Dolce vita...
42 Piotr Jaroszewicz, Bogdan Rolił
ski, Przerywam milczenie... 1939-1989 (Warszawa 1991) s. 158.
Leszek Úebrowski
Dolce vita...
Przyczynek do analizy po"oŻenia
materialnego w"adców PRL-u
Wszelkie rozwaŻania, dotyczące istoty i funkcjonowania systemu komunistycz-
nego w Polsce (1944-?)1 ogranicza"y si´ na ogó" do sfery ideologicznej, politycznej czy
organizacyjnej. Brak jest natomiast badał
na temat powiązał
mi´dzy g"oszonÄ… ideologiÄ…,
sprowadzaną na ogó" do redystrybucji dóbr (has"o  sprawiedliwoĘci spo"ecznej , wynika-
jące z walki klas, postulatu równoĘci itp.) a wytworzoną, w wyniku zdobycia przez komu-
nistów w"adzy, praktyką Życia doczesnego ówczesnych elit.
Pewną egzemplifikacją poziomu Życia materialnego  w"aĘcicieli Polski Ludowej
jest dokument, krąŻący wĘród najwyŻszych w hierarchii elit funkcjonariuszy Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej w paÄ™dzierniku 1956 roku. Znajduje si´ on obecnie w
zbiorze  W. Dworakowski ,2 przechowywanym w Archiwum Akt Nowych. Do 1990 roku
znajdowa" si´ on w Archiwum Komitetu Centralnego PZPR i nie by" dost´pny dla badaczy
tego okresu z wyjÄ…tkiem nielicznego kr´gu pseudohistoryków, obdarzonych najwyÅ»szym
zaufaniem, którzy spe"niali us"ugowo-propagandowe funkcje wobec swych mocodawców.
Mówi on nam wi´cej o Å»yciu  czerwonej burÅ»uazji , niÅ» subiektywne wspomnienia i rela-
cje (obu stron dramatu), które sÄ… zabarwione emocjami i nie zawsze poddajÄ… si´ wery-
fikacji.
RozdÄ™wi´k pomi´dzy mi´dzy g"oszonymi has"ami egalitaryzmu spo"ecznego a
faktycznym poziomem Życia materialnego elit komunistycznych by" przypad"oĘcią tego
ustroju od poczÄ…tku jego istnienia juÅ» w Rosji Sowieckiej.3 Podczas gdy miliony ludzi
mar"y z g"odu na skutek marnotrawstwa ŻywnoĘci i jej fatalnej redystrybucji, tak zwany
aparat partyjny prowadzi" Życie  ponad stan . W jego sk"ad wchodzi"y osoby z hierarchii
partyjnej, wojskowej i administarcyjnej oraz si" bezpieczeł
stwa. Jest to zresztÄ… cecha
wszystkich ustrojów totalitarnych, jednakÅ»e w przypadku komunizmu nak"ada" si´ na to
element ideologiczny (ogromne wyrzeczenia tak zwanych mas z jednej strony, z drugiej
zaĘ cz"onkowie w"adz, op"ywajÄ…cy w niebywa"e dostatki)4, czyli rozdÄ™wi´k mi´dzy teoriÄ…
a praktyką. OczywiĘcie, by"o to starannie ukrywane przed ogó"em, stąd inne sklepy,
zamkni´te dzielnice, specjalne sto"ówki, w"asne domy wypoczynkowe, odr´bny system
 p"ac , rent i emerytur.
Twórcy i pierwsi przywódcy tak zwanej Polski Ludowej, dzia"ający od 1942 roku
w Polskiej Partii Robotniczej podczas okupacji niemieckiej, mieli niezwykle utrudnione
230
dzia"anie. Przede wszystkim, nie mieli poparcia spo"ecznego. Przez wszystkie niepodleg-
"oĘciowe si"y polityczne, istniejące w ramach Polskiego Pał
stwa Podziemnego, postrzegani
Glaukopis nr 1-2003
Komunizm
byli jako agentura Związku Sowieckiego.5 Co do tego, nie by"o wątpliwoĘci, niezaleŻnie
od podzia"ów politycznych wĘród niepodleg"oĘciowców.
Ich kadry, niewielkie liczebnie, sk"adajÄ…ce si´ z przedwojennych dzia"aczy i sym-
patyków Komunistycznej Partii Polski, jej przybudówek oraz organizacji m"odzieŻowych,
tylko w niewielkim stopniu mog"y byç rozszerzone przez elementy zwerbowane juÅ» w
podziemiu. Problem liczebnoĘci organizacji zosta" zatem cz´Ä˜ciowo rozwiÄ…zany przez
przyj´cie strategii  zrewolucjonizowania terenu i pozyskiwania nader licznych w
warunkach wojennych, zwyk"ych band kryminalnych.
