BIOLOGIA
ROŚLIN
MATERIAA
Y DO EGZAMINU
opracował:
DAWID WNUK
1 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
KOMÓRKA ROŚLINNA
protoplast Ściana Składniki
komórkowa ergastyczne
Cytoplazma Jądro Mitochondria Plastydy
# cytoplazma podstawowa # proplastydy # sok
(cytosol, matrix cytoplazmy) komórkowy
# błony: # leukoplasty # kryształy
- plazmalemma - amyloplasty # ciała
- tonoplast - elajoplasty zapasowe
- proteinoplasty # sok
komórkowy
# siateczka śródplazmatyczna # etioplasty
(retikulum endoplazmatyczne ER)
# rybosomy # chloroplasty
# aparat Golgiego # chromoplasty
- globularne
# mikrociała:
- błoniaste
- glioksysomy
- tubularne
- peroksysomy
- siatkowo-tubularne
# lizosomy
- krystaliczne
# mikrotubule, filamenty
pośrednie, mikrofilamenty
2 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Specyficzne cechy komórki roślinnej:
 występowanie ściany komórkowej
 występowanie soku komórkowego w wakuolach
 występowanie plastydów
 skrobia jako materiał zapasowy
1. Jądro komórkowe:
 otoczka jądrowa  dwie błony biologiczne z przestrzenią 20-40 nm
 pory jądrowe  kompleksy białkowe regulujące transport pomiędzy jądrem komórkowym a
komórką
 chromatyna  DNA, podwójna helisa owinięta wokół białek histonowych, w jądrze
interfazowym jest rozproszona, dopiero przed podziałem chromatyna ulega
kondensacji
 jąderko (jąderka)  organellum nieobłonione o zbitej konsystencji, zawiera region-
organizator jąderkowy, w jąderku syntetyzowany jest rybosomalny RNA i
razem z białkami RNA tworzy podjednostki rybosomowe
 macierz jądrowa (matrix, kariolimfa, sok jądrowy) białka, jądrowy RNA, białka stanowiące
szkielet jądra komórkowego, jądro nie zawsze kuliste, w matrix jądra
zachodzi transkrypcja, replikacja DNA
Funkcje jądra: magazynowanie informacji genetycznej, transkrypcja, replikacja, tworzenie
podjednostek rybosomów.
W kom. roślinnych brak laminy (blaszki pod otoczką jądrową) Brak centrioli
2. Aparat Golgiego:
 kompleks diktiosomów tworzących cysterny otoczone błoną biologiczną (zróżnicowanie
średnicy0,5-2,0 źm
 występują w liczbie od 5 do 8 ułożonych w stos, części graniczne nie są równoważne: jedna
część cis (niedojrzała) druga część trans (dojrzała).
 Funkcje:
# strona cis przyjmuje produkty od retikulum (białka itp.) przy pomocy pęcherzyków
transportujących
# związki są przetwarzane w cysternach pośrednich i trafiają do strony trans następnie
tworzą się pęcherzyki transportujące
# wlanie treści pęcherzyka do wakuoli
# rozbudowa ściany komórkowej
# transport substancji poza komórkę
 W okresie podziału mitotycznego komórki muszą aktywnie funkcjonować, bo działalność
aparatów Golgiego zbiega się z końcem mitozy. Przed rozpoczęciem mitozy aparaty
Golgiego zwiększają średnicę cystern dwukrotnie! Ruch pęcherzyków odbywa się przy
pomocy cytoszkieletu.
3. Błony biologiczne:
 Grubość warstwy 7,5 nm
 Trzy podstawowe składniki:
# związki lipidowe (fosfolipidy,
3 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 glikolipidy, lipidy obojętne)
# sterydy
# białka
Transport przez błony:
a) bierny (pasywny) dyfuzja prosta zgodne z gradientem stężeń:
- opis: zachodzi dzięki różnicy stężeń transportowanej substancji po obu stronach błony, nie
wymaga nakładu energii, zachodzi w dwuwarstwie lipidowej błony
- transportowane cząsteczki: tylko małe cząsteczki o charakterze niepolarnym np. tlen, dwutlenek
węgla lub polarnym lecz nie mające ładunku elektrycznego np. woda i mocznik. Przykładem może
być osmoza, która polega na przechodzeniu cząsteczek wody przez błonę półprzepuszczalną ze
środowiska o niższym stężeniu do środowiska o wyższym stężeniu substancji osmotycznie
czynnych np. sacharozy
b) bierny wspomagany - dyfuzja wspomagana zgodnie z gradientem stężeń
- opis: zachodzi przez białkowe kanały błonowe, które są swoiste dla pewnych jonów, komórka
otwiera kanały w zależności od potrzeb
- transportowane cząsteczki: polarne lub naładowane cząsteczki, jony np., kanały dla jonów sodu i
potasu w błonie komórek nerwowych
- opis: zachodzi za pośrednictwem białek przenośnikowych, które łączą się z transportowaną
cząsteczką po jednej stronie błony przenoszą ją na drugą stronę, uwalniają ją i wracają do swego
pierwotnego stanu.
c) aktywny inaczej czynny zachodzi wbrew gradientom stężeń
- opis: wymaga dostarczenia energii z hydrolizy ATP niezbędne są białkowe przenośniki
- transportowane cząsteczki: np. pompa sodowo-potasowa, która wyrzuca na zewnątrz komórki
jony sodu a do cytoplazmy wtłacza jony potasu.
Transport wody:
# kanały wodne (białka akwaporyny)
# od 70-95% wody przepływa przez kanały wodne
4 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Cechy wspólne plastydów:
# otoczka - 2 błony różniące się strukturą i stopniem przepuszczalności
# macierz - (matrix, stroma) rozpuszczone białka enzymatyczne
# plastoglobule - osmofilne, nieobłonione ciała zaw. plastochinony i skł. niezbędne do budowy
aparatu fotosyntetycznego
# fitoferrytyna - kompleks żelazowo  proteinowy do budowy tylakoidów
# nukleoidy - od 1 do kilkudziesięciu ok. 10% objętości plastydu
# rybosomy - typ 70S wolne lub związane z błonami
# ziarna skrobi
# karotenoidy
# kw. tłuszczowe
# witaminy K,E
# żelazo
5 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Formy plastydów:
1) Proplastydy  ameboidalnie poruszające się wyjściowe formy plastydów, występują w
tkankach merystematycznych, są prekursorami innych form plastydów, różnicują się w
funkcjonalne plastydy
2) Etioplasty  przejściowe stadium rozwoju chloroplastów, tworzenie chloroplastów
przerwane brakiem światła (przy braku światła rośliny etiolowane) Zawierają:
# ciało prolamellarne  materiał do budowy błon
# protochlorofilid  prekursor chlorofilu
3) Chromoplasty  plastydy zawierają karotenoidy, nieaktywne fotosyntetycznie, brak
chlorofilu, powstają na drodze przekształceń z proplastydów lub dojrzałych plastydów
(leukoplastów, chloroplastów) występują w zżółkniętych liściach, płatkach korony, owocach
# globularne  karotenoidy wyst. w plastoglobulach np. liście tytoniu, pietruszki, płatki
tulipana
# błoniaste  barwniki wyst. w strukturach mielinopodobnych (systemie bezchlorofilowych
błon powstających z wpukleń wewnętrznej ściany otoczki) np. narcyz, dynia, pomidory
# tubularne  barwniki wyst. w wydłużonych nierozgałęzionych tubulach np. płatki
kwiatów, owoce róży, owoce papryki
# siatkowo-tubularne  gromadzą karotenoidy w delikatnych, falistych tubulach np.
Typhodium divaricatum
# krystaliczne  karotenoidy skupiają się wewnątrz błon powstałych po degradacji
tylakoidów w formie krystalicznej (kryształy, płytki, igiełki, formy śrubowe) np. marchew,
pomidory, liścienie ogórków
1  ściana komórkowa 1  ściana komórkowa
2  blaszka środkowa 2  blaszka środkowa
3  chromoplasty tubularne 3  chromoplasty tubularne
4 - jądro komórkowe
Rys. Rosa species  chromoplasty tubularne w Rys. Daucus carota  chromoplasty
komórkach miękiszowych owocni. krystaliczne w komórkach miękiszowych
korzenia
6 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
4) Leukoplasty
- gromadzące materiały zapasowe:
# amyloplasty  akumulacja skrobi (ziemniak) zapasowej, wyst. w organach spichrzowych
(bulwach, korzeniach, nasionach)
# elajoplasty  synteza i magazynowanie tłuszczów (awokado)
# proteinoplasty  jako amorficzne lub krystaliczne inkluzje proteinowe w tkankach
korzeni, liści, pąków, bulw ziemniaka, funkcje spichrzowe, z
ródło protein do syntezy błon
- niegromadzące materiałów zapasowych:
# niezdolne do fotosyntezy, uczestniczą w syntezie monoterpenów, kwasów tłuszczowych
(wosk epikutykularny)
# nie posiadają rybosomów (zanikają podczas biogenezy), barwników, tylakoidów, uboga
struktura wewnątrzbłoniasta, plastoglobule, obszary nukleoidopodobne
# plastydy tkanek stałych (w epidermie i jej wytworach, w komórkach kory pierwotnej
łodygi i korzenia, gruczoły wydzielające olejki eteryczne, tkanki spichrzowe  bielmo)
1  hilum  ośrodek skrobiotwórczy
2  ściana komórkowa
3  przestwór międzykomórkowy
4, 5  kolejne warstwy skrobi
Rys. Solanum tuberosum  amyloplasty z
ziarnami skrobi w komórkach miękiszu
spichrzowego bulwy
1  ciała białkowe
2  pojedyncze ziarno skrobi
Rys. Phasoleus vulgaris  materiały
zapasowe w komórkach liścieni w
nasionach.
