ANALIZA PORÓWNAWCZA
Kompozycja
Kompozycja jest to sposób ułożenia na płaszczyz
nie obrazu elementów formalnych
tworzących dane dzieło tak, by organizowały one pewną całość.
" kształt pola obrazowego / format obrazu (kompozycja zewnętrzna)
" podziały kompozycyjne wprowadzające rozgraniczenia w obrębie kompozycji i
porządkujące ją
Schemat kompozycyjny - stały układ elementów kompozycyjnych charakterystyczny dla
danego kierunku, epoki itp. W zależności od charakteru schematu możemy wyróżnić takie
układy kompozycyjne, jak
" kompozycję otwartą lub zamkniętą
" zwartą lub luz
ną
" dynamiczną lub statyczną
" diagonalną = skośna = przekątna (kompozycja oparta na przewadze skosów, z
ograniczeniem znaczenia kompozycyjnego pionów i poziomów; akcentowana np.
kolorem, światłocieniem, jednym z elementów przedstawionych: typowa m.in. dla
malarstwa barokowego)
" horyzontalną: rozbudowanie kompozycji wszerz, wydobycie kierunków poziomych,
którym podporządkowane są osie i kierunki pionowe (często z zastosowaniem
izokefalizmu - układu przedstawionych postaci z umieszczeniem głów w jednej linii,
np. bizantyjskie mozaiki)
" wertykalną: rozbudowanie kompozycji w kierunku pionowym; przeciwieństwo
horyzontalizmu
" figura piramidalna (kompozycja oparta na trójkącie /piramidzie, w który/-ą zamknięta
jest kompozycyjnie główna grupa figur; częsta w malarstwie włoskim dojrzałego
renesansu)
Przy analizie /opisie kompozycji można również dostrzec i uwzględnić takie jej cechy/
składniki, jak:
" plany
- czy jest jednoplanowa, czy wieloplanowa,
- czy plany są wyodrębnione,
- czy zastosowano perspektywę linearną, powietrzną
- czy jest to np. kompozycja strefowa (pasowa), lub układ kulisowy itp.
" centrum lub dominanta kompozycyjna czy posiada wyraz
ne centrum i co je stanowi
- czy centrum kompozycyjne jest zarazem środkiem geometrycznym, czy jest tożsame z
centrum treściowym (jak np. w  Ostatniej Wieczerzy" Leonarda)
- kompozycja podkreśla/wydobywa/uwypukla treść/tematykę czy kompozycja posiada
dominantę i co ją stanowi
" horyzont - wyraz
nie zaznaczony, nieokreślony, obniżony, podwyższony ruch:
dośrodkowy, odśrodkowy, wielokierunkowy, napięcia kierunkowe sugerujące ruch
Światłocień
Światłocień jest to rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w
rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości. Rysunek
światłocieniowy to taki rysunek, w którym uwzględniono jedynie różnice tonalne, wynikające
z oświetlenia przedmiotu, a nie wzięto pod uwagę różnic walorowych.
" z
ródło światła (widoczne na obrazie lub niewidoczne, padające spoza obrazu)
" naturalne lub sztuczne (także określone lub nieokreślone)
" rozproszone (np. równomiernie rozłożone) czy punktowe, kierowane na pewne partie,
np. wydobywające motyw dominujący
" najjaśniejszy i najciemniejszy punkt, jeśli takie istnieją
" wyraziste lub mało znaczące (powoduje ostre kontrasty lub nie)
" modelujące formy głęboko (ostro) lub pobieżnie, lekko podkreślając formę
" kierunek padania światła podkreślony formą (np. duktem pędzla, fakturą) lub też
niezależny
" pojęcia: nokturn (pejzaż malowany porą wieczorną lub o zmierzchu), luminizm. ew.
maniera tenebrosa (zainteresowanie światłocieniem było szczególnie
charakterystyczne dla epoki hellenizmu i epoki baroku, stąd przy obrazach
barokowych korzystamy z podobnych pojęć).