 Rewolucjonizowanie terenu polega"o na organizowaniu akcji zbrojnych w
sposób ca"kowicie inny, niŻ robi"o to podziemie niepodleg"oĘciowe. Dla tego ostatniego
celem podstawowym by"a ochrona ludnoĘci przed represjami, a w"aĘciwie przed groŻącą
jej eksterminacjÄ….6 Dla podziemia komunistycznego hierarchia by"a odwrotna: od
początku jego przywódcy nawo"ywali do maksymalizacji walki czynnej, atakowania
niemieckiego aparatu administracyjnego, policyjnego i wojskowego  bez wzgl´du na
straty i moÅ»liwe represje, w tym straty ludnoĘci cywilnej. Trzeba tu przypomnieç, Å»e
Niemcy bardzo cz´sto brali prewencyjnie zak"adników lub organizowali karne ekspedyc-
je pacyfikacyjne, w wyniku których straty polskie by"y zawsze wielokrotnie wyŻsze, niŻ
stary okupanta, nawet w przypadku  udanych akcji.
Strategia pozyskiwania pospolitych band przest´pczych szybko da"a efekty: liczne
pospolite bandy rabunkowe zosta"y  zagospodarowane przez pion wojskowy Polskiej
Partii Robotniczej. Nak"adano na nie kruchÄ… warstw´ ideologicznÄ… w postaci nowych
nazw tych band, przydzielania kadry dowódczej oraz komisarzy politycznych. JednakŻe
istota ich dzia"ania pozosta"a ta sama. Z jedną, ale ogromną róŻnicą: od tej pory wszelki
 dorobek materialny takiego oddzia"u  zdobyte na cywilnej ludnoĘci dobra, w postaci
Ęwił
, ubrał
, przedmiotów osobistego uŻytku, a przede wszystkim kosztownoĘci i
pieni´dzy  musia" byç  ksi´gowany , czyli wykazywany w szczegó"owych sprawozda-
niach z akcji  ekspropriacyjnych a ponadto, w znacznej cz´Ä˜ci musia" byç odprowadzany
na potrzeby organizacyjnego aparatu.7
Obie strony by"y z tego stanu rzeczy zadowolone: pospolici bandyci otrzymali
ochron´ ideologicznÄ…. Zdecydowane akcje bandyckie polskiego podziemia spotyka"y si´ z
propagandowÄ… ripostÄ… Moskwy i konspiracyjnej propagandy komunistycznej w kraju. W
sytuacji, gdy Związek Sowiecki by"  sojusznikiem naszych sojuszników , sprawa stawa"a
si´ delikatna. Likwidacja bandyckiego podziemia przedstawiana by"a bowiem jako
 wojna domowa , rozp´tana przez  si"y reakcyjne przeciwko organizacji komunistycznej,
231
która walczy"a z... okupantem.8
Troska o byt codzienny wĘród komunistów, którzy od 1944 roku obejmowali nad
PolskÄ… w"adz´, nie usta"a wraz ze zdobyciem paÅ‚
stwa, choç mog"oby si´ wydawaç, Å»e
przecieÅ» majÄ… zapewniony wzgl´dnie dostatni poziom materialny. Mimo oficjalnych przy-
wilejów, wi´kszoĘç z nich wykazywa"a w tym zakresie  prywatnÄ… inicjatyw´ odpowied-
nią do moŻliwoĘci, z racji pe"nionej s"uŻby lub umocowania w hierarchii w"adzy. Co
Dolce vita...
innego móg" zatem  zdobywaç oficer Urz´du BezpieczeÅ‚
stwa czy Korpusu
Bezpieczeł
stwa Wewn´trznego podczas rajdów tak zwanych grup operacyjnych, pacy-
fikujÄ…cych niepokornÄ… ludnoĘç,9 czym innym zaĘ zaprzÄ…ta" sobie g"ow´ wysoki
funkcjonariusz aparatu partyjnego, czy si" bezpieczeł
stwa, który mia" relatywnie znacznie
wi´ksze moÅ»liwoĘci.10
Równolegle, obok g"oszonej propagandy równoĘci i wyrzeczeł
z racji oczywistych
trudnoĘci powojennej odbudowy kraju, aparat w"adzy rozbudowywa" poĘpiesznie swe
przywileje11. O ich skali, osiÄ…gni´tej w 1956 roku, mówi w"aĘnie poniÅ»szy dokument.
Po paędzierniku 1956 roku, na skutek wrzenia spo"ecznego i ujawnienia enig-
matycznych  b"´dów i wypaczeÅ‚
 , cz´Ä˜ç z tych przywilejów zosta"a zredukowana (jak to
okreĘlono:  ze wzgl´dów politycznych ), jednakÅ»e zastÄ…piono je innymi i w bardziej
zawoalowanej formie. Okres w"adzy W"adys"awa Gomu"ki i jego ekipy (1956-1970)
uwaÅ»any jest, nawet wĘród historyków specjalizujÄ…cych si´ w badaniach tej epoki, za czas
surowoĘci i wi´kszego przestrzegania  norm partyjnych . To by"a jednak u"uda,
albowiem przywileje istnia"y nadal, co wi´cej  by"y rozbudowywane, aczkolwiek Å»yciu
publicznemu tej ekipy nadano oblicze znacznej surowoĘci, nawet swego rodzaju  sier-
mi´Å»noĘci .
