MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Marianna Biernacik-Bartkiewicz
Teresa Stolarek
Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych
412[01].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
0
Recenzenci:
mgr Anna Kuczyńska - Cesarz
mgr Monika Szczerbak
Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Korekta:
Joanna Iwanowska
Edyta Kozieł
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.04.
Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik rachunkowości.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie........................................................................................................................ 4
2. Wymagania wstępne .............................................................................................................. 6
3. Cele kształcenia...................................................................................................................... 7
4. Materiał nauczania ................................................................................................................. 8
4.1. Rachunek kosztów ........................................................................................................... 8
4.1.1. Materiał nauczania..................................................................................................... 8
4.1.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 10
4.1.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 11
4.1.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 12
4.2. Ewidencja operacji wynikowych ................................................................................ 13
4.2.1. Materiał nauczania................................................................................................... 13
4.2.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 16
4.2.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 16
4.3. Koszty rozliczane w czasie ............................................................................................ 21
4.3.1. Materiał nauczania................................................................................................... 21
4.3.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 22
4.3.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 23
4.3.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 26
4.4. Kalkulacja kosztów produktów i usług.......................................................................... 27
4.4.1. Materiał nauczania................................................................................................... 27
4.4.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 30
4.4.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 31
4.4.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 34
4.5. Kalkulacja cen sprzedaży............................................................................................... 35
4.5.1. Materiał nauczania................................................................................................... 35
4.5.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 36
4.5.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 36
4.5.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 39
4.6. Przychody ze sprzedaży i koszty ich uzyskania ............................................................ 40
4.6.1. Materiał nauczania................................................................................................... 40
4.6.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 47
4.6.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 48
4.6.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 50
4.7. Koszty i przychody z pozostałej działalności................................................................ 51
4.7.1. Materiał nauczania................................................................................................... 51
4.7.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 53
4.7.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 53
4.7.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 55
4.8. Ewidencja procesów gospodarczych z wykorzystaniem programów komputerowych. 56
4.8.1. Materiał nauczania................................................................................................... 56
4.8.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 58
4.8.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 58
4.8.4. Sprawdzian postępów.............................................................................................. 69
5. Sprawdzian osiągnięć........................................................................................................... 70
6. Literatura .............................................................................................................................. 78
Załączniki................................................................................................................................. 79
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. Plan kont........................................................................................................................ 79
2. Spis dokumentów .......................................................................................................... 81
3. Rozwiązania do ćwiczeń ............................................................................................... 81
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności z zakresu
prowadzenia ewidencji wybranych procesów gospodarczych w jednostce gospodarującej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, w których wskazano umiejętności jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,
- cele kształcenia, które z kolei wskazują jakie umiejętności powinieneś opanować w procesie
kształcenia w danej jednostce modułowej,
- materiał nauczania - podzielono na 8 tematów, ściśle z sobą powiązanych i realizowanych
w logicznej kolejności. Nabyte umiejętności w tej jednostce modułowej stanowią bardzo
ważny element umiejętności zawodowych. Ułatwiają a niekiedy warunkują opanowanie
umiejętności w kolejnych jednostkach modułowych, w module Z1 - Ewidencja księgowa
działalności przedsiębiorstwa i Z3 - Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości. Treści
zawarte w materiale nauczania mają na celu rozszerzenie posiadanych już przez Ciebie
umiejętności i ukształtowanie nowych.
W materiale nauczania zostały omówione również treści dotyczące wykorzystania
programu komputerowego do kalkulowania ceny towarów i usług oraz do obsługi
użytkowych programów handlowych w celu sporządzania dokumentów sprzedaży, zestawień
sprzedaży
i rejestrów sprzedaży, zarządzania danymi komputerowymi, zabezpieczania ich przed
osobami nieuprawnionymi oraz ich archiwizowania. Są to wskazówki praktyczne, które
umożliwią Ci wykorzystanie różnych programów komputerowych w pracy zawodowej.
Pytania sprawdzające umożliwią Ci ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności. Negatywna odpowiedz
na pytanie jest dla Ciebie
wskazówką w jakim zakresie musisz uzupełnić wiedzę.
Ćwiczenia zawierają polecenie, sposób wykonania i wyposażenie stanowiska pracy.
Poziom Twojej wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, ocenisz wykonując sprawdzian postępów.
Pozytywny wynik pozwoli Ci na realizację następnego tematu. W przypadku trudności,
wątpliwości , niejasności poproś o pomoc nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć, który znajduje się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki
modułowej pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych umiejętności w całej jednostce
modułowej,
- literatura umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
SCHEMAT UKA
ADU JEDNOSTEK MODUA
OWYCH
412[01].Z1
Ewidencja księgowa działalności
przedsiębiorstwa
412[01].Z1.01 412[01].Z1.02
Organizowanie Ewidencjonowanie
rachunkowości rozrachunków i obsługa
w przedsiębiorstwie płatności
412[01].Z1.03
Ewidencjonowanie zmian
w zasobach rzeczowych
przedsiębiorstwa
412[01].Z1.04
Prowadzenie ewidencji
procesów gospodarczych
412[Z1].O1.05
Sporządzanie sprawozdań
rocznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
- korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości,
- modyfikować konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych,
- poprawiać błędy w zapisach księgowych,
- ewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące krótkoterminowych
i długoterminowych aktywów finansowych,
- rejestrować faktury VAT zakupu i sprzedaży,
- rozróżniać rodzaje podatków,
- stosować przepisy ustawy Ordynacja podatkowa,
- wypełniać deklaracje podatkowe,
- ewidencjonować rozrachunki z urzędem skarbowym,
- ewidencjonować dokumenty rozliczeniowe z ZUS,
- ewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące zmian w stanie rzeczowych aktywów
trwałych,
- stosować w wycenie stałe ceny ewidencyjne oraz rozliczać odchylenia od tych cen,
- ewidencjonować i rozliczać koszty zakupu,
- poruszać się w oknach systemu Windows,
- wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach,
- sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach,
- stosować podstawowe dane dotyczące arkuszy kalkulacyjnych,
- formatować i redagować komórki arkusza,
- stosować zasady adresowania względnego i bezwzględnego komórek,
- efektywnie wykorzystywać podstawowe działania na komórkach,
- sporządzać tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego,
- stosować zasady tworzenia wydruków w arkuszu,
- stosować programy komputerowe przy wprowadzaniu, modyfikacji i przeglądaniu
danych oraz przy konstruowaniu zestawień i raportów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- sklasyfikować koszty,
- zidentyfikować warianty prowadzonego rachunku kosztów,
- zadekretować dowody księgowe związane z operacjami kosztowymi,
- zaewidencjonować koszty,
- rozliczyć koszty w czasie,
- sporządzić rozdzielnik kosztów,
- przeprowadzić kalkulację określoną metodą,
- obliczyć koszt wytworzenia usług,
- obliczyć koszt wytworzenia produktu,
- skalkulować koszty handlowe,
- zaewidencjonować przychody ze sprzedaży,
- zaewidencjonować koszty sprzedaży,
- zaprowadzić i zanalizować rejestr sprzedaży VAT,
- ustalić koszt własny sprzedaży,
- ustalić zobowiązanie wobec urzędu skarbowego z tytułu podatku VAT,
- zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące reklamacji przy sprzedaży,
- zastosować technikę komputerową do ewidencji kosztów i prowadzenia kalkulacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rachunek kosztów
4.1.1. Materiał nauczania
Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków trwałych, wartości
niematerialnych i prawnych, materiałów, energii, paliwa, pracy ludzkiej wyrażonej w formie
wynagrodzenia oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia (np. podatki, opłaty) ale
związane z prowadzeniem działalności przez jednostkę gospodarczą, w określonej jednostce
czasu.
Klasyfikacja kosztów dokonywana jest według różnych kryteriów.
Koszty według stopnia złożoności można podzielić na:
- koszty proste - składają się z jednego rodzaju kosztów, którego nie można w danej jednostce
gospodarczej rozłożyć na elementy (np. amortyzacja, inne usługi obce),
- koszty złożone - obejmują kilka rodzajów kosztów, które można podzielić na bardziej
elementarne składniki (np. koszty remontu realizowanego przez własne służby).
Koszty w zależności od ich związku z wielkością produkcji można podzielić na:
- koszty stałe (względnie stałe) - niezależne od wielkości produkcji, pozostają na prawie
jednakowym poziomie (np. czynsz dzierżawny, amortyzacja),
- koszty zmienne - w miarę wzrostu produkcji rosną, a w miarę jej spadku maleją (np. płace
przy akordzie, wielkość zużycia materiałów w produkcji).
Koszty według sfery działalności:
- koszty działalności właściwej  związane bezpośrednio z charakterem działalności oraz
celem dla którego powołano do życia daną jednostkę:
" w przedsiębiorstwie handlowym  koszty handlowe,
" w przedsiębiorstwie produkcyjnym  produkcja podstawowa,
" w przedsiębiorstwie usługowym  produkcja usług,
- koszty fazy zaopatrzenia (koszty zakupu)  związane bezpośrednio z zakupem materiałów,
produktów i towarów,
- koszty fazy zbytu (koszty sprzedaży)  związane ze sprzedażą produktów, materiałów
i towarów, które zgodnie z zawartą umową obciążają dostawcę.
Przedsiębiorstwo zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości1 decyduje o wariancie
ewidencjonowania i rozliczania kosztów w poszczególnych zespołach. Wybór ten
przedstawia
w swoim Zakładowym planie kont. Koszty grupowane są w zespołach:
Zespół 4  Koszty według rodzaju
" Amortyzacja
" Zużycie materiałów i energii,
" Usługi obce,
" Podatki i opłaty,
1
Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994r - tekst ujednolicony w Dz. U. nr 76, poz. 794 z 2002 r.
z póz
niejszymi zmianami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
" Wynagrodzenia,
" Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników,
" Pozostałe koszty rodzajowe.
Zespół 5  Koszty według typów działalności
" Koszty działalności podstawowej,
" Koszty handlowe,
" Koszty wydziałowe,
" Koszty zakupu,
" Koszty sprzedaży,
" Koszty działalności pomocniczej,
" Koszty zarządu.
Zespół 7  Koszty związane z osiągniętymi przychodami
" Koszt własny sprzedaży wyrobów gotowych,
" Koszt własny sprzedaży usług,
" Wartość sprzedanych towarów i materiałów według cen zakupu,
" Pozostałe koszty operacyjne,
" Koszty finansowe,
" Straty nadzwyczajne.
W zespole 5 koszty grupowane są według typów działalności, funkcji jaką spełniają
w jednostce gospodarującej.
Koszty działalności produkcyjnej obejmują koszty bezpośrednio i pośrednio związane
z wytworzeniem wyrobów gotowych. Będą to między innymi koszty:
- zużycia materiałów do produkcji,
- zużycia maszyn,
- zużycia energii do napędu maszyn,
- pracy pracowników zatrudnionych przy wytwarzaniu wyrobów,
- usług obcych świadczonych na rzecz tej działalności.
Koszty bezpośrednie grupowane są na koncie Koszty działalności podstawowej a koszty
pośrednie na koncie Koszty wydziałowe.
Koszty działalności usługowej związane z wykonaniem określonej usługi, obejmują
podobne elementy kosztów, co koszty działalności produkcyjnej.
Koszty działalności pomocniczej grupują koszty wydziałów pomocniczych wykonujących
świadczenia na rzecz innych komórek danej jednostki. Wydziałami pomocniczymi mogą być
np.:
- wydziały transportowe,
- wydziały remontowe,
- wytwarzające opakowania,
- kotłownie.
Koszty handlowe zbierają koszty związane z obrotem towarowym w handlu.
Koszty zakupu są bezpośrednio związane z zakupem danej dostawy materiałów
i dostarczeniem jej do pierwszego miejsca składowania w danej jednostce. Mogą to być
między innymi koszty:
- załadunku i wyładunku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- transportu,
- ubezpieczenia w transporcie.
Koszty sprzedaży są to koszty ponoszone przez daną jednostkę w związku ze sprzedażą
produktów. Mogą to być między innymi koszty:
- opakowań,
- załadunku,
- transportu,
- ubezpieczenia,
- marketingu i reklamy.
Koszty zarządu obejmują koszty administracji i obsługi danej jednostki jako całości.
Obejmują one między innymi koszty:
- opłat administracyjnych,
- pracy pracowników administracji,
- biurowe,
- podróży służbowych,
- podatku od nieruchomości,
- podatku od środków transportowych,
- usług telekomunikacyjnych,
- utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia.
Przedsiębiorstwo ma do wyboru trzy warianty ewidencji i rozliczania kosztów.
I wariant - koszty ujmowane są wyłącznie na kontach zespołu  4   Koszty według
rodzaju
i ich rozliczenie . Nie podlegają dalszemu rozliczeniu i są przenoszone w końcu roku
obrotowego na konto 860  Wynik finansowy . Poniesione koszty są rozdzielane na koszty
bieżącego okresu i koszty rozliczane w czasie.
II wariant - koszty bieżącego okresu ujmowane są bezpośrednio na odpowiednie konta
zespołu  5   Koszty według typów działalności i ich rozliczenie .
III wariant - koszty okresu bieżącego księgowane są na kontach zespołu  4   Koszty
według rodzajów i ich rozliczenie , a następnie  za pośrednictwem konta 490  Rozliczenie
kosztów  są odnoszone na konta zespołu  5   Koszty według typów działalności i ich
rozliczenie .
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest koszt?
2. Jakie są kryteria klasyfikowania kosztów?
3. W jakich zespołach kont ewidencjonuje się koszty?
4. Jakie koszty występują w układzie rodzajowym?
5. Jakie koszty obejmuje zespół  5 - koszty według typów działalności?
6. Jakie są warianty ewidencjonowania i rozliczania kosztów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj koszty według rodzajów.
W przedsiębiorstwie produkcyjnym zajmującym się szyciem kompletów pościelowych
wystąpiły poniższe koszty:
1. zużycie tkaniny,
2. zużycie guzików,
3. zużycie nici,
4. zużycie maszyn szwalniczych,
5. energia elektryczna zużyta do oświetlenia wydziałów produkcyjnych,
6. energia elektryczna zużyta do oświetlenia budynków administracji,
7. paliwo zużyte do samochodu służbowego dyrektora,
8. opłaty za szkolenie pracowników zatrudnionych przy szyciu,
9. wynagrodzenie szwaczy,
10. wynagrodzenie kierowników szwalni,
11. wynagrodzenie administracji,
12. reklama produktów w lokalnej prasie,
13. czynsz za wynajem biura zarządu,
14. opłaty telekomunikacyjne,
15. transport zakupionej tkaniny,
16. koszty podróży służbowej zaopatrzeniowca,
17. znaczki, ołówki, długopisy, papier zużyty w administracji,
18. naprawa drukarki,
19. zużycie wody w wydziale produkcyjnym,
20. wywóz odpadów.
Tabela 4.1  1. Koszty według rodzajów
Lp. Koszty według rodzajów - w zespole  4 Numer kosztu
Amortyzacja
zużycie materiałów 1,
zużycie energii
usługi obce
podatki i opłaty
Wynagrodzenia
ubezpieczenia społeczne
pozostałe koszty
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu koszty,
2) przeanalizować rodzaje kosztów wymienione w tabeli,
3) zaklasyfikować koszt do właściwego rodzaju,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4) wpisać w tabeli , w kolumnie  numer kosztu odpowiednie pozycje kosztów - według
wzoru z poz. 1.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Sklasyfikuj koszty według typów działalności.
W przedsiębiorstwie produkcyjnym zajmującym się szyciem kompletów pościelowych
wystąpiły koszty wymienione w Ćwiczeniu 1.
Tabela 5.1  2. Koszty według typów działalności
Lp. Koszty według typów działalności - w zespole Numer kosztu
 5
1. koszty działalności podstawowej 1,
2. koszty zarządu
3. koszty sprzedaży
4. koszty zakupu
5. koszty wydziałowe
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu koszty,
2) przeanalizować koszty wymienione w tabeli,
3) zaklasyfikować koszt do właściwego typu działalności,
4) wpisać w tabeli , w kolumnie  numer kosztu odpowiednie pozycje kosztów - według
wzoru z poz. 1.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
koszt,

koszt prosty,

koszt złożony,

koszt stały,

koszt zmienny,

koszt bezpośredni,

koszt pośredni?

2) sklasyfikować koszty?

3) zidentyfikować warianty ewidencji i rozliczania kosztów?

4) zakwalifikować koszt do właściwego rodzaju?

