[e-mail]
[e-mail]
[e-mail]
Prawo, normy prawne, przepis prawny
Pojęcie prawa
Pojęcie prawa ma wiele znaczeń, najczęściej rozumiemy go jako zbiór norm postępowania na terenie danego
kraju, ustalony przez władze państwowe z uwzględnieniem norm zwyczajowych. Według Celsusa (jurysty
rzymskiego)  Prawo jest tym, co dobre i słuszne . Pojęcie prawa mo\
na rozumieć na dwóch płaszczyznach:
podmiotowej i przedmiotowej.
Pojęcie prawa w znaczeniu podmiotowym - to zbiór uprawnień jednostki, słu\
ący zabezpieczeniu jej
interesów.
Pojęcie prawa w znaczeniu przedmiotowym - to zbiór norm prawnych norm postępowania, których
naruszenie grozi sankcjami.
Normy prawne
Normy prawne (łac. norma - reguła, przepis), wzór postępowania w danej sytuacji np. rodzice powinni
zameldować dziecko po urodzeniu. W razie nie przestrzegania tej normy rodzicom grozi grzywna. Normy
prawne zawierają nakaz, zakaz lub dozwolenie.
Normy składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
Hipoteza - określa, do kogo jest kierowana (kto jest adresatem) oraz okoliczności, w których ma
zastosowanie.
Dyspozycja - przez nakaz, zakaz lub dozwolenie określa zachowanie adresata.
Sankcja - zawiera konsekwencje prawne, w razie niedostosowania się do normy.
Według innej teorii normy prawne składają się z dwóch ró\
nych norm tj:
Sankcjonalnej - zawierającej hipotezę i dyspozycję.
Sankcjonującej - zawierającej hipotezę i dyspozycje będącą w rzeczywistości sankcją.
Normy prawne mogą mieć ró\
ne rodzaje:
Autonomiczne - gdzie adresat i normodawca stanowią ten sam podmiot.
Heteronomiczne - gdzie adresat i normodawca to dwa ró\
ne podmioty.
Indywidualne - regulujące zachowanie imiennie konkretnego podmiotu w sytuacji jednorazowej,
Generalne - dotyczące wszystkich zainteresowanych.
Nakazujące - dyspozycja zawiera nakaz (np. nakaz skrętu w lewo).
Zakazujące -mdyspozycja zawiera zakaz (np. nie kradnij).
Uprawniające - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania.
Bezwzględnie obowiązujące - nale\
y się zastosować bez mo\
liwości jakiegokolwiek wyboru,
Względnie obowiązujące - stosowane wówczas, gdy podmioty prawa innych reguł ni\
wyra\
a dyspozycja.
[e-mail]
Obowiązujące na obszarze całego państwa.
Obowiązujące w określonym terenie.
Przepis prawny
Przepis prawny to podstawowy zapis ustawy lub rozporządzenia. Mo\
e występować w formie artykułu, punktu,
podpunktu, ustępu, czy paragrafu. Z przepisów prawnych mo\
na odczytać normy prawa, choć nie są to
jednoznaczne formy. Przykład przepisu prawnego nakazującego: art. 266  Przed przesłuchaniem świadka
uprzedza się go o prawie do odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za zło\
enie fałszywych zeznań .
2
[e-mail]
Prawo naturalne a prawo stanowione
Prawo naturalne
Prawo naturalne (lex naturalis) - to zbiór norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę państwową bez
względu na to, czy są one przez tą władzę ustanawiane i uznawane, czy nie.
Ka\
da zbiorowość ludzka we wczesnych etapach swojego rozwoju wykształciła zbiór norm postępowania, co
potwierdza jedna z sentencji łacińskich  Ubi societas, ibi ius (gdzie społeczeństwo tam prawo). Ludzie od
momentu tworzenia pierwszych zorganizowanych zbiorowości organizowali te\
prawo. Było ono niezbędne we
współistnieniu i relacjach społecznych. Początkowo było to prawo zwyczajowe, niepisane.
Pierwszy skodyfikowany zbiór praw wydał władca Macedonii Hammurabi (XVIII XVII w. p.n.e.), przez
historyków nazywany Kodeksem Hammurabiego. Kodeks zawierał szereg praw obowiązujących obywateli i
niewolników.
Za z
ródło norm postępowania uwa\
a się naturę Boga (Kościół Katolicki), naturę społeczną lub niezmienną
naturę ludzką (oświecenie). O boskim pochodzeniu prawa pisali w swoich dziełach św. Augustyn i św. Tomasz z
Akwinu. Zwolennicy pochodzenia prawa z natury społecznej to m in. Jan Jakub Rousseau i Immanuel Kant.