Epoka Edwarda Gierka, jako I sekretarza KC PZPR (1970-1980) to p´kanie
wszelkich tam  przywileje materialne sta"y si´ podstawowym, nawet w oficjalnej warst-
wie ideologicznej propagandy, celem dzia"ania i werbowania do partii komunistycznej.
Lepsza praca, wyÅ»sza p"aca, talony, przydzia"y  to j´zyk ówczesnej epoki, który sta" si´
wyrazem  zamoÅ»noĘci i miejsca w hierarchii spo"ecznej. Odbi"o si´ to w sferze emocjo-
nalnej na potocznym j´zyku, który przetrwa" zresztÄ… do dziĘ paÅ‚
stwo wówczas  dawa"o
mieszkania i  dawa"o talony, cenÄ… zaĘ by"a  jednoĘç patriotyczno-moralna narodu .
Ekipa Gierka doprowadzi"a system przywilejów do niebotycznych rozmiarów.
Obejmowano nim coraz niÅ»sze struktury aparatu w"adzy. Cz´Ä˜ç przywilejów rozszerzano
na kr´gi rodzinne, niektóre z nich stawa"y si´ dziedziczne... To juÅ» wówczas, a nie dopiero
podczas rzÄ…dów Wojciecha Jaruzelskiego nast´powa"o uw"aszczanie si´ nomenklatury.
Początkowo dotyczy"o to aktów w"asnoĘci mieszkał
, dzia"ek i atrakcyjnych placów oraz
zasobów, gromadzonych na dewizowych kontach.12
Komunistyczne dolce vita oraz jego skutki dla wspó"czensych powinno byç przed-
miotem szeroko zakrojonych, systematycznych badał
, z ujawnianiem nielegalnie zdoby-
tych fortun w"ącznie. To, Że dzisiejsza kadra kierownicza Sojuszu Lewicy Demokratycznej
naleÅ»y do bogatszej cz´Ä˜ci spo"eczeÅ‚
stwa, ma swoje korzenie takŻe w przywilejach aparatu
w"adzy po 1944 roku oraz jej bandycko-rabunkowych poczynaniach.
232
Glaukopis nr 1-2003
Komunizm
16.X.195613
Ochab14 sek. 1744/1615
N o t a t k a
dla Biura Politycznego KC PZPR
w sprawie ograniczenia przywilejów materialnych
dla dzia"aczy pał
stwowych, partyjnych, zwiÄ…zkowych
i wojskowych.16
W ostatnim czasie w Ęwietle ci´Å»kiej sytuacji materialnej olbrzymiej
wi´kszoĘci ludzi w Polsce sprawa przywilejów materialnych dzia"aczy paÅ‚
stwowych,
partyjnych, związkowych i wojskowych nabiera szczególnego znaczenia.
NaleÅ»y zaznaczyç, Å»e przy organizowaniu tych przywilejów zatrudnionych jest
szereg ludzi, cz´sto Ä™le zarabiajÄ…cych, którzy przyczyniajÄ… si´ do powstawania opinii
o zbyt dobrych warunkach dzia"aczy pał
stwowych, partyjnych, zwiÄ…zkowych i
wojskowych. Ponadto cz´sto sÄ… wypadki w których tak poszczególni towarzysze, jak i
ich rodziny nie wykazują skromnoĘci i umiaru w korzystaniu z tych przywilejów.
Stwarza to wĘród ludzi przeĘwiadczenie o nadmiernej rozrzutnoĘci w utrzymywaniu
najwyŻszej administracji pał
stwowej i przyczynia si´ do pog"´bienia nastrojów
antyrzÄ…dowych.
Wydaje si´, Å»e ze wzgl´dów politycznych17 naleÅ»y przeprowadziç ograniczenie
przywilejów materialnych dzia"aczy pał
stwowych, partyjnych, zwiÄ…zkowych i
wojskowych. Z inicjatywÄ… tÄ… wyst´powali niejednokrotnie towarzysze korzystajÄ…cy z
przywilejów. Atmosfera wielu zebrał
mówi, Å»e sprawa ta winna byç szybko rozpat-
rzona.
W zwiÄ…zku z powyÅ»szym proponuje si´ wprowadziç nast´pujÄ…ce ograniczenia:18
1. Zlikwidowaç prawo do korzystania z mebli i urzÄ…dzeÅ‚
domowych na koszt pał
stwa.
W tym celu zobowiÄ…zaç Ministra Finansów do skreĘlenia sum na ten cel w budÅ»etach
resortów oraz budÅ»ecie Urz´du Rady Ministrów.