5) zakwalifikować koszty według typów działalności?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Ewidencja operacji wynikowych
4.2.1. Materiał nauczania
Operacje wynikowe księgowane są na kontach wynikowych kosztów.
Schemat 4.2 - 1. ZASADA KSI
GOWANIA NA KONTACH WYNIKOWYCH - KOSZTÓW
Winien - Wn Konta kosztów Ma
Debet  Dt Credit  Ct
Zwiększenia Zmniejszenia
y
ródło: opracowanie własne
W zależności od przyjętego przez jednostkę wariantu ewidencji i rozliczania kosztów,
księgowanie ich odbywa się w różny sposób.
Schemat 4.2 - 2. EWIDENCJA KOSZTÓW TYLKO W UKA
ADZIE RODZAJOWYM
Rozliczenie
Różne konta Koszty według Wynik
kosztów
rodzajów finansowy
1 5 9
Rozliczenie
międzyokresowe
3
Koszt własny
sprzedaży
2
4
8
Produkcja w
toku
Wyroby
7
gotowe
6 a
6 b
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Bieżąca ewidencja kosztów w układzie rodzajowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
2. Bieżące przeksięgowanie kosztów dotyczących okresu bieżącego.
3. Bieżące przeksięgowanie kosztów rozliczanych w czasie.
4. Koszty rozliczane w czasie przypadające na bieżący okres.
5. Przeksięgowanie w końcu roku kosztów rodzajowych.
6. Przeksięgowanie kosztów dotyczących zapasu końcowego (ustalonego w drodze
inwentaryzacji):
a. zwiększenie salda,
b. zmniejszenie salda.
7. Przeksięgowanie kosztu dotyczącego produktu w toku.
8. Przeksięgowanie kosztu własnego sprzedanych wyrobów.
9. Przeksięgowanie zmiany salda produktów.
Schemat 4.2 - 3. EWIDENCJA KOSZTÓW TYLKO W UKA
ADZIE FUNKCJONALNYM
Różne konta Rozliczenia Koszty Koszty
międzyokresowe wydziałowe działalności
podstawowej
2
3
4
1
3
1
Koszty Koszt własny
zarządu sprzedaży
1
8
Koszty
sprzedaży
1
7
Produkcja w Wyroby gotowe
toku
5
6
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Bieżąca ewidencja kosztów według typów działalności.
2. Bieżące przeksięgowanie kosztów rozliczanych w czasie.
3. Koszty rozliczane w czasie przypadające na bieżący okres.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4. Przeksięgowanie kosztów wydziałowych.
5. Przyjęcie wyrobów według rzeczywistego kosztu wytworzenia.
6. Przeksięgowanie kosztu dotyczącego produktu w toku.
7. Przeksięgowanie kosztów sprzedaży.
8. Przeksięgowanie kosztów zarządu.
Schemat 4.2 - 4. EWIDENCJA KOSZTÓW W UKA
ADZIE RODZAJOWYM I FUNKCJONALNYM
Różne konta Koszty według
rodzaju
1
Koszty
Rozliczenie Rozliczenia Koszty
działalności
kosztów międzyokresowe wydziałowe
podstawowej
2
3
4
1
3
1
Koszty Koszt własny
zarządu sprzedaży
1
8
Koszty
sprzedaży
1
7
Produkcja Wyroby gotowe
w toku
5
6
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Bieżąca ewidencja kosztów według rodzajów i ich przeksięgowanie na konta kosztów
według typów działalności.
2. Bieżące przeksięgowanie kosztów rozliczanych w czasie.
3. Koszty rozliczane w czasie przypadające na bieżący okres.
4. Przeksięgowanie kosztów wydziałowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5. Przyjęcie wyrobów według rzeczywistego kosztu wytworzenia.
6. Przeksięgowanie kosztu dotyczącego produktu w toku.
7. Przeksięgowanie kosztów sprzedaży.
8. Przeksięgowanie kosztów zarządu.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka obowiązuje zasada księgowania na kontach wynikowych kosztów?
2. Czym uwarunkowany jest w przedsiębiorstwie wybór wariantu ewidencji i rozliczania
kosztów?
3. Jak księguje się koszty według rodzajów?
4. Jakie typowe operacje występują przy ewidencji kosztów tylko w układzie rodzajowym
i jak należy je zaksięgować?
5. W jaki sposób należy ustalić wartość kosztów dotyczących zapasu końcowego wyrobów
gotowych, przy ewidencji kosztów tylko w układzie rodzajowym?
6. Jakie typowe operacje występują przy ewidencji kosztów tylko w układzie funkcjonalnym
i jak należy je zaksięgować?
7. Jakie typowe operacje występują przy ewidencji kosztów w układzie rodzajowym
i funkcjonalnym oraz jak należy je zaksięgować?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zadekretuj w tabeli wymienione operacje, zaistniałe w przedsiębiorstwie usługowym,
które stosuje I wariant ewidencji kosztów - tylko w układzie rodzajowym.
Tabela 4.2  1. Dekretacja
Lp. Treść operacji Dt Ct
1. FVAT - Otrzymano fakturę za naprawę
maszyny  wartość netto.
2. RK - Zapłacono z kasy za wywóz śmieci.
3. RK - Wypłacono z kasy zaliczkę
pracownikowi do rozliczenia.
4. PK - Pracownik rozlicza się z zaliczki
przedstawiając koszty podróży
służbowej.
5. FVAT - Otrzymano fakturę za reklamę w
prasie  wartość netto.
6. LP - Lista płac pracowników.
7. RK - Wypłata płac z kasy.
8. PK - Naliczenie składek ubezpieczeń
społecznych pracowników, płaconych
przez pracodawcę.
9. WB - Przelew naliczonych składek do
ZUS.
10. LP - Potrącenie pracownikom w liście
płac podatku od płac.
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu operacje,
2) zadekretować operacje w zamieszczonej tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Sformułuj treść operacji gospodarczych, zaksięgowanych w przedsiębiorstwie
produkcyjnym, które ewidencjonuje koszty tylko w zespole  5 - według miejsc powstawania,
w sposób podany w tabeli
Tabela 4.2  2. Dekretacja
Lp. Dt Ct Treść operacji
1. Koszty zarządu Materiały
2. Koszty Materiały
działalności
Podstawowej
3. Koszty zarządu Rachunek bankowy
4. Koszty zarządu Rozrachunki
z dostawcami
5. Koszty zakupu Rozrachunki
z dostawcami
6. Koszty Rozrachunki
sprzedaży z dostawcami
7. Koszty Materiały
działalności
pomocniczej
8. Koszty zarządu Zobowiązania wobec
pracowników
9. Koszty zarządu Należności od
pracowników
10. Koszty Zobowiązania wobec
działalności pracowników
pomocniczej
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dekretację zamieszczoną w ćwiczeniu,
2) sformułować treść przykładowych operacji, które mogą być zadekretowane w sposób
podany w zamieszczonej tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 3
Zadekretuj i zaksięguj koszty według typów działalności.
W przedsiębiorstwie przemysłowym będącym podatnikiem podatku VAT, salda początkowe
wybranych kont wynoszą:
Materiały - 30 000,00
Kasa - 12 125,00
Rachunek bieżący - 80 000,00
W ciągu okresy wystąpiły poniższe operacje gospodarcze:
1. Wz  wydano z magazynu materiały:
a) do produkcji podstawowej - 10 000,00
b) do wydziałów produkcyjnych - 7 000,00
c) do zarządu - 3 000,00
2. FVAT z Zakładu Energetycznego za zużytą energię:
a) wartość netto - 1 500,00
b) VAT 22%
3. RK/KW  zakupiono materiały do produkcji podstawowej - 12 000,00.
4. LP  lista płac pracowników zatrudnionych w:
a) produkcji podstawowej - 8 000,00
b) wydziałach produkcyjnych - 2 000,00
c) zarządzie - 6 000,00
5. FVAT  otrzymano fakturę za naprawę:
a) netto  2 440,00
b) VAT 22%
w tym:
a) urządzeń produkcji podstawowej - 1 100,00
b) urządzeń wydziałów produkcyjnych - 900,00
c) urządzeń biurowych - 440,00
6. WB  zapłacono przelewem koszty prania odzieży roboczej - 125,00
7. FVAT  otrzymano fakturę za wywóz śmieci
a) netto - 230,00
b) VAT  22%
8. RK/KW  zapłacono gotówką z kasy opłaty pocztowe - 150,00
9. WB  odbiorca wpłacił należność na rachunek bankowy - 10 000,00
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować treść operacji zamieszczonych w ćwiczeniu,
2) przygotować tabelę do dekretacji wiedząc, ze przedsiębiorstwo ewidencjonuje koszty
w wariancie II - w zespole  5 - według typów działalności,
3) zadekretować operacje w przygotowanej tabeli,
4) otworzyć konta teowe podanymi w uproszczonym bilansie stanami początkowymi,
5) zaksięgować zadekretowane operacje,
6) podliczyć obroty na kontach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 4
Zadekretuj i zaksięguj koszty w zespole 4 i 5.
W Przedsiębiorstwie Przemysłowym  X , będącym podatnikiem podatku VAT, bilans
uproszczony na dzień 01.01.200_ r. przedstawiał się następująco:
Tabela 4.2  3. Bilans uproszczony
Lp. Aktywa Kwota Lp. Pasywa Kwota
1. Środki trwałe 50 000,00 1. Fundusz założycielski 60 000,00
2. Materiały 20 000,00 2. Fundusz przedsiębiorstwa 40 000,00
3. Produkty w toku 10 000,00 3. Zysk 10 000,00
4. Wyroby gotowe 35 000,00 4. Kredyty bankowe 30 000,00
5. Należności od 5. Zobowiązania wobec
odbiorców 30 000,00 dostawców 20 000,00
6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec budżetu 10 000,00
7. Rachunek bieżący 50 000,00 7. Zobowiązania wobec
pracowników 30 000,00
8. Razem 200 000,00 8. Razem 200 000,00
y
ródło: opracowanie własne
Tabela 4.2  4. Operacje gospodarcze w Przedsiębiorstwie X
Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota
1. 03.01.0_ RK 1/0_ Podjęto gotówkę z banku do kasy. 15 000,00
2. 05.01.0_ Pw 1/0_ Przyjęto z produkcji wyroby gotowe. 10 000,00
3. 08.01.0_ Rw 1/0_ Wydano materiały do zużycia w produkcji. 10 000,00
4. 10.01.0_ PK 2/0_ Miesięczny koszt zużycia maszyn
produkcyjnych. 10 000,00
5. 15.01.0_ Fa VAT 3/0_ Faktura za transport zakupionych
materiałów. 1 000,00
6. 18.01.0_ WB 2/0_ Bank pobrał prowizję za prowadzenie
rachunku. 50.00
7. 18.01.0_ WB 2/0_ Spłacono zobowiązanie wobec budżetu ze
środków pieniężnych na rachunku 5 000,00
bieżącym.
8. 31.01.0_ PK 3/0_ Lista płac pracowników:
a) zatrudnionych w produkcji, 20 000,00
b) zatrudnionych w administracji. 10 000,00
9. 31.01.0_ F VAT 7/0_ Faktura za energię:
netto 1 500,00
VAT 22%
zużytą w:
a) wydziałach produkcyjnych, 1 000,00
b) administracji. 500,00
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować treść operacji zamieszczonych w ćwiczeniu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
2) przygotować tabelę do dekretacji wiedząc, ze przedsiębiorstwo ewidencjonuje koszty
w wariancie III - w zespole  4 - według rodzajów i bieżąco rozlicza na koszty w zespole
 5 ,
3) zadekretować operacje w przygotowanej tabeli,
4) otworzyć konta teowe podanymi w uproszczonym bilansie stanami początkowymi,
5) zaksięgować zadekretowane operacje,
6) podliczyć obroty na kontach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zadekretować operacje gospodarcze na kontach kosztów
w zespole  4 ,

w zespole  5 ,

2) nazwać konta w zespole  5 - w zależności od rodzaju

działalności?
3) sformułować treść operacji na podstawie dekretacji?

4) zaewidencjonować koszty?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Koszty rozliczane w czasie
4.3.1. Materiał nauczania
Zdarzenia gospodarcze dotyczące kosztów kilku okresów podlegają rozliczeniu w czasie
i noszą nazwę  Rozliczenia międzyokresowe kosztów . Rozróżnia się ich dwa rodzaje:
- rozliczenia międzyokresowe czynne są poniesionymi wydatkami dotyczącymi przyszłych
okresów. Zaliczyć do nich można opłacony z góry czynsz, prenumeratę czasopism,
ubezpieczenia, energię, najem, poniesione koszty zakupu,
- rozliczenia międzyokresowe bierne są rezerwami tworzonymi n przewidywane
w przyszłości wydatki. Dotyczyć mogą między innymi rezerw tworzonych na przyszłe
koszty remontów, napraw gwarancyjnych, płac urlopowych, opłat za energię, płatności
podatkowych.
Ewidencję prowadzi się na koncie  Rozliczenia międzyokresowe kosztów , które może
wykazywać dwa salda:
- debetowe, stanowiące aktywa i oznaczające przyszłe koszty,
- kredytowe, stanowiące pasywa i oznaczające rezerwy odniesione w koszty.
Schemat 4.3 - 1. EWIDENCJA ROZLICZEC
MI
DZYOKRESOWYCH CZYNNYCH
Różne konta Koszty w zespole
 4
1
Rozliczenie kosztów Rozliczenie Koszty działalności
międzyokresowe kosztów podstawowej
2 3
Koszty
wydziałowe
3
Koszty zarządu
3
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Objaśnienia:
1. Bieżące księgowanie kosztów według rodzajów.
2. PK - przeniesienie kosztów do rozliczenia w czasie.
3. PK - koszty rozliczane w czasie dotyczące przykładowych typów działalności.
Schemat 4.3 - 2. EWIDENCJA ROZLICZEC
MI
DZYOKRESOWYCH BIERNYCH
Rozliczenie kosztów Rozliczenie Koszty działalności
międzyokresowe kosztów podstawowej
3 1
Koszty
wydziałowe
1
Koszty zarządu
1
Różne konta Koszty w zespole
 4
2
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. PK - tworzone rezerwy na przyszłe wydatki, w rozbiciu na przykładowe koszty według
typów działalności.
2. Bieżące księgowanie kosztów według rodzjów.
3. PK - przeksięgowanie kosztów do rozliczenia w czasie.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje rozliczeń międzyokresowych kosztów?
2. Jakie saldo może wystąpić na koncie  Rozliczenia międzyokresowe kosztów i co
oznacza?
3. Jak należy zaewidencjonować koszty rozliczane w czasie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zadekretuj i zaksięguj operacje gospodarcze dotyczące rozliczeń międzyokresowych
kosztów.
Tabela 4.3  1. Operacje gospodarcze w Przedsiębiorstwie Z  w I kwartale
Lp. Treść operacji gospodarczych Kwota
1. FVAT za prenumeratę czasopism, za bieżący rok
a) wartość netto 120,00
b) VAT 7%
2. FVAT za czynsz dzierżawny magazynu wyrobów, za I kwartał
a) wartość netto 300,00
b) VAT 22%
3. PK - planowany koszt zużycia energii za styczeń, dotyczący:
a) wydziałów produkcyjnych, 1000,00
b) budynków administracyjnych 500,00
4. PK - koszty rozliczane w czasie przypadające na styczeń, z tytułu:
a) prenumeraty,
b) czynszu
5. PK - planowany koszt zużycia energii za luty, dotyczący:
a) wydziałów produkcyjnych, 1200,00
b) budynków administracyjnych 300,00
6. PK - koszty rozliczane w czasie przypadające na luty, z tytułu:
a) prenumeraty,
b) czynszu
7. FVAT za remont maszyny w wydziale produkcyjnym - koszt
remontu będzie rozliczany od lutego do grudnia
a) wartość netto, 22 000,00
b) VAT 22%
8. FVAT za energię - otrzymana w marcu
a) wartość netto 5 000,00
b) VAT 22%
w tym koszty energii dotyczące:
a) wydziałów produkcyjnych, 3 500,00
b) budynków administracyjnych 1 500,00
9. PK - Koszty rozliczane w czasie przypadające na marzec, dotyczące:
a) prenumeraty,
b) czynszu,
c) energii,
d) remontu
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące sumy,
2) zadekretować podane operacje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
3) zaksięgować operacje na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych do konta
 Rozliczenia międzyokresowe kosztów ,
4) podliczyć obroty na koncie Rozliczeń międzyokresowych i kontach ksiąg pomocniczych,
5) uzgodnić zapisy na kontach ksiąg pomocniczych z zapisami na koncie księgi głównej,
6) obliczyć salda końcowe na koncie Rozliczenia międzyokresowe kosztów i dokonać ich
interpretacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Zadekretuj i zaksięguj operacje gospodarcze dotyczące kosztów.
W przedsiębiorstwie przemysłowym  Z ewidencję materiałów prowadzi się w stałej cenie
ewidencyjnej, która dla materiału A wynosi 20,00 zł. Salda początkowe wybranych kont
wynoszą:
Materiały 45 000,00
Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów (Dt) 900,00
Rozliczenie międzyokresowe kosztów (Dt) 180,00
W miesiącu styczniu wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. Rw  wydanie materiałów do zużycia w produkcji - 400szt. ...............
2. PK  rozliczenie zużytych materiałów w działalności produkcyjnej ...............
3. FVAT za zakupione materiały:
a/ wartość netto -300 szt. x 23,00 zł. ..............
b/ VAT 22% .............
4. Pz  przyjęcie zakupionych materiałów:
a/ cena ewidencyjna -300 szt. ..............
5. PK  wyksięgowanie odchyleń dotyczących zakupionych materiałów ..............
6. FVAT za transport zakupionych materiałów
- wartość neto 360,00
- VAT 22% ...........
7. PK  rozliczenie kosztów transportu w koszty zakupu ............
8. PK  przeniesienie kosztów zakupu do rozliczenia w czasie .............
9. Rw  wydanie materiałów do zużycia w produkcji 210 szt. .............
10. PK  rozliczenie zużytych materiałów w koszty działalności .............
produkcyjnej
11. PK  rozliczenie i przeksięgowanie odchyleń dotyczących zużytych ..............
materiałów
12. PK  rozliczenie i przeksięgowanie kosztów zakupu dotyczących
zużytych materiałów .............
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie z Jednostki modułowej Z1.03. Ewidencjonowanie zmian w zasobach
rzeczowych przedsiębiorstwa, sposób rozliczania odchyleń i kosztów zakupu
przypadających na zużyte materiały,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
2) obliczyć brakujące sumy,
3) zadekretować podane operacje,
4) otworzyć konta podanymi saldami początkowymi,
5) zaksięgować zadekretowane operacje gospodarcze,
6) podać wartość zapasu materiałów w magazynie w cenie:
7) ewidencyjnej,
8) zakupu,
9) nabycia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 3
Sporządz
, zadekretuj i zaksięguj rozdzielnik zużycia materiałów.
W przedsiębiorstwie X salda początkowe wybranych kont wynosiły;
Materiały - 60 000,00
Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów- Ct - 3 000,00
Rozliczenia międzyokresowe kosztów zakupu - 2 400,00
Tabela 4.3  2. Rozdzielnik zużycia materiałów
Lp. Pozycja kosztów Ogółem Koszty Koszty Koszty
działalności wydziałowe zarządu
podstawowej
1. Materiały według cen
ewidencyjnych 20 000,00 10 000,00 5 000,00
2. Odchylenia od cen
ewidencyjnych
3. Koszty zakupu
4. Razem
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące sumy w rozdzielniku,
2) podsumować rozdzielnik,
3) zadekretować rozdzielnik,
4) otworzyć konta podanymi saldami początkowymi,
5) zaksięgować zadekretowane operacje,
6) obliczyć wartość zapasu materiałów po cenach:
- ewidencyjnych,
- zakupu,
- nabycia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
koszt rozliczany w czasie,

rozliczenia międzyokresowe czynne,

rozliczenia międzyokresowe bierne?