Współcześnie uznaję się prawo naturalne za wzór dla prawa stanowionego. Normy prawa naturalnego odwołują
się do natury człowieka, któremu Bóg dał wolną wolę i rozum, aby nimi rozporządzać dla dobra ogólnego.
Naczelną ideą prawa naturalnego jest idea dobra i nakaz - Nale\
y czynić dobro.
Prawo naturalne oparte jest na naturze ludzkiej, nie mo\
na więc jego zniszczyć lub zabrać człowiekowi. Prawo
naturalne jest nadrzędne przy tworzeniu prawa państwowego, nawiązuje do godności człowieka, powszechnego
dobra i sprawiedliwości społecznej, a nie dą\
enia władzy do zaspokojenia własnych doraz
nych interesów.
Prawo naturalne jest bardziej stabilne i trwałe od prawa stanowionego, gdy\
odnosi się do woli Bo\
ej, która
podyktowała człowiekowi uniwersalne i niezmienne zasady postępowania w zbiorowości.
Podstawowe przykłady prawa naturalnego to: prawo do własności, do \
ycia, do owoców swojej pracy, do
zabawy, do religii itp.
Prawo stanowione
Prawo stanowione (ius civile) - to zbiór norm, które zostały ustanowione przez organy państwowe,
ustawodawcze, uwzględniając normy ogólne przyjęte w danym społeczeństwie. Państwo gwarantuje
przestrzeganie tego typu prawa za pomocą przymusu. Prawo stanowione niektórzy określają jako prawo
pozytywne, gdy\
jest wolne od ocen moralnych i tylko jego nale\
y przestrzegać.
3
[e-mail]
Relacje pomiędzy prawem naturalnym, a stanowionym (pozytywnym)
Prawo naturalne
Prawo jest ściśle określona wartością.
Prawo wyra\
a dą\
enie do idei dobra, piękna, sprawiedliwości.
Normy moralne są dane człowiekowi od Boga, wynikają z natury ludzkiej i zasad współ\
ycia zbiorowości.
Posiadają moc wią\
ącą.
Zasady moralne powinny być podstawa przepisów prawnych.
Prawo pozytywne
Prawo jest ściśle określone leksykalnie.
Większość nie widzi potrzeby oceny prawa z punktu moralnego.
Norma moralna nie traci na wa\
ności nawet gdy jest uznana za niesprawiedliwą i niemoralną. Norma traci
swoją wagę i znaczenie dopiero gdy uchyli ją organ legislacyjny zgodnie z procedurami.
W państwie istnieją zasady spisane w przepisach prawnych.
Niezale\
nie od rozbie\
ności pomiędzy zwolennikami prawa naturalnego, a stanowionego (pozytywnego) istnieją
teorie, które uznają za właściwe następujące rozumowanie:
Wśród norm postępowania są takie, które określają jedynie normy moralne.
Niektóre zachowania określają tylko normy prawne np. procedury podejmowania pewnych czynności.
Istnieją zachowania regulowane zarówno przez normy moralne jak i prawne np. zabójstwo.
Ka\
de zachowanie jednostki jest regulowane przez prawo, które zawiera w sobie zasady moralne.
Formuła Radbrucha nakazuje nieprzestrzeganie prawa pozytywnego jeśli narusza ono podstawowe normy
moralne. Jako przykład mo\
na podać orzecznictwo podczas procesu norymberskiego, kiedy państwo
nazistowskie nakazywało łamać wiele norm moralnych, a wśród nich podstawowe - prawo do \
ycia.
4
[e-mail]
Funkcje prawa
Prawo pełni w państwie ró\
norodne funkcję zarówno wobec obywatela jak i wobec całej zbiorowości. Prawo
reguluje \
ycie polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne w państwie, występuje równie\
jako czynnik
kontrolujący powy\
sze dziedziny.
Funkcja regulacji \
ycia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić obywatelom
poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepo\
ądane zachowania. Utrwala istnienie ładu
społecznego, gospodarczego, politycznego.
Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np.
wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo
pełni tak\
e funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, \
e osoba, której to dotyczy nie jest
skłonna pogwałcić istniejące normy prawne.
Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i wa\
ne ze
społecznego punktu widzenia.
Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany ró\
nych dziedzin \
ycia np. prawo oświatowe
regulujące przepisy związane z Nową Maturą.
Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i cię\
ary, wynikające z funkcjonowania państwa np.
przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.
Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać
odstraszająco na sprawców, a tak\
e realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane
przestępstwo.
Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji
państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie.
Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający
zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości.
Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje
o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.
Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.
Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością
jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza
granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną
podstawą działania.
5