W zwiÄ…zku z koniecznoĘciÄ… rozliczenia si´ za meble posiadane przez
poszczególnych towarzyszy (figurujÄ… one jako w"asnoĘç resortu lub URM) naleÅ»a"oby
wprowadziç obowiÄ…zek ratalnego sp"acania naleÅ»noĘci wzgl´dnie zwrotu przedmiotów.
PoŻądanym by"oby aby poszczególne resorty i instytucje spisa"y je ze swojego stanu
posiadania na rzecz Urz´du Rady Ministrów, który winien zajÄ…ç si´ dopilnowaniem
wp"at naleŻnoĘci od poszczególnych towarzyszy.19
2. Zlikwidowaç prawo utrzymywania pracownic domowych na etatach resortów, Urz´du
Rady Ministrów i Prezydiów Rad Narodowych. Przywilej ten w zestawieniu z praktyką
cz´stego zmieniania si´ pracownic domowych jest szczególnie demoralizujÄ…cy.15
233
W tym celu zmniejszyç przyznane etaty sprzÄ…taczek dla Resortów i Urz´du Rady
Ministrów, na których utrzymywane są pracownice domowe.20
3. Wprowadziç odp"atnoĘç przy wyjazdach na urlopy zagranic´21. Ponadto wyjazdy te
powinny zamykaç si´ w ramach wymiany. Wydatki na wyjazdy urlopowe zagranic´ nie
mogÄ… przekraczaç uzyskiwanych wp"ywów z przyjazdów na urlopy do Polski z innych
krajów. NaleÅ»y takÅ»e ograniczyç wysokoĘç wymienianych dewiz dla wyjeÅ»dÅ»ajÄ…cych na
urlopy. Obecnie wymienia si´: 75% diety dla uprawnionego  50% diety dla Å»ony  25%
Dolce vita...
dla dziecka. Proponuje si´ wyp"acaç dla uprawnionego 50%, Å»ony 30%, dziecka 20%.22
4. Wprowadziç odp"atnoĘç za wyÅ»ywienie w domach niedzielnych, róŻnicujÄ…c op"aty dla
dzieci i doros"ych oraz stosujÄ…c oszcz´dnoĘci w wyÅ»ywieniu, wprowadzajÄ…c
jednoczeĘnie oszcz´dnoĘci w iloĘci obs"ugi itp.
5. Zlikwidowaç prawo do bezp"atnego pobytu urlopowego w domach wypoczynkowych
oraz zwrotu kosztów za przejazd na urlop dla Żon i dzieci, ograniczając przywilej
pobytu jedynie dla samego pracujÄ…cego.
6. ZnieĘç pokrywanie kosztów utrzymania mieszkania.
7. Ograniczyç iloĘç samochodów przydzielonych do dyspozycji z dwóch do jednego,
umoÅ»liwiajÄ…c jednoczeĘnie nabywania samochodów na w"asnoĘç w drodze sprzedaÅ»y
ratalnej.
8. Przy wyjazdach leczniczych zagranic´ naleÅ»y wprowadziç cz´Ä˜ciowÄ… odp"atnoĘç, w
analogicznej wysokoĘci jak przy leczeniu sanatoryjnym w ramach Związków
Zawodowych.
9. Wprowadziç normalnÄ… odp"atnoĘç na prawach cz"onków Zw. Zaw. przy korzystaniu z
us"ug lecznicy Ministerstwa Zdrowia /lekarstwa, protezy itp./, uprawnionych do
korzystania z niej przenieĘç do Szpitala Komitetu ds. BezpieczeÅ‚
stwa ze wzgl´du na
jego niepe"ne wykorzystanie. ObecnÄ… siedzib´ lecznicy natomiast przekazaç do dys-
pozycji Wydz. Zdrowia Rady Narodowej.
10. Zaniechaç dotychczasowej praktyki wydawania bezp"atnych biletów na premiery
teatralne i kinowe, umoŻliwiając jednoczeĘnie uprawnionym nabycie ich.
11. Ograniczyç utrzymywanie ochrony jedynie dla I Sekretarza KC Partii, Premiera i
Przewodniczącego Rady Pał
stwa.
12. Zaniechaç wyp"acania przez Premiera noworocznej gwiazdki dla ministrów i
innych.
13. Rozpatrzyç moÅ»liwoĘci lepszego wykorzystania domów wypoczynkowych
zastrzeÅ»onych (Zameczek w Wi´le, Mi´dzyzdroje Krynica itp.), rozszerzajÄ…c ewentualnie
grono korzystajÄ…cych z nich.
14. ZnieĘç paszporty dyplomatyczne dla v-ministrów, generalnych dyrektorów i ich
rodzin przy wyjazdach zagranic´.
PowyÅ»sze ograniczenia proponuje si´ wprowadziç od dnia 1 stycznia 1957 r.