2) sporządzić rozdzielnik kosztów?

3) obliczyć koszty rozliczane w czasie przypadające na dany miesiąc?

4) zaksięgować operacje dotyczące kosztów ?

5) zinterpretować zapisy na kontach kosztów rozliczanych
w czasie?

6) zinterpretować salda kont kosztów rozliczanych w czasie?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Kalkulacja kosztów produktów i usług
4.4.1. Materiał nauczania
Jednostka gospodarcza w toku swej działalności  usługowej, handlowej, produkcyjnej,
ponosi koszty związane z wytworzeniem produktów, usług, zakupem i sprzedażą towarów,
oraz uzyskuje przychody z ich sprzedaży.
W całym tym procesie dąży do uzyskania zysku, który stanowi nadwyżkę przychodów nad
kosztami.
Aby ustalić opłacalność zamierzonej lub wykonanej produkcji, usługi, wytwórca musi
obliczyć koszt jej wykonania i porównać z możliwą do uzyskania ceną lub taką cenę ustalić.
W celu ustalenia kosztu wytworzenia jednostki, partii, asortymentu produktów, należy
przeprowadzić obliczenia nazywane kalkulacją kosztów. Kalkulacja powinna umożliwić
ustalenie łącznej sumy kosztów przypadających na dany produkt oraz koszty poszczególnych
składników, które nazywane są pozycjami kalkulacyjnymi, umożliwiającymi wgląd
w strukturę kosztów.
Układ kosztów obejmujący pozycje kalkulacyjne przedstawia się następująco:
1. materiały bezpośrednie, które na podstawie dokumentów można przypisać danemu
produktowi (wraz z kosztami zakupu),
2. płace bezpośrednie, które na podstawie kart pracy można przypisać danemu produktowi
(wraz z narzutami),
3. inne koszty bezpośrednie ( np. energia i paliwo zużyte na cele technologiczne, obróbka
obca, zużycie narzędzi i przyrządów specjalnych używanych wyłącznie przy wytwarzaniu
danych produktów),
4. uzasadnione koszty wydziałowe (obejmujące zmienne koszty wydziałowe oraz tę część
kosztów stałych , która odpowiada stopniowi wykorzystania zdolności produkcyjnej. Jeżeli
zdolność produkcyjna będzie wykorzystana w 90%, to uzasadnioną częścią stałych kosztów
wydziałowych będzie 90% ich wielkości). Do kosztów wydziałowych zalicza się koszty,
które wiążą się z ogólną wielkością produkcji (energia) lub z czasem (amortyzacja), a nie
istnieje możliwość ich przypisania na podstawie dokumentów z
ródłowych określonym
produktom.
5. rzeczywisty koszt wytworzenia (1 + 2 + 3 + 4).
W zależności od czasu i celu sporządzania wyróżniane są rodzaje kalkulacji:
- wstępna  sporządzana przed rozpoczęciem produkcji lub wykonywania usługi i jej celem
jest obliczenie kosztów planowanych,
- wynikowa  sporządzana na podstawie informacji dotyczących poniesionych kosztów
produkcji, wykonania usługi i jej celem jest ustalenie rzeczywistego kosztu produktu.
W zależności od sposobu przeprowadzania (uzależnionego od technologii i organizacji
procesu wytwarzania) wyróżnić można metody kalkulacji:
- podziałową prostą,
- podziałową ze współczynnikami,
- podziałową procesową,
- doliczeniową zleceniową,
- doliczeniową asortymentową.
Kalkulacja podziałowa prosta może mieć zastosowanie przy masowej produkcji
jednorodnego produktu. Jednostkowy koszt produktu lub usługi oblicza się poprzez
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
podzielenie łącznej wysokości kosztów (lub w poszczególnych pozycjach kalkulacyjnych)
przez liczbę wytworzonych jednostek.
Produkcję nie zakończoną na koniec okresu, można przeliczać na umowne jednostki
kalkulacyjne w celu sprowadzenia jej do wspólnego mianownika z produktami
zakończonymi.
W tym celu produkcję nie zakończoną traktuje się jako pewien procent produktu gotowego
(w łącznej wysokości lub w przekroju jednostek kalkulacyjnych).
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami może mieć zastosowanie przy produkcji
podobnych wyrobów, z tego samego lub zbliżonego surowca, w takim samym lub zbliżonym
procesie produkcyjnym, przy użyciu tych samych maszyn i urządzeń produkcyjnych. W celu
przeprowadzenia kalkulacji, przelicza się wyprodukowaną ilość na umowne jednostki
kalkulacyjne, wykorzystując współczynniki odzwierciedlające udział poszczególnych
wyrobów w kosztach (łącznych lub w poszczególnych pozycjach kalkulacyjnych).
Przykład:
- ilość: wyrób A  200 sztuk, wyrób B  300 sztuk,
- współczynniki: A  2, B  3,
- koszty łączne - 6 500,00
Tabela 4.4 - 1. KALKULACJA PODZIAA
OWA ZE WSPÓA
CZYNNIKAMI
Wyrób Ilość Współ. Ilość Koszt Koszt Koszt
jednostek jednostki jednostki całkowity
umownych umownej rzeczywistej
1 2 3 4 5 6 7
(2x3) (koszty : razem 4) (5x3) (6x2)
A 200 2 400 6500:1300 5,00 x 2=10,00 2 000,00
B 300 3 900 = 5,00 5,00 x 3=15,00 4 500,00
Razem 1300 x x 6 500,00
y
ródło: opracowanie własne
Kalkulacja podziałowa procesowa ma zastosowanie przy produkcji masowej,
wielkoseryjnej, gdy proces produkcyjny odbywa się w kilku, po sobie następujących fazach
produkcyjnych. Wyróżnia się dwie odmiany tej kalkulacji:
- metoda półfabrykatowa,
- metoda bezpółfabrykatowa.
Przy kalkulacji półfabrykatowej koszty każdej fazy uwzględniają poniesione koszty
w poprzednich. Występuje najczęściej wtedy, gdy następuje magazynowanie półfabrykatów
w magazynach.
W kalkulacji bezpółfabrykatowej, koszty każdej fazy kalkulowane są oddzielnie
i następnie sumowane.
PRZYKA
AD
Przedsiębiorstwo X wytwarza wyrób w dwóch po sobie następujących fazach
produkcyjnych.
W ciągu okresu wyprodukowano w I fazie 100 szt. półfabrykatów, w II fazie 90 sztuk
wyrobów gotowych. 10 sztuk półfabrykatów pozostało w I fazie.
Koszty wynosiły - I faza - 1 000,00; II faza - 900,00
Metoda bezpółfabrykatowa:
- faza I - 1 000,00 : 100 sztuk = 10,00
- faza II - 900,00 : 90 sztuk = 10,00
- jednostkowy koszt wyrobu - 10,00 + 10,00 = 20,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Metoda półfabrykatowa:
- faza I - 1 000,00 : 100 sztuk = 10,00
- koszty półfabrykatów przekazanych do fazy II = 10,00 x 90 sztuk = 900,00
- koszty fazy II łącznie - 900,00 + 900,00 = 1 800,00
- jednostkowy koszt wyrobu - 1 800,00 : 90 sztuk = 20,00
Kalkulacja doliczeniowa może mieć zastosowanie przy produkcji jednostkowej, seryjnej,
wielo asortymentowej, w przypadku wytwarzania wyrobów z tych samych, podobnych lub
różnych materiałów, przy zastosowaniu różnych procesów technologicznych oraz
w kalkulowaniu kosztów usług. W zależności od charakteru procesu technologicznego może
mieć zastosowanie kalkulacja doliczeniowa zleceniowa lub doliczeniowa asortymentowa.
Przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej, koszty bezpośrednie ustalane są na podstawie
dokumentów z
ródłowych dla każdej jednostki kalkulacyjnej, którą jest zlecenie produkcyjne
obejmujące jeden wyrób, usługę, lub serię produktów.
Przy kalkulacji doliczeniowej asortymentowej jednostką kalkulacyjną jest produkowany
asortyment. Koszty produkowanego asortymentu grupuje się według pozycji kalkulacyjnych
i w końcu okresu rozlicza na wyroby gotowe i produkcję nie zakończoną, uwzględniając
stopień zaawansowania produkcji.
Uzasadnione koszty wydziałowe rozliczane są w stosunku do umownych kluczy
podziałowych.
Kluczami podziałowymi mogą być:
- materiały bezpośrednie,
- płace bezpośrednie, suma kosztów bezpośrednich,
- czas pracy mierzony w roboczogodzinach, maszynogodzinach.
PRZYKA
AD
Zakłady Odzieżowe DOMENA szyją garsonki i sukienki. W ciągu miesiąca uszyto 200
garsonek i 150 sukienek. Przedsiębiorstwo posiada dwa wydziały produkcyjne:
" krajalnię, której koszty rozlicza się proporcjonalnie do płac bezpośrednich.
" szwalnię, której koszty rozlicza się w stosunku do maszynogodzin. W ciągu okresu
w wydziale tym przepracowano 6000 maszynogodzin przy garsonkach i 3000
maszynogodzin przy sukienkach. Zdolność produkcyjna szwalni wynosi 10000
maszynogodzin.
Poniesione koszty:
Lp. Pozycje kalkulacyjne Poniesione koszty
razem garsonki sukienki
1. Materiały bezpośrednie 18 000,00 10 500,00
2. Płace bezpośrednie 10 000,00 6 000,00
3. Koszty wydziałowe  szwalnia 15 000,00
4. Koszty wydziałowe  krajalnia 8 000,00
Rozwiązanie
Rozliczenie kosztów wydziałowych szwalni przypadających na:
- garsonki  (15000,00 : 10000 maszynogodzin) x 6000 maszynogodzin
- sukienki  (15000,00 : 10000 maszynogodzin) x 3000 maszynogodzin
Rozliczenie kosztów wydziałowych krajalni przypadających na:
- garsonki  (8000,00 : 16000,00) x 10000,00
- sukienki  (8000,00 : 16000,00) x 6000,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Lp. Pozycje kalkulacyjne Poniesione koszty
razem garsonki sukienki
1. Materiały bezpośrednie 28 500,00 18 000,00 10 500,00
2. Płace bezpośrednie 16 000,00 10 000,00 6 000,00
3. Koszty wydziałowe  szwalnia 13 500,00 9 000,00 4 500,00
4. Koszty wydziałowe  krajalnia 8 000,00 5 000,00 3 000,00
5. Rzeczywisty koszt wytworzenia 66 000,00 42 000,00 24 000,00
6. Jednostkowy koszt wyrobu gotowego x 210,00 160,00
W jednostkach handlowych kosztami działalności podstawowej są koszty związane
z zakupem, magazynowaniem i sprzedażą towarów. Można wśród nich wyróżnić:
- koszty detalu,
- koszty hurtu,
- koszty gastronomii,
- koszty skupu,
- koszty zarządu ( w jednostkach prowadzących różnego typu działalność handlową).
W końcu okresu sprawozdawczego koszty zarządu należy rozliczyć na poszczególne
typy działalności stosując klucz podziałowy, którym najczęściej jest wielkość obrotu.
PRZYKA
AD
Salda wybranych kont w jednostce hurtowo  detalicznej na koniec miesiąca wynosiły:
- Koszty hurtu  150 000,00
- Koszty detalu  50 000,00
- Koszty zarządu  20 000,00
Obrót towarowy kształtował się następująco:
- Obrót hurtowy - 400 000,00
- Obrót detaliczny  100 000,00
ROZWI
ZANIE
Koszty zarządu przypadające na hurt  (20 000,00 : 500 000,00)x 400 000,00 = 16 000,00
Koszty zarządu przypadające na detal  (20 000,00 : 500 000,00) x 100 000,00 = 4 000,00
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz przez:
a) Kalkulację,
b) jednostkę kalkulacyjną,
c) rodzaj kalkulacji,
d) metodę kalkulacji.
2. Jakie znasz metody kalkulacji?
3. Co jest przedmiotem kalkulacji?
4. Jakie znasz rodzaje kalkulacji?
5. Od czego zależy wybór stosowanej metody kalkulacji?
6. W jaki sposób dokonać kalkulacji kosztu jednostkowego stosując różne metody kalkulacji?
7. W jaki sposób skalkulować koszt produkcji w toku?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania:
Materiały bezpośrednie obejmują tę część zużytych materiałów, którą można na podstawie
dokumentów & & & & & & & & & & & & & & & & & & . .
Aby obliczyć uzasadnioną część kosztów stałych wydziałowych należy uwzględnić stopień
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Uwzględniając czas sporządzania kalkulacji wyróżnia się kalkulację & & & & & & & ..
i & & & & & & & & & & , natomiast uwzględniając sposób jej przeprowadzania wyróżnić
można kalkulację & & & & & & & & & & & , & & & & & & & & & & .. i & & & & & ..
Rzeczywisty koszt wytworzenia produktu to suma kosztów & & & & & & i & & & & &
Kalkulację podziałową ze współczynnikami stosuje się w jednostkach produkujących
podobne wyroby z & & & & & & & & & & & & & & & & w takim samym lub podobnym
& & & & & .
W kalkulacji doliczeniowej kluczami podziałowymi mogą być między innymi: & & & & &
& & & & & & & & , & & & & & & & & , & & & & & & & & .,& & & & & lub & & & & &
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz koszty jednostkowe przedsiębiorstwie układzie pozycji kalkulacyjnych.
W przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu 180 sztuk wyrobów gotowych,
produkcja w toku stanowi 40 sztuk wykonanych w 50%, w odniesieniu do kosztów płac
bezpośrednich i kosztów wydziałowych. Materiały bezpośrednie, zużywa się w całości
w momencie rozpoczęcia produkcji. Koszty ujęte zostały w tabeli poniżej.
Tabela 4.4  2. Tabela kalkulacyjna
Lp. Pozycje kalkulacyjne Kwota Ilość Koszt jednostkowy
kosztów kosztów jednostek wyrobu produktu
umownych gotowego w toku
1. Materiały bezpośrednie 3 300,00 220
2. Płace bezpośrednie 4 000,00 200
3. Razem koszty
bezpośrednie
4. Koszty wydziałowe
(uzasadnione) 2 000,00
5. x
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wpisać do tabeli brakujące treści,
2) obliczyć brakujące sumy,
3) wpisać do tabeli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 3
Oblicz koszty jednostkowe przedsiębiorstwie całkowite stosując kalkulację podziałową
ze współczynnikami.
W przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu:
- wyrób A - 180 sztuk i 40 sztuk wykonanych w 50%,
- wyrób B  90 sztuk i 40 sztuk wykonanych w 25%,
- współczynniki: A- 3; B  2;
- koszty ponoszone są sukcesywnie i wynoszą  1 600,00
Tabela 4.4  3. Tabela kalkulacyjna
Wyrób Ilość Współczy Produkcja Koszt Koszt Koszt
nnik umowna jednostki jednostki całkowity
umownej rzeczywistej
zak. w razem zak. w zak. w
toku toku toku
A
B
Razem x x
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące w tabeli sumy,
2) wpisać do tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 4
Oblicz koszty jednostkowe przedsiębiorstwie całkowite stosując kalkulację doliczeniową.
W przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu:
- Wyrób A - 180 sztuk i 40 sztuk wykonanych w 50%,
- Wyrób B  90 sztuk i 40 sztuk wykonanych w 25%,
- wszystkie koszty ponoszone są sukcesywnie,
- koszty wydziałowe rozliczane są na poszczególne wyroby w stosunku do płac
bezpośrednich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Tabela 4.4  4. Tabela kalkulacyjna
Lp. Pozycje kalkulacyjne kosztów Koszty
Razem Wyroby A Wyroby B
1. Materiały bezpośrednie 600,00 100,00
2. Płace bezpośrednie 400,00 200,00
3. Razem koszty bezpośrednie
4. Koszty wydziałowe 300,00
(uzasadnione)
5. Rzeczywisty koszt wytworzenia
6. Jednostkowy koszt wytworzenia
wyrobu gotowego X
7. Jednostkowy koszt produktu
w toku X
8. Całkowity koszt produkcji
zakończonej
9. Całkowity koszt produkcji
w toku
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące w tabeli sumy,
2) wpisać do tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 5
Przeprowadz
kalkulację i zaksięguj jej wyniki.
W przedsiębiorstwie X produkuje się dwa rodzaje wyrobów: A i B, z tych samych
surowców, według tej samej technologii, różniące się wagą. Wyrób A waży 2 kg, wyrób B
waży 3 kg. W ciągu okresu wyprodukowano 500 sztuk wyrobu A i 190 sztuk wyrobu B.
Produkcja w toku wynosi 20 sztuk wyrobów B, wykonanych w 50% w odniesieniu do plac
bezpośrednich i kosztów wydziałowych. Materiały zużywają się w całości w momencie
rozpoczęcia produkcji.
Przedsiębiorstwo ewidencjonuje wyroby po cenach ewidencyjnych, którymi jest planowany
koszt wytworzenia. Ceny te wynoszą:
- wyrób A - 8,00
- wyrób B - 10,00
Poniesione koszty według pozycji kalkulacyjnych wynosiły:
- materiały bezpośrednie  3 260,00
- płace bezpośrednie  1 600,00
- koszty wydziałowe  800,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać właściwą metodę kalkulacji,
2) narysować tabelę kalkulacyjną z uwzględnieniem pozycji kalkulacyjnych,
3) przeprowadzić kalkulację,
4) wpisać do tabeli,
5) otworzyć konta kosztów podanymi obrotami,
6) sformułować treść operacji dotyczących ewidencji przyjęcia wyrobów po cenach
ewidencyjnych i ewidencji wyników kalkulacji,
7) zaksięgować operacje gospodarcze na kontach teowych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
- kalkulator.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
kalkulacja,

przedmiot kalkulacji,

metoda kalkulacji,

jednostka kalkulacyjna,

klucz podziałowy?