Frakcje skrobi:
- amyloza: - amylopektyna:
# 30% # rozpuszczalna w wodzie # 70% # nierozpuszczalna w wodzie
# cząsteczki nierozgałęzione połączone # cząsteczki mają rozg. połączone z łańcuchem
7 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 wiązaniem ą-1,4 o-glikozydowym głównym wiązaniem ą-1,6 o-glikozydowym
# barwi się płynem Lugola na niebiesko # barwi się płynem Lugola na czerwono
Chloroplasty:
 liczba:
# glony 1, 2 duże chloroplasty o dużej powierzchni asymilacyjnej
# rośliny wyższe  nawet kilkadziesiąt chloroplastów
 tendencja ewolucyjna: zmniejszanie rozmiarów i wzrost liczby
 u glonów nie ma leukoplastów i wyst. pirenoidy (z mat. zapas. w chloroplastach)
 podwójna otoczka
 tylakoidy (grana), tylakoidy stromy
 stroma
 obszary nukleoidopodobne
 chloroplasty roślin wyższych  dyskowaty kształt
 grubość od 2 do 4 mikrometrów
 w otoczce chloroplastu znajduje się wiolaksantyna (żółty barwnik)
 tylakoidy tworzą stosy  grana (u roślin wyższych), u roślin niższych nie ma gran
 grana dzielimy na niskie i wysokie
 średnica tylakoidu w granum 0,25-0,80 mikrometrów (w liściach szpinaku)
 w granum niskim 2 tylakoidy
 w granum wysokim do 25 tylakoidów
 ilość gran: od kilkudziesięciu do kilkuset
 w jednym chloroplaście ok. 2 mln. cząsteczek chlorofilu
 chlorofile odbijają światło zielone i my widzimy rośliny w kolorze zielonym
 w morzu widmo jest zmienione i już na głębokości ok 1 metra pozostaje św. żółte i zielone
 cytosol  faza jasna
 błona tylakoidu  reakcje fotosyntetycznego transportu elektronów
 stroma  reakcje wiązania węgla
 chlorofile nie rozpuszczają się w wodzie
 chlorofile stanowią od 10-20 % suchej masy, znajdują się w błonach tylakoidów
3 typy błon w chloroplaście: 3 typy przestrzeni w chloroplaście:
# zewnętrzna błona otoczki # międzybłonowa
# wewnętrzna błona otoczki # stroma
# błona tylakoidu # wnętrze tylakoidu (loculus, lumen)
Barwniki fotosyntetyczne:
 chlorofile (8):
# a  niebieskozielony C H O N Mg 430 nm i 660 nm
55 72 5 4
# b  żółtozielony C H O N Mg 455 nm i 645 nm
55 70 8 4
# c , c , d
1 2
# bakteriochlorofile a,b (c,d)
# chlorofil Chlorobium (bakteriowirydyny)
 karotenoidy 450 nm  470 nm
# karoteny C H
40 56
# ksantofile C H O
40 56 2
8 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 fikobiliny (fikobiliproteiny):
# fikocyjaniny (niebieskie)
# fikoerytryny (czerwone)
Skład chemiczny błon tylakoidów:
# galaktolipidy, fosfolipidy i sulfolipidy
# bardzo płynna dwuwarstwa
# w przeliczeniu na suchą masę w błonach tylakoidów:
 50% związki lipidowe i lipofilne z czego:
# 25% galaktolipidy, fosfolipidy i sulfolipidy
# 25% chlorofile i inne barwniki
 42% białka: strukturalne, funkcjonalne (gł. przekaz
niki elektronów)
 8 % cukrowce
Budowa chlorofilu:
# łańcuch fitolu (własności hydrofobowe) zakotwicza chlorofile w błonie tylakoidów
# pierścień porfiryny (własności hydrofilowe) łączy się z białkiem
układ porfirynowy (magnezoporfiryna) składa się z:
 4 pierścieni pirolowych
 magnezu w części centralnej
BUDOWA TYLAKOIDÓW (kompleksy fotosyntetyczne):
STROMA
PS I: (daleka czerwień)
antena: cząsteczki chlorofilu a P683 + karotenowce
centrum reakcji: 2 cząsteczki chlorofilu a P700
PS II: (bliska czerwień)
9 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
antena: cząsteczka chlorofilu b P650 + karotenowce
centrum reakcji: 2 cząsteczki chlorofilu a P680
Antena: ma za zadanie absorbować widmo światła i przekazywać energię do centrum reakcji
Centrum reakcji: ma za zadanie zamieniać energię świetlną na chemiczną
Ściana komórkowa:
Informacje ogólne:
- składnik typowy dla komórki roślinnej
- wytworzona przez protoplast na zewnątrz od plazmalemy
- blaszka środkowa  pektynowa substancja międzykomórkowa, stanowiąca granicę między
komórkami
- przestwory międzykomórkowe (typy kanałów)
# Kanał reksygenowy  dot. elementów protoksylemu powstaje w wyniku rozrywania komórek
protoksylemu
# Kanał schizogenowy  w wyniku rozpuszczania blaszek środkowych
# Kanał lizygenowy  w wyniku lizy ścian komórek
Struktura ściany komórkowej:
# szkielet ściany:
- celuloza (błonnik)  zbudowana z reszt glukozy, wiązania �-1,4-glikozydowe, nierozgałęziony
łańcuch, związek nierozpuszczalny w wodzie
- w ścianie pierwotnej 500-6000 cząsteczek reszt glukozy
- w ścianie wtórnej nawet ponad 10000
- widoczny w mikroskopie elektronowym
 ok. 100 cząsteczek celulozy  fibryla elementarna śr. 3-7 nm
 ok. 20 fibryli elementarnych  mikrofibryla
 ok. 200-400 mikrofibryli - fibryla śr. 0,2-0,5 źm
- polimeryzacja celulozy zachodzi na powierzchni plazmalemy
- układ mikrofibryli inny w ścianie pierwotnej a inny w ścianie wtórnej
- micele  krystaliczne obszary ściany komórkowej
# substancje podłoża:
- hemicelulozy budulcowe (ksylozy  r. dwuliścienne, arabinoksylany  r. jednoliścienne)
- hemicelulozy zapasowe (bez kwasu galakturonowego)
- amyloid (forma zapasowa)
- związki pektynowe (polimery kw. galakturonowego, kilkanaście % masy ściany, polisacharydy
kwaśne, znajdują się w blaszce środkowej i w pierwotnych ścianach kom., są silnie uwodnione,
mocno wiążą kationy wapniowe, cementując właściwości blaszki środkowej zależą od jej
impregnacji pektynianem wapnia)
- białka:
# strukturalne (przeplatają i wzmacniają, ekstensyny - budulcowe glikoproteiny
# enzymatyczne (z grupy glikoprotein, są nieodzowne przy rozbudowie ściany komórkowej,
ochronne-przed drobnoustrojami)
- woda
Rozróżniamy trzy typy ściany komórkowej:
# pierwotna  występująca w rosnącej komórce (tekstura rozproszona)
# wtórna  po zakończeniu wzrostu komórki, odkłada się na wew. powierzchni ściany pierw.
# trzeciorzędowa  do środka komórki (włókna drzewne, cewki)
10 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Funkcje ściany komórkowej:
# wytycza kształt komórki
# funkcja wzmacniająca
# chroni protoplast przed uszkodzeniami mechanicznymi, inwazją drobnoustrojów, utratą wody
# magazynuje materiały zapasowe (m.in. hemicelulozy zapasowe)
Pierwotna ściana komórkowa:
# rosnące komórki
# rozproszony, nieregularny układ mikrofibryl  tekstura rozproszona
# zawartość celulozy ok. 5-15%, woda 60%
# pierwotne pola jamkowe
# elastyczna, jednowarstwowa, plastyczna, rozciągliwa
# odwracalne zmiany grubości (np. kolenchyma)
Ściana wtórna i jej przekształcenia:
- powstaje po zakończeniu wzrostu komórki (lub jej części)
- celulozy jest więcej niż w ścianie pierwotnej od 60%
- układ mikrofibryli bardziej regularny niż w ścianie pierwotnej
- zwykle nierównomiernie wykształcona na całej powierzchni, powstają:
jamki  małe pola nie zajęte ścianą wtórną
listwy  wydłużone zgrubienia wtórnej ściany (gdy są duże pola bez ściany wtórnej)
- mikrofibryle są ułożone w obrębie warstw równolegle i gęsto obok siebie
- mikrofibryle odkładają się
# poprzez apozycję (nakładanie)
# intususcepcję (wnikanie)
- wyróżnia się trzy warstwy:
# zewnętrzną S1  cienka, mikrofibryle w kolejnych warstwach krzyżują się
# środkową S2  najgrubsza, we wszystkich lamellach układ mikrofibryli taki sam
# wewnętrzną S3  cienka, mniej stromy, często przeciwny, układ mikrofibryli niż w S2
JAMKI:
- powstają w ścianach sąsiadujących komórek
- całkowity brak pokładów ściany wtórnej
- powstają na pierwotnych polach jamkowych lub na częściach pierwotnej ściany nie objętych
pierwotnym polem jamkowym
- jamki proste  kanał jamki ma jednakową szerokość np niektóre kom. miękiszowe, k. kamienne
- jamki lejkowate  tkanki przewodzące wodę, kom. pełniące funkcje mechaniczne (ksylem).
- komora  część wgłębienia jamki otoczona łukowato wtórną ścianą tworzącą lejkowate
obrzeżenie otwór jamki prowadzi do komory.
Modyfikacje ściany komórkowej:
1. Inkrustacja
- proces odkładania się nowych substancji wewnątrz istniejącej ściany komórkowej.
Przykłady substancji inkrustujących: lignina, garbniki olejki eteryczne, żywice, woski, węglan
wapnia, krzemionka.
2. Adkrustacja
- odkładanie na wewnętrzną powierzchnię ściany komórkowej substancji
bezszkieletowych. Przykłady substancji adkrustujących: związki lipofilne: suberyna, kutyna,
woski związki hydrofilne typu wielocukrów: kaloza.
3. Korkowacenie ściany
- adkrustacja suberyną komórek korka
11 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
4. Metakutynizacja
- adkrustacja suberyną komórek innych niż korka.
5. Kutykularyzacja
- wytwarzanie warstwy kutyny
6. Kutynizacja
- odkładanie warstewek kutyny wew. ściany komórek skórki między warstwami zaw. celulozę
INKRUSTACJA I ADKRUSTACJA:
Składniki inkrustujące:
# Substancje organiczne:
" ligniny  związki aromatyczne, pochodne fenylopropanu, głównie alkohol koniferylowy i
sinapinowy, u 1-liściennych obecny także alkohol p-kumarowy.
LIGNIFIKACJA  wypełnianie przez ligninę wolnych przestrzeni między mikrofibrylami;
zaczyna się od najbardziej zewnętrznych warstw ściany (blaszka środkowa, ściana
pierwotna, ściana wtórna). Ściany uzyskują bardzo zwartą budowę i stają się twarde
" taniny  połączenia polifenoli z glukozą; występują w herbacie, korze drzewnej oraz w
galasach. Zaliczane do garbników
" żywice  naturalne polimery wytwarzane przez komórki żywiczne wielu roślin (np.
bursztyn, kalafonia, guma arabska), zawierające mieszaninę kwasów organicznych,
alkoholi, fenoli, estrów i węglowodorów, na powietrzu twardnieją
# Substancje nieorganiczne:
" krzemionka  składnik ścian epidermy głównie u Graminae (trawy) i Cyperaceae (turzyce)
oraz włosków Urtica dioica
" węglan wapnia  włoski przedstawicieli Cruciferae, Boraginaceae; składnik cystolitów
Składniki adkrustujące:
# Lipidy
" woski  mieszanina kwasów tłuszczowych, wielocząsteczkowych węglowodorów,
wielocząsteczkowych alkoholi. Chronią przed działaniem szkodliwych mechanicznych
bodz
ców zewnętrznych oraz niekorzystnych czynników chemicznych i biologicznych.