Wprowadzenie omówionych ograniczeł
w znacznej mierze pogorszy"oby sytuacj´
materialną dzia"aczy pał
stwowych, partyjnych, zwiÄ…zkowych i wojskowych.16 W rodzi-
nach licznych przy jednoczeĘnie pracującej tylko jednej osobie warunki materialne
by"yby dosyç trudne. Dlatego tez proponuje si´ wprowadziç dodatki rodzinne,
wyp"acane przez Urząd Rady Ministrów.23
WysokoĘç dodatków winna byç uzaleÅ»niona od iloĘci osób pozostajÄ…cych na
wy"Ä…cznym utrzymaniu, wzgl´dnie w zaleÅ»noĘci od indywidualnych warunków
poszczególnych rodzin.
Irena Strzelecka24
Stanis"aw Kubiczek25
234
Warszawa, dnia 15.X.1956 r.
Glaukopis nr 1-2003
Komunizm
Przypisy
1 Co do daty poczÄ…tkowej wprowadzenia systemu komunistycznego w Polsce (lipiec 1944 roku) nie ma uza-
sadnionych sporów, choç jego wprowadzanie nie by"o "atwe a na wielu terenach opór (przede wszystkim
zbrojny) by" dla komunistów bardzo dotkliwy. Natomiast data 1989, jako kres tej epoki, wydaje si´ byç
p"ynna.
2 W"adys"aw Dworakowski (1908-1976)  przed wojną dzia"acz Komunistycznego Związku M"odzieŻy a
nast´pnie Komunistycznej Partii Polski; od 1942 roku naleÅ»a" do Polskiej Partii Robotniczej, m.in. jako
kierownik wydzia"u Komitetu Warszawskiego. Wspó"za"oŻyciel Krajowej Rady Narodowej. Od stycznia
1945 roku kierownik Wydzia"u Personalnego Komitetu Warszawskiego, juŻ we wrzeĘniu t. r. zosta" I sekre-
tarzem KW w Gdał
sku; od 1947 r. w aparacie partyjnym KC na róŻnych stanowiskach. Od 1952 zast´pca
cz"onka Biura Politycznego i wicepremier; od 1954 by" juÅ» cz"onkiem Biura Politycznego i przewodniczÄ…-
cym Komitetu ds. Bezpieczeł
stwa Publicznego (odwo"any z tego stanowiska 30 marca 1956 r.). Wchodzi"
do najwyŻszych w"adz w okresie  stalinowskim . Zdecydowany przeciwnik W"adys"awa Gomu"ki, od
paÄ™dziernika 1956 systematycznie traci" w"adz´. Zob.:  Dworakowski W"adys"aw w:  Encyklopedia
 , t. V (Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2000), s. 154-157.
3 O początkach przywilejów nomenklatury sowieckiej zob. m.in. Richard Pipes (red.), The Unknown
Lenin: From the Secret Archive (New Haven and London: Yale University Press, 1996), s. 163-164.
4 DziĘ jeszcze moÅ»na to zjawisko zaobserwowaç w Korei Pó"nocnej, gdzie niedoÅ»ywieni niewolnicy
pał
stwowi wznoszą ogromne pomniki swemu w"adcy, traktowanemu jako bóstwo.
5 Tak od samego początku, czyli od 1942 roku, PPR okreĘlana by"a przez wszystkie polskie
niepodleg"oĘciowe organizacje polityczne i wojskowe.
6 Nawet tuŻ przed rozwiązaniem Armii Krajowej jej dowódca, gen. Leopold Okulicki  Niedęwiadek infor-
mowa" w rozkazie z 8 stycznia 1945 roku: g"ównym zadaniem oddzia"ów AK [...] jest ochrona ludnoĘci i jej
mienia przed rabunkiem i wyniszczeniem. Zob. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, Tom VI:
uzupe"nienia (Londyn: Studium Polski Podziemnej, 1989), s. 447.
7 Zachowane dokumenty podziemia komunistycznego z tego okresu nie pozostawiają Żadnych wątpliwoĘci.
Zob. m. in.: Marek Jan Chodakiewicz, Piotr Gonatrczyk i Leszek Úebrowski (red.), Tajne oblicze GL-AL i
PPR: Dokumenty, 3 tomy (Warszawa: Burchard Edition, 1997-1999), passim.
