Podstawy Finansów
Podstawy Finansów
Podstawy Finansów
Podstawy Finansów
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy
dr Krzysztof Szczepaniak
dr Krzysztof Szczepaniak
Wyższa Szkoła Bankowa
Wyższa Szkoła Bankowa
1
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy
różnica pomiędzy sumą strumieni
p ę y ą
wydatków i dochodów, dotyczy jednego
roku budżetoweg
go
na koniec roku powiększa dług publiczny
2
Rodzaje deficytu budżetowego
Rodzaje deficytu budżetowego
rzeczywisty - różnica pomiędzy dochodami a
wydatkami państwa
strukturalny - (deficyt przy pełnym
zatrudnieniu) wystąpiłby on wtedy gdy nie ma
) y ą yy g y
bezrobocia
cykliczny - różnica pomiędzy deficytem
cykliczny różnica pomiędzy deficytem
rzeczywistym a strukturalnym
3
y
ródła finansowania deficytu
budżetowego:
1 Z i i i ń t ż k b k h
1. Zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach
lub w jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,
2. Zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych:
w innych państwach; w instytucjach finansowych
(B k Ś i t B k E j ki)
(Bank Światowy, Bank Europejski).
3 Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe
3. Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe
poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost
stopy podatkowej, wzrost liczby podatników,
4
y
ródła finansowania deficytu
budżetowego: (cd)
4. Zmniejszanie wydatków budżetowych  ograniczanie
dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki
społecznej na rzecz ludności. Jest to niezwykle trudne,
ł jl d ś i J t t i kl t d
5. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad
jyp ę y p
potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw.
 pustego pieniądza  nie mającego pokrycia w masie
towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci
o a o ej Sposób e g o po a o pos ac
pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po
bezrobociu plaga ekonomiczna),
6. Emisja papierów wartościowych ( obligacji, weksli,
bonów skarbowych).
5
Znaczenie deficytu dla gospodarki
Znaczenie deficytu dla gospodarki
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego
y y p y j g
rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na
gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji
g ę j
(interwencjonizm państwowy).
Przekroczenie jego  bezpiecznej granicy (5%
Przekroczenie jego  bezpiecznej granicy (5%
PKB) może wywołać poważne zaburzenia w
gospodarce.
gospodarce.
6
Deficyt budżetowy może wynikać:
Deficyt budżetowy może wynikać:
z nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja
d i h d tkó b dż t h ( ilit j
gospodarki, rozbudowana administracja państwowa,
inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi
y j p , y, y y g
kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego)
z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które
z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania,
mało skutecznego systemu ściągania podatków czy też
mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też
ze spadającego poziomu produkcji i dochodu
narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w
okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy
k i ji d j d d hód d
spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód
narodowy wykazuje znaczny wzrost
narodowy wykazuje znaczny wzrost
7
Deficyt budżetowy może wynikać (2)
Deficyt budżetowy może wynikać (2)
z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie
spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego,
finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup
finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup
społecznych.
wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w
wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w
systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne - z
jednej strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków.
Natomiast nikt nie jest zainteresowany w
zrównoważeniu dochodów z wydatkami.
ó ż i d h dó d tk i
8
Wysokość deficytu budżetowego w
Polsce i na świecie
B dż t i k ś i ń t ś i t kł d j
Budżety większości państw świata zakładają
deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko
powyżej 5%) Według wymogów Unii
powyżej 5 %). Według wymogów Unii
Europejskiej deficyt budżetowy powinien być
niższy niż 3 % PKB W Polsce w 2003 r deficyt
niższy niż 3 % PKB. W Polsce w 2003 r. deficyt
budżetowy wyniósł 4,1 % PKB, według planów
rządu miał być stopniowo obniżany, do 1,5%
ą y p y, ,
PKB w 2007 r.
Tymczasem w roku 2010 może przekroczyć 8%
y py
PKB!
Ale w USA będzie to ponad 10% PKB!
ę p
9
Kontrowersje w sprawie wysokości
deficytu
D fi t b dż tj t j d d t h
Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych
kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa.