Występują np. na powierzchni liści owoców borówki, śliwy, jabłoni, winogron
" kutyna  główny składnik to  hydroksykwasy tłuszczowe; nierozpuszczalna i
charakteryzuje się wysokim stopniem polimeryzacji, łatwo pęcznieje w wodzie. Redukuje
transpirację, chroni przed wnikaniem pasożytów i uszkodzeniami mechanicznymi; liście i
owoce  ogranicza zdolność do ich zwilżania.
KUTYNIZACJA  tworzenie na powierzchni epidermy nadziemnych organów roślinnych
kutykuli; kutyna łącznie z innymi substancjami wchodzi także w skład głębiej leżących
warstw epidermy
" suberyna  polimer nasyconych kwasów tłuszczowych. Pełni funkcje wzmacniającą, i
termoizolacyjną, zapobiega utracie wody.
SUBERYFIKACJA (korkowacenie)  odkładanie suberyny na wewnętrznej powierzchni
ściany pierwotnej (na warstwę suberynową nakłada się pokład odpowiadający ścianie
wtórnej)
# Polisacharydy:
" kaloza - polisacharyd zbudowany z reszt glukozy, wydzielany w miejscach zranienia;
tworzy zasklepki w komórkach sitowych, wyściółkę w zewnętrznej części intyny(ziarna
pyłku),  korki kalozowe (kiełkująca łagiewka); izoluje mejocyty w zalążkach
" śluzy i gumy  polisacharydy o wysokim stopniu polimeryzacji, w ich skład wchodzą
12 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
kwasy uronowe, heksozy i pentozy (śluzy  kwas galakturonowy; gumy  kwas
glukuronowy).
" Śluzy  ściany komórkowe typu galaretowatego lub śluzowatego;
" Gumy  powstają w wyniku fizjologicznych lub patologicznych zakłóceń
# Sporopollenina  występuje w ścianach kom. ziaren pyłku, jest składnikiem ścian komórek
zarodników, najtrwalsza ściana komórkowa zawiera właśnie sporopolleninę
Tkanki wzmacniające:
KOLENCHYMA:
# pierwotna tkanka wzmacniająca
# zbudowana ze ściany komórkowej pierwotnej
# występuje w rosnących organach naziemnych oraz takich, które więdną przy wysychaniu ściany
komórkowej pierwotnej
# ściany komórkowe celeulozowo-pektynowe, silnie uwodnione
# żywy protoplast
# możliwość likwidacji zgrubień
# odporność na zerwanie (nie na ściskanie)
Typy kolenchymy:
# kątowa  Beta vulgaris (burak zwyczajny)
# płatowa  zgrubienie na ścianach stycznych, sąsiednich par komórek
tworzą stycznie ułożone jednostki mechaniczne np. Sambucus nigra
# włóknista  ściany równomiernie zgrubiałe
np. ogonek liściowy Tilia cordata, Magnolia, Acer
# lukowa  (odmiana kątowej), zgrubienia w narożach komórek, wokół
przestworów międzykomórkowych np. ogonek liściowy Petasites species
SKLERENCHYMA:
# tkanka wzmacniająca  komórki dojrzałe
# ściany komórkowe pierwotne i wtórne brachysklereidy
# ściany komórkowe zwykle, ale nie zawsze zdrewniałe
# komórki przeważnie martwe
# słabo uwodnione ściany
# występuje w organach dorosłych
# uniwersalna odporność (rozciąganie, ściskanie, zgniatanie, skręcanie)
Typy sklerenchymy:
# włókna
- silnie wydłużone komórki najczęściej o zaostrzonych końcach:
- włókna drzewne, łykowe, kory pierwotnej, perywaskularne, liściowe, typu włosków, typu drzewne
# sklereidy
- komórki z grubą zdrewniałą wtórną ścianą zaopatrzone w
jamki proste, o różnych kształtach:
 komórki kamienne (brachysklereidy) 
izodiametryczne kom. o zgrubiałych wtórnych
ścianach, małe światło komórki, występują jamki
 proste np. Pirus communis w kom. miękiszowych
owocni
13 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 asterosklereidy  rozgałęzione w różnych kierunkach
np. u Nymphea species (lilia wodna) jako idioblasty
 osteosklereidy  walcowate, kształt kości,
występują niekiedy w łupinach nasiennych
 makrosklereidy  występują w łupinach nasion,
walcowate
 trichosklereidy  nitkowate, nieco rozgałęzione
WAKUOLA
WAKUOM  zespół wakuol w komórce  przedział bardzo dynamiczny, wakuom tworzy
środowisko wewnętrzne o podstawowym znaczeniu w utrzymaniu homeostazy komórki
(akumulacja/hydroliza szeregu związków chemicznych i wody)
- duży kompartment wodny (sok komórkowy ograniczony od cytoplazmy selektywnie
przepuszczalną błoną - tonoplastem)
- może stanowić do 90% objętości komórki
- różny stopień wakuolizacji w zależności od typu tkanki
Powstawanie wakuol:
" de novo
" z ER
" z pęcherzyków diktiosomalnych
" przez podział wakuol już istniejących
" z pęcherzyków endocytotycznych
" przez fuzję wakuol mniejszych
Funkcje wakuol:
# LITYCZNE -recyklizacja składników wewnątrzkomórkowych, enzymy hydrolityczne
# OBRONNE przed patogenami, fitofagami (zw. fenolowe, alkaloidy)
# SPICHRZOWE (sezonowe zmiany, dobowe itp.) - gromadzenie:
�� wody,
�� barwników  antocyjany, flawonoidy, betalainy
�� jonów nieorganicznych (podlegają wymianie z jonami cytozolowymi)
�� sacharydów, kwasów organicznych, aminokwasów
# REGULACJA TURGORU
# DETOKSYKACYJNE
# UMOŻLIWIANIE HYDROLIZY
Składniki soku komórkowego:
# ZWI
ZKI NIEORGANICZNE
- jony: wapniowe, potasowe, sodowe, magnezowe, chlorowe, siarczanowe, azotanowe
- woda
# ZWI
ZKI ORGANICZNE
- kwasy org. (szczawiowy, cytrynowy, winowy, jabłkowy)
- cukrowce (glukoza, fruktoza, sacharoza, maltoza, inulina, śluzy)
- kryształy (krystaliczne białka, szczawian wapnia)
- barwniki (antocyjaniny, flawonoidy)
- enzymy hydrolityczne
- rozpuszczalne białka
- aminokwasy
14 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 - alkaloidy
- garbniki
- żywice
- balsamy
- kauczuki
- sok mleczny
- glikozydy
- ksenobiotyki
Zawartość soku komórkowego  różnice osobnicze, warunkowane środowiskiem wew. i zew.
Zawartość soku komórkowego:
1. Cukrowce:
 glukoza, fruktoza (sok komórkowy miękiszu owoców)
 sacharoza (sok komórkowy miękiszu łodygi trzciny cukrowej i bulwy buraka cukrowego.
 inulina (polisacharyd zbudowany z fruktozy, korzenie dalii, nieszkodliwy dal cukrzyków)
 laktoza
 maltoza
2. Garbniki:
 w formie utlenionej (flobafeny) tzw. taniny (liście herbaty, szpilki sosny)
 nadają ciemną barwę korze drzew, pełnią funkcje ochronne
3. Alkaloidy:
 związki heterocykliczne zawierające w pierścieniu azot, który daje im charakter zasadowy
 pełnią funkcje obronne przed roślinożercami i patogenami
 w niższych stężeniach mają działanie lecznicze:
# uśmierzanie bólu np. morfina
# łagodzenie kaszlu np. kodeina
# leczenie malarii np. chinina
# czynniki przeciwnowotworowe np. winkrystyna, taksol
 składniki używek:
# kofeina, teoilina, teobromina, nikotyna
# trucizny: strychnina, tubokuraryna
# halucynogeny: skopolamina, solania(ziemniak), atropina, piperyna(owoce pieprzu)
4. Kryształy:
 szczawian wapnia  sposób wiązana trującego kwasu szczawiowego
# druzy  Begonia species (druzy w miękiszu)
# rafidy  liście agawy
# piasek krystaliczny  liście tytoniu
5. Białka zapasowe:
 gromadzone w wakuolach białkowych
15 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 w postaci ciał białkowych
 produkowane w szorstkim RE
 nasiona (bielmo(endosperma), liścienie)
 ciało białkowe ma kształt kulisty o średnicy ok. 0,2-24 mikrometrów, otoczone poj. błoną
 Rodzaje ciał białkowych:
# ziarna aleuronowe Pisum sativum
# albuminy + globoid Brassica napus
# albuminy + globoid + globuliny (krystaloid) Ricinus
6. Glikozydy (cukier + aglikan_ alkohol, fenol, sterol)
 cyjanogenne  uwalniają cyjanowodór, pełnią funkcje obronne
 flawonowe
 wchodzą w skł. barwników o kolorze żółtym
 nadają charakterystyczny smak, zapach, kolor
 działanie farmakologiczne np. nasercowe (strofantyna, erantyna)
 trujące np. strofantyna, onabaina
7. Barwniki (glikozydy zbud. z cukru i aglikanu)
 flawonoidy (cukier prosty + aglikan  pochodna flawonu i hydroksyflawonu)
# żółte zabarwienie kwiatów np. rezedy, forsycji, ruty
 antocyjany (cukier prosty + aglikan  antocyjanidyna)
# cyjanidyna (kwiaty bławatka, czerwona kapusta)
# definidyna (groszek, ostróżka, winogrona)
# malwidyna (malwa)
# pelargonidyna (pelargonie, dalie, maki)
# peonidyna (piwonia)
# petunidyna (petunia)
 kwiaty białe  martwe komórki wypełnione powietrzem
 zabarwienie antocyjanów zalezy od pH:
# kwaśne  czerwone, fioletowe
# zasadowe  niebieskie
8. Ciała olejowe (ciała tłuszczowe, sferosomy, oleosomy, wakuole tłuszczowe)
 gromadzą lipidy zapasowe i białka drobnocząsteczkowe (oleozyny)
 zarodniki mszaków, paprotników, ziarna pyłku, nasiona, owocnia oliwek
 ciała olejowe otacza pojedyncza struktura o śr. 2-4 nanometry (połowa błony biologicznej)
 zawierają produkty ER:
# triacyloglicerole, fosfolipidy
 zawierają produkty plastydów:
# kwasy tłuszczowe
16 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
TKANKI
TKANKI
TWÓRCZE STAA
E
Pierwotne Wtórne Pierwotne Wtórne
# pochodzą od # z żywych komórek
komórek zarodka tkanek stałych na
drodze odróżnicowania
# merystem zarodkowy # fellogen # parenchyma # felem (korek)
# merystem # kallus # sklerenchyma # felloderma
wierzchołkowy # kambium # kolenchyma # wtórny ksylem
# merystem międzywiązkowe # ksylem pierwotny # wtórny floem
interkalarny # floem pierwotny # wtórny miękisz
# prokambium # epiderma
# kambium wiązkowe # ryzoderma
# archespor # tkanki i utwory
# merystemoidy wydzielnicze
Tkanka  zespół komórek, które charakt. się podobnym pochodzeniem, strukturą, położeniem
MERYSTEMY
pierwotne  wywodzą się od komórek zarodka
wtórne  powstają na drodze odróżnicowania z tkanek stałych
Odróżnicowanie  powrót do stanu embrionalnego
komórki muszą spełniać właściwości:
# komórki żywe
# komórki mało zróżnicowane
# komórki z pierwotną ścianą komórkową
Cechy komórek merystematycznych:
# cienkościenne
# słabo zwakuolizowane
# duże, centralnie położone jądro
# komórki izodiametryczne (równowymiarowe)
# z reguły brak przestworów międzykomórkowych
17 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Podział merystemów ze względu na położenie:
# wierzchołkowe (wierzchołki wzrostu)  na szczytach pędów i korzeni, wzrost organu na długość
# boczne (miazga, miazga korkotwórcza)  tworzą warstwy lub pasma równoległe do powierzchni
organów, związane z przyrostem wtórnym na grubość
# wstawowe (interkalarne)  wywodzą się z merystemu wierzchołkowego ale oddzielone są od
niego partiami tkanek stałych umiejscowione w łodydze u podstawy
międzywęz
li, u niektórych gatunków traw, odpowiadają za wzrost na
długość
# merystemoidy  grupa komórek lub pojedyncze komórki o wysokiej aktywności podziałowej w
obrębie tkanek stałych, komórki inicjalne włosków, komórki macierzyste
aparatów szparkowych
MERYSTEM WIERZCHOA
KOWY
Wierzchołek pędu  szczytowa część pędu bez uwypuklonych zawiązków liści
Strefy merystemu wierzchołkowego:
# Dystalna  (protomerystem)  komórka inicjalna i jej pochodne
# Proksymalna  (rejon organogenetyczny)  strefa determinacji liści i pierwotnych tkanek
merystematycznych łodygi, zróżnicowana na merystem peryferyczny i centralny,
strefa pratkanek: protoderma (prekursor skórki), pramiazga, pramiękisz (daje
początek korze pierw., rdzeniowi i promieniom rdzeniowym.
