KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Cel:
Zrozumieć szczegółowo wymagania i zasady działania Komórki Kontroli Jakości
dotyczÄ…cej produkcji.
Zakres:
Dokumenty krajowe, interpretacja norm dotyczÄ…cych np. WPS,
Plany spawania,
Uznawanie technologii spawania (normy PN-EN ISO 15607 do 15614, ISO 9956),
Procedury spawania,
Egzaminowanie spawaczy (wg ISO 9606, PN-EN 287-1),
Egzaminowanie operatorów,
Identyfikowalność materiałów, procesów, certyfikatów,
Możliwie metody monitorowania i przechowywania danych o produkcji,
Kalibracja i walidacja przyrządów pomiarowych
Oczekiwane rezultaty:
1. Wyjaśnić zastosowanie WPS i korzyści jakie dają one dla jakości spawalniczej.
2. Opracować i zweryfikować WPS stosowanie do spawania detali z uwzględnieniem
odpowiednich norm.
3. Przedstawić wymagania norm stosowanych do opracowania WPS, określić
podstawowe informacje jakie ma zawierać WPS, określić zakres dopuszczenia.
4. Wyjaśnić zasadność stosowania dopuszczenia spawacza do spawania i określić
podstawowe korzyści jakie daje to dla jakości produkcji.
5. Przedstawić normy dotyczące uprawnień spawaczy oraz opisać główne czynniki
określające zakres uprawnień spawaczy.
6. Wyjaśnić zasadniczy cel stosowania uprawnień operatorów spawalniczych oraz
główne korzyści jakie daje to dla jakości spawanych detali.
7. Przedstawić wymagania norm dotyczących uprawnień operatorów spawalniczych
oraz opisać główne czynniki określające ich zakres uprawnień spawaczy.
8. Określić i zidentyfikować rodzaje dokumentów jakie są wymagane dla materiałów
spawalniczych.
9. Określić metody stosowane przy monitorowaniu warunków magazynowania
materiałów wykorzystywanych w produkcji.
10. W uzasadnionych przypadkach określić wymagania dotyczące kalibracji
wyposażenia pomiarowego.
Opracował:
dr inż. Grzegorz Rogalski
1
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
1. WST
P
Wykonywanie odpowiedzialnych konstrukcji spawanych wymaga stosowania
systemów jakości zapewniających uzyskanie wyrobu spełniającego wymagania stawiane
przez odpowiednie przepisy ( np. Wytyczne Dyrektywy Ciśnieniowej) lub kontrahenta .
W celu zapewnienia żądanej jakości oraz potwierdzenia możliwości jej zachowania,
wymagane jest posiadanie uznanych technologii spawania oraz certyfikowanego personelu
spawalniczego (m.in. spawaczy).
Na przełomie ostatnich lat normatywy dotyczące zatwierdzania technologii
spawania oraz szkolenia spawaczy, operatorów oraz zgrzewaczy ewaluowały, co związane
było m.in. z wejściem Polski do Unii Europejskiej oraz przystosowaniem norm krajowych
do norm europejskich.
Normy z serii PN-EN 288 i odpowiednie jej arkusze (15 arkuszy) zostały zastąpione
obecnie przez seriÄ™ norm PN-EN ISO 15607 do PN-EN ISO 15620, a normy z serii PN-
EN 287 zostały uaktualnione. Dodatkowo wykorzystywane są normy dotyczące
kwalifikowania spawaczy wg ISO 9606 oraz zgrzewaczy i lutowaczy.
Ważnym elementem jest ustalenie operacji warsztatowych, które wykorzystywane są do
realizacji danej konstrukcji spawanej. Do tego celu należy stworzyć technologiczny plan
spawania.
Plan technologiczny spawania powinien uwzględniać następujące czynniki:
1. podział konstrukcji na podzespoły.
2. Ustalenie planu spawania dla poszczególnych elementów.
3. Ustalenie planu spawania całego ustroju.
4. Określenie sposobu oprzyrządowania, mocowania, ustalania itp.
5. Opracowanie Instrukcji Technologicznej Spawania (WPS).
6. Wytypowanie spawaczy z odpowiednimi uprawnieniami w stosunku do użytej
metody, materiałów podstawowych itp.
7. Zestawienie wszystkich dokumentów związanych z wytycznymi technicznymi oraz
technologia spawania.
2. Instrukcja Technologiczna Spawania WPS
Typowa karta technologiczna spawania  WPS powinien zawierać następujące
podstawowe informacje:
1. Numer WPS
2. Rodzaj procesu spawania np. 141 (TIG), 121 (SAW) itp.
3. Materiały dodatkowe (oznaczenie wg norm, nazwa handlowa, średnica itp.).
4. Rodzaj gazów osłonowych, oznaczeni, natężenie przepływu - jeżeli spawamy w
osłonie gazów.
5. Rodzaj materiału spawanego (gatunek, specyfikacja wg normy, grupa materiałowa).
6. Zakres grubości spawanych elementów.
7. Średnicę zewnętrzną rury, grubość ścianki rury.
2
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
8. Pozycje spawania (oznaczenie wg odpowiedniej normy PN-EN lub ASME).
9. Temperaturę podgrzewania (jeśli wymagana, podać Tmin i czas).
10. Temperaturę międzyściegową jeśli wymagana (Maksymalna temperatura
zarejestrowana podczas próby).
11. Obróbkę cieplną jeśli wymagana (Czas i Temperaturę).
12. Szczegóły techniki spawania np.: max. Wysokość ściegu, wielkość ruchu
zakosowego).
13. Wartość energii liniowej.
W tabeli 1 podano wielkości wymagane dla poszczególnych metod spawania
Tabela 1. Wielkości wymagane w WPS dla poszczególnych metod spawania
MIG
Parametry dla
MMA TIG MAG SAW
procesu spawania
FCAW
Wartość natężenia
tak tak tak tak
prÄ…du
Rodzaj prÄ…du oraz
tak tak tak tak
biegunowość
Napięcie łuku Jeśli
tak tak
wymagane
Parametry dla prÄ…du
Jeśli
pulsacyjnego np. czas Jeśli wymagane
wymagane
pulsu
Rodzaj materiału
dodatkowego,
tak tak tak tak
oznaczenie, nazwa
handlowa
Gaz osłonowy
(rodzaj, natężenie tak tak
przepływu)
Gaz formujÄ…cy
Jeśli
(rodzaj, natężenie Jeśli wymagane
wymagane
przepływu)
Rodzaj elektrody
tak
nietopliwej, średnica
Åšrednica dyszy tak tak
Rodzaj topnika,
oznaczenie, nazwa tak
handlowa
Wielkość  wolnego
wylotu drutu tak
elektrodowego
3
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Podsumowanie
Instrukcja Technologiczna Spawania
(WELDING PROCEDURE SPECIFICATION)
wg PN-EN 15609
Powinna podawać, w jaki sposób należy prowadzić proces
spawania, zawierać wszystkie niezbędne informacje dotyczące
robót spawalniczych w celu uzyskania złączy spawanych o
określonym poziomie akceptacji.