8 Przyk"adem ca"kowicie zak"amanej propagandy z tego zakresu moÅ»e byç sprawa Borowa. W dniu 9 sierp-
nia 1943 r. oddzia" NSZ zlikwidowa" bandyckÄ… grup´ rabunkowÄ… niejakiego Jana Liska, przekszta"conÄ… w
oddzia" GL  im. Jana Killił
skiego . W niepublikowanych wspomnieniach jej dowódca z ramienia tej orga-
nizacji, Tadeusz Szymał
ski napisa", Że grupa zdolna by"a jedynie do akcji o mniejszym znaczeniu, nie prze-
ciw Niemcom. Z powodu jej rabunkowych ekscesów i braku jakiejkolwiek dyscypliny, w kaŻdej chwili
mog"em spodziewaç si´ wszystkiego najgorszego (zob. Tajne oblicze, t. 3, s. 225-229). W depeszy radiowej
KC PPR do Moskwy grupa zosta"a scharakteryzowana nast´pujÄ…co: przeprowadzili oni szereg znakomitych
operacji, przetrwali bez strat wielkÄ… pacyfikacj´. [...] Prosimy o rozwini´cie kampanii radiowej wokó" tej
sprawy. (j.w., s. 231). Dowództwo AK, początkowo zaliczające rozbicie tej bandy do swoich sukcesów (zob.
 Biuletyn Informacyjny KG AK z 9 wrzeĘnia 1943 r.), w wyniku zmasowanej akcji propagandowej komu-
235
nistów, w tymÅ»e  BI z 18 listopada nazwa"o juÅ» t´ akcj´ ohydnym wymordowaniem [...] tzw. oddzia"u
Armii Ludowej, twierdząc, Że Oddzia"y Si" Zbrojnych w Kraju nie mają nic wspólnego z tym wydarzeniem.
Z raportu dowódcy oddzia"u partyzanckiego NSZ, który tego dokona", mjr. Leonarda Zub-Zdanowicza
 Z´ba do dowódcy NSZ (sporzÄ…dzonego prawdopodobnie na Żądanie dowódcy AK) wynika, Å»e w sk"ad tej
bandy wchodzi"o wielu znanych dawniej i obecnie w okolicy bandytów, ponadto  znaleziono przy niej duŻo
zrabowanych uprzednio przez bandę przedmiotów z odzieŻy ludnoĘci (zob. j.w., s. 243-245). Zob. teŻ
Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Si"y Zbrojne:  ZÄ…b przeciw dwu wrogom (Warszawa: Fronda, 1999),
s. 118-126; Rafa" J. Drabik: Wydarzenia pod Borowem z 9 sierpnia 1943 r. RzeczywistoĘç i oblicze polity-
Dolce vita...
czno-propagandowe, maszynopis pracy magisterskiej, KUL 2002.
9 Niedawni z"odzieje, a obecnie przedstawiciele w"adzy, nie gardzili nawet drobnym  urobkiem  brali dos"ownie
wszystko. Na przyk"ad oficer UBP z grupy operacyjnej wojew. Warszawskiego, dzia"ajÄ…cy w tak zwanej  bandzie
pozorowanej , pisa3 w liĘcie (z 27 II 1946 r.) do swej narzeczonej z wyraęną troską o jej obecny status materialny: Nie
myĘl sobie czasem, Å»e ja tutaj juÅ» o tobie nie zupe"nie zapomnia"em bo wcale tak nie jest i mam juÅ» dla ciebie par´
"adnych rzeczy (kserokopia z zbiorach autora). Z ca"oĘci jego korespondencji z  narzeczoną wynika, Że po prostu przy
okazji swej dzia"alnoĘci operacyjnej rabowa" dobra codziennego uŻytku, g"ównie ubrania. Dowódca jednej z grup
operacyjnych UBP w  protokole konfiskaty mienia wszelkiego rodzaju (z 14 marca 1947 r.) wyszczególni",
wĘród przedmiotów zarekwirowanych u osoby podejrzanej o sprzyjanie podziemiu niepodleg"oĘciowemu,
nast´pujÄ…ce rzeczy:  makatki lniane 3 szt., zas"onki okienne 2 pary, firanek okiennych 2 pary [...] palto
dziecinne 1 szt., sukienka dziecinna 1 szt. [...] kapa na "óŻko 1 szt., 1 lustro, zegar Ęcienny 1 szt., "óŻko 1
szt., krzese" 3 szt. [...] kury 9 szt., Ęwinia wagi 35-40 kg 2 szt., krowa 1 szt., wiadro  1 szt., miednica 1
szt., poduszka i pierzyna po 1 szt. (kserokopia w zbirach autora).
10 Zachowane w archiwach dokumenty Ęwiadczą jednoznacznie, Że kradli, rabowali i napadali w bandyc-
ki sposób funkcjonariusze komunistycznych wszystkich szczebli. Np. wg raportu AK (bez daty, po 8 XI 1944
r.) oddzia" ochrony Sztabu Ludowego Wojska Polskiego, dowodzony przez mjr. Boles"awa Kowalskiego (vel
Kaęmierczaka  Cienia ) likwidowa" bez sądu Żo"nierzy AK, dokonywa" przy tym rabunków i gwa"tów na
w"asne konto: w czasie trzydniowej ekspedycji zabito na miejscu 6 Żo"nierzy AK u których znaleziono broł
.