Merystemy wierzchołkowe są chronione przez:
# zawiązki liści (na zimę przekształcone w łuski zasklepione żywicą)  merystem wierzch. łodygi
# czapeczkę (kalyptra zbud. z komórek miękiszowych)  merystem wierzch. korzenia
Cechy merystemu wierzchołkowego pędu:
# Paprotników
Jedna komórka inicjalna (szczytowa, apikalna)
�� Tetraedryczny kształt
�� Cechy komórki trójsiecznej
�� Podstawą zwróconą do powierzchni
�� Dzieli się (rzadko) wyłącznie antyklinalnie
�� Rola w integracji merystemu
Antyklinalne podziały segmentów (w powierzchniowej warstwie strefy dystalnej)
są równe, a peryklinalne nie; komórki od strony powierzchni są większe i tworzą
PRYZMATYCZNE KOMÓRKI POWIERZCHNIOWE
# Widłaków:

kilka komórek inicjalnych. Wraz ze swymi pochodnymi tworzą protomerystem

komórki powierzchniowe (pryzmatyczne) wyróżniają się słabo
# Nagozalążkowych:
Kilka komórek inicjalnych umiejscowionych powierzchniowo. Dzielą się antyklinalnie i
peryklinalnie i tworzą wraz z komórkami pochodnymi rejon protomerystemu. Poniżej występuje
rejon organogenetyczny i za nim rejon pratkanek.
Okrytozalążkowych:
18 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Teoria korpusu i tuniki (strefy merystemu wierzchołkowego; Okrytozalążkowe)
Komórki inicjalne są ułożone piętrowo. Komórka inicjalna najniższego piętra dzieli się
antyklinalnie i peryklinalnie tworząc korpus. Komórki inicjalne wyższych pięter dzielą się tylko
antyklinalnie i powstaje tunika.
# Protomerystem (komórki inicjalne i ich pochodne)
# Rejon organogenetyczny (merystem peryferyczny
i merystem centralny)
# Rejon pratkanek (praskórka, prakora, prardzeń,
prokambium)
Teoria stelarna
Tkanki walca osiowego stanowią autonomiczną całość, która przechodziła ewolucję wraz z
rozwojem sporofitu roślin naczyniowych
' Walec osiowy  zwarta kolumna drewna i łyka oraz ewentualnych obszarów
międzywiązkowych, otoczona perycyklem
' Perycykl  miękiszowa warstwa otaczająca walec osiowy
' Endoderma  wewnętrzna warstwa kory pierwotnej
3 typy endodermy:
I-rzędowa  komórki w których wytw. się pasemka Caspary'ego, inkrustacja ligniną,
pasemko blokuje przepływ
II-rzędowa  następuje odłożenie suberyny na ścianie komórkowej i warstwy celulozowej,
występują tak zwane komórki przepustowe
III-rzędowa  starsze części korzenia w roślinach jednoliściennych, wtórna ściana
komórkowa z ligniną, komórki przepustowe U-kształtne
' Stela  odpowiednik układu waskularnego łodygi i korzenia
' Wiązka liściowa  wiązka odgałęziająca się do liścia
' Luka liściowa  przerwa w cylindrze tkanki waskularnej
' Układ podstawowy w łodydze  część łodygi nie zajęta przez tkanki waskularne (miękisz,
sklerenchyma, kolenchyma)
19 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Rys. Różne rodzaje wiązek przewodzących
Składniki topograficzne układu podstawowego:
# Kora pierwotna
# Walec osiowy
# Promienie rdzeniowe
# Miękisz koniunktywny (jednoliścienne)
Typy stel:
# Protostela  zwarty układ cylindryczny łyka i drewna
# Aktynostela- walec ksylemu o gwiez
dzistym zarysie. Paprotniki (Psylofity)
# Plektostela  pasma drewna pooddzielane łykiem
# Syfonostela cylindry drewna i łyka w centralnej części rdzeń miękiszowy
# Diktiostela  powstała na skutek oddzielenia pasm łyko-drzewnych w
syfonosteli amfifloicznej miękiszem
# Eustela  układ wiązek przewodzących (łyko-drzewnych ) w łodygach
dwuliściennych
# Ataktostela - układ wiązek przewodzących (łyko-drzewnych ) w łodygach
jednoliściennych
20 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Rys. Rozwój filogenetyczny układów tkanek przewodzących u roślin wg teorii stelarnej
(Szweykowscy s. 185)
Tkanki przewodzące:
KSYLEM
 tkanka przewodząca rozprowadzająca wodę, sole mineralne. Obecność martwych komórek o
zdrewniałych ścianach
" elementy trachealne
" komórki miękiszowe
" włókna
Ksylem pierwotny  początek w prokambium
Ksylem wtórny  wytwarzany przez kambium, jako tkanka wtórna
Protoksylem:
" Dojrzewa najwcześniej
" Mała średnica elementów trachealnych, śc. komórkowe - zgrubienia spiralne, listwy
" Słabiej przewodzi wodę
" Zawiera dużo miękiszu drzewnego
" Dojrzewa często przed zakończeniem wzrostu organu
21 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Metaksylem:
' Dojrzewa póz
niej
' Duża średnica el. trachealnych, ściana wtórna jamkowana
' Dobrze przewodzi wodę
' Mało miękiszu drzewnego, często ulega zdrewnieniu
' Dojrzewa po zakończeniu wzrostu organu
Położenie metaksylemu względem osi organu może być:
a) endarchiczny  protoksylem bliżej osi organu
b) egzarchiczny - protoksylem dalej osi organu
c) mezoarchiczny  metaksylem po zewnętrznej i wewnętrznej stronie protoksylemu
I. Elementy trachealne:
Komórki martwe przystosowane do przewodzenia wody, posiadają wtórną, zdrewniałą ścianę,
wykształconą w formie listew lub pokładu zaopatrzonego w jamki lejkowate. Komórki wypełnione
są wodą
Rodzaje:
# Cewki  pełnią funkcje przewodzące i mechaniczne.
Komórki wydłużone, na końcach zwężone lub o ukośnych ścianach poprzecznych. Ciągi utworzone
z cewek mają charakter pasm. Woda wnika do cewki ze wszystkich przyległych cewek
" Cewki naczyniowe
" Cewki włókniste
# Naczynia  utworzone z członów naczyń, posiadają perforacje w płytce perforacyjnej
a) Perforacja prosta
b) Perforacja złożona - drabinkowa, siatkowa, efedroidalna (kolisto-dziurowa)
Końce naczyń wyznaczone są przez nieperforowane ściany członów. Naczynia stykają się końcami
tworząc NITKI NACZYNIOWE. Bokami woda przechodzi przez jamki lejkowate.
II. Włókna drzewne  zredukowane jamki lejkowate, rozwinęły się prawdopodobnie z cewek,
typowo mechaniczny, martwy element drewna
III. Miękisz drzewny  pasma k miękiszowych, jedyny żywy element drewna. Pełni funkcję
tkanki spichrzowej. Zapewnia łączność drewna z innymi tkankami i organami.
Typy jamkowania:
" Naprzeciwległy
" Naprzemianległy
" Drabinkowy
" Sitowy
Jamka lejkowata:
1- komora jamki
2- obrzeżenie jamki
3- torus
4- margo
22 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
FLOEM
 tkanka wyspecjalizowana w przewodzenie substancji zapasowych. Tkanka niejednorodna.
I. Elementy sitowe  żywe komórki przystosowane do szybkiego transportu substancji
pokarmowych, tworzących ciągi komórkowe.
a) Człony rurek sitowych  kom żywe, o wydłużonym kształcie i celulozowej ścianie. W
dojrzałych członach jądro przeważnie zanika. Obecne  sita  pola sitowe  skupienie porów w
ścianie, przez które przenikają grube pasma cytoplazmy. Pory wyścielone są kalozą.