Wzory Instrukcji technologicznych spawania przedstawione sÄ… w
następujących normach:
1. PN-EN ISO 15609-1: 2005 (U)  dla spawania Å‚ukowego.
2. PN-EN ISO 15609-2: 2005 (U)  dla spawania gazowego.
3. PN-EN ISO 15609-3: 2005 (U)  dla spawania wiązką elektronów.
4. PN-EN ISO 15609-4: 2005 (U)  dla spawania wiÄ…zkÄ…
promieniowania laserowego.
4
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Przykład technologicznej instrukcji spawania zgodnie z PN-EN 15609
INSTRUKCJA SPAWALNICZA PRODUCENTA
(WPS wg PN-EN 15609)
Rodzaj przygotowania i czyszczenia (Method of preparation and
Instrukcja Technologiczna Spawania Wytwórcy, WPS Nr :
cleaning):
WPAR nr :
Specyfikacja materiału podstawowego(Parent material(s) spec.:
Wytwórca (Manufacturer):
Sposób przenoszenia materiału w łuku (Mode of metal transfer):
Grubość materiału (Material thickness) [mm]:
Proces spawania (Welding process):
Średnica zewnętrzna (Outside diameter) [mm]:
Rodzaj spoiny i złącza (Joint type/weld type):
Pozycja spawania (Welding position(s)):
Szczegóły przygotowania do spawania (schemat)*
(Joint preparations details)
Kształt połączenia (Join design) Kolejność spawania (Welding sequences)
Szczegóły dotyczące spawania (Welding details)
Wymiar Prędkość Długość
Ilość
Rodzaj prÄ…du/
spoiwa /Size Natężenie Napięcie podawania ściegu
Proces wprowadzonego
biegunowość
Åšcieg Run of filler metal
prądu [A] prądu [V] drutu /prędkość
Process
Type of ciepła* [kJ/mm]
[mm] Current Voltage
[m/min] Wire posuwu *
current/polarity
Heat input
feed speed Travel speed
Oznaczenie materiałów dodatkowych (Filler metal, classification, Inne informacje (Other information)*: -
trade name): np.: układanie ściegów zakosowych (max, szerokość ściegu)
Specjalne zalecenia suszenia (Any special baking or drying): (Weaving max. width of run): -
Gaz ochronny/topnik (Gas/flux):
- gaz ochronny (osłona) (Shielding): Oscylacja: amplituda, częstotliwość., czas przerwy (Oscillation:
- ochrona przetopu (podkładka) (Backing): amp., freq., dwell time): -
Prędkość przepływu gazu (Gas flow rate): Szczegóły spawania łukiem pulsującym (Pulse welding details): -
- gaz ochronny (osłonowy) (Shielding): Wolny wylot elektrody/przedmiot obrabiany(Stand-off distance): -
- gaz formujący(Backing): Szczegóły spawania plazmowego(Plasma welding details) : -
Rodzaj i średnica elektrody wolframowej/wymiar (Tungsten Kąt ustawienia uchwytu (Torch angle): -
electrode type/size):
Åšrednica dyszy (Nozzle diameter): Sczepianie - stopiwo(Tack welding):
Szczegóły żłobienia/podkładek (Back gouging / backing): - - spoin na metr/obwód (tack per meter/circum):
Temperatura podgrzewania wstępnego (Preheat temperature): - długość spoin (lenght):
Temperatura międzyściegowa (Interpass temperature):
Obróbka cieplna po spawaniu (Post weld heat treatment): -
Czas, temperatura, metoda (Time, temperature, method): -
Prędkość nagrzewania i chłodzenia (Heating and cooling rate)*: -
Uwagi:
..............................& & & & & & & & & & & & & .
Wytwórca(Manufactured)
Nazwisko, data, podpis(Name, Date and Signature)
*) jeśli wymagane (If required)
5
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
3. Uznawanie Technologii Spawania
W praktyce spawalniczej zakłady produkujące odpowiedzialne elementy,
zespoły przy użyciu technik spawalniczych (np. zbiorniki podlegające
dyrektywie ciśnieniowej PED) powinny wykazać, ze posiadają technologie
spawania zapewniającą uzyskanie połączeń spawanych wg. Stawianych im
wymagań (np. zgodnie z PN-EN 5817). W związku z tym należy uznać
technologie spawania wg Wstępnej Instrukcji Technologicznej Spawania
pWPS. Instrukcja ta stanowi podstawę do opracowania Protokołu
Kwalifikowania Technologii Spawania (WPQR  Welding Procedure
Qualification Rekord).
Uznanie należy wykonać stosując Wstępną Instrukcję
TechnologicznÄ… Spawania pWPS
Na rys. 1 przedstawiono schemat opracowania oraz kwalifikowania WPS
Rys. 1 Nomogram przedstawiajÄ…cy kroki w opracowaniu i kwalifikowaniu WPS
6
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Kiedy kwalifikować technologie spawania?
W przypadku gdy zakład nie posiada takiej technologii, a uzgodnienie z klientem wymaga
jej stosowania. W przypadku produkcji zespołów odpowiedzialnych (zgodnie z Dyrektywą
Ciśnieniową PED dla określonych kategorii) oraz wymagań odpowiednich norm.
Kwalifikowania zgodnie z PN-EN ISO 15607:2005 (U) może być realizowane według
następujących form:
1. Kwalifikowanie na podstawie badania technologii spawania. PN-EN 15614-1. Dla
specjalnych zastosowań, jak zgrzewanie kołków PN-EN ISO 14555 i dla
zgrzewania tarciowego PN-EN ISO15620
2. Kwalifikowanie na podstawie badania materiałów dodatkowych do spawania. Opis
w PN-EN ISO 15610.
3. Kwalifikowanie na podstawie wcześniej nabytego doświadczenia przy spawaniu.
Opis w PN-EN ISO 15611.
4. Kwalifikowanie na podstawie standardowej technologii spawania. Opis w PN-EN
ISO 15612.
5. Kwalifikowanie na podstawie przedprodukcyjnego badania spawania. Opis w
PN-EN 15613.
GA
ÓWNE NORMY ZWI
ZANE Z SPECYFIKACJ
I KWALIFIKOWANIEM
TECHNOLOGII SPAWANIA
Specyfikacja o kwalifikowanie technologii spawania metali  Zasady ogólne
PN-EN ISO 15607:2005 (U) zastępuje PN-EN 288  1:1994
Grupy materiałowe dla kwalifikowania procedur oraz uprawnień spawaczy
PN-CR ISO 15608:2002 (U) - Spawanie - Wytyczne systemu podziału materiałów
metalowych na grupy (PKN informuje, że norma wycofana jest bez zastąpienia)  nie było
odpowiednika wśród norm z serii PN-EN 288
Wytyczne do tworzenia WPS. Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali
 Instrukcja technologiczna spawania.
PN-EN ISO 15609:2005 (U) zastępuje PN-EN 288-2:2002
Norma PN-EN ISO 15609 posiada 5 arkuszy.
Arkusz 1  Spawanie Å‚ukowe, Arkusz 2  Spawanie gazowe, Arkusz 3  spawanie wiÄ…zkÄ…
elektronów, Arkusz 4  spawanie wiązką promienia laserowego, Arkusz 5  Zgrzewanie
rezystancyjne.