2) dobrać właściwą metodę kalkulacji do jej przedmiotu

3) skalkulować koszty jednostkowe i całkowite z zastosowaniem
kalkulacji:
-podziałowej prostej,

-podziałowej ze współczynnikami,

-podziałowej procesowej,

-doliczeniowej?

4) sformułować treść operacji dotyczących ewidencji wyników
kalkulacji?

5) zaksięgować wyniki kalkulacji ?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.5. Kalkulacja cen sprzedaży
4.5.1. Materiał nauczania
Osiągnięcie przez przedsiębiorstwo dodatniego wyniku finansowego zależy zarówno od
ponoszonych kosztów jak i od cen sprzedaży, stąd istotną rolę w działalności jednostki
odgrywa polityka cenowa.
W ustalaniu cen wyróżnić można dwa modele:
- model ekonomiczny, w którym poszukuje się ceny optymalnej, uwzględniającej:
" ceny konkurentów rynkowych,
" zależność popytu od zaproponowanej ceny, ponieważ zysk zależy również od rozmiarów
sprzedaży,
" poziom kosztów własnych.
- model kosztowy, który wyraża się zapisem  koszty plus . Cena w tym modelu musi pokryć
pełne koszty związane z działalnością jednostki oraz zapewnić oczekiwany zysk.
Cenę sprzedaży wyrobu, usługi tworzyć będą:
- rzeczywisty koszt wytworzenia ( obliczony w kalkulacji kosztów),
- koszty zarządu (rozliczne na produkcję zakończoną)  obejmują koszty administracji
i obsługi danej jednostki jako całości,
- koszty sprzedaży (rozliczane na produkcję zakończoną)  są to koszty ponoszone przez daną
jednostkę w związku ze sprzedażą produktów,
- zysk.
Koszty zarządu i koszty sprzedaży rozlicza się tylko na produkcję zakończoną. Kluczem
podziałowym przy rozliczaniu kosztów zarządu na kilka produktów może być rzeczywisty
koszt wytworzenia, a przy rozliczaniu kosztów sprzedaży, całkowity koszt wytworzenia.
Zysk najczęściej doliczany jest stawką % do kosztu własnego lub liczony %, rachunkiem
w stu od ceny zbytu.
Cena zbytu jest ceną sprzedaży usługi, wyrobu u producenta, importera lub ustalona przez
skup. Wyrób przekazany do handlu staje się towarem i jest przedmiotem obrotu towarowego,
(przemieszczanie towarów w transakcjach kupna  sprzedaży). Podstawowymi szczeblami
obrotu towarowego jest hurt i detal.
Szczebel hurtu jest pośrednim ogniwem obrotu towarowego, zajmuje się zakupem towarów
i ich odsprzedażą w dużych ilościach, innym jednostkom.
Szczebel detalu obsługuje finalnego odbiorcę.
W zależności od szczebla obrotu towarowego, występujące ceny nazywane są:
- cena hurtowa  cena sprzedaży na szczeblu hurtu, składająca się z ceny zakupu (cena zbytu,
cena nabycia z importu) powiększonej o marżę hurtową,
- cena detaliczna  cena sprzedaży na szczeblu detalu, składająca się z ceny zakupu (cena
hurtowa) powiększonej o marżę detaliczną.
Marża występująca na określonym szczeblu obrotu towarowego powinna pokryć ponoszone
tam koszty i umożliwić osiągnięcie zamierzonego zysku. Najczęściej doliczana jest stawką %
do ceny zakupu lub liczona stawką %, rachunkiem w stu, od ceny sprzedaży.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega kosztowa metoda ustalania ceny zbytu?
2. W jaki sposób należy rozliczyć koszty zarządu i sprzedaży, przy kalkulowaniu kosztu
własnego sprzedaży produktu?
3. Jakie są szczeble obrotu towarowego?
4. Jakie są zasady ustalania cen i marż w obrocie towarowym?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz cenę zbytu brutto.
W przedsiębiorstwie X jednostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobu A = 5,00,
koszty zarządu przypadające na sztukę = 2,00; koszty sprzedaży przypadające na
sztukę = 1,00; zysk = 20% kosztu własnego; VAT = 22%.
Tabela 4.5  1. Tabela kalkulacyjna
Lp. Wyszczególnienie Kwota na sztukę
1. Rzeczywisty koszt wytworzenia
2. Koszty zarządu
3. Całkowity koszt wytworzenia (1+2)
4. Koszty sprzedaży
5. Koszt własny sprzedaży (3+4)
6. Zysk (5 x 20%)
7. Cena zbytu netto (5+6)
8. VAT (7 x 22%)
9. Cena zbytu brutto (7+8)
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące w tabeli sumy,
2) wpisać do tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Skalkuluj cenę sprzedaży brutto.
W przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu:
- wyrób A - 180 sztuk
- wyrób B  90 sztuk
- rzeczywisty koszt produkcji zakończonej wynosi: A = 1 080,00; B= 360,00
- koszty zarządu rozliczane są proporcjonalnie do rzeczywistego kosztu wytworzenia  720,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- koszty sprzedaży rozliczane są proporcjonalnie do całkowitego kosztu wytworzenia 
540,00
- zysk  25 % ceny zbytu netto, VAT  22%.
Tabela 5.5  2. Tabela kalkulacyjna
Lp. Wyszczególnienie Kwota całkowita Kwota na
jednostkę
A B A B
1. Rzeczywisty koszt wytworzenia
2. Koszty zarządu
3. Całkowity koszt wytworzenia
4. Koszty sprzedaży
5. Koszt własny sprzedaży
6. Zysk
7. Cena zbytu netto X X
8. VAT X X
9. Cena zbytu brutto X X
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące w tabeli sumy,
2) wpisać do tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 3
Oblicz cenę sprzedaży towaru A w hurtowni, jeżeli cena zbytu netto u producenta wynosi
5,00, marża hurtowa 20 % ceny zakupu netto, VAT 22%.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać w kolumnie poszczególne elementy ceny hurtowej, rozpoczynając od ceny
zakupu,
2) obliczyć marżę hurtową,
3) obliczyć kwotę VAT,
4) odpowiednio zsumować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 4
Oblicz jednostkowe koszty wytworzenia i skalkuluj cenę sprzedaży w sklepie
fabrycznym.
W przedsiębiorstwie X produkuje się dwa rodzaje wyrobów: A i B, z tych samych surowców,
według tej samej technologii, różniące się wagą.
Wyrób A waży 3 kg, wyrób B waży 4 kg.
W ciągu okresu wyprodukowano 190 sztuk wyrobu A i 200 sztuk wyrobu B.
Produkcja w toku wynosi 20 sztuk wyrobów A, wykonanych w 50% w odniesieniu do
kosztów płac bezpośrednich i kosztów wydziałowych.
Materiały zużywają się w całości w momencie rozpoczęcia produkcji.
Produkty sprzedaje się w sklepie fabrycznym.
- Poniesione koszty wynosiły:
" materiały bezpośrednie  5 720,00
" płace bezpośrednie  4 200,00
" koszty wydziałowe  2 800,00
" koszty zarządu rozliczane proporcjonalnie do rzeczywistego kosztu wytworzenia
i wynoszą - 6 165,00
" koszty sprzedaży rozliczane proporcjonalnie do kosztu całkowitego - 9 247,50
- zysk stanowi 20% kosztu własnego,
- VAT  22%,
- marża handlowa  20% ceny zbytu netto.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać właściwą metodę kalkulacji,
2) narysować tabelę kalkulacyjną z uwzględnieniem pozycji kalkulacyjnych,
3) przeprowadzić kalkulację obliczając jednostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia,
4) wpisać do tabeli,
5) wypisać w kolumnie poszczególne elementy ceny sprzedaży, rozpoczynając od
rzeczywistego kosztu wytworzenia,
6) rozliczyć koszty zarządu,
7) rozliczyć koszty sprzedaży,
8) obliczyć kwotę zysku,
9) obliczyć marżę handlową,
10) obliczyć kwotę VAT,
11) wpisać kwoty do właściwych pozycji,
12) odpowiednio zsumować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
cena zbytu netto,

cena zbytu brutto,

cena hurtowa,

cena detaliczna,

marża handlowa,

marża detaliczna,

marża hurtowa?

2) skalkulować cenę zbytu produktu?

3) obliczyć marżę handlową, hurtową, detaliczną?

4) rozliczyć koszty zarządu?

5) rozliczyć koszty sprzedaży?

6) skalkulować cenę sprzedaży towar?.