" Pola z większymi porami  ściany łączące dwa kolejne człony jednej rurki
" Pola z drobniejszymi porami  miejsce kontaktu z członem innej rurki lub z komórką
towarzyszącą
b) Komórki sitowe  odpowiedniki członów rurek sitowych. Ewolucyjnie starsze. Występują u
roślin niższych i nagozalążkowych.
II. Komórki towarzyszące (przyrurkowe)  (łyko
okrytozalążkowych). Komórki żywe, wydłużone, mniejsze
od sitowych i ściśle przylegające. Mają wspólne pochodzenie
z członami
rurek (ze wspólnej komórki macierzystej).
IIa. Komórki albuminowe (Strasburgera)  odpowiednik
kom towarzyszących. U nagozalążkowych. Analogiczne
funkcje, odrębne kom. inicjalne dla kom. albuminowej i
sitowej.
III. Miękisz łykowy  kom w postaci pasm wśród innych
elementów łyka
IV. Włókna łykowe  zwykle dłuższe od włókien
drzewnych, jamki proste
U Paprotników i Nagozalążkowych w skład ksylemu wchodzą cewki i miękisz drzewny. Wyjątek
stanowią paprocie np. Pteridium aquilinum  występują naczynia drabinkowe.
Kambium
merystem boczny, wytwarza wtórna tkankę waskularną. Podziały peryklinalne kom kambium 
ułożenie komórek w rzędy promieniowe.
Kambium wytwarza:
# kom wrzecionowate  wydłużone, odpowiedzialne za zróżnicowanie wtórnych elementów
przewodzących
# kom promieniowe  równowymiarowe, izodiametryczne, zapoczątkowują promienie łyko-
drzewne
Dośrodkowo kambium wytwarza el. drewna, odśrodkowo  łyka. W wyniku działalności kambium
el. drewna pierwotnego przesuwane są do środka organu, el. łyka pierwotnego na zewnątrz.
Wtórna tkanka okrywająca  PERYDERMA
23 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
�� Felogen - merystem boczny, wytwarza:
�� Felem  pokład martwych komórek skorkowaciałych, na zewnątrz fellogenu
�� Feloderma  cienki pokład komórek miękiszowych po stronie wewnętrznej
Peryderma - rola ochronna, termoizolacyjna, ograniczenie parowania
- zwarty układ komórek z wyjątkiem obszarów o luz
nym układzie  przetchlinki
Przetchlinki  rozbudowany system przestworów międzykomórkowych odpowiadający za
wymianę gazową i parowanie
U dojrzałych roślin peryderma zastępuje tkanki pierwotne (skórkę i korę pierwotną) stając się
jednym ze składników kory. Właściwą rolę ochronną pełni w perydermie korek, czyli tkanka
zbudowana z martwych komórek o ścianach wysyconych suberyną. Korek powstaje dzięki
działalności tkanki korkotwórczej.
Rys. Przekrój przez gałąz
Sambucus nigra  budowa perydermy i przetchlinki.
Typy przyrostu wtórnego:
# Typ Aristolochia  najpierw tworzy się kambium wiązkowe, dopiero póz
niej na skutek
wytworzenia kambium międzywiązkowego zamyka się walec kambialny (u roślin z walcem
osiowym typu eusteli; rośliny zielne, liany)
# Typ Heliantus  kambium międzywiązkowe tworzy się po wcześniejszym wytworzeniu
dodatkowych wiązek w obrębie pierwotnych promieni rdzeniowych
# Typ Tilia  kambium od razu funkcjonuje w formie zamkniętego pierścienia (u roślin z walcem
osiowym typu syfonostela, rośliny drzewiaste)
Budowa słoju:
v� Drewno wiosenne  el. trachealne o większej średnicy, cieńsze ściany, jasna barwa (starsze)
v� Drewno letnie  el. trachealne o mniejszej średnicy, grubsze ściany, ciemniejsza barwa
(młodsze)
24 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
v� Granica przyrostu rocznego
Póz
niejsze zmiany zachodzące w drewnie:
Biel:
# występuje w zewnętrznych partiach kilku najmłodszych przyrostów (lub na całym przekroju
drewna)
# magazynuje substancje zapasowe i przewodzi wodę
# zawiera el. żywe
Twardziel:
# wszystkie elementy martwe
# wcistki  wrastanie komórek miękiszowych drewna do światła naczyń lub cewek
# rola wzmacniająca i mechaniczna
# ciemna barwa (obecność barwników, żywic, gum, flobafenów, garbników)
# duża funkcja użytkowa (Pinus, Larix, Juniperus, Quercus)
Typy drewna wtórnego:
# DREWNO ROZPIERZCHA
ONACZYNIOWE (rozproszono-porowate)  powstaje w całym
sezonie wegetacyjnym, naczynia posiadają przybliżoną średnicę: Acer, Fagus, Populus, Tilia
# DREWNO PIERŚCIENIOWONACZYNIOWE (pierścieniowo-porowate)  wiosną powstają
naczynia o dużej średnicy, latem o mniejszej: Quercus, Fraxinus, Ulmus
DYLATACJA  wzmożone antyklinalne podziały komórek epidermy, kory pierwotnej, floemu i
promieni rdzeniowych wraz z wytwarzaniem przez kambium drewna wtórnego, w celu utrzymania
zwartej budowy pnia
Cechy budowy łodygi roślin jednoliściennych
�� Wiązki kolatelarne zamknięte
�� Wiązki rozrzucone na całym przekroju lub ułożone w okółki
�� Brak wyraz
nej granicy między kora pierwotna a walcem osiowym
�� Obecność miękiszu koniunktywnego
�� Sklerenchyma w peryferycznej części łodygi
�� Często luz
na aerenchyma i kanał rdzeniowy
�� Rzadko kambium i fellogen (nigdy nie ma martwicy korkowej)
LIŚĆ
Morfologia
# różnokształtna, zwykle spłaszczona blaszka liściowa osadzona bezpośrednio (liść siedzący,
bezogonkowy) lub za pomocą ogonka liściowego (liść ogonkowy) na łodydze.
# ogonek liściowy lub bezpośrednio blaszka liściowa umieszczone są na łodydze za pomocą tzw.
nasady liścia.
# u niektórych roślin (np. u przedstawicieli rodzin wiechlinowate, rdestowate, selerowate) dolna
część liścia rozrasta się w pochwę liściową. Pełni ona funkcję wzmacniającą łodygę
(wiechlinowate), zwiększa powierzchnię asymilacyjną (selerowate) lub pełni funkcje spichrzowe i
ochronne (cebula zwyczajna).
# dolna strona liścia - odosiowa lub grzbietowa (w pąku kwiatowym znajduje się na górze).
# górna strona liścia zwana jest doosiową lub brzuszną.
25 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
# nerwacja (użyłkowanie), czyli układ wiązek przewodzących i usytuowanie liścia na łodydze są
często cechami charakterystycznymi gatunków, podobnie jak: kształt liścia, jego brzegu, nasady i
zakończenia.
Rys. Przekrój przez typowy liść  budowa.
Liść asymilacyjny roślin okrytonasiennych tworzą najczęściej trzy rodzaje tkanek:
# epiderma
# mezofil
# wiązki przewodzące.
Ulistnienie (filotaksja):
Ulistnienie to sposób, w jaki liście rozmieszczone są na łodydze, z uwzględnieniem ich pozycji
względem siebie.
# skrętoległe (linia łącząca ich nasady obiega łodygę spiralnie).
# ulistnienie naprzemianległe
# okółkowe (naprzeciwległe lub nakrzyżległe)
- naprzeciwległe (wszystkie pary liści na łodydze znajdują się w jednej płaszczyz
nie)
- nakrzyżległe - oś pary liści ust. jest pod kątem 90 st. w stos. do par leżących pow. i poniżej
# różyczka liściową (rozeta) sprawia wrażenie wyrastania z jednego miejsca
26 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Osadzenie liścia
Wyróżnia się liście ogonkowe i siedzące.
Zarówno liście ogonkowe jak i bez ogonka,
mogą przy nasadzie tworzyć tak zwaną pochwę
liściową (u rdestowatych gatkę).
Liście mogą mieć u nasady przylistki lub nie.
Epiderma:
# okrywa górną (doosiową) i dolną (odosiową) powierzchnię liścia
# zewnętrzne jej ściany pokryte kutykulą, której budowa, grubość, ilość wosków i pektyn jest
zróżnicowana u poszczególnych gatunków i w obrębie samej rośliny.
# szparki (lub aparaty szparkowe)
 liść hypostomatyczny  szparki po dolnej stronie liścia (najczęściej)
 liść epistomatyczny  szparki na górnej pow. liścia (jednoliściennych i l. pływające)
 liść amfistomatyczny  szparki występują po obydwu stronach liścia
# włoski (trichomy) - chronią przed żerowaniem drobnych roślinożerców mechanicznie lub
chemicznie jeśli zawierają wydzieliny.
 Niegruczołowe (jedno- lub wielokomórkowe, żywe lub martwe, tymczasowe lub trwałe,
proste lub rozgałęzione)
Typy morfologiczne: włoski tarczowate, pęcherzykowate, haczykowate, ruchowe
 Gruczołowe
Podział ze względu na rodzaj wydzieliny:
- epidermalne (woda)
- miodnikowe (roztwór cukru)
- parzące (mrówczan sodu, acetylocholina, histamina)
- śluzowe (śluzy)
- trawiące (enzymy proteolityczne)
# u roślin wodnych komórki epidermy liści zawierają chloroplasty i pełnią funkcje asymilacyjne.
Mezofil:
 Składa się z miękiszu:
# miękisz gąbczasty w dolnej części liścia # miękisz palisadowy w górnej części liścia
 obejmuje zieloną tkankę liścia (chlorenchyma) wraz z pochwami wiązkowymi
otaczającymi wiązki przewodzące, sklereidy oraz komórki układu wydzielniczego (nie
związane z epidermą)
 liście nie mające grzbieto-brzusznej budowy mają miękisz niezróżnicowany lub brak
 u hydrofitów występuje tylko miękisz gąbczasty, zwykle w formie aerenchymy
 u kserofitów nierzadko miękisz palisadowy występuje po obu stronach liścia, a miękiszu
gąbczastego brak.
 specyficzną budowę mają liście roślin, u których zachodzi fotosynteza C . W związku z
4
przestrzennym rozdzieleniem wiązania CO i syntezy węglowodanów, wykształca się
2
27 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
mezofil:
# wieńcowy tworzy pochwy okołowiązkowe (duże stężenie CO )
2
# mezofil C wypełnia pozostałą przestrzeń wewnątrz liścia (następuje wiązanie CO )
4 2
Nerwacja (liście ze względu na nerwację):
" dłoniaste  z nasady kilka wiązek, które rozchodzą się promieniście ku obwodowi liścia,
" pierzaste  z nasady nerw główny jako przedłużenie ogonka liściowego, od którego w lewo
i w prawo odchodzą nerwy boczne,
" siateczkowate  pierzasta lub dłoniasta z wyraz
nymi, poprzecznymi nerwami,
" równoległe  z nasady liścia wybiega kilka nerwów ustawionych równolegle lub łukowato,
" wachlarzowate, dychotomiczna, widełkowa  z nasady liścia liczne nerwy rozchodzące
się wachlarzowato i rozgałęziające się widlasto.
