Logistyka strukturalnym
elementem bezpieczeństwa
państwa
W XXI wieku logistyka zyskała na znaczeniu. Dotychczasowy obszar kwatermistrzowski, techniczny, trans-
portowy ustąpił jej miejsca. Logistyce zaczęto nadawać strukturę i formę. Wzrasta udział branży logisty-
cznej w produkcie światowym brutto (PŚB), w tym także w wojsku.
Gospodarka państwa jest ściśle skorelowana z jego bezpieczeństwem. Tworzenie i funkcjonowanie
ekonomicznych podstaw obronności i bezpieczeństwa wymaga postrzegania ich w relacjach narodowych
oraz sojuszniczych. Jednakże w obu wypadkach jest ważny narodowy potencjał gospodarczy i obronny.
In the 21st century, logistics became important and took place of quartermaster, technical and
gen. bryg. w st. spocz. dr
transport support. The logistics share in the GWP and in the military is increasing.
WA
ODZIMIERZ ZIELIC
SKI
The state s economy is closely correlated with its security. The establishment of economic defense
absolwent Wyższej Szkoły
and security basis needs to be perceived from the point of view of a state and alliances. In both
Oficerskiej Wojsk
cases, however, a domestic economic and defense potential is essential.
Zmechanizowanych
we Wrocławiu. Przeszedł
wszystkie stanowiska służbo-
dy przygotowywałem i segregowa- także przebudować organizację wojsk, aby
we od dowódcy plutonu
do dywizji. W latach 1987 łem materiały pod kątem przydat- stała się ona kompatybilna ze strukturami
 1990 był dowódcą pułku
Gności do opracowania tematu, spoj- NATO oraz Unii Europejskiej. Pociągnęło
zmechanizowanego, w latach
rzałem także do Leksykonu wiedzy wojsko- to za sobą likwidację pionu kwatermistrzow-
1994 1996 dowódcą
wej, opublikowanego przez Wydawnictwo sko-technicznego, rozpoczęto organizację
Samodzielnej Brygady
MON w 1979 roku. Oczywiście, w tamtych struktur logistycznych.
Pancernej, następnie,
w latach 1997 2002 czasach nikt nie mógł przewidzieć, że trzy- Przed zasadniczą przebudową piony kwa-
dowódcą dywizji. Służbę
dzieści lat póz
niej pojęcia definiujące oraz termistrzowski i techniczny, transportowy,
wojskową pełnił w jedenastu
organizacja i działanie służb zabezpieczają- infrastruktury oraz medyczny dysponowały
garnizonach; ukończył ją na
cych wojsko całkowicie się zmienią. Wówczas w skali wojska ogromnym potencjałem,
stanowisku szefa wojewódz-
w naszej armii funkcjonowały służby kwa- który stanowił w 1989 roku na szczeblu ope-
kiego sztabu wojskowego.
termistrzowskie i techniczne. W czasie po- racyjnym 28 procent ówczesnego stanu sił
koju na ich czele stali kwatermistrz i szef zbrojnych. Na pion stacjonarny składało się
służb technicznych  od szczebla samodziel- 1090 jednostek, w których było 145 tysięcy
nego batalionu  pułku w randze zastępców stanowisk. Do końca lat dziewięćdziesiątych
dowódcy. Na czas  W kierowanie tyłami rozformowano 980 z nich, zlikwidowano
przejmował kwatermistrz, on też dowodził 115 tysięcy etatów. Udział logistyki w sta-
na tyłowym stanowisku dowodzenia (TSD) nie sił zbrojnych zmniejszył się do 12 pro-
(KSD ). Według Leksykonu& , logistyka nie cent, a liczbę instytucji zajmujących się tą
ma właściwego odpowiednika w polskiej ter- problematyką w Ministerstwie Obrony
minologii wojskowej; ze względu na istotę Narodowej zredukowano o około 60 procent,
i treść najbliższe temu terminowi są: ekono- mimo podziału wcześniejszych struktur za-
mika wojskowa i gospodarka wojskowa. rządzania na część cywilną i wojskową1.