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.6. Przychody ze sprzedaży i koszty ich uzyskania
4.6.1. Materiał nauczania
Przychodami, zgodnie z ustawą o rachunkowości2 jest uprawdopodobnione powstanie
w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości,
w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia pasywów.
Ustawa o podatku dochodowym3 za przychody związane z działalnością gospodarczą
uważa otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, a także należne kwoty, choćby nie zostały
jeszcze otrzymane, po wyłączeniu zwróconych towarów, udzielonych bonifikat.
W związku ze sprzedażą występuje moment prawno - finansowy potwierdzony
wystawieniem faktury, rachunku i moment rzeczowy potwierdzony rozchodem wyrobu,
towaru. Podatnicy podatku VAT zobowiązani są do wystawiania faktur VAT sprzedaży
oraz do ewidencjonowania zakupów i sprzedaży w oddzielnych ewidencjach,
umożliwiających miesięczne obliczenie podatku VAT naliczonego przy zakupach i podatku
VAT należnego od sprzedaży, zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług4.
Po zakończeniu miesiąca, podatnicy zobowiązani są do sporządzenia Deklaracji dla
podatku towarów i usług  VAT -7 i złożenia jej w terminie do 25 dnia miesiąca
następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, w urzędzie skarbowym
właściwym dla miejsca prowadzenia działalności. W tym czasie zobowiązani są do zapłacenia
nadwyżki podatku należnego nad naliczonym. W przypadku odwrotnym, otrzymają w czasie
określonym przepisami zwrot różnicy z urzędu skarbowego.
Mali podatnicy, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła w poprzednim roku
podatkowym równowartości 800000 EURO (przeliczanego według średniego kursu
ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy paz
dziernika), mogą dobrowolnie wybrać
kasową metodę rozliczania podatku VAT. Kasowa metoda polega na tym, że obowiązek
podatkowy powstaje z dniem uregulowania należności, nie póz
niej jednak niż 90 dnia, od
dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Mali podatnicy, którzy wybrali metodę kasową,
mają obowiązek składania deklaracji kwartalnych, wpłacania w tym terminie różnicy podatku
należnego nad naliczonym, ale termin zwrotu przez urząd skarbowy tej nadwyżki liczy się też
dopiero po dniu złożenia deklaracji za kwartał.
Ewidencja przychodu ze sprzedaży prowadzona jest na kontach wynikowych
przychodów.
Schemat 4.6 -1. ZASADA KSI
GOWANIA NA KONTACH WYNIKOWYCH PRZYCHODÓW
Winien - Wn Konta przychodów Ma
Debet  Dt Credit - Ct
Zmniejszenia Zwiększenia
y
ródło: opracowanie własne
2
Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r.   tekst ujednolicony w Dz. U. Nr 76, poz. 794 z 2002 r.
z póz
niejszymi zmianami
3
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U. nr 106, poz. 482 z 1993 r.
z póz
niejszymi zmianami
4
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz. U. nr 54, poz. 535 z 2004 r. z póz
niejszymi
zmianami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Przychody zwykłej działalności operacyjnej obejmują:
- sprzedaż wyrobów gotowych - przedsiębiorstwo produkcyjne,
- sprzedaż towarów - przedsiębiorstwo handlowe,
- sprzedaż usług - przedsiębiorstwo usługowe.
Schemat 4.6 - 2. EWIDENCJA SPRZEDAŻY WYROBÓW GOTOWYCH, TOWARÓW I USA
UG.
Inne aktywa
Przychody ze Kasa
pieniężne
sprzedaży wyrobów
gotowych, towarów,
1
Rozrachunki
z odbiorcami
i dostawcami
2a
3
Rozrachunki z tytułu
Rachunek bieżący
podatku VAT
2b 4
Rozrachunki Podatki i opłaty
z budżetami
5
Rozliczenie kosztów Koszty sprzedaży
5
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. RK/KP - utarg gotówkowy ze sprzedaży:
a) wyrobów gotowych,
b) towarów.
2. FVAT - faktura wysłana odbiorcy:
a) wartość netto sprzedanych wyrobów, towarów i usług,
b) VAT,
c) razem.
3. PK  czek rozrachunkowy otrzymany od odbiorcy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.WB  wpływ należności od odbiorcy.
5. PK  naliczenie podatku akcyzowego od sprzedaży.
Przy sprzedaży towarów, wyrobów, usług mogą wystąpić reklamacje odbiorców
spowodowane:
- niewłaściwą ilością dostarczonych produktów,
- niewłaściwą jakością,
- błędami w dokumentach.
Wyróżnić można:
- reklamacje rzeczowe  dotyczące ilości i jakości dostawy,
- wartościowe  których przedmiotem jest cena, marża, błędy arytmetyczne.
Ze względu na moment zgłoszenia reklamacji można wyróżnić:
- reklamacje przed zapłatą,
- reklamacje po zapłacie.
W przypadkach uznania reklamacji należy wystawić fakturę korygującą VAT. Koszty
bezpośrednio związane ze sprzedażą produktów nazywane są kosztami sprzedaży. Zostały
one omówione w temacie  Rachunek kosztów .
Schemat 4.6 -3. EWIDENCJA REKLAMACJI PRZED ZAPA
AT
 UZNANYCH ZA UZASADNIONE
Przychody ze
Rozrachunki
sprzedaży
z dostawcami
wyrobów, towarów,
i odbiorcami
usług
1
Rozrachunki
z tytułu podatku
VAT
3
Koszt własny
Wyroby gotowe
sprzedanych
wyrobów
2
Wartość Towary
sprzedanych
towarów w cenie
zakupu
2
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Objaśnienia:
1. FVAT  korygująca zmniejszająca:
a. wartość netto,
b. VAT.
2. Pz  przyjęcie zwróconych wyrobów.
3. Pz  przyjęcie zwróconych towarów.
Schemat 4.6 -4. EWIDENCJA REKLAMACJI PRZED ZAPA
AT
 NIE UZNANYCH ZA UZASADNIONE
Rozrachunki Należności
z dostawcami dochodzone na
i odbiorcami drodze sądowej
1
Rezerwy
Pozostałe
koszty
operacyjne
2
Rachunek bieżący
2
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. PK  skierowanie pozwu do sądu.
2. PK  utworzenie rezerwy w wysokości roszczenia.
3. WB  opłacenie przelewem kosztów postępowania sądowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Schemat 4.6 -5. EWIDENCJA UZNANYCH ROSZCZEC
SPORNYCH
Należności Rozrachunki
dochodzone na z odbiorcami
drodze sądowej i dostawcami
1
Rezerwy
2
Pozostałe
przychody
operacyjne
3
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. PK  obciążenie odbiorcy kwotą roszczenia.
2. PK  obciążenie odbiorcy kosztami postępowania sądowego.
3. PK  rozwiązanie rezerwy w wysokości spłaconej kwoty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Schemat 4.6 -6. EWIDENCJA ODDALONYCH ROSZCZEC
SPORNYCH
Należności
Przychody ze
dochodzone na
sprzedaży wyrobów,
drodze sądowej
towarów, usług
1
Rozrachunki
z tytułu podatku
VAT
3
Koszt własny
Wyroby gotowe
sprzedaży
wyrobów
2
Wartość
sprzedanych
Towary
towarów w cenie
zakupu
2
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. PK  korekta sprzedaży:
a. wartość netto,
b. VAT.
2. Pz  przyjęcie zwróconych wyrobów.
3. Pz  przyjęcie zwróconych towarów.
Reklamacje po zapłacie  uznane za uzasadnione lub skierowane do sądu i oddalone 
powodują powstanie należności od odbiorców i ich zwrot.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Schemat 4.6 -7. EWIDENCJA KOSZTÓW SPRZEDAŻY
Różne konta Koszt w
zespole  4
1
Koszty
Koszt własny
Rozliczenie
sprzedaży
sprzedaży
kosztów
2 3
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Faktury, rachunki za koszty poniesione w związku ze sprzedażą produktów.
2. PK - rozliczenie kosztów według rodzajów na Koszty sprzedaży.
3. PK - przeksięgowanie w końcu roku kosztów sprzedaży.
Wyroby gotowe mogą być ewidencjonowane według rzeczywistego kosztu wytworzenia
lub po cenach ewidencyjnych, którymi najczęściej są koszty planowane. W tym drugim
przypadku wystąpią odchylenia od cen ewidencyjnych produktów gotowych, które mogą być:
- debetowe gdy cena ewidencyjna jest niższa od kosztu rzeczywistego,
- kredytowe, gdy cena ewidencyjna jest wyższa od kosztu rzeczywistego.
Rozchód sprzedanych wyrobów należy wtedy skorygować o kwotę odchyleń. Obliczyć ją
można według wzoru:
Schemat 4.6 - 4. ODCHYLENIA PRZYPADAJ
CE NA SPRZEDANE WYROBY
współczynnik odchyleń = (sp. odchyleń + odchylenia dotyczące przychodu) x 100%
sp. wyrobów gotowych + przychód wyrobów
suma odchyleń przypadająca na sprzedane wyroby = współczynnik x rozchód wyrobów
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Schemat 4.6 - 5. EWIDENCJA KOSZTÓW UZYSKANIA PRZYCHODÓW
Koszty Rozliczenie
Wyroby gotowe Koszt własny
działalności kosztów
sprzedaży
podstawowej działalności
6
1
2
Odchylenia od cen
ewidencyjnych
4
7
5
8
Produkcja Koszty
w toku zarządu
9
3
Koszty
sprzedaży
10
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Pw - przyjęcie wyrobów po cenie ewidencyjnej.
2. PK - rzeczywisty koszt produkcji zakończonej.
3. PK -rzeczywisty koszt produktów w toku.
4. PK - odchylenia od cen ewidencyjnych  debetowe.
5. PK - odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów  kredytowe.
6. Wz - rozchód sprzedanych wyrobów po cenach ewidencyjnych.
7. PK - debetowe odchylenia przypadające na sprzedane wyroby.
8. PK - kredytowe odchylenia przypadające na sprzedane wyroby.
9. PK - przeksięgowanie kosztów zarządu.
10. PK - przeksięgowanie kosztów sprzedaży.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz przez:
a) przychód ze sprzedaży,
b) moment sprzedaży,
c) odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
d) reklamacje.
2. Jaka jest zasada księgowania na kontach wynikowych przychodów?
3. Jak księguje się typowe operacje związane z ewidencją sprzedaży?
4. Jakie koszty wchodzą w skład kosztów sprzedaży?
5. Jak księguje się typowe operacje związane z ewidencją kosztów sprzedaży?
6. Jakie mogą być odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych?
7. W jaki sposób obliczyć odchylenia przypadające na sprzedane wyroby gotowe?
8. Jakie księgowania umożliwią obliczenie kosztu uzyskania sprzedanych wyrobów?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastosuj właściwe ceny, rozlicz odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów i zaksięguj
operacje.
Salda początkowe wybranych kont w firmie X będącej podatnikiem podatku VAT
wynoszą:
- Wyroby gotowe (2000 sztuk po cenie ewidencyjnej 20,00)
- Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów  Dt - 2 000,00
- jednostkowa cena sprzedaży netto - 30,00
- VAT 22%
Operacje gospodarcze:
1. WZ  wydanie sprzedanych wyrobów odbiorcy A  400 sztuk .....................
2. FVAT  za sprzedane wyroby dla odbiorcy A  400 sztuk .....................
3. WZ  wydanie sprzedanych wyrobów odbiorcy B  600 sztuk .....................
4. WB  wpływ należności od odbiorcy A .....................
5. FVAT  za sprzedane wyroby dla odbiorcy B  600 sztuk .....................
6. PK  przeksięgowanie odchyleń przypadających na sprzedane wyroby.....................
7. WB  wpływ należności od odbiorcy B .....................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące kwoty operacji 1 - 5,
2) otworzyć konta i wpisać podane salda początkowe,
3) zaksięgować operacje 1 - 5,
4) obliczyć kwotę odchyleń z operacji 6,
5) zaksięgować operacje 6 i 7.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Zadekretuj operacje gospodarcze.
Salda początkowe wybranych kont w przedsiębiorstwie Z, będącym podatnikiem podatku
VAT wynoszą:
Materiały - 10 000,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Rachunek bieżący - 60 000,00
Kasa - 14 000,00
Operacje gospodarcze:
1. RW  wydanie materiałów do pakowania sprzedanych wyrobów - 600,00
2. FVAT  obca za transport sprzedanych wyrobów
a) wartość netto - 1 600,00
b) VAT 22% .....................
3. PK  polisa od firmy ubezpieczeniowej za ubezpieczenie sprzedanych wyrobów - 2 400,00
4. FVAT  od redakcji gazety za reklamę sprzedanych wyrobów
a) wartość netto - 2 000,00
b) VAT 22% .....................
5. PK  naliczenie podatku akcyzowego - 4 000,00
6. WB  spłata zobowiązań wobec dostawców ( z operacji 2) .....................
7. WB  spłata zobowiązań z tytułu podatku akcyzowego .....................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące kwoty operacji,
2) narysować tabelę do dekretacji,
3) zadekretować operacje w tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
Ćwiczenie 3
Oblicz brakujące kwoty i zaksięguj operacje na kontach księgi głównej i ksiąg
pomocniczych.
Salda początkowe wybranych kont w przedsiębiorstwie A, będącym podatnikiem podatku
VAT - wynoszą:
- Rachunek bieżący - 20 000,00
- Wyroby gotowe (400 sztuk po 200,00) - 80 000,00
- Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów  Dt - 2 000,00
- jednostkowa cena sprzedaży netto - 300,00
- VAT  22%
W bieżącym miesiącu miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. WZ  wydanie sprzedanych wyrobów odbiorcy ALFA - 30 sztuk .....................
2. FVAT  za sprzedane wyroby dla odbiorcy ALFA  30 sztuk .....................
3. WZ  wydanie sprzedanych wyrobów odbiorcy BETA  80 sztuk .....................
4. FVAT  za sprzedane wyroby dla odbiorcy BETA  80 sztuk .....................
5. WB  wpływ należności od odbiorcy ALFA.....................
6. FVAT (korygująca) - dotyczy reklamacji złożonej przez odbiorcę BETA ze względu na złą
jakość  20 sztuk .....................
7. PW  przyjęcie zwróconych wyrobów do magazynu  20 sztuk .....................
8. WB  wpływ należności od odbiorcy BETA (cała należność po korekcie) .............
9. WZ  wydanie sprzedanych wyrobów odbiorcy GAMMA  60 sztuk ....................
10. FVAT  za sprzedane wyroby dla odbiorcy GAMMA  60 sztuk po 320,00 & & &
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
11. FVAT (korygująca)  reklamacja przez dostawcę GAMMA, z powodu złej jednostkowej
ceny sprzedaży .....................
12. PK  przeksięgowanie odchyleń przypadających na sprzedane wyroby & & & & .
13. WB  wpływ należności od odbiorcy GAMMA .....................
14. FVAT  obca, za reklamę sprzedanych wyrobów -
- netto - 2 000,00
- VAT 22%
15. PK  polisa od firmy za ubezpieczenie wyrobów sprzedanych - 4 000,00
16. PK - przeksięgowanie kosztów sprzedaży & & & & .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć brakujące kwoty operacji,
2) otworzyć konta i wpisać podane salda początkowe,
3) zaksięgować kolejno operacje na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych do konta
 Należności od odbiorców ,
4) podliczyć obroty na kontach ksiąg pomocniczych i uzgodnić z kontem księgi głównej,
5) podliczyć obroty na koncie  Sprzedaż wyrobów i  Koszt własny sprzedaży ,
6) obliczyć wynik na sprzedaży.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
przychód ze sprzedaży,

koszty sprzedaży,

moment sprzedaży?

2) zaewidencjonować przychody ze sprzedaży?

3) zaewidencjonować koszty sprzedaży?

4) zaewidencjonować reklamacje przy sprzedaży?

5) obliczyć odchylenia od cen ewidencyjnych

wyrobów?
6) ustalić koszt własny sprzedaży?

7) obliczyć wynik na sprzedaży?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.7. Koszty i przychody z pozostałej działalności
4.7.1. Materiał nauczania
Jednostka gospodarująca oprócz przychodów i kosztów ze swojej podstawowej
działalności może uzyskiwać również przychody i ponosić koszty, które nie są bezpośrednio
z tą działalnością związane, ale wpływają na wynik jej działalności.
Do kosztów i przychodów, które wpływają na wynik działalności jednostki a nie są
bezpośrednio związane z jej działalnością zalicza się:
- pozostałe koszty i przychody operacyjne,
- przychody i koszty finansowe,
- straty i zyski nadzwyczajne.
Przez pozostałe koszty i przychody operacyjne zgodnie z Ustawą o Rachunkowości rozumie
się  koszty i przychody związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki,
a w szczególności koszty i przychody związane :
- z działalnością socjalną,
- ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych
i prawnych,
- z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych,
z wyjątkiem należności i zobowiązań o charakterze publicznoprawnym nie obciążających
kosztów,
- z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw,
- z odszkodowaniami, karami i grzywnami,
- z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizn aktywów .5
Ewidencja wymienionych przychodów i kosztów odbywa się na kontach:
 Pozostałe przychody operacyjne  konto wynikowe przychodów, obejmujące między
innymi przychody z tytułu:
- sprzedaży środków trwałych, środków trwałych w budowie, praw majątkowych,
- nadwyżek składników majątku,
- otrzymanych darowizn,
- otrzymanych odszkodowań, kar i grzywien, (z wyjątkiem odsetek zwłoki),
- odpisanych przedawnionych zobowiązań.
 Pozostałe koszty operacyjne  konto wynikowe kosztów, obejmujące między innymi
koszty:
- wartości netto likwidowanych i sprzedanych środków trwałych,
- nieplanowanych odpisów amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych
i prawnych,
- przekazanych darowizn,
- zapłaconych oraz naliczonych kar, grzywien, (z wyjątkiem odsetek zwłoki),
- odpisów aktualizujących wartość zapasów,
- odpisanych przedawnionych należności.
Przychody i koszty finansowe związane są z przeprowadzonymi przez jednostkę operacjami
finansowymi. Ich ewidencja odbywa się na kontach:
 Przychody finansowe  konto wynikowe przychodów, do których zalicza się między
innymi przychody z tytułu:
5
Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r.   tekst ujednolicony w Dz. U. Nr 76, poz. 794 z 2002 r.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
- dywidend, odsetek od posiadanych udziałów, papierów wartościowych,
- sprzedaży papierów wartościowych,
- odsetek od udzielonych pożyczek, należności od zwłoki w zapłacie, od środków
zgromadzonych na rachunku bieżącym,
- dyskonta otrzymanego przy nabyciu weksli.
Koszty finansowe  konto wynikowe kosztów, obejmujące między innymi koszty
z tytułu:
- odsetek od otrzymanych pożyczek, kredytów i zobowiązań od zwłoki w zapłacie,
- wartości w cenie nabycia sprzedanych papierów wartościowych,
- dyskonta potrąconego przy sprzedaży weksli.
Straty i zyski nadzwyczajne wyrażają wartościowo skutki zdarzeń trudnych do przewidzenia
w jednostce. Księguje się je na kontach:
 Straty nadzwyczajne  (konto wynikowe), obejmuje między innymi niedobory majątku
spowodowane zdarzeniami losowymi.
 Zyski nadzwyczajne  (konto wynikowe), w skład których wchodzą między innymi
odszkodowania otrzymane z tytułu zdarzeń losowych.
Schemat 4.7 -1. EWIDENCJA PRZYCHODÓW I KOSZTÓW Z POZOSTAA
EJ DZIAA
ALNOŚCI ORAZ
WYNIKÓW NADZWYCZAJNYCH
Pozostałe przychody Pozostałe koszty
operacyjne Różne konta operacyjne
2 a 1 a
Przychody finansowe
Koszty finansowe
2 b 1 b
Zyski nadzwyczajne
Straty nadzwyczajne
2 c 1c
y
ródło: opracowanie własne
Objaśnienia:
1. Poniesione:
a. pozostałe koszty operacyjne,
b. koszty finansowe,
c. straty nadzwyczajne.
2. Osiągnięte:
a. pozostałe przychody operacyjne,
b. przychody finansowe,
c. zyski nadzwyczajne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy kosztów i przychodów stanowią pozostałe koszty i przychody operacyjne
a jakie przychody i koszty finansowe?
2. Jakie mogą być przyczyny powstania strat nadzwyczajnych?
3. Jakimi kontami są i jaka obowiązuje na nich zasada księgowania ?:
- Pozostałe koszty operacyjne,
- Pozostałe przychody operacyjne,
- Przychody finansowe,
- Koszty finansowe,
- Straty nadzwyczajne,
- Zyski nadzwyczajne.
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży środka trwałego będą elementem .......................,
natomiast rozchód sprzedanego środka trwałego w wartości netto będzie ................................
Odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bieżącym stanowią ................................
& & & & & ., a odsetki zapłacone od kredytów bankowych stanowią ....................................
Przekazaną darowiznę środka trwałego zaksięguje się Dt ............................................
Ct ..................................
Pobrane przez bank odsetki od kredytów bankowych należy zaksięgować Dt.......................,
Ct ............. ............................, natomiast odsetki od zgromadzonych na rachunku bieżącym
środkach pieniężnych Dt.................................., Ct ............................... .
Naliczone przez Urząd Skarbowy odsetki za zwłokę w zapłacie podatku księguje się
Dt ......................................., Ct ............................................................
Naliczenie dostawcy kary za nieterminową dostawę księguje się Dt ................................., Ct
................................................
Przekazaną darowiznę programu komputerowego należy zaksięgować Dt ............................
Ct ..........................................
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zadekretuj w tabeli wymienione operacje w przedsiębiorstwie będącym podatnikiem
podatku VAT.
Tabela 4.7  1. Dekretacja
Lp. Treść operacji Dt Ct
1. PK - Naliczono odbiorcy karę
umowną.
2. PK- PKP obciąża nas karą za
przestoje wagonów.
3. PK - Niedobór materiałów
spowodowany zdarzeniem losowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
4. WB -Wpływ na rachunek bieżący
odszkodowania z tytułu zdarzenia
losowego.
5. PT - Przekazano jako darowiznę
komputer.
6. RK - Sprzedano za gotówkę akcje
przeznaczone do obrotu.
7. PK - Rozchód sprzedanych akcji po
cenie nabycia.
8. FVAT - wysłana do odbiorcy za
sprzedany środek trwały( wartość
netto).
9. PT - Rozchód sprzedanego środka
trwałego w wartości netto.
10. WB - Otrzymano na rachunek
bieżący dywidendę od posiadanych
akcji.
y
ródło: opracowanie własne
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Zadekretuj i zaksięguj operacje gospodarcze.
Tabela 4.7.  2. Salda początkowe
Nazwa konta Suma
1. Środki trwałe 50 000,00
2. Materiały 20 000,00
3. Wyroby gotowe 30 000,00
4. Należności od odbiorców 20 000,00
5. Należności od pracowników 2 000,00
6. Rachunek bieżący 30 000,00
7. Kasa 8 000,00
8. Fundusz udziałowy 50 000,00
9. Fundusz zasobowy 30 000,00
10. Kredyty bankowe 40 000,00
11. Zobowiązania wobec dostawców 30 000,00
12. Zobowiązania wobec pracowników 10 000,00
y
ródło: opracowanie własne
Tabela 4.7 3. Operacje gospodarcze w styczniu
Treść operacji Suma
1. OT  otrzymano darowiznę maszyny produkcyjnej. 10 000,00
2. RK  zapłacono z kasy:
a) abonament RTV, 15,00
b) odsetki karne za zwłokę w zapłacie. 2,00
3. RK, PK  sprzedano za gotówkę papiery wartościowe:
a) wartość w cenie sprzedaży, 10 000,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
b) wartość w cenie zakupu. 9 000,00
4. FVAT, PT - za sprzedaną zbędną maszynę produkcyjną:
a) wartość w cenie sprzedaży netto, 5 000,00
b) VAT 22 %,
c) wartość początkowa maszyny, 8 000,00
d) umorzenie. 4 000,00
5. WB  potwierdzający:
a) zapłatę dostawcy naliczonych wcześniej odsetek za zwłokę
w zapłacie, 100,00
b) pobranie przez bank prowizji za prowadzenie rachunku, 20,00
c) pobranie przez bank odsetek od kredytu, 500,00
d) doliczenie przez bank odsetek od zgromadzonych środków, 100,00
e) otrzymanie odsetek od udzielonych innym jednostkom pożyczek
długoterminowych, 1 000,00
f) wpływ odsetek od zakupionych obligacji. 200,00
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zadekretować podane operacje,
2) zaksięgować operacje na kontach i podliczyć obroty.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika,
- kalkulator.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
pozostały koszt i przychód operacyjny,

koszt i przychód finansowy,

strata nadzwyczajna, zysk nadzwyczajny?