" Refleksy światła (bliki)
Kolorystyka
Kolor czasami zamiennie nazywany barwą to jest jedną z podstawowych jakości zmysłowych
odbieranych przez siatkówkę oka. Kolory dzieli się na trzy podstawowe grupy: 1.
chromatyczne (zasadnicze; pochodne), 2. achromatyczne (obojętne). 3. ziemie.
W opisie kolorystycznym podajemy:
" szeroka lub wąska gama barwna (szeroka obejmuje barwy chłodne i ciepłe, wąska -
tylko jedne lub tylko drugie). Jeśli gama jest szeroka, ale w obrazie występuje
przewaga zdecydowana barw chłodnych lub ciepłych należy to podać.
" barwy dz
więczne lub stonowane, (delikatne, wysublimowane)
" barwy czyste (tylko podstawowe i pochodne) lub złamane (barwami dopełniającymi)
" określenie dominanty kolorystycznej (jakie barwny zdecydowanie dominują?) - nazwy
barw (przy nazwach dobrze jest się posłużyć językiem plastyka lub różnicować przez
porównanie z naturą (np. zieleń wiosenna, zieleń chromowa, zieleń groszkowa,
czerwień malinowa, siena, umbra).
" kontrasty (walorowe, temperaturowe, dopełnieniowe) lub ich brak
" czy plany barwne są zróżnicowane wg tradycyjnych reguł perspektywy malarskiej?
(bliżej ciepłe tony, dalej chłodniejsze, na trzecim planie najchłodniejsze)
" pojęcia: kolor lokalny (w świetle i cieniu jest ta sama barwa, która ulega tylko
ściemnieniu lub rozjaśnieniu), autonomia kolorystyczna światła i cienia (cienie i
światła mają własny kolor), dywizjonizm (zasada estetyczna polegająca na
wprowadzaniu do obrazu barw w czystej postaci (nie mieszanych na palecie), które
dopiero w oku widza zlewają się w pożądany ton, koloryzm (prymat gry barwnej nad
innymi czynnikami budowy obrazu).
Środki ekspresji i wyraz dzieła (czyli które środki formalne charakteryzują to dzieło)
Punkt ten rozumieć można dwojako. Z jednej strony należy napisać, czym obraz przemawia
do widza, czyli, jakie są podstawowe środki wyrazu artystycznego. Np. obrazy Rubensa
przemawiają znakomitą kolorystyką, dynamizmem ujęcia, a Van Gogha ostrymi
zestawieniami kolorystycznymi, wyrazistym duktem pędzla i bogatą fakturą. Każde dzieło ma
właściwe artyście (a często też stylowi i epoce, w której powstało) środki ekspresji. W
punkcie tym trzeba właśnie dowieść jakie cechy identyfikują to dzieło, ale bez podania nazwy
stylu. Wykorzystać można podane poniżej pojęcia, ale uwaga - tylko te. które charakteryzują
to dzieło). Może zaistnieć sytuacja, w której wykorzystuje się do identyfikacji pojęcia
wcześniej wykorzystane. Np. w przypadku dzieł Caravaggia w rubryce ..światłocień"' pojawia
się informacja, że występują ostre kontrasty światłocieniowe, a w rubryce ..środki
ekspresji...", że ostre kontrasty światłocieniowe są najważniejszym środkiem wyrazu w
dziełach artysty.
" plama barwna,
" linia (kontur).
" światło,
" faktura (także dukt pędzla),
" studyjny rysunek wypełniony kolorem,
" iluzja rzeczywistości lub jej brak.
" określona barwa,
" prymat koloru nad innymi środkami budowy obrazu.
" sposób podkreślenia formy,
" idealizm lub realizm przedstawienia)
Z drugiej strony ekspresja dzieła jest to pewien dramatyzm przedstawienia, oddany za
pomocą: gestów, mimiki twarzy, dynamicznego układu itp.