Badanie technologii spawania
PN-EN ISO 15614-1:2005 zastępuje PN-EN 288-3:1994 +A1/2002 (Spawanie łukowe i
gazowe stali oraz spawanie łukowe niklu i stopów niklu)
7
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
PN-EN ISO 15614-2:2005 (U) zastępuje PN-EN 288-4 (Spawanie łukowe aluminium i
jego stopów)
Uwaga: Badanie technologii ujęto w 13 arkuszach normy z serii PN-EN ISO 15614, które
odpowiadają poszczególnym metodom łączenia materiałów konstrukcyjnych.
W tabeli 2 podano przypisane normy dotyczÄ…ce zatwierdzania technologii spawania w
odniesieniu do poszczególnych metod spawalniczych.
Tabela 2. Wykaz norm zatwierdzajÄ…cych technologie spawania.
Proces Spawanie Spawanie Spawanie Spawanie Zgrzewanie Zgrzewanie Zgrzewanie
Å‚ukowe Gazowe wiÄ…zkÄ… wiÄ…zkÄ… oporowe Å‚ukowe tarciowe
elektronów laserową kołków
metalowych
Zasady ogólne PN-EN ISO 15607
Grupy CR ISO/TR 15608 Nie ma CR ISO/TR 15608
materiałowe zastosowania
WPS PN-EN ISO PN-EN PN-EN PN-EN PN-EN ISO PN-EN PN-EN
15609-1 ISO ISO ISO 15609-5 ISO 14555 ISO 15620
15609-2 15609-3 15609-4
Badanie techn.
na podstawie
zbadanych PN-EN 15610
Nie ma zastosowania
materiałów
dodatkowych
Kwalifikowanie PN-EN PN-EN
na podstawie ISO 15611 ISO 15611
wcześniej PN-EN 15611 PN-EN PN-EN
nabytego ISO 14555 ISO 15620
doświadczenia
Kwalifikowanie
na podstawie
standardowej PN-EN ISO 15612
Nie ma zastosowania
procedury
spawania
Kwalifikowanie PN-EN PN-EN
na podstawie ISO 15613 ISO 15613
PN-EN ISO 15613
przedprodukcyj PN-EN PN-EN
nego badania ISO 14555 ISO 15620
Kwalifikowanie PN-EN
PN-EN ISO P-EN ISO
na podstawie ISO
15614: PN-EN ISO 15614: 15614: PN-EN PN-EN
badania 15614:
Arkusze: Arkusz 7 i 11 Arkusz : ISO 14555 ISO 15620
technologii Arkusze:
od 1 do 10 12 i 13
spawania 1, 3, 6 , 7
8
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
3.1 EN ISO 15614-1: 2004 (2005) Wymagania dotyczÄ…ce technologii spawania metali i
jej uznawanie - Badanie technologii spawania - Część 1: Spawanie łukowe i gazowe stali,
spawanie łukowe niklu i stopów niklu
Kwalifikowanie to wykonuje się dla przypadku, kiedy zachodzi domniemanie, że
spoina i strefa wpływu ciepła może nie spełniać zakładanych własności (mechanicznych,
metalurgicznych). Jeżeli badania nie uwzględniają geometrii spoiny, naprężeń własnych i
dostępu do spoiny wtedy metod ta nie jest stosowana. Dla innych przypadków ma
zastosowanie (najczęściej stosowana metoda).
Metod ta polega na wykonaniu próbek pod nadzorem najczęściej trzeciej strony i
wykonaniu serii badań niszczących i nieniszczących uwzględnionych w normie. W
tabeli 3, 4 oraz 5 przedstawiono wykaz badań przeprowadzonych w ramach
kwalifikowania technologii spawania.
Technologia może być uznana gdy:
Niezgodności w złączu próbnym mieszczą się na poziomie jakości B
wg PN-EN 5817:2005 (U) wyłączając takie niezgodności jak:
nadmierny nadlew, nadmierna grubość spoiny pachwinowej,
nadmierny wyciek grani. Dla tych niezgodności dopuszcza się
poziom jakości C.
9
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Tabela 3. Badania złączy spawanych wg 15614-1:2004
Rodzaj badań Zakres badań
Rodzaj połączenia
Spoiny czołowe, złącza Badania wizualne 100%
doczołowe z pełnym Badania radiograficzne lub 100%
przetopem ultradz
więkowe
Badania pęknięć powierzchniowych 100%
Próba rozciągania poprzecznego 2 próbki
Próba zginania poprzecznego 4 próbki
Próba udarności 2 próbki
Próba twardości wg wymagań
Badania makroskopowe 1 próbka
Złącze T z pełnym Badania wizualne 100%
przetopem Badania radiograficzne lub 100%
Połączenia typu płaszcz ultradz
więkowe
króciec z pełnym Badania pęknięć powierzchniowych 100%
przetopem Próba twardości wg wymagań
Badania makroskopowe 2 próbki
Spoiny pachwinowe Badania wizualne 100%
Badania pęknięć powierzchniowych 100%
Próba twardości wg wymagań
Badania makroskopowe 2 próbki
Uwaga:
-) Badani ultradz
więkowe nie powinny być używane dla t<8mm i materiałów z
grupy 8, 10, 41, 48
-) Dla materiałów nieferrytycznych badania penetracyjne
-) Dla średnic zewnętrznych d"50 mm nie wymaga się badań ultradz
więkowych
-) Dla średnic zewnętrznych >50 mm i jeśli ze względów technicznych nie można
wykonać badania ultradz
więkowego należy wykonać badania radiograficzne, przy
czym kształt złącza może mieć znaczenie dla wyników
Tabela 4. Badania złączy próbnych
Rodzaj badania Wymagania PN-EN ISO 15614-1
Próba zginania 180o
Dopuszcza się, że jeden wynik dla określonej lokalizacji
karbu może być niższy od wymaganej wartości pracy
łamania jednak nie mniej niż 70% tej wartości.
Próba udarności
Podczas kwalifikowania kilku metod spawania na jednym
złączu próbnym badanie udarności należy wykonać w
spoinie i SWC dla każdej metody spawania
10
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Badanie twardości
Dopuszczalna maksymalną wartość twardości HV10
Tabela 5. Badania twardości
Grupa materiałowa
Bez obróbki cieplnej
Z obróbką cieplną
wg CR ISO 15608
1a, 2 380 320
3b 450 380
4, 5 380 320
6 - 350
9.1 350 300
9.2 450 350
9.3 450 350
a
 jeśli badania twardości są wymagane
b
 dla stali o min. ReH>890 N/mm2 według specjalnych wymagań
Poprzednie normy dotyczÄ…ce kwalifikowania technologii spawania z
serii PN-EN 288 i normy dotyczÄ…ce egzaminowania spawaczy z serii
PN-EN 287 nie posiadały wspólnego podziału gatunków materiałów
podstawowych na grupy. Taki stan był uciążliwy i wprowadzał
nieścisłości oraz pomyłki. Obecne normy posiadają ujednolicony
system oznaczeń materiałów podstawowych, który jest zgodny ze
standardem:
CR ISO 15608 Spawanie. Wytyczne podziału materiałów
metalowych na grupy
Podział materiałów metalowych na grupy przedstawiono w tabeli 6., dla stopów
niklu w tabeli 7.