2) zidentyfikować i sklasyfikować przychody i koszty
z pozostałej działalności?

3) zaewidencjonować pozostałe przychody i koszty operacyjne?

4) zaewidencjonować przychody i koszty finansowe?

5) zaewidencjonować straty i zyski nadzwyczajne?

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
4.8. Ewidencja procesów gospodarczych z wykorzystaniem
programów komputerowych
4.8.1. Materiał nauczania
Ćwiczenia komputerowe do kalkulacji kosztów produktów i usług zostały opracowane
w taki sposób, by można było je wykonać w arkuszu kalkulacyjnym Excel oraz w typowym
programie handlowym.
Na komórkach w arkuszu możesz wykonywać różne działania (+, -, *, /) wykorzystując do
tego celu operatory działań lub gotowe funkcje różnego typu. Tworzysz w ten sposób
zależności  formuły - zaczynające się znakiem równości  = . Nie stosuj spacji w formułach.
W celu usprawnienia tworzenia formuł obliczeniowych stosuj mechanizm kopiowania formuł
do sąsiednich komórek (ustaw kursor w prawym dolnym rogu komórki, z której chcesz
kopiować formułę; kursor zmieni kształt na   ; wciśnij wtedy lewy klawisz myszki
i przeciągnij kursor na komórki, do których chcesz skopiować formułę).
Z niektórych funkcji takich jak: suma, iloczyn na pewno już korzystałeś. Istotną sprawą
przy sporządzaniu formularzy jest obowiązujący format zapisu kwot księgowych: do 2 miejsc
po przecinku i ze specjalnym separatorem pozycji tysięcy (np. 12 000,00), który ustawiasz
korzystając z menu z separatorem >.
Przy bardziej złożonych formułach pamiętaj o regułach kolejności wykonywania działań
(takich jak w matematyce) oraz wstawiaj argumenty funkcji poprzez zaznaczanie komórek
myszką.
Przy tworzeniu nagłówków zestawień tabelarycznych w Excelu warto stosować kombinację
klawiszy: LEWY ALT + ENTER, aby wymusić przejście kursora do nowej linii w ramach tej
samej komórki.
Do rejestracji dokumentów sprzedaży i należności kontrahentów z powodzeniem możesz
wykorzystać program handlowy (obejmujący sprzedaż, zakup i magazyn) bądz
typowy
program tylko do fakturowania. Z jednostki modułowej Z1.03 (Ewidencjonowanie zmian
w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa) znasz mechanizm:
- postępowania przy zakładaniu nowej firmy w programie handlowym,
- dokonywania ustawień pracy,
- sporządzania dokumentów zakupu i magazynowych.
Jeśli rozpoczniesz pracę w nowym programie postępuj analogicznie:
- zarejestruj nową firmę w programie,
- dokonaj ustawień parametrów stałych (w tym rejestru sprzedaży -
),
- wprowadz
dane kontrahentów do kartoteki ,
- wprowadz
dane towarów do kartoteki towary.
Korzystanie z bazy kontrahentów i towarów automatyzuje proces wystawiania dokumentów
i jest bezwzględnie wykorzystywane przez programy handlowe. Aby proces wyszukiwania
danych o towarach i kontrahentach był ułatwiony należy przestrzegać pewnych reguł przy ich
wprowadzaniu:
- grupować towary, kontrahentów, bądz
dokumenty o wspólnych cechach (np. ten sam
asortyment, to samo miejsce zamieszkania) w jednym katalogu (Pamiętaj, każdy
z dokumentów może należeć tylko do jednego katalogu!),
- ustalać dla każdego towaru bądz
kontrahenta kod, pod którym będzie on identyfikowany
w systemie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Towary mogą zostać wprowadzone do faktury albo z bazy towarów, albo ręcznie
z klawiatury, (ale wówczas wszystkie dane o tym towarze będą ujęte w zestawieniach tylko
na pozycji zbiorczej). Analogicznie przedstawia się sprawa wprowadzania danych nabywcy
(kontrahenta). Jeśli chcesz by były one uwzględniane we wszystkich zestawieniach, to
wprowadz
kontrahenta do kartoteki.
Przy wprowadzaniu towaru do kartoteki musisz ustalić cenę sprzedaży tego towaru w postaci:
- ceny bazowej netto (zwykle jest to cena zakupu),
- cen dodatkowych (zwykle kilka cen do zdefiniowania np. hurtowa, detaliczna, specjalna
itp.).
Okno otrzymasz wybierając kolejno:
< Nowy>.
Pracę nad dokumentem w programie można zatwierdzić i zapisać korzystając z opcji
lub zapisać, ale w tzw. pamięci podręcznej programu .
Dokument wprowadzony do bufora nie jest widoczny w zestawieniach, można go
modyfikować oraz usunąć.
Na wystawionym dokumencie będziesz mógł, korzystając z opcji wykonać
akcję:
- wystawić dokument korygujący do bieżącego dokumentu sprzedaży korekty>,
- unieważnić bieżący dokument ,
- wprowadzić poprawki bezpośrednio na bieżącym, wystawionym dokumencie bieżący dokument>, ale należy pamiętać, że w tej sytuacji program nie uaktualnia
automatycznie płatności.
Aby wystawić fakturę VAT sprzedaży FVS:
- wskaż typ dokumentu w polu ,
- w polu z listy wybierz kontrahenta,
- na zakładce z listy, uporządkowanej wg kodu towaru, wybierz towar,
- w polu określ ilość sprzedanego towaru,
- klawiszem TAB (lub myszką) przejdz
ponownie do pozycji i dodaj
kolejną pozycję itd.,
- w polu komputer automatycznie podpowiada datę systemową (nie
cofaj zegara systemowego!),
- w polu komputer automatycznie podpowiada datę systemową -> ustaw
datę ręcznie, jeśli data sprzedaży jest różna od daty wystawienia.
- określ formę płatności (gotówka, przelew),
- wprowadz
dane osoby upoważnionej do wystawiania faktury i dane osoby upoważnionej
do odebrania faktury,
- Wystaw dokument.
Po wystawieniu dokumentu mogą wystąpić dwie sytuacje:
1. zostanie wygenerowane automatycznie okno np. dokument KP (kasa
przyjmie), który można wystawić (wówczas płatność będzie rozliczona) i wydrukować,
2. płatność zostanie automatycznie rozliczona (pojawi się napis ROZLICZONO), więc jeśli
chcemy by było inaczej (nabywca nie wpłacił jeszcze pieniędzy do kasy) wybieramy
opcję wskazujemy dokument KP. W nowym oknie odznaczamy
pole wyboru wiersza z dokumentem KP  Płatność nie zostanie rozliczona.
Aby wystawić dokument korygujący FKS do faktury sprzedaży:
- w oknie wybierz wystawiony dokument, do którego
chcesz zrobić korektę,
- ,
- wskaż pozycję, którą chcesz korygować ,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
- podaj faktyczne dane, co do ilości, stawki czy ceny,
- wypełnij pozostałe pola (jak wyżej dla faktury VAT),
- wystaw dokument,
- dokonaj ustawień wydruku np. pokazuj pozycje towarowe przed i po korekcie,
- wydrukuj dokument.
Sprzedaż towarów możesz dokumentować również wydaniem na zewnątrz (dokument WZ).
Na podstawie kilku dokumentów WZ, sporządzonych dla jednego nabywcy, możesz
w programie wystawić dokument VAT  fakturę VAT sprzedaży.
W momencie wystawienia dokumentu handlowego (sprzedaży) z odroczonym terminem
płatności pojawiają się w kartotece pieniędzy rozrachunki. Wystawienie takiego dokumentu
powoduje automatycznie powstanie nierozliczonej należności w kwocie, na jaką opiewa
dokument.
Stan należności danego kontrahenta możesz kontrolować w kilku miejscach w programie:
- w oknie dla konkretnego kontrahenta,
- w oknie .
W każdym momencie pracy z programem możesz tworzyć raporty kasowe za określony okres
(Okno i zestawienia rejestru sprzedaży
( .
Każde zestawienie w programie komputerowym możesz wydrukować.
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz jak ustawić format zapisu liczb z separatorem dziesiętnym?
2. Czy wiesz, na czym polega kopiowanie formuł?
3. Czy wiesz, w jaki sposób przebiega proces zakładania nowej firmy w programie
komputerowym?
4. Na czym polegają ustawienia parametrów pracy w sprzedażowym programie
komputerowym?
5. Gdzie w programie dokonuje się ustawień ceny bazowej towaru?
6. Jakie operacje możesz wykonać na wystawionym dokumencie?
7. W jaki sposób będziesz mógł sterować płatnościami w programie?
8. Gdzie w programie otrzymasz informacje na temat należności kontrahentów?
9. Jak sporządzisz w programie zestawienia rejestrów sprzedaży?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenia 1
1. Wykonaj w skoroszycie programu Excel kalkulację kosztów na
podstawie tabeli 4.8.3.1.
Tabela 4.8.3.1. Tabela kalkulacyjna kosztów do ćwiczenia 1.
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
2. Uzupełnij brakujące treści w tabeli.
3. Wprowadz
do tabeli formuły obliczające koszt jednostkowy produktu lub usługi, wiedząc
że w przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu 1000 sztuk jednorodnych
produktów.
4. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych z separatorem dziesiętnym dla
komórek zawierających kwoty.
5. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (wprowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
6. Zmień nazwę fiszki arkusza na <ćw_1>.
7. Przygotuj arkusz do wydruku,
8. Zapisz.
9. Wydrukuj arkusz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
obliczyć w arkuszu za pomocą formuł:
1) w komórce C4  wartość  razem koszty bezpośrednie za pomocą formuły
=SUMA(C2:C3),
2) w komórce C6 - techniczny koszt wytworzenia za pomocą formuły =SUMA(C3:C4),
3) w komórce D6 - jednostkowy techniczny koszt za pomocą formuły = C6/1000.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel.
Ćwiczenie 2
1. Wykonaj w nowym arkuszu <ćw_2> w skoroszycie kalkulację
kosztów na podstawie tabeli 4.8.3.2 i danych poniżej:
w przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu 260 sztuk wyrobów gotowych,
produkcja w toku stanowi 80 sztuk wykonanych w 50%, w odniesieniu do kosztów
wyrobu. Materiały bezpośrednie zużywa się w całości w momencie rozpoczęcia
produkcji. Koszty ujęte zostały w tabeli 4.8.3.2.
Tabela 4.8.3.2. Tabela kalkulacyjna kosztów do ćwiczenia 2.
y
ródło: opracowanie własne
2. Uzupełnij brakujące treści w tabeli.
3. Wylicz brakujące kwoty stosując odpowiednie formuły.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych z separatorem dziesiętnym dla
komórek zawierających kwoty.
5. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (wprowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
6. Zmień nazwę fiszki arkusza na <ćw_2>.
7. Przygotuj arkusz do wydruku.
8. Zapisz.
9. Wydrukuj arkusz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) postępować analogicznie jak w ćwiczeniu 1. wykonując polecenia od 1. do 9.,
2) dla komórek zawierających  ilość jednostek umownych stosuj format liczbowy  bez
miejsc dziesiętnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel.
Ćwiczenie 3
1. Wykonaj w nowym arkuszu <ćw_3> w skoroszycie kalkulację
kosztów na podstawie tabeli 4.8.3.3 i danych poniżej:
- liczba: wyrób A  300 sztuk, wyrób B  400 sztuk,
- współczynniki: A  2, B  3,
- koszty łączne  7 200,00.
Tabela 4.8.3.3. Tabela kalkulacyjna do ćwiczenia 3.
y
ródło: opracowanie własne
2. Wprowadz
do tabeli formuły obliczające poszczególne pozycje (stosuj, jeśli to konieczne,
adresowanie bezwzględne).
3. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych tylko dla komórek
zawierających kwoty.
4. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (prowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
5. Zaproponuj wykorzystanie przygotowanego arkusza do innych danych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać obliczeń w arkuszu za pomocą formuł:
- wstawić w komórce D2 formułę =B2*C2,
- wstawić w komórce D4 formułę =Suma(D2:D3),
- wstawić w komórce E2 formułę =G5/D4,
- wstawić w komórce F2 formułę = E2/C2,
- wstawić w komórce G2 formułę =F2*B2,
2) skopiować do pozostałych komórek odpowiednie formuły,
3) wykorzystać przygotowany arkusz do innych danych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel.
Ćwiczenie 4
1. Wykonaj w nowym arkuszu <ćw_4> w skoroszycie na podstawie
tabeli 4.8.3.4 i danych poniżej:
w przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu:
- wyrób A  260 sztuk i 80 sztuk wykonanych w 50%,
- wyrób B  70 sztuk i 120 sztuk wykonanych w 25%,
- współczynniki: A  3; B  2,
- koszty ponoszone są sukcesywnie i wynoszą  2 200,00.
Tabela 4.8.3.4 Kalkulacja kosztów do ćwiczenia 4.
y
ródło: opracowanie własne
2. Wprowadz
do tabeli formuły obliczające.
3. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych tylko dla komórek
zawierających kwoty.
4. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (prowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
5. Przygotuj arkusz do wydruku.
6. Zapisz.
7. Wydrukuj arkusz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać obliczeń w arkuszu za pomocą formuł  dla wyrobu A:
- wyliczyć razem ilość wyrobów A za pomocą formuły = B3+C3*50%,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
- wyliczyć ilość jednostek umownych dla wyrobu A za pomocą formuły =D3*E3,
- wyliczyć ilość jednostek umownych razem za pomocą formuły =SUMA(F3+F4),
- wyliczyć koszt jednostkowy dla wyrobu A za pomocą formuły =K6/F5,
- wyliczyć koszt jednostki rzeczywistej dla wyrobu gotowego A za pomocą formuły
=E3*G3,
- wyliczyć koszt jednostki rzeczywistej dla wyrobu A w toku za pomocą formuły = H3*
50% - gdzie 50% - procent wykonania wyrobu,
- wyliczyć koszt całkowity dla wyrobu gotowego A za pomocą formuły= B3*H3,
- wyliczyć koszt całkowity dla wyrobu A w toku za pomocą formuły= I3*C3.
2) postępować analogicznie dla wyrobu B i jeśli jest to możliwe kopiować formuły,
3) wydrukować gotowy arkusz..
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel i drukarką.
Ćwiczenie 5
1. Wykonaj w nowym arkuszu <ćw_5> w skoroszycie kalkulację
kosztów na podstawie tabeli 4.8.3.5 i danych poniżej:
w przedsiębiorstwie X wyprodukowano w ciągu okresu:
- zlecenie I  Wyrób A  260 sztuk i 80 sztuk wykonanych w 50%,
- zlecenie II  Wyrób B  70 sztuk i 120 sztuk wykonanych w 25%,
- wszystkie koszty ponoszone są sukcesywnie,
- koszty wydziałowe rozliczane są na poszczególne zlecenia w stosunku do płac
bezpośrednich.
Tabela 4.8.3.5. Kalkulacja kosztów do ćwiczenia 5.
y
ródło: opracowanie własne
2. Wprowadz
do tabeli formuły obliczające poszczególne pozycje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
3. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych z separatorem dziesiętnym dla
komórek zawierających kwoty.
4. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (wprowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
5. Przygotuj arkusz do wydruku.
6. Zapisz.
7. Wydrukuj arkusz.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wstawić w komórce C3 formułę =SUMA(D3:E3),
2) skopiować formułę z C3 do C4,
3) wstawić w komórce C5 formułę = SUMA(C3:C4),
4) skopiować formułę z C5 do D5 i E5,
5) wstawić w komórce D6 formułę =C6/(E4/D4+1),
6) wstawić w komórce E6 formułę = C6-D6,
7) wstawić w komórce D7 formułę =SUMA(D5:D6) i skopiuj do komórki E7,
8) wstawić w komórce C7 formułę =SUMA(D7:E7),
9) wstawić w komórce E8 formułę = E7/(C14+C16*C18),
10) wstawić w komórce D8 formułę = D7/(C13+C15*C17),
11) wstawić w komórce E8 formułę =E7/(C14+C16*C18),
12) wstawić w komórce D9 formułę =D8*C17,
13) wstawić w komórce E9 formułę =E8*C18,
14) wstawić w komórce D10 formułę =D8*C13,
15) wstawić w komórce E10 formułę =E8*C14,
16) wstawić w komórce D11 formułę =D9*C15,
17) wstawić w komórce E11 formułę =E9*C16.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel i drukarką.
Ćwiczenie 6
1. Wykonaj w skoroszycie w programie Excel kalkulację ceny zbytu na
podstawie tabel 4.8.3.6.
Tabela 4.8.3.6. Tabela kalkulacji ceny zbytu do ćwiczenia 6.
y
ródło: opracowanie własne
2. Wprowadz
do tabeli formuły obliczające kwoty na sztukę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
3. Zastosuj format liczbowy do dwóch miejsc dziesiętnych dla komórek zawierających
kwoty.
4. Wprowadz
nagłówek (nadaj tabeli tytuł) i stopkę (prowadz
bieżącą datę i dane osoby
wykonującej zestawienie).
5. Przygotuj arkusz do wydruku.
6. Zapisz arkusz pod nazwą .
7. Wydrukuj arkusz.
8. Zaproponuj nowe dane do obliczeń w arkuszu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać obliczeń wg zamieszczonych przepisów obliczeń:
2) wstawić w komórce B9 formułę =SUMA(B4;B5),
3) wstawić w komórce B10 formułę =SUMA(B9;B6),
4) wstawić w komórce B11 formułę =B10*B3,
5) wstawić w komórce B12 formułę =SUMA(B10:B11),
6) wstawić w komórce B13 formułę =B12*B2,
7) wstawić w komórce B 14 formułę =SUMA(B12:B13),
8) zaproponować nowe dane do obliczeń; weryfikować gotowe wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem Excel i drukarką.
Ćwiczenia 7
Utwórz nową firmę o następujących danych: HURTOWNIA ODZIEŻY SPORT; NIP 
125-321-12-48; adres  ul. Cezaka 25, 95-100 Zgierz; bank  61 1020 4400 43214 5678 9999
2222;
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uruchomić program handlowy,
2) wybrać opcję ,
3) określić w oknie zakładania nowej firmy położenie folderu z danymi firmy oraz
wprowadzić wymagane dane,
4) potwierdzić rozpoczęcie procesu tworzenia nowej firmy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym.
Ćwiczenie 8
Ustaw następujące parametry pracy w programie:
Tabela 4.8.3.7. Parametry firmy
PARAMETR USTAWIENIE
ZASADY OBLICZEC

