płukanki. Shapiro i wsp. [21] badali in vi- grupie stosującej preparat z chlorheksydyną
tro wpływ 12 różnych płynów do płukania w grupach stosujących Meridol� i Listerine�.
482
2009, 62, 6 Skuteczność płukanek Meridol� i Listerine�
Różnice były istotne statystycznie, w porów- jamy ustnej płukanką na bazie olejków ete-
naniu z placebo [4]. rycznych. Zmniejszenie krwawienia i obrzę-
Badania własne potwierdzają podobną ku dziąseł stwierdzono u 100% badanych.
skuteczność obu ocenianych płynów w re- Odczucie świeżości po płukaniu odnotowało
dukcji płytki nazębnej i objawów gingivitis. 18 spośród 20 osób. U 2 pacjentów wystąpi-
Efektywność płukanek Meridol�, Listerine� i ły zaburzenia smaku, oraz u 2 suchość języka,
płukanki z chlorheksydyną jako suplementu do u 1 suchość policzków, u 4 drętwienie języka,
codziennej higieny jamy ustnej sprawdzali tak- zaś u 1 przebarwienia w jamie ustnej. Aż 18
że Brecx i wsp. [2]. Po 2 tygodniach od profe- pacjentów skarżyło się na pieczenie języka i
sjonalnego oczyszczenia zębów ochotnicy płu- policzków, jednak w trakcie trwania kuracji
kali jamę ustną jedną z wymienionych płuka- pieczenie ustąpiło [22].
nek przez 3 tygodnie utrzymując jednocześnie Wyniki uzyskane w badaniach własnych są
higienę jamy ustnej. Najniższe wskaz
niki płyt- zbliżone do wyników uzyskanych przez in-
ki nazębnej obserwowano w grupie stosują- nych autorów. Płyny Listerine� i Meridol�
cej Meridol� i chlorheksydynę, zaś wyższe w okazały się skuteczne w redukcji płytki na-
grupie stosującej Listerine�, lecz istotnie sta- zębnej oraz krwawienia z dziąseł, co zostało
tystycznie niższe niż w grupie placebo. W trak- wyrażone znamiennymi statystycznie spadka-
cie płukania wskaz
niki dziąsłowe we wszyst- mi wszystkich badanych parametrów klinicz-
kich badanych grupach pozostawały na tym nych.
samym poziomie. Dopiero po 21 dniach sto-
sowania chlorheksydyny zauważono różnice Podsumowanie
w redukcji GI, która w tej grupie była istotnie
niższa niż w grupie placebo. Antybakteryjny Skuteczność kliniczną płynów do płukania
efekt in vivo wykazano po zastosowaniu chlor- jamy ustnej Listerine� i Meridol� potwier-
heksydyny i w mniejszym stopniu płukanki dzają liczne publikacje naukowe [5, 10, 11,
Meridol�. Efektu tego nie wykazano po uży- 13-15, 17, 19, 20, 24]. W badaniach własnych
ciu płukanki Listerine�. zaobserwowano statystycznie istotne obniże-
Badanie ankietowe dotyczące działań niepo- nie wartości badanych parametrów klinicz-
żądanych Listerine� zastosowanej jako część nych. Pacjenci również pozytywnie zaopi-
programu całkowitego odkażania jamy ust- niowali oba płyny. Oba środki można stoso-
nej przeprowadzili Konopka i wsp. [10]. Po wać długoczasowo, gdyż nie powodują tak
2 tygodniowym okresie płukania 4 pacjentów wielu działań ubocznych jak chlorheksydy-
zgłosiło zmiany smaku, 3 suchość jamy ust- na. Należy jednak pamiętać, że płukanie nie
nej, 3 przebarwienia zębów, 2 pieczenie języ- jest substytutem codziennego oczyszczania
ka. Działania niepożądane nie spowodowały zębów i nie da się osiągnąć dobrych efektów
przerwania leczenia [10]. leczniczych bez utrzymywania przez pacjen-
Wstępne badanie kliniczne Listerine� obej- ta właściwej higieny jamy ustnej. Warto także
mujące również badanie ankietowe przepro- podkreślić, że podstawowa terapia periodon-
wadzili Skiba i wsp. [22]. Badacze ankieto- tologiczna polega na mechanicznej redukcji
wali 20 pacjentów, którzy po wstępnym ska- liczby periopatogenów, zaś samo płukanie nie
lingu wraz z wygładzeniem powierzchni zę- zastąpi codziennego, efektywnego szczotko-
bów przez 2 tygodnie kontynuowali płukanie wania zębów.
483
E. Dolińska i in. Czas. Stomatol.,
accumulation and gingival health. Oral Dis
Piśmiennictwo
2004, 10, 5: 294-297.
1. Barnett M L: The role of therapeutic anti- 12. M�hlemann H R, Son S: Gingival Sulcus
microbial mouthrinses in clinical practice. Bleeding a Leading Symptom in Initial
Control of supragingival plaque and gingivi- Gingivitis. Helv Odont Acta 1971, 15: 107-
tis. JADA 2003, 134, 6: 699-704. -113.
2. Brecx M, Brownstone E, MacDonald L, 13. Netuschil L, Hoffmann T, Brecx M: How to se-
Gelskey S, Cheang M: Efficacy of Listerine�, lect the right mouthrinses in periodontal pre-
Meridol� and chlorhexidine mouthrinses as vention and therapy. Part I. Test systems and
supplements to regular toothcleaning measu- clinical investigations. Int J Dent Hygiene
res. J Clin Periodontol 1992, 19: 202-207. 2003, 3, 1:143-150.