11
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Tabela. 6 Grupy stali i niklu
Gatunki stali
Grupa Podgrupa
1 1 Stale o minimalnej granicy plastyczności Red"360 MPa oraz składzie
1.1 chemicznym nie przekraczajÄ…cym: C=0,24 (odlewy 0,25); Si=0,6; Mn=1,7;
1.2 Mo=0,7; S=0,045; P=0,0045.
1.3 Inny pojedynczy składnik=0,3 (0,4 dla odlewów)
1.4 Suma innych składników=0,8 (1,0 dla odlewów)
2 2 Stale drobnoziarniste normalizowane lub poddane obróbce
2.1 termomechanicznej oraz staliwo o minimalnej granicy plastyczności
2.2 Re>360 MPa
3 3 Stale ulepszane cieplnie i utwardzane wydzieleniowo z wyjÄ…tkiem stali
3.1 nierdzewnych
3.2
3.2
4 4
Stale o zawartości Cr max. 0,75%, Mo max 0,6%
4.1
4.2
5 5
Stale o zawartości Cr max. 10%, No max 1,2%
5.1
5.2
5.3
5.4
6 6
6.1
6.2 Stale chromowo- molibdenowo- wanadowe
6.3
6.4
7 7
Stale nierdzewne ferrytyczne lub martenzytyczne
7.1
7.2
7.3
8 8
Stale austenityczne
8.1
8.2
8.3
9 9
Nikiel i jego stopy
9.1
9.2
9.3
10 10 Stale nierdzewne austenityczno-ferrytyczne (Duplex)
10.1
10.2
11 11 Stale nie objęte grupami od 1 do 10 oraz zawierające 0,25%11.1 Stale o zawartości 0,25%11.2 Stale o zawartości 0,35% 12
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Tabela 7 Grupy materiałowe dla niklu i stopów niklu
Grupa Nikiel i stopy niklu
41 Czysty nikiel
42 Stopy nikiel-miedz
Nie"45%, Cu e"10%
43 Stopy nikiel-chrom Nie"40%
44 Stopy nikiel-molibden Nie"45%, Mo<30%
45 Stopy nikiel-żelazo-chrom Nie"45%
46 Stopy nikiel-chrom-kobalt Nie"45%,Coe"10%
47 Stopy nikiel-żelazo Nie"45%
48 Stopy nikiel-żelazo-kobalt 25%d"Nid"45%, Fe e"20%
Możliwość spawania różnych gatunków stali ze sobą pozwala na uzyskanie
uznania technologii spawania dla różnych zakresów grup materiałowych, tab. 8.
Tabela 8. Zakres uznania dla stali z Å‚Ä…czeniem grup
Zakres uznania dla stali (system podziału materiałów wg CR ISO 15608)
Materiał spawany Zakres uznania
1-1 1a-1
2-2 2a-2, 1-1, 2a-1
3-3 3a-3, 1-1, 2-1, 2-2, 3a-1, 3a-2
4-4 4b-4, 4b-1, 4b-2
5-5 5b-5, 5b-1, 5b-2
6-6 6b-6, 6b-1, 6b-2
7-7 7c-7
7-3 7c-3, 7c-1, 7c-2
7-2 7c-2a, 7c-1
8-8 8c-8
8-6 8c-6b, 8c-1, 8c-2, 8c-4
8-5 8c-5b, 8c-1, 8c-2, 8c-4, 8c-6.1, 8c-6.2
8-3 8c-3a, 8c-1, 8c-2
8-2 8c-2a, 8c-1
9-9 9b-9
10-10 10b-10
10-8 10b-8c
10-8 10b-8c
10-6 10b-6b, 10b-1, 10b-2, 10b-4
10-5 10b-5b, 10b-1, 10b-2, 10b-4, 10b-6.1, 10b-6.2
10-3 10b-3a, 10b-1, 10b-2
10-2 10b-2a, 10b-1
11-11 11b-11, 11b-1
a
 obejmuje równe lub niższe granice plastyczności stali z tej samej grupy
b
 obejmuje stale z tej samej podgrupy i każdej niższej podgrupy w granicach tej samej grupy
c
 obejmuje stale z tej samej podgrupy
13
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Uwaga:
Badania uznawania technologii spawania dla stopów niklu z grupy 41 do 48
uzyskanych przez utwardzanie wydzieleniowe z jakiejś grupy, jest ważne dla
wszystkich stopów utwardzanych wydzieleniowo tej samej grupy materiałowej,
spawanych ze stopami przesyconymi tej samej grupy.
Jak wspomniano zatwierdzanie technologii wg PN-EN 15614 odbywa siÄ™ na
złączach próbnych. Przykład takich złączy dla blach podano na rys. 2.
Rys. 2 Złącza próbne dla blach ze spoiną pachwinową oraz czołową.
W normach zgodnie z odpowiednim arkuszami podane sÄ… wymiary
charakterystyczne złączy próbnych. Dotyczy to między innymi
uznawania technologii spawania na podstawie norm PN-EN ISO
15614-2 (uznawanie technologii spawania aluminium i jego stopów)
oraz PN-EN ISO 15614-8 (uznawanie technologii spawania dla
spawania den sitowych z rurkami) i inne.
14
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Podczas uznawania technologii spawania na podstawie jej badania istotnÄ… rolÄ™
odgrywa dobór próbek o odpowiednich wymiarach geometrycznych. Daje to
możliwość uzyskania szerokich zakresów uznania technologii spawania. Należy
mieć na uwadze m.in.: grubość elementów, grubość ścianki rury, średnicę rury,
rodzaj spoiny, rodzaj złącza, rodzaj połączenia (blachy, króćce + płaszcz itp.). W
tablicach 9÷11przedstawiono zakresy kwalifikowania.
Tabela 9. Zakres uznania grubości dla spoin czołowych wymiary w mm
Grubość
Zakres uznania
złącza
Spawanie jednościegowe Spawanie wielościegowe
próbnego
PN-EN ISO 15614-1 PN-EN ISO 15614-1
td"3 0,7t÷1,3t 0,7t÷2t
312t>100 nie dający się zastosować
50÷2t
a
 kiedy wymagania dotyczące udarności są określone, górna granica kwalifikacji
wynosi 12mm w przeciwnym razie przeprowadzone musi być badanie udarności
Tabela 10. Zakres uznania dla grubości materiału i wysokości spoiny pachwinowej
wymiary w mm
Zakres uznania
Grubość
Wysokość spoiny pachwinowej
złącza
Grubość materiału Spawanie Spawanie
próbnego
jednościegowe wielościegowe
Bez ograniczeń
td"3 0,7t÷2t 0,75a÷1,5a
Bez ograniczeń
3a* Bez ograniczeń
te"30 e"5
UWAGA 1 a jest wysokością uzyskaną przy złączu próbnym
UWAGA 2 Kiedy spoina pachwinowa jest kwalifikowana na podstawie spoiny czołowej, zakres uznania wysokości
powinien być oparty na grubości stopiwa.
a* tylko dla specjalnych zastosowań. Każda wysokość spoiny pachwinowej musi być uznana indywidualnie.
15
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Tabela 11. Zakres uznania dla średnic rur i odgałęzień rurowych wymiary w mm
Średnica próbki do badań Da Zakres uznania
PN-EN ISO 15614-1 PN-EN ISO 15614-1
Dd"25 0,5D÷2D
D>25
e"0,5D (25mm min.)
a
D jest średnicą zewnętrzną rury lub średnicą odgałęzienia rurowego
Uznanie technologii wykonane na blachach obejmuje rury o średnicy > 500 mm lub kiedy
średnica jest >150 i spawanie jest wykonane w pozycjach z obrotem PA lub PC.