Logistyce zaczęto nadawać taką strukturę
Logistyka w armii i państwie
i formę, aby mogła sprostać zadaniom wy-
Po zmianach ustrojowych w państwie nikającym z jej definicji. Pojęcie logistyka
w 1989 roku zaczęła się transformacja wraz ze zmianami w armii, ale przede
gospodarki, która trwa do dzisiaj. Należało wszystkim w związku ze stopniową i postę-
1
J. Bielecki: Nowy model dla logistyki.  Polska Zbrojna 1999 nr 15, s. 16 17.
Kwartalnik Bellona 1/2010
23
Bezpieczeństwo RP
pującą prywatyzacją gospodarki, pojawie- techniczne, medyczne, transportowe i gospo-
niem się coraz większego i prężniejszego darczo-bytowe. Na podstawie tej definicji
sektora prywatnego, zaczęło się stopniowo można wyodrębnić logistykę obronną jako
rozwijać i znajdować należne miejsce część gospodarki obronnej zajmującą się
w gospodarce narodowej, a tym samym przygotowaniem i użyciem środków i usług
w państwie. będących w dyspozycji państwa i przezna-
Ze względu na ewolucyjny i interdyscy- czonych do zaspokojenia jego potrzeb obron-
plinarny charakter koncepcji logistycznego nych, a także logistykę wojskową, związaną
zarządzania w literaturze przedmiotu funk- najściślej z armią.
cjonuje wiele definicji logistyki, które pod- Wydaje się jednak, że logistykę należy
kreślają różne jej aspekty i możliwości. traktować jako całość. Nie da się wyodręb-
Przytoczę kilka z nich, w moim odczuciu nić całkowicie oddzielnych pionów, na przy-
bardzo charakterystycznych. Na przykład kład armii, policji, przemysłu. Jest to jeden
Danuta Kisperska-Moroń w Elementach z tych elementów gospodarki, gdzie wszyst-
logistyki, wydanych w 1992 roku przez kie te uwarunkowania i wiele innych nawza-
katowicką Akademię Ekonomiczną, traktu- jem się przenikają, uzupełniają i oddziałują
je logistykę jako kompleksową wiedzę o pro- na siebie.
cesach logistycznych, czyli procesach Zadania logistyczne można wykonywać
przepływu produktów związanych z każdą zarówno w skali mikroekonomicznej, na
działalnością gospodarczą, oraz o sposobach poziomie nawet jednego przedsiębiorstwa,
skutecznego zarządzania nimi. Natomiast jak makroekonomicznej  w gospodarce
Martin Christopher w Logistyce i zarzą- danego kraju. Na przełomie XX i XXI wie-
dzaniu łańcuchem dostaw (wydawnictwo ku nastąpił gwałtowny rozwój logistyki.
Polskiego Centrum Doradztwa Logistycz- W połączeniu z rewolucją naukowo-tech-
nego z 2000 roku) przedstawia logistykę niczną, zwłaszcza informatyczną, spowodo-
jako strategiczne zarządzanie zaopatrze- wało to, że rozwijane niegdyś śmiałe wizje
niem, przechowywaniem i transportem ma- racjonalizowania przepływu produktów
teriałów, częściami oraz gotowymi produk- i usług pomiędzy państwami i kontynenta-
tami (wraz z odpowiednią dokumentacją) mi stały się możliwe dzięki logistyce.
w ramach organizacji oraz przez jej kanały W dobie powszechnej globalizacji logisty-
marketingowe, zapewniające maksymaliza- ka zaczyna odgrywać coraz istotniejszą
cję obecnych i przyszłych zysków oraz naj- rolę w funkcjonowaniu nie tylko pojedyn-
bardziej efektywną realizację zamówień. czych przedsiębiorstw, ale także w całym
systemie gospodarczym danego kraju, a na-
wet świata. Coraz częściej mówi się o wy-
Logistyce zaczęto nadawać taką strukturę
odrębniającym się i nabierającym znaczenia
i formę, aby mogła sprostać zadaniom
sektorze logistycznym jako o jednym z sek-
torów mających swój udział w generowaniu
wynikającym z jej definicji.