Typy aparatów szparkowych - ze względu na kształt
# Typ Helleborus (Amarylis)
Fasolowaty kształt komórek szparkowych. Grube sciany brzuszne, cienkie ściany grzbietowe
komórek szparkowych
# Typ Graminae
Biszkoptowaty kształt komórek szparkowych. Cienkie ściany komórkowe części pęcherzykowych
komórek, grube ściany podłużne kom szparkowych
Typy aparatów szparkowych  ze względu na obecność komórek przyszparkowych:
Obecność komórek przyszparkowych
Anomocytowy Paracytowy Diacytowy Anizocytowy
# brak komórek # oś 2 komórek # oś 2 komórek # 3 lub więcej komórek
przyszparkowych przyszparkowych przyszparkowych przyszparkowych,
równoległa do poru prostopadła do poru jedna mniejsza od
reszty
28 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
1  komórka epidermy 1  komórka przyszparkowa
2  komórka szparkowa 2  szparka
3  szparka 3  krzemionka
4  zgrubiała ściana 4  komórka szparkowa
5  cienka ściana 5  komórka epidermy
6  chloroplasty
Rys. Iris pseudoaccorus, aparat szparkowy Rys. Hordeum vulgare, aparat szparkowy
anomocytowy, typ Helleborus paracytowy, typ Graminae
Typ aparatów szparkowych ze względu na pochodzenie:
# Mezogenowy  wspólne pochodzenie komórek szparkowych i przyszparowych z jednej komórki
inicjalnej.
# Mezoperigenowy  wspólne pochodzenie komórek szparkowych i części komórek
przyszparkowych. Pozostałe komórki przyszparkowe pochodzą z innych komórek
inicjalnych.
# Perigenowy  odrębne pochodzenie komórek szparkowych i przyszparkowych. Komórki
szparkowe i przyszparkowe mają swoje komórki inicjalne
Podział liści w obrębie rośliny (przekształcenia liści):
Zjawisko zróżnicowania liści w obrębie jednej rośliny nazywane jest heterofilią (heteroblastią,
różnolistnością)
# Liścienie (liście zarodkowe)  powstają w rozwijającym się zarodku u roślin nasiennych.
Odżywiają młodą roślinę, bezpośrednio po skiełkowaniu. U niektórych gatunków pełnią także
funkcje spichrzowe gromadząc zapasy niezbędne dla rozwoju kiełkującej rośliny.
29 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
# Liście dolne (młodociane, katafile)  rozwijają się jako następne po liścieniach. Są zwykle
proste i często ograniczone tylko do łuskowato rozwiniętej nasady liścia. W miarę rozwoju kolejne
powstające liście stają się coraz bardziej podobne do liści formy dorosłej.
# Liście asymilacyjne (listowie, liście listowia, właściwe, trofofile)  w części górnej składają się
z blaszki liściowej i ogonka, w części dolnej z nasady liścia, czasem dodatkowo pochwy liściowej i
przylistków.
# Liście przykwiatowe (górne, hipsofile)  liście wyrastające tuż poniżej organów
generatywnych. Zwykle zredukowane w celu zwiększenia ekspozycji i funkcji wabiącej kwiatów i
kwiatostanów. Czasem przejmują funkcje wabiące. U astrowatych liście przykwiatowe skupione są
w okrywę osłaniającą koszyczek.
# Liście kwiatowe (listki okwiatu)  silnie przekształcone liście stanowiące część organów
generatywnych  kwiatów. U dwuliściennych tworzą działki kielicha i płatki korony, u
jednoliściennych  niezróżnicowany okwiat. Także pręciki i słupki są przekształconymi liśćmi.
# Liście pąkowe (łuski pąkowe)  liście lub przylistki przekształcone w łuski pąkowe. Zwykle
skórzaste, pokryte włoskami, żywicą lub inną lepką wydzieliną. Chronią zawiązki pędów, liści i
kwiatów. Odpadają wiosną.
# Liście zarodnionośne (sporofile)  liście paprotników zawierające zarodnie.
# Ciernie  przekształcone liście pełniące funkcje obronne
# Liście pułapkowe - występują u roślin owadożernych i służą do chwytania i trawienia pokarmu
zwierzęcego (rosiczka, muchołówka)
# Wąsy czepne (pochodzenia liściowego) - ułatwiają roślinie wyścig o dostęp do światła
# Liście spichrzowe - gromadzą subst. zapasowe lub wodę (np. u cebuli i aloesu).
Przekształcenia pędu i jego części:
# rozłogi - odgałęzienia dolnej części pędu, płożące się
(rosnące poziomo tuż przy ziemi lub pod ziemią); służące
do rozmnażania wegetatywnego (poziomki i truskawki)
# kłącza - podziemne łodygi mają węzły i międzywęz
la, z
30 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
których, wyrastają korzenie przybyszowe; organy spichrzowe i przetrwalnikowe oraz organy
rozmnażania wegetatywnego (szparag, rabarbar, kosaciec, konwalia)
# bulwy pędowe  pędy podziemne o ograniczonym wzroście, zwykle nie wytwarzają korzeni
przybyszowych; trwałość ograniczona do jednego sezonu
wegetacyjnego; łodyga ulega silnemu zgrubieniu i skróceniu, a
liście są uwstecznione; organy spichrzowe, przetrwalnikowe oraz
organy rozmnażania wegetatywnego (bulwy ziemniaczane)
# gałęziaki  spłaszczone pędy podobne do liści i pełniące ich
funkcje fotosyntetyczne, liście są zredukowane do drobnych łusek
lub brak ich całkowicie; (rośliny środowisk suchych, np. szparagi,
myszopłochy i liściokwiaty)
# cebule - organ podziemny, którego główną część
stanowią przekształcone liście; łodyga jest silnie
skrócona i tworzy tzw. piętkę - na niej osadzone są
gęsto duże, mięsiste liście; organ przetrwalnikowy i
spichrzowy oraz służy do rozmnażania
wegetatywnego (tulipany, hiacynty)
# liściaki  spłaszczone ogonki liściowe, przejmujące f. asymilacyjne
blaszek liściowych (akacja)
# ciernie - twory powstałe wskutek
przekształcenia pędów (głóg), liści
(kaktusy, berberys) lub przylistków
(grochodrzew, niektóre wilczomlecze);
utwory sztywne, szydlaste, zaostrzone i
silnie zdrewniałe; występują tylko w
węzłach liściowych i zawierają wiązki
przewodzące;
# wąsy  organy czepne, nierozgałęzione lub
rozgałęzione, cienkie, wrażliwe na bodz
ce
mechaniczne; mogą być pochodzenia pędowego:
Passiflora, winorośl lub liściowego: powojnik)
Budowa anatomiczna korzenia:
CECHY KORZENIA:
# bezlistność
# budowa merystemu (czapeczka, histogeny)
# endogeniczne powstawanie elementów bocznych (korzeni bocznych)
# odmienny układ waskularny (układ radialny)
# odmienny charakter skórki (epiblema, ryzoderma)
31 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Budowa:
# MERYSTEM WIERZCHOA
KOWY KORZENIA
# CZAPECZKA
# PROTOMERYSTEM  namnażanie komórek;
# HISTOGENY: kaliptrogen, dermatogen, dermatokaliptrogen, peryblem, plerom
# STREFA WYDA
UŻENIOWA  wzrost na długość, różnicowanie tkanek
# STREFA WA
OŚNIKOWA - pobieranie wody i soli min., wydz. do ryzosfery szeregu związków
# STREFA WYROŚNI
TA (dojrzała)  transport, gromadz. mat. zapas., wytw. korzeni bocznych,
Teoria histogenowa (korzeń):
# Gr I  trzy piętra komórek inicjalnych:
 ryzoderma ma wspólne piętro komórek inicjalnych z kalyptrą
 piętro środkowe  komórki inicjalne dla kory pierwotnej
 piętro wewnętrzne  komórki inicjalne dla walca osiowego
# Gr. II  trzy piętra komórek inicjalnych:
 piętro zewnętrzne  kalyptra ma oddzielne piętro komórek inicjalnych
 piętro środkowe  ryzoderma i kora pierwotna mają wspólne piętro komórek inicjalnych
 piętro wewnętrzne  komórki inicjalne dla walca osiowego
Histogeny (w korzeniu):
kaliptrogen, dermatogen (1-liścienne)
dermatokaliptrogen (epiderma i czapeczka; 2-liścienne)
peryblem (kora pierwotna)
plerom (walec osiowy)
1 - prokambium
2 - plerom
3 - peryblem
4 - dermatogen
5 - inicjał dla pleromu
6 - inicjał dla dermatogenu i pryblemu
7 - inicjał dla kalyptrogenu
8 - kalyptra (czapeczka)
9 - kalyptrogen
Rys. Hordeum vulgare  przekrój podłużny
przez korzeń, teoria histogenowa
BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA:
# ryzoderma (epiblema) - cienkie ściany komórkowe, zwykle brak chloroplastów, brak kutykuli,
w strefie różnicowania wytwarza włośniki
# kora pierwotna  żywe cienkościenne komórki, duże przestwory międzykomórkowe
 egzoderma  skorkowaciałe zewnętrzne partie kory pierwotnej (w starszych korzeniach)
 endoderma  I, II, III  rzędowa
# walec osiowy  (aktynostela)
32 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 PERYCYKL  1 lub kilka warstw komórek; miejsce tworzenia korzeni bocznych oraz
zakładania się kambium i fellogenu
 naprzemianległy układ pasm drewna i łyka
 ksylem egzarchiczny (różnicowanie dośrodkowe) w zależności od ilości pasm ksylemu:
mono-, di-, tri-.., poliarchiczny
BUDOWA WTÓRNA KORZENIA:
# nagozalążkowe i dwuliścienne zwłaszcza z palowym systemem korzeniowym
# kambium zakłada się między ksylemem pierwotnym a floemem
# kambium w obrębie perycyklu (naprzeciwko ramion ksylemu); pierścień kambium zamyka się 
do wewnątrz ksylem wtórny, na zewnątrz floem wtórny
# naprzeciwległy układ drewna i łyka
# peryderma
# wzrost objętości walca osiowego powoduje rozrywanie kory pierwotnej (podziały dylatacyjne
dotyczą tylko endodermy)
PRZEKSZTAA
CENIA KORZENI:
# spichrzowe  rośl. dwuletnie: marchew (miękisz łykowy), rzodkiew
(miękisz drzewny), burak (kilka kręgów kambialnych, dużo miękiszu)
# kurczliwe  u roślin wytw. pędy w postaci cebul, kłączy)
# podporowe  u roślin ze słabym
systemem korzeniowym (namorzyny,
palmy, kukurydza)
# czepne  pnącza i epifity
# powietrzne  epifity, welamen o
porowatych celulozowych, często
zdrewniałych ścianach o
zgrubieniach listwowatych, w zależności od wilgotności powietrza zawiera albo powietrze
(srebrzystobiały) albo wodę (przez
roczysty)
# oddechowe  u roślin bagiennych, sterczą pionowo do góry
# ssawki  u pasożytów, wydzielają enzymy trawiące blaszki środkowe i ściany komórkowe
Podział owoców:
# Pojedyncze (powstają z jednej zalążni):
 pękające:
- mieszek (ostróżka)
- strąk (groch)
- torebka (mak)
33 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
> łuszczyna
> łuszczynka
 zamknięte (niepękające):
# suche:
- orzech (dąb, leszczyna)
> ziarniak (trawy, np. pszenica, kukurydza)
> niełupka (słonecznik)
- rozłupnia (klon, jawor)
# mięsiste:
- pestkowiec (orzech włoski, śliwa, wiśnia)
- typ jabłka (pigwa, grusza, jarzębina  owoc rzekomy)
- jagoda (pomidor, winogrona, porzeczka)
# Zbiorowe (powstają z kilku zalążni):
 typ maliny (jeżyny) (zrośnięte pestkowce)
 typ poziomki (truskawka) (orzeszki + wyniesione dno kwiatowe, tzw. owoc pozorny)
 typ róży (róża) (orzeszki ( w środku) + dno kwiatowe)
# Owocostany (powstają z przekształcenia całego kwiatostanu):
 ananas (jagodostan + oś mięsista + mięsiste przysadki)
 morwa (orzeszki + mięsiste okwiaty)
 figa (pestkowce + oś kwiatostanu)
Owoc (łac. fructus) - w znaczeniu botanicznym występujący u okrytozalążkowych organ
powstający z zalążni słupka i ewentualnie dna kwiatowego zawierający w swym wnętrzu nasiona,
osłaniający je i ułatwiający rozsiewanie.