Poza tym splÄ…drowano szereg wiosek i zrabowano b. duŻą iloĘç futer, ubraÅ‚
, butów, zegarków, obrączek itp.
a to wszystko pod pretekstem, Że rzeczy te są w"asnoĘcią niemiecką. (AAN, 4/608, k. 26).
Julian Ajzenman, przedwojenny i wojenny z"odziej, bandyta, oficer GL-AL, nast´pnie funkcjonariusz WUBP
w Poznaniu, w sierpniu 1946 r. zostaç skazany przez Wojskowy SÄ…d Rejonowy w Warszawie na kar´ trzech
lat wi´zienia z zawieszeniem na pi´ç lat  majÄ…c na uwadze szczególne zas"ugi oskarÅ»onego . Wg aktu
oskarŻenia Ajzenman  jako porucznik UB  dokonywa" samowolnych  rewizji , po"ączonych z gwa"tami i
rabunkami, ponadto, jako komendant ochrony gmachu WUBP okrada" wi´Ä™niów z obrÄ…czek, medalików
itp. i wymusza" "apówki od rodzin zatrzymanych. Wg charakterystyki, sporządzonej w Ęledztwie, Ajzenman
uwaÅ»a", Å»e  sam siebie moÅ»e wynagradzaç (zob. Akta sprawy Ajzenmana Juliana oskarÅ»onego z art. 140
KKWP, sygn. R. 59/46, Archiwum miasta st. Warszawy). Ajzenman by" juÅ» przed wojnÄ… kilkakrotnie skazy-
wany na kary wi´zienia za napady z broniÄ… w r´ku i kradzieÅ»e; podczas okupacji by" skazany na kar´
Ęmierci przez prze"oŻonych z GL-AL. Charakterystyka Ajzenmana, sporządzona przez cz"onka KC PPR
Hilarego Che"chowskiego, nie pozostawia wÄ…tpliwoĘci co do jego oblicza moralnego: nie cieszy" si´ dobrÄ…
opiniÄ…. (...) ma na sumieniu szereg towarzyszy z Oddzia"u Partyzanckiego, mi´dzy innymi "Ä…czniczk´
 Zosi´ . (j.w.). W latach nast´pnych takÅ»e wielokrotnie wchodzi" w konflikt z prawem, w zwiÄ…zku z nad-
miernym przywiÄ…zaniem do dóbr materialnych, nie b´dÄ…cych jego w"asnoĘciÄ…. WyÅ»si funkcjonariusze MBP
mieli zupe"nie inne moÅ»liwoĘci. To juÅ» nie by"y pojedyncze obrÄ…czki czy pierĘcionki, ale cz´sto rodowa
biŻuteria rodzin ziemiał
skich, dzie"a sztuki czy nawet  depozyty . WĘród nich zaĘ warto zwróciç uwag´ na
 wi´kszÄ… iloĘç z"ota w monetach oraz obcÄ… walut´ o wartoĘci setek tysi´cy dolarów, zabranych z mieszka-
nia Julii Przybyszewskiej po jej aresztowaniu przez MBP w 1946 roku. Jej mąŻ, Józef Przybyszewski (pod-
czas okupacji niemieckiej Delegat Rządu na Województwo Bia"ostockie), by" skarbnikiem konspiracyjnego
Stronnictwa Narodowego. Âledztwo w sprawie zagarni´tego u niej  depozytu przez m.in. Romana
Romkowskiego (wiceministra MBP), który mia" nadzór nad  kasą specjalną tego resortu, zosta"o w dniu
15 listopada 1957 roku umorzone,  ze wzgl´du na brak dowodów winy (zob. pismo Antoniego Alstera do
Kierownika Biura Sekretariatu KC z 18 XII 1957 r., AAN, zesp. KC PZPR, sygn. 2926, k. 421).
11 Jako pierwszy publicznie ujawnil je wysokiej rangi oficer MBP (wicedyrektor X Departamentu), pp"k
Józef Âwiat"o (Fleichfarb), który w grudniu 1953 roku zbieg" w Berlinie Zachodnim i odda" si´ w r´ce
Amerykanów. Od 28 wrzeĘnia 1954 roku Radio Wolna Europa nadawa"a cykl jego audycji, w których
236
demaskowa" publicznie kulisy Å»ycia politycznego w PRL, w tym takÅ»e status materialny kr´gów szeroko
poj´tej w"adzy. Zob. Zbigniew B"aÅ»yÅ‚
ski, Mówi Józef Âwiat"o. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955
Glaukopis nr 1-2003
Komunizm
(Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1986).