Zgodnie z ustawą VAT  na zasadach
Data wejścia do rejestru dla dokumentów
ogólnych
Sposób naliczenia podatku VAT Iloczyn stawki VAT oraz całkowitej wartości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
sprzedaży w danej stawce
Sposób naliczania podatku VAT przy Korekta liczona jako różnica między
korektach dokumentem poprawnym, a oryginalnym
PARAMETRY DOKUMENTÓW I ZASADY ICH NUMERACJI
Zarządzanie numeracją wystawianych
Półautomat
dokumentów
Miejsce wystawienia dokumentów np. Zgierz
INNE
Początek roku obrachunkowego np. 2004
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybierać w oknie głównym programu ,
2) odszukiwać kolejno parametry do modyfikacji i dokonywać ich ustawień.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym.
Ćwiczenie 9
Wprowadz
do kartoteki następujące towary (brakujące parametry towarów
umieszczonych w tabeli zaproponuj sam):
Tabela 4.8.3.8. Parametry towarów
ODZIEŻ SPORTOWA DAMSKA
Cena jednostkowa Stawka
Nazwa PKWiU J.m.
bez podatku VAT
Bluza damska biała szt. 120,00 22%
Bluza damska czarna szt. 100,00 22%
Komplet sportowy damski szt. 200,00 22%
ODZIEŻ SPORTOWA CHA
OPI
CA
Spodnie sportowe do 128 cm 18.21.12-410 szt. 25,00 7%
Spodnie sportowe do 120 cm 18.22.11-101 szt. 22,50,00 7%
ODZIEŻ SPORTOWA M
SKA
Kurtka męska czarna szt. 130,00 22%
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać w oknie głównym programu ,
2) wprowadzać kolejno dane towarów,
3) zapisać.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Ćwiczenie 10
Wprowadz
do kartoteki dane kontrahentów:
1. MAT-SPORT; ul. Złota 3, 95-100 Zgierz; NIP 732-569-45-52; bank  61 1020 4400 9876
5432 1111 1111,
2. MODEST; Zakątna.2, 95-100 Zgierz; NIP 732-365-25-45; bank 61 1020 4400 9876 5432
1212 3456.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać opcję z menu głównego programu,
2) wybrać opcję (Dodaj),
3) wypełniać w oknie kolejno pozycje: nazwa, adres, NIP, nr rachunku,
4) zapisać i zamknąć okno,
5) postępować identycznie dla każdego nowego kontrahenta.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym.
Ćwiczenie 11
Zmień w odpowiednich kartotekach:
1. cenę jednostkową bez podatku sukni damskiej białej z 120,00 zł na 125,00 zł,
2. NIP kontrahenta MAT-SPORT z 732-569-45-52 na 732-569-45-55.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać kartotekę ,
2) wybrać towar,
3) edytować dane towaru w celu ich modyfikacji,
4) wybrać ,
5) dokonać modyfikacji danych,
6) zapisać wprowadzone zmiany.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym.
Ćwiczenie 12
Wystaw i wydrukuj fakturę VAT kontrahentowi MAT-SPORT na podstawie danych:
Tabela 4.8.3.9. Parametry towarów do ćwiczenia 12.
Bluza damska biała  100 szt.
Towary
Spodnie sportowe do 120 cm  50 szt.
Data wystawienia i sprzedaży bieżąca
Forma płatności Gotówka  termin 7 dni
y
ródło: opracowanie własne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać kartotekę ,
2) postępować zgodnie z objaśnieniami w części  Materiał nauczania  wystawianie
dokumentu,
3) wydrukować dokument.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym,
- drukarka.
Ćwiczenie 13
Wystaw i wydrukuj fakturę VAT korygującą do faktury VAT z ćwiczenia 12. na
podstawie danych:
Tabela 4.8.3.10. Dane do faktury korygującej
Korekta ilości towaru Bluza damska biała  120 szt.
Data wystawienia i sprzedaży bieżąca
Forma płatności Przelew  7 dni
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) postępować zgodnie ze wskazówkami zamieszczonymi w części  Materiał nauczania ,
2) wydrukować wystawiony dokument.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym,
- drukarka.
Ćwiczenie 14
1. Sporządz
dwa dokumenty WZ kontrahentowi MAT-SPORT na podstawie danych:
Tabela 4.8.3.11. Dane do dokumentów WZ
Dokument WZ
Spodnie sportowe do 128cm  150 szt.
Towary
Spodnie sportowe do 120 cm  200 szt.
Data wystawienia i sprzedaży bieżąca
Forma płatności Gotówka  zapłacono
Dokument WZ
Spodnie sportowe do 120 cm  100 szt.
Towary
Bluza damska czarna  50 szt.
Data wystawienia i sprzedaży bieżąca
Forma płatności Gotówka  zapłacono
y
ródło: opracowanie własne
2. Sporządz
i wydrukuj fakturę VAT kontrahentowi MAT-SPORT na podstawie
dokumentów WZ.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać kartotekę ,
2) wybrać typ dokumentu ,
3) postępować dalej identycznie jak dla dokumentu faktury VAT,
4) wydrukować dokument.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym,
- drukarka
Ćwiczenie 15
Wystaw i wydrukuj fakturę VAT kontrahentowi MODEST na podstawie danych:
Tabela 4.8.3.12. Dane do faktury z ćwiczenia 15.
Komplet sportowy damski  100 szt.
Towary Bluza damska czarna  50 szt.
Kurtka męska  150 szt.
Data wystawienia i sprzedaży bieżąca
Forma płatności Przelew  14 dni
y
ródło: opracowanie własne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) postępować zgodnie ze wskazówkami zamieszczonymi w części  Materiał nauczania ,
2) wydrukować dokument.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym,
- drukarka.
Ćwiczenie 16
1. Przejrzyj i wydrukuj zestawienia dotyczące należności kontrahentów w wybranym okresie
sprzedaży w firmie SPORT.
2. Przejrzyj i wydrukuj zestawienia dotyczące sprzedaży za dany okres w firmie SPORT.
3. Wykonaj raport kasowy za okres (od pierwszej do ostatniej operacji w firmie SPORT).
4. Sporządz
zestawienie rejestru sprzedaży VAT oraz zestawienie rejestrów magazynowych
dla dokumentów wewnętrznych i zewnętrznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać w oknie opcję ,
2) określić parametry zestawienia np. za jaki okres, wg jakiego terminu płatności czy daty
wystawienia,
3) wydrukować zestawienie,
4) wybrać w oknie opcję okres...>,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
5) podać daty od ___ - do ___,
6) potwierdzić wykonanie operacji i wydrukować raport,
7) wybrać w oknie dokumentów sprzedaży>,
8) określić parametry zestawienia i wydrukować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z zainstalowanym programem handlowym,
- drukarka.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz?
Tak Nie
sporządzić tabelę dla kalkulacji podziałowej w programie
1)
Excel?
obliczyć kwoty kosztów i koszty jednostkowe dla kalkulacji
2)
podziałowej w programie Excel?
sporządzić tabelę kalkulacji cen sprzedaży w programie
3)
Excel?
4) obliczyć ceny sprzedaży w programie Excel?
5) utworzyć nową firmę w programie handlowym?
ustawić parametry dotyczące zasad obliczeń, dokumentów i
6)
zasad ich numeracji w programie?
7) skontrolować typ rejestru sprzedaży w programie?
wprowadzić dane do kartotek: towarów i kontrahentów
8)
w programie?
sporządzić i wystawić dokument faktury sprzedaży VAT
9)
w programie?
sporządzić i wystawić dokument faktury korygującej
10)
sprzedaży w programie?
11) sterować rozliczaniem dokumentów w programie?
12) sporządzić zestawienie dla rejestrów sprzedaży?
sporządzić zestawienie należności kontrahentów
13)