Budowa owoców służy usprawnieniu różnych metod rozsiewania:
# owoce mięsiste roznoszone są przez zwierzęta, dla których stanowią pokarm,
# owoce suche rozprzestrzeniane są przez wiatr, wodę lub zwierzęta.
Gdy w jednym kwiecie występuje większa liczba słupków wolnych, wtedy powstają z nich
samodzielne owocki, które tworzą owoc zbiorowy na wspólnym dnie kwiatowym (malina,
truskawka). Są one często mylone z owocostanami, które powstają z kilku kwiatów zebranych w
skupiony kwiatostan (morwa, kłębek buraka, figowiec, ananas).
Owocnia (perykarp) składa się z trzech warstw:
# EGZOKARP - zewnętrzna jednowarstwowa skórka (egzokarp), często zabarwiona, pełni rolę
# MEZOKARP - warstwa środkowa, może być różnej grubości, mięsisty lub suchy.
# ENDOKARP - wewnętrzna jest na ogół jednowarstwowa, może być błoniasta i cienka (jak np. w
strąkach grochu) lub gruba i zdrewniała, tworząca pestkę (np. u śliwy).
34 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Jagodostan ananasa
Owoc pozorny truskawki
Owoc typu maliny (jeżyny):
Jagoda pomidora
Owocostan morwy:
35 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Formy ekologiczne roślin naczyniowych:
Hydrofity - rośliny całkowicie lub częściowo żyjące w środowisku wodnym:
 helofity rośliny błotne (korzenie i najniższa część pędu są zanurzone w wodzie lub mule
Cechy:
# słabe wykształcenie systemu korzeniowego lub jego brak (np. u pływacza)
# liście o cienkich, delikatnych blaszkach liściowych
# chloroplasty w epidermie
# kutykula wykształcona bardzo słabo
# liście podwodne nie mają aparatów szparkowych
# liście pływające są epistomatyczne
# w mezofilu wyst. tylko miękisz gąbczasty
# liście podwodne są często taśmowate
# heterofilia np. u strzałki wodnej
# tkanki przewodzące wykształcone słabo
# brak tkanek mechanicznych
# obecność aerechymy
# krążenie wody powolne
# usuwanie wody przez gruczoły wydzielnicze np. szparki wodne
# występowanie diafragmy  chroni przez zalaniem wodą
# zmiana stosunku kory pierwotnej do walca osiowego (bardzo mały walec osiowy)
# przykłady roślin: pałka wodna, trzcina, rzęsa wodna, Salvinia natans, Victoria regia
Rys. Fragment przekroju przez łodygę wywłócznika (Myriophyllum) powyżej, poniżej przekrój
poprzeczny przez liść rdestnicy (Potamogeton). Szweykowscy, rys. 4.114.
36 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Kserofity  rośliny pustyń, stepów, suchych skał, klimat suchy i gorący, rośliny wysokich gór i
dalekiej północy, gdzie wyst. susza fizjologiczna.
Zespół cech kseromorficznych:
# pozwala znosić stały niedobór wody lub suszę w stanie aktywnym
# ograniczenie transpiracji
# obszar pustyń, półpustyń, wydmy, nagie skały
# epifity
# halofity
# sklerofity
# sukulenty
Rys. Przekrój poprzeczny przez igłę sosny  kseromorfizm.
SKLEROFITY:
# niskie drzewa, krzewy, byliny, śródziemnomorska makia, oliwki, oleander, cytrusy, dąb korkowy
# termotropizm (rośliny nie dające cienia)  eukaliptusy
# drobne liście, skórzaste, twarde, łuskowate, igłowate
# redukcja blaszek liściowych: liściaki (phyllodia), spłaszczone pędy (platykladia) podobne do liści
np. u opuncji, spłaszczone krótkopędy np. u Ruscus, Asparagus
# zwijanie blaszki liściowej: podwijanie  Erica,
zwijanie  trawy, turzyce (kom. zawiasowe)
# brak zróżnicowania miękiszu
# dużo kutykuli
# fotosynteza C
4
# system korzeniowy powierzchniowy lub
palowy
# korzenie dobrze chronione przez korek
# wysokie ciśnienie osmotyczne soku
komórkowego
# dostosowują gospodarkę wodną do określonych
warunków środowiska
# w czasie wilgotnych pór duża transpiracja,
szybkie pobieranie wody
# ograniczenie wody ujawniają się cechy
kseromorficzne
37 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
# liście niewiędnące
SUKULENTY:
# rośliny soczyste, mięsiste
# silnie rozwinięty miękisz wodny (magazynujący wodę)
# sukulenty liściowe  zmięśniałe liście
sukulenty pędowe  zmięśniałe łodygi
sukulenty korzeniowe  zmięśniałe korzenie
# poliploidyzacja wielkie komórki
# pustynie i półpustynie Afryki Płd.
# niewielka powierzchnia w stosunku do objętości (minimalna pow. parowania  kształt kuli)
# przekształcenie liści w ciernie
# łodygi mają postać kolumnową, kulistą
# ok. 3000 l. Wody, do 70% mogą zużyć
# żebrowanie łodyg  sprawia, że część aparatów szparkowych jest zacieniona
# wielowarstwowa epiderma, woski, włoski ochronne, kutynizacja
# system korzeniowy:
- dobrze rozwinięty podczas opadów, umiejscowiony zaraz pod powierzchnią, korzenie cienkie
- korzenie zasychają, niskie ciśnienie osmotyczne, nie mogą korzystać z wody gruntowej
# zwolniona przemiana materii
# z 37,5 kg do 26,5 kg wody w ciągu 6 lat
# Aizoaceae np. Lithops, Mesembryanthemum
Asclepiadaceae np. Staphelia
Crassulaceae np. Sedum, Sempervivum (jedyne rosnące na dziko w Polsce)
Euphorbiaceae np. Euphorbia
Liliaceae np. Aloe
Agavaceae np. Agave, Nolina (sukulent korzeniowy), Sansevieria
Cactaceae np. Cereus, Opuntia
# fotosynteza typu CAM (ananas, wanilia, agava, aloes)
 uzależniona od nocy i dnia (aparaty szparkowe otwarte w nocy)
 powstają związki czterowęglowe
 w dzień aparaty szparkowe zamknięte i dokończenie fotosyntezy
Mezofity  rośliny środowisk o średniej wilgotności i średniej temperaturze, opisywane są zwykle
jako  typowe , wykazują cechy pośrednie między hygrofitami a kserofitami)
Tropofity  rośliny obszarów o zmiennych warunkach wodno-temperaturowych w lecie i w zimie
Cechy:
# rytmiczne zmiany pokroju i aktywności życiowej
# w obszarach gdzie latem panuje susza, okresem wzrostu jest zima i chłodniejsze pory roku
# rozwijają się i kwitną na wiosnę lub jesienią
# podczas lata wiele z nich obumiera i przeżywa okres suszy w postaci nasion (rośl. Jednoroczne)
# u innych obumierają tylko części nadziemne, a przeżywają podziemne w postaci cebul, kłączy
# inne mają cechy kseromorficzne
# zrzucają liście na zimę, lub są zimozielone o liściach kseromorficznych jak na przykład
większość szpilkowych czy borówka
# rośliny dwuletnie: w pierwszym roku wykształcają krótki pęd z liśćmi w postaci rozetki i w tej
postaci zimują, a następnego roku wykształcają pęd kwiatonośny, po czym po wydaniu nasion
obumierają np. kapusta, marchew, pietruszka, burak. Większość substancji odżywczych
38 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
 magaznowana jest w organach spichrzowych: liściach (kapusta), korzeniach spichrzowych
(marchew, pietruszka), bulwach (kalarepa)
Pnącza  występują najczęściej w lasach tropikalnych jako wieloletnie liany
# szybko rosną na długość
# cienkie i wiotkie łodygi
# używają innych roślin (drzew) jako podpór
# rośliny czepne  z korzeniami czepnymi, kolce czepne, włoski, wąsy pędowe
# rośliny wijące  główna oś wykonuje ruchy okrężne spiralnie owijając się dookoła podpory
# występują w naszej strefie klimat.: bluszcz, groch, winobluszcz, fasola, powój
Epifity  porośla, osiedlają się bezpośrednio na gałęziach drzew i pniach
# do pnia przymocowują się korzeniami czepnymi
# organizmy samożywne
# welamen  wielowarstwowa skórka, służy do pobierania wody z powietrza
# Dischidia rafflesiana  charakterystyczne urny utworzone z liści, gdzie przebywają mrówki
wytwarzające próchnicę, korzeń przybyszowy wrastający do urny i czerpiący wodę i substancje
mineralne
# siedliska o wysokiej wilgotności powietrza, głównie lasy tropikalne
Halofity  słonorośla, znoszą zasolenie gleby do 10%
# wysoki potencjał wodny soku komórkowego
# gruczoły do wydzielania nadmiaru soli
# sukulentność
# przykład: soliród
Rośliny mięsożerne  szczególna grupa roślin zdolna do
chwytania małych zwierząt (owadów, pajęczaków, skorupiaków) i
trawienia ich ciała
# rośliny zielne zdolne do fotosyntezy
# rosną na podłożach ubogich w sole mineralne i azot
# charakterystycznie przekształcone liście (rosiczka, dzbanecznik,
muchołówka, kapturnica)