Rodzaje złączy/spoin:
1. Spoiny czołowe kwalifikują jednocześnie spoiny czołowe z
niepełnym i pełnym przetopem oraz spoiny pachwinowe. Wymaga
się badania spoin pachwinowych jeśli dominują one w produkcji.
2. Spoiny czołowe w złączach z rur kwalifikują również odgałęzienia
rurowe z kÄ…tem Å‚60°.
3. Złącza T ze spoiną czołową kwalifikują tylko złącza T ze spoiną
czołową i pachwinową.
4. Spoiny czołowe jednostronne bez podkładki kwalifikują też spoiny
dwustronne i spoiny wykonane na podkładce.
5. Spoiny wykonane na podkładce kwalifikują jednocześnie spoiny
dwustronne.
6. Spoiny dwustronne bez żłobienia kwalifikują również spoiny
dwustronne ze żłobieniem.
7. Spoiny pachwinowe kwalifikujÄ… tylko spoiny pachwinowe.
8. Nie zezwala siÄ™ na zmianÄ™ spawania wielowarstwowego na
jednowarstwowe (lub po jednym ściegu z każdej strony) lub
odwrotnie dla danego procesu.
16
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
4. Kwalifikowanie technologii spawania na podstawie badania materiałów
dodatkowych do spawania.
Metodę tą stosuje się w przypadku, gdy zastosowane materiały nie powodują
istotnego pogorszenia własności w strefie wpływu ciepła. Opis tej metody
zawarty jest w normie PN-EN ISO 15610. Może być stosowana do następujących
procesów spawania:
1. Spawanie Å‚ukowego stali metodami 111, 114, 131, 135, 136, 137, 141, 15.
2. Spawania łukowego aluminium i jego stopów metodami: 131, 141, 15.
3. Spawania gazowego metodÄ… 3 (311).
Pozostałe wytyczne:
1. Można kwalifikować tylko grupy materiałowe wg CR ISO 15608: 1.1, 8.1,
21, 22.1, 22.2.
2. Grubość materiałów spawanych: 3÷40mm.
3. Åšrednice rur: D>25mm.
4. Nie można jej stosować do łączenia różnych grup materiałów z wyjątkiem
21.1 i 22.2.
5. Kwalifikowanie technologii spawania na podstawie nabytego wcześniej
doświadczenia w spawaniu.
Metoda t a może być użyta tylko do kwalifikowania procesów, co do których
wytwórca ma duże doświadczenie. Doświadczenie to musi być potwierdzone
dużą ilością spoin. Opis zawarty jest w PN-EN ISO 15611. Metoda ta może być
stosowana do:
1. Spawania Å‚ukowego.
2. Spawania gazowego.
3. Spawania wiązka elektronów.
4. Spawania wiÄ…zka promieniowania laserowego.
5. Do zgrzewania kołków (PN-EN ISO 14555).
6. Zgrzewania tarciowego (PN-EN ISO 15620).
Posiadane doświadczenie musi być udokumentowane. Mogą to być wyniki badan
nieniszczących i niszczących, próby szczelności, próby ciśnieniowe. Można co
najmniej podać jednoroczne zestawienie produkcji spawalniczej
wyprodukowanych wyrobów spawanych potwierdzonych przez klienta (brak
sprecyzowania dokładnie zadowalających własności użytkowych przez normę).
17
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
6. Kwalifikowanie technologii spawania na podstawie standardowej
technologii spawania.
Metoda ta została przedstawiona w normie PN-EN ISO 15612. Podstawę
standardowej technologii jest posiadanie WPS lub WPQR, dotyczÄ…cy technologii
spawania dotyczÄ…cy odpowiedniego arkusza normy PN-EN ISO 15614. MetodÄ™
tą można stosować do:
1. Spawania Å‚ukowego.
2. Spawania gazowego.
3. Spawania wiązką elektronów.
4. Spawania wiÄ…zkÄ… laserowÄ….
5. Zgrzewania rezystancyjnego.
Obejmuje następujące grupy materiałowe wg CR ISO 15608: 1-1; 1-11; 8-8; 21-
21; 22.1-22.2; 31 do 38; 41 do 47. Wyjątkiem mogą być stopy szczególnie
wrażliwe na formowanie się pęknięć gorących np. 8-8,41 do 47.
Standartową technologię spawania można stosować bez podań, jednak muszą być
spełnione pewne wymagania:
1. Personel nadzoru spawalniczego musi mieć kompetencje zgodne
z PN-EN 719. KorzystajÄ…cy ze standardowej technologii spawania musi
spełniać wymagania zgodne z PN-EN 729 (PN-EN ISO 3834).
2. Spawacze musza posiadać uprawnienia zgodne z odpowiednimi
standardami PN- EN 287, EN ISO 9606, PN-EN 1418.
3. y
ródła spawalnicze musza posiadać takie same charakterystyki, jak z
ródła
stasowane przy zatwierdzaniu technologii spawania.
7. Kwalifikowanie technologii spawania na podstawie przedprodukcyjnego
badania spawania.
Metodę ta można praktycznie stosować zawsze pod warunkiem wykonania
złączy próbnych w warunkach wytwarzania złączy spawanych. Najczęściej ma
zastosowanie w przypadku produkcji masowej . Opis metody zawiera norma
PN-EN 15613. Stosowana jest dla przypadków, kiedy nie można zachować
określonych warunków przy spawaniu znormalizowanym złączy próbnych.
Uwaga: Kwalifikowanie ta metoda odbywa siÄ™ przy udziale egzaminatora lub
jednostki egzaminujÄ…cej zgodnie z odpowiednim arkuszem normy PN-EN 15614.
Wykonane złącza w warunkach symulacyjnych muszą być poddane
następującym badaniom:
1. Badania wizualne 100%.
2. Kontrola pęknięć powierzchniowych.
3. Próba twardości pomijając materiały ze stali ferrytycznej o Rm<400 MPa
lub materiałów z grupy 8, 21oraz 22.
18
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
4. Badania makroskopowe
Przedstawione metody znalazły zastosowanie m.in. do:
1. spawania przemysłowych rurociągów metalowych (EN 13480-8).
2. Spawania konstrukcji budowlanych (PN-B-06200:2002).
3. Spawania nieogrzewanych płomieniem zbiorników ciśnieniowych (EN
13455)
8. Kwalifikowanie spawaczy
Personel wykonujący prace spawalnicze, czyli spawacze powinni wykazywać się
nabytymi umiejętnościami w taki sposób, aby wykonane złącza spełniały stawiane im
wymagania. Dodatkowo zapisy w normach ISO 9001:2001 oraz PN-EN 729:1999 i
PN-EN ISO 3834 dla wybranych przypadków zobowiązują producenta do posiadania
personelu z odpowiednimi umiejętnościami, które są potwierdzone np. certyfikatami
spawacza. Normy dotyczÄ…ce kwalifikowania spawaczy to:
1. PN-EN 287-1: 2007. Egzamin kwalifikacyjny spawaczy  Spawanie -
Część 1: Stale.
2. PN-EN ISO 9606-2: 2007. Egzamin kwalifikacyjny spawaczy  Spawanie -
Część 2: Aluminium i stopy aluminium.