3. Brecx M, Netuschil L, Hoffmann T: How to se- 14. Ouhayoun J-P: Penetrating the biofilm: im-
lect the right mouthrinses in periodontal pre- pact of essential oil mouthwash. J Clin
vention and therapy. Part II. Clinical use and Periodontol 2003, 30, Suppl 5: 10-12.
recommendations. Int J Dent Hygiene 2003,
15. Pan P, Barnett M L, Coelho J, Brogdon C,
4, 1: 188-194.
Finnegan M B: Determination of in situ bac-
4. Brecx M, Netuschil L, Reichert B, Schreil G: tericidal activity of an essential oil mouthrinse
Efficacy of Listerine�, Meridol� and chlorhe- using a vital stain method. J Clin Periodontol
xidine mouthrinses on plaque, gingivitis and 2000, 27: 256-261.
plaque bacteria vitality. J Clin Periodontol
16. Pan P H, Finnegan M B, Sturdivant L,
1990, 17: 292-297.
Barnett M L: Comparative antimicrobial acti-
5. Brecx M: Strategies and agents in supragin- vity of an essential oil and an amine fluoride/
gival chemical plaque control. Periodontol stannous fluoride mouthrinse in vitro. J Clin
2000 1997, 15: 100-108. Periodontol 1999, 26: 474-476.
6. Ciancio S: Improving oral health: current 17. Paraskevas S, Versteeg P A, Timmerman M F,
considerations. J Clin Periodontol 2003, 30 Van der Velden U, Van der Weijden G A: The
Suppl., 5: 4-6. effect of a dentifrice and mouth rinse com-
bination containing amine fluoride on plaque
7. Cunea E: Właściwe posługiwanie się nitką
and gingivitis: a 6-month field study. J Clin
dentystyczną. Kolejność ćwiczeń zewnątrz i
Periodontol 2005, 32: 757-764.
wewnątrzustnych. Quintes 2001, 6: 347-355
18. Petersilka G J, Ehmke B, Flemmig T F:
8. Fine D H, Furgang D, Barnett M L, Drew C,
Antimicrobial effects of mechanical debride-
Steinberg L, Charles C H, Vincent J W: Effect
ment. Periodontol 2000 2002, 28: 56 71.
of an essential oil-containing antiseptic mo-
uthrinse on plaque and salivary Streptococcus 19. Quirynen M: Management of oral malodour. J
mutans levels. J Clin Periodontol 2000, 27: Clin Periodontol 2003, 30, Suppl. 5: 17-18.
157-161.
20. Santos A: Evidence-based control of plaque
9. Ketterl W: Parodontologia. Wrocław 1995, and gingivitis. J Clin Periodontol 2003, 30,
Urban&Partner, str.67-75. Suppl 5: 13-16.
10. Konopka T, Kozłowski Z, Karolewska E: 21. Shapiro S, Giertsen E, Guggenheim B: An
Clinical Evaluation of Listerine� in Full- in vitro Oral Biofilm Model for Comparing
mouth Disinfection. Dental Forum 2006, the Efficacy of Antimicrobial Mouthrinses.
1(XXXIV): 15-20. Caries Res 2002, 36: 93-100.
11. Madlęna M, Dombi C, Gintner Z, B�nóczy 22. Skiba M, Kusa-Podkańska M, Wysokińska-
J: Effect of amine fluoride/stannous fluoride Miszczuk J: Preparat Listerine w codziennej
toothpaste and mouthrinse on dental plaque profilaktyce chorób tkanek przyzębia wstęp-
484
2009, 62, 6 Skuteczność płukanek Meridol� i Listerine�
ne badania kliniczne. Magazyn Stomatol Zastosowanie listeryny w higienie jamy ust-
nej i profilaktyce chorób przyzębia. Magazyn
2005, 15, 7-8: 16-19.
Stomatol 2007, 17, 5: 38-40.
23. Slots J, Jorgensen M G: Effective, safe, prac-
Otrzymano: dnia 12.VIII.2008 r.
tical and affordable periodontal antimicrobial
Adres autorek: 15-096 Białystok, ul Waszyngtona 13
therapy: where are we going, and are we there
Tel.: [phone]
yet? Periodontol 2000 2002, 28: 298-312.
Fax: [phone]
24. Wasilewska A M, Słotwińska S M: e-mail: [e-mail]
K O M U N I K A T
JUBILEUSZ 55-LECIA POWOA
ANIA ZAKA
ADU ORTODONCJI
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
oraz
Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa
Zespołowe leczenie wad narządu żucia u osób dorosłych
 współczesne wielospecjalistyczne trendy
9-10.10.2009 r. Poznań
Kurs praktyczny  prof. Sunil Kapila
 Propozycje ortodontycznych rozwiązań terapeutycznych w przypadkach zaawansowanych
zmian zgryzowo-zębowych jako integralna część zespołowego leczenia pacjentów
Konsultacje przypadków na podstawie dostarczonej dokumentacji ortodontycznej
prof. Sunil Kapila kierownika Katedry Ortodoncji i Dentystyki Dziecięcej
Uniwersytetu w Michigan
Koszt uczestnictwa do 31.08.2009 r. po 31.08.2009 r.
I dzień  część jubileuszowa bezpłatna bezpłatna
 kurs 300 zł 400 zł
II dzień Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa 200 zł 300 zł
Opłata za udział w kursie i w konferencji 400 zł 500 zł
Termin nadsyłania zgłoszeń, prezentacji w formie plakatu, streszczeń i pełnotekstowych
prac do druku (Dental Forum): 31.08.2009 r.
Nr konta 56103012470000000047718000 z dopiskiem ORTODONCJA
Kontakt:: Klinika Ortodoncji UM w Poznaniu
Ul. Bukowska 70. 60-812 Poznań, tel./fax [phone], [e-mail]
Prof. Teresa Matthews-Brzozowska
Otrzymano: dnia 17.VI.2009 r.
485