12 Andrzej Paczkowski tak pisa" o tym okresie: Przywileje wynikajÄ…ce z zajmowanego stanowiska obej-
mowa"y ludzi na coraz niŻszych szczeblach. Jednym z elementów tego by" sformalizowany i ĘciĘle przestrze-
gany system nomenklatury, która w końcu lat 70. obejmowa"a juŻ ponad pó" miliona stanowisk. KaŻda
instancja PZPR chcia"a mieç swojÄ…  nomenklatur´ [...]. Znaczna cz´Ä˜ç elit  takÅ»e (a moÅ»e szczególnie)
lokalnych  stawa"a si´ po prostu  nowÄ… szlachtÄ… , nie tylko zarzÄ…dcami, ale takÅ»e posesjonatami. Ci, którzy
mieli w"adz´, coraz cz´Ä˜ciej, przez coraz wi´kszÄ… liczb´ osób nazywani byli  w"aĘcicielami PRL . [& ]
Jednym z najbardziej uderzających  oczywiącie dyskretnych  przejawów traktowania pał
stwa jako
w"asnoĘci PZPR by"y dekrety Rady Pał
stwa (z 5 paędziernika 1972 r.)  O zaopatrzeniu emerytalnym osób
zajmujących kierownicze stanowiska polityczne i pał
stwowe oraz cz"onków ich rodzin oraz  O uposaŻeniu
osób zajmujących kierownicze stanowiska pał
stwowe . Pierwszy z nich prawa rentowe rozciÄ…ga" nie tylko
na wspó"ma"Żonków i dzieci, ale takŻe rodzeństwo, rodziców i wnuków. Drugi zezwala" na utrzymanie
poborów przez dwa lata po opuszczeniu stanowiska. Andrzej Paczkowski, Pó" wieku dziejów Polski 1939-
1945 (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995), s. 411.
13 Dopisek odr´czny.
14 Edward Ochab (1906-1989), od 1930 funkcjonariusz KPP, kilkakrotnie wi´ziony w II RP za dzia"alnoĘç
skierowaną przeciwko suwerennoĘci i niepodleg"oĘci RP; 1939-1944 przebywa" w Związku Sowieckim;
gen.  ludowego WP, odznaczony Virtuti Militari; 1950-1956 i 1959-1964 sekretarz KC; 1954-1968
cz"onek Biura Politycznego; III-X 1956 I sekretarz KC; 1964-1968 przewodniczący Rady Pał
stwa PRL; na
skutek wydarzeł
marcowych 1969 pozbawiony wszystkich stanowisk partyjnych i pał
stwowych.
15 Dopisek odr´czny.
16 AAN, W. Dworakowski, sygn. 471/11, k. 268-270.
17 To w istocie jest najwaÅ»niejszÄ… przyczynÄ… podj´tej próby ograniczenia, a w"aĘciwie ukrycia w innej
formie, dotychczasowych przywilejów.
18 PoniŻej podane informacje mówią wprost o zakresie i formach przywilejów partyjnych.
19 By"y to preferencyjne, bardzo korzystne raty, a wycena uŻytkowanych dotychczas mebli i innych przed-
miotów dokonana zosta"a znacznie poniŻej ich faktycznej wartoĘci.
20 Ten szczególny  przywilej musia" byç jednym z najbardziej bulwersujÄ…cych, albowiem jaskrawo kon-
trastowa" z surowoĘcią moralną (wprost ascezą), prezentowaną na uŻytek publicznych wizerunków nowej
w"adzy. Wynika z niego, Że to, to co dziĘ znamy jako  agencje towarzyskie , wówczas funkcjonowa"o pod
nazwą  pracownic domowych , utrzymywanych dla towarzyszy z budŻetu pał
stwa. Fakt cz´stego
 zmieniania si´ pracownic domowych  jak to okreĘlono w dokumencie  nie nasuwa Å»adnych
wątpliwoĘci, co do faktycznie pe"nionej przez nie roli.
21 Z tego wynika, Że do 1956 roku wyjazdy zagraniczne w ramach urlopów by"y ca"kowicie bezp"atne!
22 Wed"ug powszechnego przekonania, w okresie do 1956 roku wyjazdy zagraniczne na Zachód (z powodu
istnienia tzw.  Żelaznej kurtyny i istniejących ograniczeł
ideologicznych) nie by"y moŻliwe. Nie jest to
prawda. Istnia"y wyjazdy w ramach urlopów (w tym takŻe  zdrowotne , np. do krajów Europy
Po"udniowej) oraz wyjazdy prywatne, w celu odwiedzenia rodziny, by"y one jednak starannie ukrywane.
Niektórzy towarzysze wyjeÅ»dÅ»ali nawet kilkakrotnie w ciÄ…gu roku. KaÅ»dorazowo wiÄ…za"o si´ to m.in. z przy-
dzia"em dewiz na op"acenie  kosztów pobytu oraz na inne wydatki.
237
23 Celem ca"ej operacji nie by"o zatem faktyczne ograniczenie powyŻszych przywilejów, lecz ukrycie ich pod
innÄ… formÄ…, bardziej zakamuflowanÄ….
24 Irena Strzelecka, funkcjonariuszka Wydzia"u Handlu i Finansów KC PZPR.
25 Stanis"aw Kubiczek, p.o. Kierownika Wydzia"u Handlu i Finansów KC PZPR.