w programie?
14)
wydrukować wystawiony dokument w programie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Test nr 1 - prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań. Pytania oznaczone literą P  należą do poziomu podstawowego,
a literą PP  do poziomu ponadpodstawowego. Do każdego pytania dołączone są
4 możliwości odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.
5. Za każdą prawidłową odpowiedz
otrzymasz 1 punkt. Za odpowiedz
błędną lub brak
odpowiedzi 0 punktów.
6. Jeśli pytanie sprawi Ci trudność, przejdz
do kolejnego, do tego powrócisz po
zakończeniu odpowiedzi na pozostałe.
7. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi wstawiając X w odpowiedniej
rubryce. Jeśli się pomyliłeś, zaznacz błędną odpowiedz
kółkiem i następnie dokonaj
poprawnego oznaczenia.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
9. Po zakończeniu testu sprawdz
jeszcze raz poprawność oznaczeń w karcie odpowiedzi.
10. Oddaj kartę odpowiedzi nauczycielowi.
POWODZENIA
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
Zestaw zadań testowych
1. Wybierz z podanych definicji tę, która definiuje koszt:
a) kosztem jest wyrażony wartościowo rozchód środków pieniężnych na wyznaczony przez
jednostkę cel,
b) kosztem jest wyrażone wartościowo celowe zużycie środków pracy, przedmiotów pracy
i wynagrodzenie za pracę poniesione w określonej jednostce czasu,
c) kosztem jest rozchód środków pieniężnych poniesiony w określonej jednostce czasu,
d) kosztem jest wyrażony wartościowo rozchód środków pracy i przedmiotów pracy
w określonej jednostce czasu.
2. Wskaż jakie zmiany może spowodować równocześnie operacja wynikowa:
a) maleje składnik aktywów i maleje składnik kosztów i strat,
b) maleje składnik aktywów a rośnie składnik kosztów i strat,
c) maleje składnik pasywów i maleje składnik przychodów,
d) rośnie składnik aktywów i rośnie składnik kosztów i strat.
3. Wybierz, która z poniższych operacji spowodowała zwiększenie należności od odbiorców
i zwiększenie przychodów ze sprzedaży:
a) spłata należności przez odbiorcę za sprzedane mu wcześniej towary,
b) faktura wysłana do odbiorcy za sprzedane towary,
c) faktura otrzymana od dostawcy za zakupione towary,
d) zwrot sprzedanych towarów, od odbiorcy.
4. Wskaż sytuację, w której wystąpi zysk ze sprzedaży wyrobów:
a) koszt własny sprzedanych wyrobów jest niższy od przychodu uzyskanego za sprzedane
wyroby,
b) przychód uzyskany za sprzedane wyroby jest niższy od kosztu własnego sprzedanych
wyrobów,
c) koszt własny sprzedanych wyrobów jest wyższy od przychodu ze sprzedaży wyrobów,
d) koszt własny sprzedanych wyrobów jest nie niższy niż przychód ze sprzedaży.
5. Konta wynikowe dzielą się na:
a) kosztów i przychodów,
b) wpływów i rozchodów,
c) syntetyczne i analityczne,
d) zysków i strat.
6. Wskaż prawidłową odpowiedz
dotyczącą zasady księgowania na kontach wynikowych:
a) zwiększenie kosztów po stronie debetowej a zmniejszenie przychodów po stronie
kredytowej,
b) zmniejszenie kosztów po stronie debetowej a zwiększenie przychodów po stronie
kredytowej,
c) zmniejszenie kosztów po stronie kredytowej a zmniejszenie przychodów po stronie
debetowej,
d) zwiększenie przychodów po stronie debetowej a zmniejszenie kosztów po stronie
kredytowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
7. Wybierz z podanych odpowiedzi potwierdzającą ewidencję rozchodu sprzedanych
wyrobów według cen ewidencyjnych:
a) Dt - Należności od odbiorców, Ct - Wyroby gotowe,
b) Dt - Wyroby gotowe, Ct - Sprzedaż wyrobów,
c) Dt - Sprzedaż wyrobów, Ct - Wyroby gotowe,
d) Dt - Koszt własny sprzedaży wyrobów, Ct - Wyroby gotowe.
8. Podaj, który z wymienionych kosztów stanowi pozostały koszt operacyjny:
a) odsetki od otrzymanych pożyczek,
b) zapłacone kary,
c) odsetki od udzielonych pożyczek,
d) otrzymane kary.
9. Podaj czym jest dyskonto otrzymane przy nabyciu weksli:
a) kosztem finansowym,
b) pozostałym przychodem operacyjny,
c) zyskiem nadzwyczajnym,
d) przychodem finansowym.
10. Wskaż prawidłowe księgowanie przekazanej darowizny środków trwałych:
a) Wn - Pozostałe koszty operacyjne, Ma - Środki trwałe,
b) Wn - Koszty finansowe, Ma - Środki trwałe,
c) Wn - Środki trwałe, Ma - Przychody finansowe,
d) Wn - Środki trwałe, Ma - Pozostałe przychody operacyjne.
11. Wskaż prawidłowe dokończenie rozpoczętego zdania. Wynik ze sprzedaży jest to różnica
miedzy:
a) przychodem ze sprzedaży a pozostałymi kosztami operacyjnymi,
b) pozostałymi przychodami operacyjnymi a pozostałymi kosztami operacyjnymi,
c) przychodem ze sprzedaży a kosztami finansowymi,
d) kosztem własnym sprzedaży a przychodem ze sprzedaży.
12. Na rzeczywisty koszt wytworzenia składają się:
a) materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, koszty zarządu,
b) materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, koszty sprzedaży,
c) materiały bezpośrednie, place bezpośrednie, koszty wydziałowe,
d) materiały bezpośrednie, koszty wydziałowe, koszty zarządu.
13.W zależności od czasu i celu sporządzania rozróżnia się kalkulację:
a) podziałową i procesową,
b) podziałową prostą i doliczeniową,
c) podziałową prostą i ze współczynnikami,
d) wstępną i wynikową.
14.Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami może być stosowana:
a) przy produkcji wyrobów z tych samych surowców, w podobnym procesie
technologicznym, przy użyciu podobnych maszyn,
b) przy produkcji wyrobów z tych samych materiałów, przy zastosowaniu różnych
procesów technologicznych,
c) przy masowej produkcji jednorodnego produktu,
d) przy produkcji jednostkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
15. Przeprowadzając kalkulację doliczeniową, koszty wydziałowe można rozliczać
wykorzystując jako klucz podziałowy:
a) materiały bezpośrednie,
b) rzeczywisty koszt wytworzenia,
c) całkowity koszt wytworzenia,
d) cenę zbytu.
16. Cena zbytu stanowi sumę:
a) kosztów własnych i zysku,
b) całkowitego kosztu wytworzenia i zysku,
c) rzeczywistego kosztu wytworzenia i kosztów zarządu,
d) rzeczywistego kosztu wytworzenia i kosztów sprzedaży.
17. Marża hurtowa jest różnicą między:
a) ceną detaliczną a ceną hurtową,
b) ceną detaliczną a ceną zbytu,
c) ceną hurtową a ceną zbytu,
d) marżą detaliczną a kosztami handlowymi.
18. Cena detaliczna jest sumą:
a) ceny zbytu i marży hurtowej,
b) ceny zbytu i marży detalicznej,
c) ceny zbytu i marży handlowej,
d) marży hurtowej i marży detalicznej.
19. Opłacony z góry za cały kwartał czynsz będzie:
a) rozliczeniem międzyokresowym czynnym,
b) przychodem,
c) przychodem przyszłych okresów
d) rozliczeniem międzyokresowym biernym.
20. Jeżeli saldo początkowe Materiałów wynosiło 10 000,00 a DT  Odchylenia od cen
ewidencyjnych materiałów 500,00 i wydano do zużycia materiałów według cen
ewidencyjnych za 2 000,00, to wartość zużytych materiałów w cenie zakupu będzie
wynosić:
a) 2 000,00,
b) 2 500,00,
c) 1 900,00,
d) 2 100,00.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ................................................................................................
Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
Test nr 2 - z umiejętności kalkulowania kosztów produktów
i usług z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- arkusz kalkulacyjny z zestawem zadań,
- stanowisko komputerowe z programem Excel.
Instrukcja dla ucznia
Czas trwania testu 90 minut
Otrzymałeś test składający się z 20 zadań w postaci arkusza kalkulacyjnego. Będziesz
wprowadzał formuły do komórek oznaczonych kolorem żółtym.
Jesteś w stanie rozwiązać wszystkie zadania!
Rozwiązanie zadania będzie uznawane za prawidłowe, jeśli zastosujesz poprawnie formułę
wyliczającą pozycję w komórce oraz określisz poprawnie format komórki. Otrzymasz
wówczas 2 pkt.
Jeśli nie zastosujesz formuły wyliczającej, a dokonasz wyliczeń ręcznie i wprowadzisz
właściwą liczbę do arkusza, otrzymasz 1 pkt.
Za odpowiedz
błędną lub jej brak nie otrzymasz punktów.
Realizuj dokładnie polecenia w zadaniach. Pracę kończysz zapisem skoroszytu w miejscu na
dysku wskazanym przez nauczyciela.
Pamiętaj o:
1. wprowadzeniu Twojego identyfikatora w nazwie skoroszytu,
2. możliwości kopiowania formuł,
3. ustawieniu formatu komórek (dwie pozycje dziesiętne z separatorem dziesiętnym dla
komórek zawierających kwoty).
Pracuj spokojnie!
Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy, sprawdz
poprawność wykonanych
zadań.
Życzę powodzenia!!!
Zestaw zadań testowych
Arkusz kalkulacyjny z zestawem zadań przedstawia tabela 5.1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
Tabela 5.1. Arkusz testowy
y
ródło: opracowanie własne
Zadanie 1
Oblicz ilość jednostek umownych wyrobu A i wyrobu B.
Zadanie 2
Oblicz koszt jednostkowy wyrobów A i B dla materiałów bezpośrednich.
Zadanie 3
Oblicz koszt jednostkowy wyrobów A i B dla płac pośrednich.
Zadanie 4
Oblicz koszty bezpośrednie dla wyrobu A i B.
Zadanie 5
Oblicz koszt jednostkowy kosztów bezpośrednich dla wyrobu A i B.
Zadanie 6
Oblicz techniczny koszt wytworzenia dla wyrobu A i B.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
Zadanie 7
Oblicz koszt jednostkowy technicznego kosztu wytworzenia dla wyrobu A i B.
Zadanie 8
Oblicz koszty zarządu dla wyrobu A i B.
Zadanie 9
Oblicz koszt jednostkowy kosztów zarządu dla wyrobu A i B.
Zadanie 10
Oblicz całkowity koszt wytworzenia dla wyrobu A i B.
Zadanie 11
Oblicz koszt jednostkowy całkowitego kosztu wytworzenia dla wyrobu A i B.
Zadanie 12
Oblicz koszty sprzedaży dla wyrobu A i B.
Zadanie 13
Oblicz jednostkowy koszt sprzedaży dla wyrobu A i B.
Zadanie 14
Oblicz koszt własny sprzedaży dla wyrobu A i B (oblicz najpierw, jakim procentem ceny
zbytu jest koszt własny sprzedaży).
Zadanie 15
Oblicz koszt jednostkowy kosztu własnego sprzedaży dla wyrobu A i B.
Zadanie 16
Oblicz kwotę zysku na jednostkę dla wyrobu A i B.
Zadanie 17
Oblicz kwotę całkowitą zysku dla wyrobu A i B.
Zadanie 18
Oblicz cenę zbytu netto dla wyrobu A i B.
Zadanie 19
Oblicz kwotę VAT dla wyrobu A i B.
Zadanie 20
Oblicz cenę zbytu brutto dla wyrobu A i B.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77
6. LITERATURA
1. Gierusz B.; Podręcznik samodzielnej nauki księgowania; ODDK; Gdańsk 2004
2. Frymark I.; Rachunkowość handlowa; WSiP; Warszawa 2002
3. Kuczyńska  Cesarz A.; Rachunkowość cz.I; DIFIN; Warszawa 2005
4. Kuczyńska  Cesarz A; Rachunkowość cz.II; DIFIN; Warszawa 2005
5. Kuczyńska  Cesarz A; Rachunkowość - Zbiór zadań z rozwiązaniami; DIFIN; Warszawa
2005
6. Maciejewska J.; Rachunkowość finansowa; WSiP; Warszawa 2002
7. Matuszeszewicz J., Matuszewicz P.; Rachunkowość od podstaw; Finanse - Serwis,
Warszawa 2001
8. Szwajor J.; Vademecum księgowego; Hermes; Kielce 2001
9. Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994r - tekst ujednolicony w Dz. U. nr 76, poz.
794 z 2002 r. z póz
niejszymi zmianami
10. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U. nr
106, poz. 482 z 1993 r. z póz
niejszymi zmianami
11. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz. U. nr 54, poz. 535
z 2004 r. z póz
niejszymi zmianami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
78
Załączniki
1. Plan kont
Zespół 0 Aktywa trwałe
010 Środki trwałe
020 Wartości niematerialne i prawne
030 Inwestycje długoterminowe
071 Umorzenie środków trwałych
073 Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych
080 Środki trwałe w budowie
090 Odpisy aktualizujące wartości długoterminowych aktywów finansowych
Konta pozabilansowe
091 Środki trwałe w likwidacji
092 Środki trwałe dzierżawione
093 Grunty użytkowane wieczyście
094 Środki trwałe oddane w leasing
Zespół 1 Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz krótkoterminowe aktywa
finansowe
100 Kasa
131 Rachunek bieżący
132 Inne rachunki bankowe
133 Rachunki środków funduszy specjalnych
135 Inne aktywa pieniężne
138 Kredyty bankowe
139 Przeterminowane kredyty bankowe
140 Krótkoterminowe aktywa finansowe
Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia
200 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami
205 Zobowiązania wekslowe
220 Rozrachunki z budżetami
221 Rozrachunki z ZUS
223 Pozostałe rozrachunki publicznoprawne
225 Rozrachunki z tytułu podatku VAT
231 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
234 Pozostałe rozrachunki z pracownikami
240 Pozostałe rozrachunki
241 Rozliczenie niedoborów i szkód
242 Rozliczenie nadwyżek
243 Należności dochodzone na drodze sądowej
280 Rozliczenie różnic kursowych
290 Odpisy aktualizujące rozrachunki
Zespół 3 Materiały i towary
300 Rozliczenie zakupu
310 Materiały
330 Towary
341 Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów
342 Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów
Zespół 4 Koszty według rodzaju i ich rozliczenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
79
400 Amortyzacja
401 Zużycie materiałów i energii
402 Usługi obce
403 Podatki i opłaty
404 Wynagrodzenia
405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
409 Pozostałe koszty rodzajowe
490 Rozliczenie kosztów
Zespół 5 Koszty według typów działalności i ich rozliczenie
501 Koszty działalności podstawowej
503 Koszty handlowe
520 Koszty wydziałowe
522 Koszty zakupu
527 Koszty sprzedaży
530 Koszty działalności pomocniczej
550 Koszty zarządu
580 Rozliczenie kosztów działalności
Zespół 6 Produkty i rozliczenia międzyokresowe
601 Wyroby gotowe
608 Półfabrykaty
620 Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych
640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów
650 Pozostałe rozliczenia międzyokresowe
Zespół 7 Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem
701 Przychody ze sprzedaży wyrobów
702 Przychody ze sprzedaży usług
711 Koszt własny sprzedaży wyrobów
712 Koszt własny sprzedaży usług
730 Przychody ze sprzedaży towarów
731 Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu
740 Przychody ze sprzedaży materiałów
741 Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu
750 Przychody finansowe
751 Koszty finansowe
760 Pozostałe przychody operacyjne
761 Pozostałe koszty operacyjne
770 Zyski nadzwyczajne
771 Straty nadzwyczajne
Zespół 8 Kapitały, fundusze, rezerwy i wynik finansowy
801 Fundusz założycielski
802 Kapitał zakładowy
803 Fundusz udziałowy
804 Kapitał właścicieli
805 Fundusz przedsiębiorstwa
806 Fundusz zasobowy
807 Kapitał zapasowy
808 Kapitał rezerwowy
809 Kapitał z aktualizacji wyceny
820 Rozliczenie wyniku finansowego
830 Rezerwy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
80
840 Rozliczenia miedzyokresowe przychodów
850 Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
860 Wynik finansowy
870 Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia z wyniku
finansowego
2. Spis dokumentów
Lp. Symbol Nazwa dokumentu
dokumentu
1. KP Kasa przyjmie
2. KW Kasa wypłaci
3. RK Raport kasowy
4. WB Wyciąg bankowy
5. Pz Przyjęcie materiałów
6. Rw Pobranie materiałów
7. Zw Zwrot materiałów
8. Mm Przesunięcie materiałów
9. Pw Przyjęcie wyrobów
10. OT Przyjęcie środka trwałego
11. LT Likwidacja środka trwałego
12. PT Przekazanie środka trwałego
13. MT Zmiana miejsca użytkowania środka trwałego
14. LP Lista płac
15. PK Polecenie księgowania
16. FVAT Faktura VAT
3. Rozwiązania do ćwiczeń
4.1.3
Ćwiczenie 1
Lp. Koszty według rodzajów - Numer kosztu
w zespole  4
1. amortyzacja 4
2. zużycie materiałów 1, 2, 3
3. zużycie energii 5, 6, 7, 9
4. usługi obce 12, 13, 14, 15, 17, 18, 20
5. podatki i opłaty
6. wynagrodzenia 9, 10, 11
7. ubezpieczenia społeczne
8. pozostałe koszty 8, 16
Ćwiczenie 2
Lp. Koszty według typów działalności - Numer kosztu
w zespole  5
1. Koszty działalności podstawowej 1, 2, 3, 9
2. koszty zarządu 6, 7, 8, 11, 13, 14, 17, 18, 20
3. koszty sprzedaży 12
4. koszty zakupu 15, 16
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
81
5. koszty wydziałowe 4, 5, 10, 19
4.2.3
Ćwiczenie 1- Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 402 200
2. 402 100
3. 234 100
4. 409 234
5. 402 200
6. 404 231
7. 231 100
8. 405 221
9. 221 131
10. 231 220
Ćwiczenie 3- Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 401 310
501,520,550 490
2. 401,225 200
550 490
3. 310 100
4. 404 231
501,520,550 490
5. 402,225 200
501,520,550 490
6. 402 131
550 490
7. 402,225 200
550 490
8. 402,225 100
550 490
9. 131 200
Ćwiczenie 4- Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 401 310
501,520,550 490
2. 401,225 200
550 490
3. 310 100
4. 404 231
501,520,550 490
5. 402,225 200
501,520,550 490
6. 402 131
550 490
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
82
7. 402,225 200
550 490
8. 402,225 100
550 490
9. 131 200
4.3.3
Ćwiczenie 1 - Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 100 130
2. 601 501
3. 401 310
501 490
4. 400 071
520 490
5. 402 200
522 490
6. 402 131
550 490
7. 220 131
8. 404 231
501,520 490
9. 401,225 200
520,550 490
Ćwiczenie 3  Dekretacja rozdzielnika
DT CT
Konto Suma Konto Suma
401 33 250,00 310 35 000,00
341 - 1 750,00
501 19 800,00 490 33 250,00
520 9 900,00 640 1 400,00
550 4 950,00
4.4.3
Ćwiczenie 2  Sumy kontrolne
Jednostkowe koszty wytworzenia:
- wyrobu gotowego  45,00
- produktu w toku  30,00
Ćwiczenie 3  Sumy kontrolne
Jednostkowe koszty wytworzenia:
- wyrobów gotowych  A - 6,00; B  4,00
- produktów w toku  A  3,00; B  1,00
Ćwiczenie 4  Sumy kontrolne
- koszty wydziałowe  stanowią 50% płac; na zlecenie I  200,00; na zlecenie II  100,00
Jednostkowe koszty wytworzenia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
83
- wyrobów gotowych  A - 6,00; B  4,00
- produktów w toku  A  3,00; B  1,00
Ćwiczenie 5  Sumy kontrolne
Rzeczywiste  całkowite koszty wytworzenia wyrobów gotowych:
- materiały bezpośrednie  A  2 000,00,00; B  1 140,00
- płace bezpośrednie  A  1 000,00; B  570,00
- koszty wydziałowe  A  500,00; B  285,00
- razem  A  3 000,00; B  1 995,00
Rzeczywiste  całkowite koszty wytworzenia produktu w toku - B:
- materiały bezpośrednie  120,00
- płace bezpośrednie  30,00
- koszty wydziałowe  15,00
- razem  165,00
4.5.3
Ćwiczenie 1  Sumy kontrolne
Cena zbytu brutto  11,71
Ćwiczenie 2  Sumy kontrolne
Kwota na jednostkę:
- rzeczywisty koszt wytworzenia  A- 6,00; B  4,00
- koszty zarządu  A  3,00; B  2,00
- koszty sprzedaży  A  2,25; B  1,50
- zysk  A  3,75; B  2,50
- cena zbytu brutto  A  18,30; B  12,20
Ćwiczenie 3  Sumy kontrolne
- marża hurtowa  1,00
- cena hurtowa netto  6,00
- cena hurtowa brutto  7,32
Ćwiczenie 4 Sumy kontrolne
L.p. Wyszczególnienie Kwota całkowita Kwota na jednostkę
A B A B
1. Rzeczywisty koszt wytworzenia 5 130,00 7 200,00 27,00 36,00
2. Koszty zarządu 2 565,00 3 600,00 13,50 18,00
3. Całkowity koszt wytworzenia 7 695,00 10 800,00 40,50 54,00
4. Koszty sprzedaży 3 847,50 5 400,00 20,25 27,00
5. Koszt własny sprzedaży 11 542,50 16 200,00 60,75 81,00
6. Zysk 2 308,50 3 240,00 12,15 16,20
7. Cena zbytu netto X X 72,90 97,20
8. Marża handlowa X X 14,58 19,44
9. Cena sprzedaży netto X X 87,48 116,64
10. VAT X X 19,25 25,66
11. Cena sprzedaży brutto X X 106,73 142,30
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
84
4.6.3
Ćwiczenie 1 - Dekretacja
Nr DT CT
operacji
Konto Suma Konto Suma
1. 711 8 000,00 601 8 000,00
2. 200 14 640,00 701 12 000,00
225 2 640,00
3. 711 12 000,00 601 12 000,00
4. 131 14 640,00 200 14 640,00
5. 200 21960,00 701 18 000,00
225 3 960,00
6. 711 1 000,00 620 1 000,00
7. 131 21 960,00 200 21 960,00
Ćwiczenie 2 - Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 402,225 310
527 490
2. 402,225 200
527 490
3. 402 200
527 490
4. 402,225 200
527 490
5. 403 220
527 490
6. 200 131
7. 220 131
Ćwiczenie 3- Dekretacja
Nr DT CT
operacji
Konto Suma Konto Suma
1. 711 6 000,00 601 6 000,00
2. 200 10 980,00 701 9 000,00
225 1 985,00
3. 711 16 000,00 601 16 000,00
4. 200 29 280,00 701 24 000,00
225 5 280,00
5. 131 10 980,00 200 10 980,00
6. 200 - 7 320,00 701 - 6 000,00
225 -1 320,00
7. 601 4 000,00 711 4 000,00
8. 131 25 280,00 200 25 280,00
9. 711 12 000,00 601 12 000,00
10. 200 23 424,00 701 19 200,00
225 4 224,00
11. 200 - 1 464,00 701 - 1 200,00
225 - 264,00
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
85
12. 711 750,00 620 750,00
13. 131 21 960,00 200 21 960,00
14. 402,527 2 000,00 490 2 000,00
225 440,00 200 2 440,00
15. 402,527 4 000,00 200,490 4 000,00
16. 741 6 000,00 527 6 000,00
4.7.3
Ćwiczenie 3- Dekretacja
Nr operacji DT CT
1. 010 760
2. a) 402,550 100,490
b) 751 100
3. a) 100 750
b) 751 140
4. a, b) 200 760,225
c, d) 761,071 010
5. a) 131 131
b) 402,550 131,490
c) 751 131
d) 131 750
e) 131 750
f) 131 750
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
86