HASŁA ZWIĄZANE Z EPOKĄ




HASŁA
ZWIĄZANE Z EPOKĄ



abnegacja
- odmawianie sobie czegoś; niedbanie o własne
wygody, o swój wygląd; zaniedbanie się
asceza
- wyrzekanie się wszelkich przyjemności,
umartwianie się; surowy tryb życia mający wg.
niektórych religii zapewnić doskonałość i
zbawienie
dramat
liturgiczny - nowy gatunek średniowieczny;
dramaty liturgiczne wystawiane były w
kościołach w święto wielkanocne; były to
wplecione w obrzęd nabożeństwa sceny
prezentujące przybycie trzech Marii do grobu
już zmartwychwstałego
kazanie
- przemówienie o treści religijnej, wygłaszane
podczas nabożeństwa, objaśniające teksty
religijne i zawierające pouczenia moralne;
kazania średniowieczne (np. Kazania
gnieźnieńskie) wprowadzały realia życia
codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych; w
okresie reformacji kazania przybrały charakter
utworów literackich niekoniecznie pełniących
funkcje użytkowe; w okresie baroku
najsłynniejsze stały się �Kazania sejmowe"
Piotra Skargi, który w profetycznym (proroczym)
tonie przeciwstawił ideały heroizmu i
patriotyzmu wzorom życia ziemiańskiego
kronika
- gatunek prozy historiograficznej, opowieść o
przeszłości, najczęściej z pozycji świadka
lub na podstawie bezpośredniej relacji,
podająca wypadki w sposób chronologiczny,
łącząca relację o wydarzeniach z
rozważaniami moralnymi, sięgająca po legendy i
wiedzę historyczną; w kronice pojawiają się
pewne cechy literackie; pierwiastki fikcji,
narracyjność, niektóre obiegowe wątki epiki
rycerskiej.
legenda
(żywot) - opowieść narracyjna o
przeszłości, pisana wierszem lub prozą,
wprowadzająca elementy fantastyki i cudowności,
zwłaszcza w rozpowszechnionych w średniowieczu
legendach o życiu świętych
�memento
mori" - (memento - pamiętaj; rodzaj
ostrzeżenia, przestrogi) pamiętaj o śmierci;
przestroga, że jedynym celem ostatecznym
człowieka na ziemi jest śmierć
misterium
- nowy gatunek średniowieczny; misterium
przeznaczone było do wystawienia na scenie;
prezentowało jakiś fragment historii biblijnej,
konstruowane były z myślą o ukazaniu akcji
jako wielkiego dramatu chrześcijańskich
dziejów ludzkości; początek tego dramatu to
upadek człowieka, punkt kulminacyjny to
odkupienie, a koniec - mający nadejść sąd
ostateczny; na scenie wszystkie elementy, które
miały wystąpić w późniejszych scenach były
od razu umieszczane i stały obok siebie; często
następowało mieszanie się scen poważnych z
komicznymi, bo zakładano bosko-ludzką naturę
Chrystusa i pozwalało to na ścisłe
połączenie ziemskości i świętości






moralitety
- zadaniem moralitetów było kierowanie
człowieka na właściwą drogę; pierwotnym
bohaterem moralitetu był człowiek (ktoś)
usytuowany między niebem, a piekłem,
dokonujący odpowiedniej linii życia, toczący
wewnętrzną walkę między siłami dobra i zła;
walka wyrażana była za pomocą alegorii, tj.
uosobionych cnót i grzechów, a jej zakończenie
wieńczone było nagrodą (karą)
psalm
- pieśń biblijna przeznaczona do śpiewania z
towarzyszeniem instrumentów strunowych,
opiewająca wielkość i dobroć Boga,
wyrażająca podziękowanie, prośbę, błaganie,
niekiedy sięgająca w przeszłość i
wyciągająca z niej nauki (psalmy historyczne)
lub mówiąca o przyszłości aż po koniec
świata (psalmy mesjańskie), często o treści
pouczającej lub pokutnej, zwrócona do Boga lub
do zbiorowości, którą wzywa do wspólnej
modlitwy, często również sławiąca Boga w
formie trzecioosobowej
sonet
- utwór poetycki składający się z 14 wersów
podzielonych na dwie strofy czterowersowe oraz
dwie trójwersowe (tercyny), o ścisłym
rozkładzie rymów, przy czym 8 pierwszych
wersów zawiera na ogół część opisową lub
narracyjną, natomiast 6 końcowych stanowi
część refleksyjno - uogólniającą. Sonet
zrodził się w XII w. we Włoszech (nazwa),
rozwinięty został przez A. Dantego i F.
Petrarkę. Ustalił się wtedy typ tzw. sonetu
włoskiego o rozkładzie rymów �abba abba"
oraz �cdc dcd" (�cde cde"). Sonet
rozpowszechnił się w ciągu XV i XVI w. w
literaturze europejskiej, m. in. sonety Wiliama
Szekspira. Tak zwany sonet francuski miał
zmodyfikowany układ rymów (w końcowych 6
wersach �ccdeed" lub �cddcee"). W Polsce
sonet wprowadzili Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp
- Szarzyński. W nowszych czasach ustaliła się
włoska postać sonetu. Uprawiany w różnych
okresach literatury, uważany za formę
szczególnie trudną, pojmowany był jako popis i
sprawdzian kunsztu poetyckiego (romantyzm - Adam
Mickiewicz i Juliusz Słowacki , pozytywizm - A.
Asnyk, Młoda Polska - J. Kasprowicz, K.
Tetmajer, L. Staff, współcześnie - J.
Iwaszkiewicz, A. Słonimski, S. Grochowiak, S.
Swen - Czachorowski).
utwór
hagiograficzny - opis życia świętego; Typ
ten kształtował się już w pierwszych wiekach
chrześcijaństwa na Wschodzie, gdzie w języku
greckim spisywano żywoty pustelników; w
przekazach dziejów i czynów świętych
podkreślano zwłaszcza cnoty praktykowane przez
nich w stopniu heroicznym, celowo przy tym
wyolbrzymiając działania, postępki oraz
umartwienia bohaterów tworząc w ten sposób
wzór osobowy. Przykładem utworu
hagiograficznego jest �Legenda o świętym
Aleksym".
utwór
parenetyczny - utwór mający charakter
pouczający, moralizatorski, kształtujący i
propagujący wzory postępowania związane z
odgrywaniem określonych ról społecznych.
Przykładem utworu parenetycznego jest �Pieśń
o Rolandzie".