# różnego rodzaju włoski  wydzielnicze, parzące, wabiące itp.
Rośliny pasożytnicze i półpasożytnicze:
# ssawki (haustoria)
# brak lub znikoma ilość chlorofilu
# redukcja organów związanych z samożywnym sposobem odżywiania
(liści, korzenia)
# pasożytnicze pnącze  kanianka # bezlistne łodygi barwy żółtawej lub
różowawej
# pasożyty korzeniowe  łuskiewnik # silnie rozwinięte korzenie, bulwy,
kłącza
# półpasożyt jemioła  pasożytuje pobierając tylko wodę, asymilaty
wytwarza sama
39 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Spis rzeczy:
1. Składniki komórki roślinnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2. Budowa komórki roślinnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
3. Specyficzne cechy komórki roślinnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
4. Jądro komórkowe, aparat Golgiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
5. Błony biologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
6. Transport przez błony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
7. Plastydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
8. Formy plastydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
9. Proplastydy, etioplasty, chromoplasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
10. Leukoplasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
11. Frakcje skrobi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
12. Chloroplasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
13. Barwniki fotosyntetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
14. Budowa błon tylakoidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
15. Rozmieszczenie kompleksów fotosyntetycznych w błonie tylakoidów . . . . . . . 9
16. Ściana komórkowa (struktura, typy, funkcje) . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
17. Wtórna ściana komórkowa, jamki, modyfikacje ściany komórkowej . . . . . . . . 11
18. Adkrustacja i inkrustacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
19. Tkanki wzmacniające  kolenchyma, sklerenchyma . . . . . . . . . . . . . . 13
20. Wakuola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
21. Sok komórkowy (skład) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
22. Tkanki (podział tkanek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
23. Merystemy, cechy komórek merystematycznych, rodzaje . . . . . . . . . . . . 17
24. Merystem wierzchołkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
25. Teoria stelarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
26. Tkanki przewodzące (ksylem, floem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
27. Kambium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
28. Peryderma  wtórna tkanka okrywająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
29. Typy przyrostu wtórnego (Tilia, Aristolochia, Heliantus), biel, twardziel . . . . . . 24
30. Liść  morfologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
31. Ulistnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
32. Epiderma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
33. Mezofil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
34. Typy aparatów szparkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
35. Przekształcenia, rodzaje liści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
36. Przekształcenia pędu i jego części . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
37. Budowa korzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
38. Budowa pierwotna korzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
39. Budowa wtórna korzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
40. Przekształcenia korzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
41. Budowa i podział owoców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
42. Budowa owocu rzekomego jabłoni, przykłady owoców . . . . . . . . . . . . . 34
43. Formy ekologiczne roślin naczyniowych  hydrofity . . . . . . . . . . . . . . 35
44. Kserofity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
45. Sklerofity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
46. Sukulenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
47. Mezofity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
48. Tropofity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
49. Pnącza, epifity, halofity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
40 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
50. Rośliny mięsożerne, pasożyty i półpasożyty . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
SKOROWIDZ
aktynostela 20, 32 endokarp 33
aleuronowe ziarna 15 epiblema 31, 32
alkaloidy 14, 15 epiderma 12, 17, 24-28, 31
Allium cepa 29 epifity 32, 36, 38
aloes 29
amyloplasty 2, 7
ananas 33, 34, 37 etioplasty 2, 6
antocyjany 14, 16 eustela 20, 24
antyklinalne podziały 18, 24
aparat Golgiego 2, 3 felem 17, 23, 36
aparaty szparkowe 17, 26-28, 35, 37 feloderma 23
apikalna komórka 18 felogen 23, 24, 32
ataktostela 20 fikobiliproteiny 8
fikocyjanina 8
białkowe ciała 7, 15 fikoerytryna 8
białkowe kanały 4 filotaksja 26
białkowe kompleksy 3 floem 17, 22, 24, 32
białkowe przenośniki 4 fotosyntetyczne barwniki 8
biel 24 fotosynteza C 27, 36
4
bielmo 7, 15 fotosynteza CAM 37
blaszka liściowa 25, 35
blaszka środkowa 6, 10, 12 gałęziaki 30
burak 13, 15, 32, 33, 37 garbniki 11, 12, 14, 15, 24
glikoproteiny 10
cebula 25, 29, 30, 32, 37 glikozydy 14, 16
celuloza 10, 11, 19, 22 granum 8
centriole 3 gruczołowe włoski 26
cewki 10, 21, 22
chlorofil 6, 8, 9, 38 halofity 36, 38
chloroplasty 2, 6, 8, 26, 28, 32, 35 helofity 35
chromatyna 3 hydrofity 27, 35
chromoplasty 3, 6 hygrofity 37
ciała białkowe 7, 15
ciała olejowe 16 idioblasty 13
ciało prolamellarne 6 inicjalne komórki 12, 18, 22, 28, 31
ciernie 29, 30 inkluzje 7
cyjanidyna 16 inkrustacja 11, 12, 19
cyjanowodór 16 interkalarny merystem 17
jagoda 33, 34
diafragma 35 jagodostan 33, 34
diktiosom 3, 14 jamki 21, 22
diktiostela 20
drewno 24 kaktus 30
druzy 15 kaliptra 18, 31
41 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
kalafonia 12
egzokarp 33 kaloza 11, 12, 22
ekologiczne formy roślin 35 kalus 17
endoderma 19, 32 kambium 23, 24, 32
42 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
karotenoidy 5, 6, 8 parenchyma 17
kłącze 30, 37 pasożyty 38
kolenchyma 11, 13, 17, 19 peryderma 23, 32
komora jamki 11 perykarp 33
komórki kamienne 13 peryklinalne podziały 18, 23
komórki przepustowe 19 pestkowiec 33
komórki przyrurkowe 22 plastydy 5-8, 28
komórki sitowe 22 plazmalemma 10
komórki Strasburgera 22 pnącza 38
komórki szparkowe 28 półpasożyty 38
kora pierwotna 20, 24, 31, 32 pratkanki 18
korzeń 15, 17, 19, 31, 32, 35 protochlorofilid 6
korzeni przekształcenia 32 protomerystem 18
korzenie przybyszowe 30 protoksylem 18, 21
kryształy 6, 14, 15 protostela 20
ksantofile 8 przetchlinki 23
kserofity 36, 37 przyrost wtórny 24
ksylem 21, 22, 32 pułapkowe liście 29
kutykula 26, 32
rafidy 15
kutyna 11, 12
rdzeń 20, 24
kutynizacja 12, 37
rozłogi 30
rozłupnia 33
lamelle 11
leukoplasty 6, 7
sitowe rurki 22
lignina 11, 19
sklereidy 13, 27
lignifikacja 12
sklerenchyma 13
liściaki 30, 36
sklerofity 36
liść 25
skrobia 3, 7
słonorośla 38
łodyga 18, 20, 24, 26, 30, 37
sok komórkowy 14, 15
łuszczyna 33
stelarna teoria 19
łyko 20, 22, 32
stroma 5, 8, 9
suberyna 11, 12, 23
merystem 17, 18, 23, 31
sukulenty 37-38
metaksylem 21
syfonostela 20
mezoarchiczny ksylem 21
ściana komórkowa 10-11
mezofil 27
mezofity 37
tkanki 13, 17, 22
mezogenowy aparat szparkowy 28
tłuszczowe ciała 16
mezokarp 33
twardziel 24
mezoperigenowy ap. szparkowy 28
tylakoidy 6-9
mięsożerne rośliny 38
wakuola 14
naczynia 21
wąsy 29, 30
namorzyny 32
wcistki 24
niełupka 33
welamen 32, 38
włoski 26
okółkowe ulistnienie 26
włośniki 31, 32
owoców podział 33
włókna 13, 21, 22
woski 12, 26
43 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
Bibliografia:
A. Szweykowska, J. Szweykowski  Botanika  cz. 1 MORFOLOGIA PWN, Warszawa 2008
Rysunki i schematy:
1. str. 2  komórka roślinna, z
ródło internet, adres:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Plant_cell_structure_svg_pl.
svg/450px-Plant_cell_structure_svg_pl.svg.png
2. str. 3  błona biologiczna, z
ródło internet, adres:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Cell_membrane_detailed_diagr
am_pl.svg/400px-Cell_membrane_detailed_diagram_pl.svg.png
3. str. 5  plastydy, z
ródło internet (ZMIENIONE), adres:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Plastids_types_cs.svg/559px-
Plastids_types_cs.svg.png
4. str. 20  typy stel, z
ródło  Botanika  cz. 1 MORFOLOGIA , Szweykowscy, s. 185
5. str. 26  ulistnienie, nasada liścia, z
ródło internet, adres:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Li%C5%9B%C4%87
6. str. 34  budowa jabłka, z
ródło internet (ZMIENIONE), adres:
http://visual.merriam-webster.com/images/plants-gardening/plants/fruits/pome-fleshy-
fruit.jpg
7. str. 34  pozostałe zdjęcia - Internet
8. Pozostałe rysunki, schematy: z zajęć, autorstwo własne
44 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
45 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
46 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
47 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
48 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk
49 Biologia roślin SKRYPT, opracował Dawid Wnuk