3. PN-EN ISO 9606-3: 2007. Egzamin kwalifikacyjny spawaczy  Spawanie -
Część 3: Miedz
i stopy miedzi.
4. PN-EN ISO 9606-4: 2007. Egzamin kwalifikacyjny spawaczy  Spawanie -
Część 4: Nikiel i stopy niklu.
5. PN-EN ISO 9606-5: 2007. Egzamin kwalifikacyjny spawaczy  Spawanie -
Część 5: Tytan i stopy tytanu, cyrkon i stopy cyrkonu.
Lutowaczy twardych można kwalifikować wg PN-EN 13133:2002 (Lutownie twarde.
Egzaminowanie lutowaczy.
Tok postępowania i ogólna forma jest zbliżona dla poszczególnych norm.
Operatorzy sÄ… kwalifikowani wg PN-EN 1418: 2000
(ma być zastąpiona przez ISO 14732)
19
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
9. Kwalifikowanie spawaczy na podstawie normy PN-EN 287-1
Pojęcia podstawowe
Spawacz ręczny  spawacz, który trzyma w ręku uchwyt lub palnik spawalniczy i
ręcznie go prowadzi.
Spawacz operator  spawacz obsługujący sprzęt, w którym ruch względny między
uchwytem lub palnikiem spawalniczym a elementem spawanym jest częściowo
zmechanizowany.
Złącze egzaminacyjne  złącze spawane i wykonane podczas egzaminu.
Oznaczenia liczbowe wybranych metod spawania wg EN ISO 4063:
111  Spawanie Å‚ukowe elektrodÄ… otulonÄ… (MMA),
114  Spawanie łukowe drutem elektrodowym proszkowym bez osłony gazowej,
121  Spawanie Å‚ukiem krytym drutem elektrodowym (SAW),
131 - Spawanie łukowe w osłonie gazu obojętnego elektrodą topliwą; metodą MIG,
135  Spawanie metodą w osłonie gazu aktywnego elektrodą topliwą; metodą MAG,
136  Spawanie Å‚ukowe drutem elektrodowym proszkowym w atmosferze gazu
aktywnego; MAG
137  Spawanie Å‚ukowe drutem elektrodowym proszkowym w atmosferze gazu
obojętnego; MIG
141  Spawanie Å‚ukowe elektrodÄ… wolframowÄ… nietopliwÄ…; TIG,
15  Spawanie plazmowe; PAW,
311  Spawanie acetylenowo-tlenowe.
Oznaczenia w złączach egzaminacyjnych
a  nominalna grubość spoiny pachwinowej [mm],
D  średnica zewnętrzna rury [mm],
z - długość przyprostokątnej spoiny pachwinowej [mm],
t - grubość blachy lub ścianki rury [mm],
t1  grubość materiału złączą egzaminacyjnego dla metody spawania 1,
t1  grubość materiału złączą egzaminacyjnego dla metody spawania 2,
s1  grubość metalu spoiny dla metody spawania 1,
s1  grubość metalu spoiny dla metody spawania 2,
BW  spoina czołowa,
FW  spoina pachwinowa,
P  blacha,
T  rura
20
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Oznaczenia dla materiałów dodatkowych (obejmują również gazy i topniki):
s  lity drut lub pręt (materiał dodatkowy),
nm  bez materiału dodatkowego,
A  otulina kwaśna,
B  otulina zasadowa lub zasadowa mieszanka proszkowa,
C  otulina celulozowa,
R  otulina rutylowa lub drut proszkowy z rutylowÄ… mieszankÄ… proszkowÄ…,
S  inne rodzaje otulin,
M  drut proszkowy z proszkiem metalowym,
P  drut proszkowy z rutylową mieszanką proszkową, żużel szybko krzepnący,
V  drut proszkowy z rutylowÄ… lub zasadowÄ… mieszankÄ… proszkowÄ…  fluorki,
W  drut proszkowy zasadową mieszanką proszkową, żużel wolno krzepnący  fluorki,
Y  drut proszkowy zasadową mieszanką proszkową, żużel wolno krzepnący  fluorki,
Z  drut proszkowy z innymi mieszankami proszkowymi
RA  otulina rutylowo  kwaśna,
RB  otulina rutylowo  zasadowa,
RC  otulina rutylowo  celulozowa,
RR  otulina rutylowa grubo otulona,
Szczegóły dotyczące spoin:
bs  spawanie dwustronne,
ss  spawanie jednostronne,
mb  spawanie na podkładce,
nb  spawanie bez podkładki,
ml  spawanie wielowarstwowe,
sl  spawanie jednowarstwowe,
lw  spawanie w lewo (dla spawania gazowego),
rw  spawanie w prawo (dla spawania gazowego)
gg  żłobienie lub szlifowanie spoiny graniowej (starej normie z 1997r),
ng  spawanie bez żłobienia i szlifowania spoiny graniowej (w starej normie z 1991r).
Oznaczenia i podział gazów spawalniczych wg EN 439:
R1  0 9 H2 d" 15%, reszta Ar, M21 - 5 9 CO2 d" 25%, reszta Ar,
R2 - 15 9 H2 d" 35%, reszta Ar, M32 - 10 9 O2 d" 15%, reszta Ar,
I1  100 % Ar, C1  100% CO2,
I2  100 % He, C2 - 0 9 O2 d" 30%, reszta CO2,
I3 - 0 9 He d" 95%, reszta Ar, F1  100% N2
M11 - 0 9 CO2 d" 5%, 0 9 He d" 5%, reszta Ar, F2 - 0 9 H2 d" 50%, reszta N2
21
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
OZANACZENIA: POZYCJE SPAWANIA wg EN 1157, ISO 6947
Spawanie blach - Spoiny czołowe ( BW )
Spawanie blach - Spoiny pachwinowe ( FW )
22
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Spawanie rur  Spoiny czołowe ( BW )
Spawanie rur  Spoiny pachwinowe ( FW )
23
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Warunki spawania
Egzamin spawacza powinien być przeprowadzany w warunkach odpowiadających
warunkom występującym w produkcji i zgodnie z instrukcją spawania WPS lub
przedwstępną instrukcją spawania pWPS, przygotowaną zgodnie z normą dotyczącą
uznania technologii spawania stali PN-EN 15614-1 (stara norma EN 288-2).
Zakresy wielkości geometrycznych złącza próbnego i ich zakres uznania
Dla spoin BW:
Grubości t Zakres uprawnień
t<3 mm od t do 2tb
3 mm d" t d"12 mm od 3 do 2tc
t>12 mm e"5 mm
b  w przypadku spawania 311: od t do 1,5x t
c  w przypadku spawania 311: od 3 mm do 1,5 x t
Dla spoin FW:
Grubości złącza egzaminacyjnego t Zakres uprawnień
t<3 mm t do 3 mm
t>3 mm e"3 mm
Dla średnicy zewnętrznej rury D
Zewnętrzna średnica złącza Zakres uprawnień
egzaminacyjnego D
Dd" 25 mm D do 2D
D>25 mm e" 0,5 x D (25 mm min.)