D fi t b dż tfi j i
Deficyt budżetowy finansuje się przez
zaciągnięcie jakiejś formy kredytu.
W ki d fi t b dż t ń t
Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza
najczęściej konieczność wydania dużej ilości
obligacji skarbowych co sprawia żerośnie ich
obligacji skarbowych, co sprawia, że rośnie ich
oprocentowanie, a co za tym idzie rosną koszty
kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona
kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona
rozwija.
10
Alternatywne z
ródła finansowania
deficytu:
Sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu
S d ż j tk jd j i i d i
państwa, czyli prywatyzacja. Ta opcja jest
najkorzystniejsza dla gospodarki, jednak możliwości
j y j g p , j
korzystania z niej są ograniczone
Podniesienie podatków, podobnie jak deficyt ma
negatywny wpływ na gospodarkę
Ograniczenie wydatków, na które jednak często
trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych
trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych
grup.
11
Dług publiczny
Dług publiczny
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania
sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
it h i ó t ś ih
wyemitowanych papierów wartościowych
opiewających na wierzytelności pieniężne;
zaciągniętych kredytów i pożyczek;
zaciągniętych kredytów i pożyczek;
przyjętych depozytów;
wymagalnych zobowiązań (jednostek budżetowych i
wymagalnych zobowiązań (jednostek budżetowych i
wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych
poręczeń i gwarancji.
poręczeń i gwarancji.
12
Najważniejszą przyczyną powstawania długu
publicznego jest zaciąganie pożyczek na
pokrycie deficytu budżetowego. Wpływy z tytułu
długu publicznego wywołują koszty, które
muszą być pokryte w przyszłości. Zaciąganie
pożyczek jest więc operacją wywołującą inne
skutki ekonomiczne niż realizowanie dochodów
publicznych.
13
Za pomocą pożyczek publicznych powinny być
p ą p yp y p y y
finansowane przede wszystkim wydatki
kapitałowe ( ją )y y
(majątkowe), których efekty
wykraczają za obowiązujący rok budżetowy.
14
Rodzaje długu publicznego (1):
Rodzaje długu publicznego (1):
Ze względu na dobrowolność udzielania
pożyczek:
dług publiczny dobrowolny
dług publiczny przymusowy  tu zaciąganie
dług publiczny przymusowy tu zaciąganie
pożyczek ma w rzeczywistości charakter
zbliżony do podatku w ostateczności i tak
zbliżony do podatku  w ostateczności i tak
obciąża podatnika
15
Rodzaje długu publicznego (2):
Rodzaje długu publicznego (2):
Ze względu na skutki długu publicznego:
globalny dług publiczny (dług państwa,
samorządów i innych organizacji
samorządów i innych organizacji
publicznoprawnych)
wewnętrzny (krajowy) dług publiczny
wewnętrzny (krajowy) dług publiczny
zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny
16
Istotne jest czy ponoszone przez władze
publiczne (podatnika) koszty są dochodem
innych podmiotów krajowych (banków
komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych),
czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać
wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt
w gospodarce, w przypadku banków zwiększają
ich siłę kredytową. Z drugiej strony często
pożyczki zagraniczne są tańsze.
17
Rodzaje długu publicznego (3):
Rodzaje długu publicznego (3):
Zl di t b i ż id ki i
Ze względu na rzeczywiste obciążenie gospodarki i
społeczeństwa długiem publicznym:
dług publiczny netto  brutto pomniejszony o należności władz
publicznych od innych podmiotów ( tytułu umów wierzycielsko-
dłużniczych, zaległości podatkowych i innych przymusowych
należności wobec władz publicznych)
dług publiczny brutto  zobowiązania władz publicznych
względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących
g ę pj y y
g j ją y
się poza sektorem publicznym, zobowiązania które wynikają z
powstania stosunków wierzycielsko - dłużniczych
18
Rodzaje długu publicznego (4):
Rodzaje długu publicznego (4):
Zl d
Ze względu na czas:
dług krótkoterminowy (płynny)  chwilowe trudności
płatnicze (związane z rozbieżnością dochodów i
płatnicze (związane z rozbieżnością dochodów i
np. wydatków sztywnych), zaciągany w związku z
potrzebami władz publicznych, równoważeniem
b dż tik k t l
budżetu a nie na konkretne cele.