W przypadku profili kształtowych za wymiar D należy przyjąć mniejszy bok
Wybrane uwagi:
1. Spoiny jednowarstwowe kwalifikujÄ… tylko spoiny jednowarstwowe.
2. Spoiny wielowarstwowe kwalifikujÄ… wielowartstowe i jednowarstwowe.
3. Rura ze spoiną czołową kwalifikuje odgałęzienia o kącie e" 60o.
4. Elektroda zasadowa kwalifikuje elektrodę zasadową (B), rutylową (R), kwaśną (A).
5. Elektroda celulozowa kwalifikuje tylko elektrodÄ™ celulozowÄ….
6. Elektroda rutylowa kwalifikuje: R, RR, RA, RC, RB.
7. Lity drut kwalifikuje drut proszkowy z rdzeniem metalowym.
8. Drut proszkowy z rdzeniem zasadowym kwalifikuje wszystkie rodzaje drutów
proszkowych.
9. Drut proszkowy z rdzeniem rutylowym kwalifikuje drut proszkowy z rdzeniem
rutylowym i zasadowym.
24
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
10. Pozycja spawania JL0-45 kwalifikuje wszystkie pozycje spawania z wyłączeniem
HL0-45 i PF.
11. Spawanie złącza egzaminacyjnego o średnicy powyżej 25mm uprawnia do
spawania rur i blach.
12. Spawanie złącza egzaminacyjnego o średnicy poniżej 25mm uprawnia do spawania
tylko rur.
13. Spawanie złącza egzaminacyjnego z blach uprawnia do spawania blach oraz rur o
średnicy De"150 mm tylko dla pozycji PA, PB, PC.
14. Spawanie złącza egzaminacyjnego z blach uprawnia do spawania blach oraz rur o
średnicy De"500 mm dla wszystkich pozycji.
15. Spoiny FW kwalifikujÄ… tylko FW.
16. Spoiny BW kwalifikują BW oraz FW (jeżeli w produkcji przeważają spoiny FW
należy wykonać złącza egzaminacyjne dla spoin pachwinowych).
Badania złączy egzaminacyjnych
1. Badania wizualne wg EN 970.
2. Badania radiograficzne wg EN 1435.
3. Próba zginania EN 910.
4. Próba łamania wg EN 1320.
W normie zawarto informacje na temat obowiązku wykonywania badań w zależności od
rodzaju spoin BW i FW oraz zastępowania badań np. radiograficznych badaniami
ultradz
więkowymi.
Egzamin poprawkowy
1. Jeśli złącze egzaminacyjne nie spełnia wymagań normy EN 287-1 spawacz
powinien wykonać nowe złącze egzaminacyjne,
2. Jeśli spawacz nie zdał egzaminu z powodu braku umiejętności, uważa się , że nie
jest on zdolny do spełnienia wymagań normy EN 287-1, bez dalszego przeszkolenia
przed egzaminem poprawkowym,
3. Jeśli spawacz nie zdał egzaminu z powodów metalurgicznych lub innych
zewnętrznych przyczyn nie związanych bezpośrednio z brakiem umiejętności
spawacza, wymaga się dodatkowego badania lub dodatkowych prób, aby określić
jakość i przydatność nowego materiału lub nowych warunków badań.
Okres ważności
1. Uprawnienia spawacza są ważne od dnia, w którym wszystkie wymagane badania
oceniono pozytywnie. Data ta może różnić się od daty wydania świadectwa.
25
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
2. Uprawnienia spawacza są ważne dwa lata, pod warunkiem, że świadectwo jest
podpisywane co sześć miesięcy przez pracodawcę/osobę nadzorującą i gdy
wszystkie niżej wymienione warunki są spełnione:
a) spawacz powinien być zatrudniony, w sposób możliwie ciągły. Dopuszcza się
przerwę, ale nie dłuższą niż 6 miesięcy,
b) praca powinna być zgodna z warunkami przeprowadzania egzaminu,
c) nie powinny istnieć ważne przyczyny do zakwestionowania umiejętności
spawacza.
Przedłużanie uprawnień
Ważność uprawnień można przedłużyć jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:
1. Spoiny wykonywane przez spawacza spełniają wymogi jakościowe,
2. Protokół z badań np. dokumentacja z badań radiograficznych lub protokoły z prób
łamania z każdego półrocza pracy spawacza są przechowywane razem ze
świadectwem spawacza.
Åšwiadectwo spawacza  oznaczenia
Na świadectwie spawacza powinny być podane następujące dane, w odpowiedniej
kolejności:
1. Numer normy wg , której jest egzaminowany  np. EN 287-1,
2. Zmienne zasadnicze, czyli:
a) metoda spawania wg EN ISO 4063,
b) rodzaj złącza: ze spoiną czołową (BW); ze spoiną pachwinową (FW),
c) półwyroby: blacha (P); rura (T),
d) grupa materiałowa wg CR ISO 15608,
e) spoiwo,
f) wymiar złącza egzaminacyjnego: grubość (t) i średnica rury (D),
g) pozycje spawania wg ISO 6947,
szczegóły dotyczące rodzaju spoiny
26
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
27
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Przykłady oznaczenia uprawnień z zakresem uzyskanych kwalifikacji
Uprawnienia spawacza:
EN 287-141 T BW 5 S t5,0 D60 PF ss nb
EN 287-141 T BW 5 S t5,0 D60 PC ss nb
Objaśnienie Zakres uprawnień
141 Metoda spawania Spawanie metodÄ… TIG
141
T - T, P
Rura
BW Spoina czołowa - BW, FW
5 Grupa materiałowa Materiał grupy 5:
wg CR ISO 15608 Stale Cr-Mo bez wanadu o
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9.1, 11
zawartości węgla
Cd" 0,35%
S Spoiwo Drut lity
S
t5,0 Grubość Grubość materiału: 5 mm
Od 3 do 10
D60 Średnica zewnętrzna Średnica zewnętrzna rury:
rurowego złącza 60 mm e"30
egzaminacyjnego
PF Pozycja spawania Spoina czołowa w złączu z
Wszystkie pozycje z
PC rur, rura nieruchoma, oÅ›
wyjÄ…tkiem PG oraz J-L045
pionowa, oÅ› pozioma
ss nb Szczegóły Spawanie jednostronne bez ss, nb; ss, mb; bs
wykonania złącza podkładki, Dla FW: sl, ml
wielowarstwowe
28
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Przykład oznaczeń
Uprawnienie spawacza: EN 287-141/135 T BW 1.2 S t20 (5/15) D200 PA ss nb
Objaśnienie Zakres uprawnień
141 Metoda spawania Spawanie metodÄ… TIG
141
(ścieg graniowy 2warstwy)
Spawanie metodÄ… MAG
135, 136 (tylko M)
(ściegi wypełniające)
T - T, P
Rura
BW Spoina czołowa - BW, FW
1.2 Grupa materiałowa Materiał grupy 5:
wg CR ISO 15608 Stale Cr-Mo bez wanadu o
1.1, 1.2, 1.4,
zawartości węgla
Cd" 0,35%
S Spoiwo Drut lity
141:S
135:S
136: tylko M
T20 Grubość Grubość materiału: 5 mm
141: t= 3 do 10 mm
135: te"5 mm
141/135: te"5 mm
D200 Średnica zewnętrzna Średnica zewnętrzna rury:
rurowego złącza 60 mm e"100
egzaminacyjnego
PA Pozycja spawania Spoina czołowa w złączu z
rur, rura nieruchoma, oÅ› PA, PB
pionowa, oÅ› pozioma
ss nb Szczegóły Spawanie jednostronne bez 141: ss, nb; ss, mb; bs
wykonania złącza podkładki, 135: ss, mb, bs
wielowarstwowe 136 (tylko M)
Dla FW: sl, ml
29
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Znakowanie stali
Podczas dzielenia materiału wszystkie znaki stali należy przenieść
w sposób trwały na elementy, które zostały po danym procesie.
Materiał musi być łatwo identyfikowalny.
30
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Znakowanie spoin
31
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
11. Kwalifikowanie operatorów wg PN-EN 1418: 2000
Spajanie automatyczne  spajanie podczas które wszystkie operacje przebiegają
automatycznie. Ręczne regulowanie zmiennych podczas spajania jest niemożliwe.
Spajanie w pełni zmechanizowane - spajanie podczas które wszystkie ważniejsze
operacje przebiegają (z wyjątkiem transportu przedmiotu spawanego). Ręczna regulacja
zmiennych podczas spawania jest możliwa.
Uprawnieni sÄ… nadawane na podstawie:
1. Badania technologii spajania (badania uznania technologii spawania wg
odpowiedniego arkusza w tym przypadku PN-EN 288-3; 4. Warunek uzyskania
uprawnień: musi realizować proces na tym samy urządzeniu).
2. Badania przedprodukcyjnego lub produkcyjnego technologii spajania (badania
zgodnie z PN-EN 288-8. Warunek uzyskania uprawnień: operator prace musi
realizować na tym samym urządzeniu).
3. Na podstawie badania losowego (badania próbek reprezentujących wyroby muszą
dać wynik pozytywny. Warunek uzyskania uprawnień: operator prace musi
realizować na tym samym urządzeniu przy zastosowaniu tej samej metody).
4. Na podstawie badania funkcjonowania. Nadanie uprawnień obejmuje następujące
elementy:
a) widomości o wzajemnej zależności pomiędzy odchyleniami parametrów a
wynikami spajania.
b) nadzorowanie nastawienia parametrów zgodnie z WPS.
c) Sprawdzenie danych zgodnie z WPS dotyczących użytkowania urządzenia,
d) Omówienie każdej usterki, która wpływa na proces spajania.
Każdy egzamin może być rozszerzony o wiedzę teoretyczną z danej metody spawania lub
procesu.
12. Kalibracja i walidacja przyrządów pomiarowych
Kontrola przyrządów pomiarowych związana jest z:
1. Legalizacją  to sprawdzenie, stwierdzeni i poświadczenie przez organ
administracji miar, że przyrządy pomiarowe spełniają wymagania przepisów
metrologicznych i mogą być stosowane do określonych celów. Dowodem
legalizacji jest cecha umieszczona na przyrządzie lub świadectwo legalizacji.
Wzory cech legalizacji określa Prezes Głównego Urzędu Miar.
2. Uwierzytelnianiem - sprawdzenie, stwierdzeni i poświadczenie, że przyrząd
pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne ustalone w przepisach, normach,
zaleceniach lub innych stosownych dokumentach. Jego wskazania zostały
odniesione do państwowych wzorców jednostek miar i są z nimi zgodne w
32
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
granicach określonych błędów Dowód uwierzytelniania jest cecha. Wzór cechy
określa Prezes Głównego Urzędu Miar.
3. Zatwierdzeniem typu  to decyzja Prezesa Głównego Urzędu Miar, która
dopuszcza przyrządy danego typu do legalizacji, uwierzytelnienia lub użytkowania
w kraju. Podejmowana jest na bazie badań prototypów lub egzemplarzy
produkcyjnych tych przyrządów, jeżeli spełniają odpowiednie wymagania.
Wytyczne odnośnie walidacji, kalibracji podane są w odpowiednich normach i ich
arkuszach dotyczących jakości (normy z serii ISO 9000 oraz jakości w spawalnictwie
(PN-EN 729, PN-EN 3834).
Walidacja: Potwierdzenie zgodności zaprojektowanego wyrobu z
potrzebami odbiorcy, dokonane przez niego na podstawie badań
przeprowadzonych w rzeczywistych warunkach
Dokumenty kontrolne z badań przeprowadzonych przez personel upoważniony przez
wytwórcę, który może należeć do działu produkcyjnego
Zaświadczenie o jakości 2.1  dokument potwierdzający, że wyroby są zgodne z
wymaganiami zamówienia bez podania wyników badań.
Atest 2.2.  dokument, w którym wytwórca zaświadcz, ze wyroby sa zgodne z
wymaganiami zamówienia i podaje wyniki kontroli wewnętrznej wyrobów.
Atest specjalny 2.3.  wytwórca zaświadcza, że dostarczone wyroby sa zgodne z
wymaganiami zmówienia i podaje wyniki kontroli odbiorczej na wyrobach z danej partii.
Dokumenty kontrolne z badań przeprowadzonych lub nadzorowanych przez
upoważniony personel niezależny od wydziału produkcyjnego, na podstawie kontroli
odbiorczej
3.1 Åšwiadectwo odbioru  dokument sporzÄ…dzony w oparciu o kontrolÄ™ i badania
odbiorcze przeprowadzone na podstawie wymagań zamówienia lub oficjalnych aktów
prawnych i związanych z nimi warunków technicznych.
Åšwiadectwa odbioru:
Åšwiadectwo odbioru 3.1.A.  wystawia i potwierdza inspektor kontroli, wyznaczony
oficjalnym aktem prawnym (zgodnie z warunkami technicznymi w nim zawartymi).
33
KURS MI
DZYNARODOWEGO/EUROPEJSKIEGO INŻYNIERA
Politechnika Gdańska
SPAWALNIKA (IWE/EWE)
4.2
KTMMiS WM
Kontrola jakości podczas produkcji
Świadectwo odbioru 3.1 B.  wystawia wydział kontroli wytwórcy niezależny od wydziału
produkcyjnego i potwierdza upoważniony przedstawiciel wytwórcy, niezależny od
wydziału produkcyjnego.
Świadectwo odbioru 3.1.C.  wystawia i potwierdza upoważniony przedstawiciel
zamawiającego na podstawie wymagań zamówienia.
3.2 Protokół odbioru 3.2.  świadectwo odbioru, które potwierdzają na podstawie
uzgodnienia upoważnienia przedstawiciele wytwórcy i zamawiającego.
Literatura:
1. Szczok E., Nosal M.: Procedury i instrukcje w systemie jakości uwzględniające
zagadnienia dotyczÄ…ce spawalnictwa. Seminarium, IS w Gliwicach, 2000.
2. Czuchraj J., Świdergoł S.: Podstawy organizacji kontroli jakości w spawalnictwie.
IS w Gliwicach, 2003.
3. Kurpisz B.: zmiany zasad egzaminowania spawaczy stali w znowelizowanej normie
EN 287-1:2004. Biuletyn IS nr 1/2005.
4. Rudko M.: Kwalifikowanie technologii spawania wg EN ISO 15614-1. Materiały
szkoleniowe UDT. Gdańsk 2004.
5. Praca zbiorowa pod red. Ferenca K.:  Technika Spawalnicza w praktyce , rozdz.9,
Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o., 2006.
6. Normy z Serii PN-EN ISO 15607 do 15614
7. PN-EN 287-1: 2005
8. PN-EN 1418: 2000
34