dług długoterminowy (fundowany)  wydatki
majątkowe związane zwłaszcza z budową
majątkowe, związane zwłaszcza z budową
obiektów użyteczności publicznej; powstający w ich
wyniku majątek publiczny jest zabezpieczeniem
zobowiązań
b i ń
19
Rodzaje długu publicznego (5)
Rodzaje długu publicznego (5)
Ze względu na rzeczywistą wartość:
dług nominalny  wartość nominalna
gy
zobowiązań władz publicznych
dług realny  znaczenie badawcze  jaka jest
dług realny znaczenie badawcze jaka jest
realna wartość długu publicznego przy
uwzględnieniu procesów inflacyjnych. Ważne
uwzględnieniu procesów inflacyjnych. Ważne
bo szczególnie w długich okresach procesy
inflacyjne mogą obniżyć realną wartość
inflacyjne mogą obniżyć realną wartość
długu.
20
Rodzaje długu publicznego (6)
Rodzaje długu publicznego (6)
Ze względu na realność wystąpienia:
dług rzeczywisty
gy y
dług potencjalny  warunkowe
pozabilansowe zobowiązanie władz
pozabilansowe zobowiązanie władz
publicznych związane najczęściej z
udzielanymi poręczeniami i gwarancjami.
udzielanymi poręczeniami i gwarancjami.
21
Rodzaje długu publicznego (7)
Rodzaje długu publicznego (7)
Ze względu na strukturę:
g ę ę
dług centralny (państwowy)
dług lokalny (samorządowy)
dług lokalny (samorządowy)
22
W krajach wysoko rozwiniętych, o
jy ę y
ustabilizowanej gospodarce dług jest czymś
naturalnym, powszechnym, utrzymującym się
yy y ją y ę
przez dziesięciolecia.
23
Przyczyny powstawania długu
publicznego:
uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy
uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy,
który przekształca się w dług publiczny
okresy wzmożonych wydatków publicznych,
y y y p y
zwłaszcza wojen i kryzysów gospodarczych;
realizowana doktryna ekonomiczna, która może
zakładać świadome utrzymywanie deficytu
zakładać świadome utrzymywanie deficytu
budżetowego i długu publicznego, jako narzędzi
interwencjonizmu państwowego;
osiąganie celów politycznych partii rządzących
osiąganie celów politycznych partii rządzących,
wpadnięcie władz publicznych w pułapkę
zadłużenia
24
Instrumenty zaciągania długu:
Instrumenty zaciągania długu:
kredyty banku centralnego
kredyty banków komercyjnych
y y yj y
kredyty międzynarodowych instytucji
finansowych (np. Banku Swiatowego)
finansowych (np. Banku Swiatowego)
bony skarbowe
obligacje skarbowe
obligacje skarbowe
25
Obsługa długu publicznego:
Obsługa długu publicznego:
a) polega na spłacie odsetek od zaciągniętych
pożyczek oraz wykupie rocznym papierów
wartościowych za pomocą których pożyczki są z reguły
wartościowych za pomocą których pożyczki są z reguły
zaciągane (bony skarbowe i obligacje skarbowe);
b) może w przyszłości wymagać zwiększenia podatków
lub zmniejszenia wydatków budżetowych co zwykle
ub ejs e a yda ó bud e o yc co y e
budzi niezadowolenie społeczne.
26
Obsługa długu publicznego:
Obsługa długu publicznego:
Rozmiary długu publicznego o ile opiewa on na
walutę obca wyraża się w walucie krajowej.
Wysokość długu publicznego zmienia się w
wyniku zmian kursu walutowego.
Część Polskiego długu opiewa na dolarach
USA.
27
Innym elementem zwiększającym rozmiary
długu jest kapitalizacja odsetek od
niespłaconych kredytów.
Państwo traktowane jest zwykle jako
bezpieczny kredytobiorca, ponieważ zawsze
postrzegane jest przez pryzmat władzy, a
więc również przez dostępność do środków
finansowych.
28