dochodu narodowego. Na podstawie anali-
zy przeprowadzonej przez Wydział Statystyki
Zarówno z przytoczonymi, jak i wieloma ONZ, sektor logistyczny został jednoznacz-
innymi definicjami można by się zgodzić lub nie wyodrębniony jako sektor gospodarczy
też polemizować czy obejmują one wszelkie i jako przedmiot statystyki gospodarczej
aspekty zagadnienia. Każdy przedstawia w USA i Singapurze. Oddziałuje on tak jak
i formułuje definicje według przyświecają- wszystkie inne sektory gospodarcze na
cej mu wizji. Za najpełniejsze zobrazowanie ekonomię, społeczeństwo, przestrzeń i przy-
logistyki z punktu widzenia opisywanego rodę. Te czynniki wpływają także, w ramach
tematu, a więc umiejscowienia jej jako sprzężenia zwrotnego, na logistykę. Według
elementu strukturalnego gospodarczych szacunkowych danych na temat wydatków
podstaw bezpieczeństwa państwa, przyjąłem na logistykę w poszczególnych krajach i na
jej definicję znajdującą się w Słowniku z za- świecie (Estimation of Global and National
kresu bezpieczeństwa narodowego (wydaw- Logistics Expenditures 2002 r.) stwierdzo-
nictwo Akademii Obrony Narodowej). no, że :
Zgodnie z nią, logistyka to zarządzanie łań-  udział branży logistycznej w produk-
cuchem dostaw, przepływu materiałów cie światowym brutto wynosił 13,8 procent
i towarów od jego oryginalnego z
ródła do (w pierwszej dekadzie XXI wieku  5,4 bi-
postaci, w której jest konsumowany przez liona euro),
ostatecznego klienta, przy czym zakres  roczne wydatki na logistykę w Europie
zasilania obejmuje zasilanie: materiałowe, i Ameryce Północnej kształtowały się na
24 Kwartalnik Bellona 1/2010
Bezpieczeństwo RP
poziomie około biliona euro w każdym członkowskich NATO. Wśród ogniw gospo-
z tych regionów, darczo-obronnych istotne miejsce zajmuje
 w Unii Europejskiej logistyka stanowi przemysł obronny. Aby utrzymać jego po-
13 procent PŚB (przy uwzględnieniu tencjał na poziomie niezbędnym z punktu
całokształtu czynności logistycznych). widzenia potrzeb obronnych, konieczna jest
Wszystko to wskazuje na wzrastającą jego restrukturyzacja i unowocześnianie oraz
rolę logistyki i jej stopniowe coraz szybsze rozwijanie współpracy z przemysłem obron-
i głębsze oddziaływanie i współdziałanie nym państw NATO i Unii Europejskiej.
z innymi sektorami gospodarki narodowej. Kategorią związaną z kwestiami gospo-
Wzrasta zainteresowanie makroekonomicz- darczych podstaw obronności i bezpieczeń-
nymi aspektami logistyki i badaniem zależ- stwa są zadania gospodarczo-obronne. Jest
ności na styku działalności produkcyjnej, to całokształt przedsięwzięć realizowanych
handlowej, transportowej. Stają się one za- przez przedsiębiorców na rzecz obronności
czynem do wykreowania nowego rodzaju i bezpieczeństwa państwa na podstawie prze-
polityki gospodarczej państwa, nazwanej pisów ustawy o powszechnym obowiązku
polityką logistyczną. W krajowej literaturze obrony RP oraz aktów wykonawczych do
przedmiotu za twórcę tego pojęcia uznaje ustawy.
się profesora Jarosława Witkowskiego
z Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wśród ogniw gospodarczo-obronnych istotne miejsce zajmuje przemysł obronny.
Wrocławiu. Według niego, w systemie inter-
Aby utrzymać jego potencjał na poziomie niezbędnym z punktu widzenia potrzeb
wencyjnym działań rządu polityka logistycz- obronnych, konieczna jest jego restrukturyzacja i unowocześnianie oraz rozwijanie
na powinna być usytuowana w miejscu współpracy z przemysłem obronnym państw NATO i Unii Europejskiej.
centralnym. Takie umiejscowienie nie zmie-
nia wzajemnych zależności i wzajemnego
przenikania się z pozostałymi politykami. W skali państwa sfery bezpieczeństwa nie
Polityka logistyczna nie może być nigdy da się oddzielić od bezpieczeństwa ekono-
niezależna i oderwana od innego rodzaju po- micznego. Jako społeczeństwo nie zawsze
lityki. Odgrywa jednak ona w jakimś sensie mieliśmy tego świadomość. Powszechnie
rolę wiodącą, przenikającą i wiążącą inne. uważano, że domeną bezpieczeństwa
i obronności zajmuje się głównie armia.
Podstawy bezpieczeństwa
Zmiana świadomości społecznej następuje
ekonomicznego
stopniowo. Obecnie sprawy szeroko pojęte-
Wszelkie elementy ukazane wcześniej są go bezpieczeństwa stały się dziedziną badań
związane z całą gospodarką państwa naukowych i wyszły daleko poza mury uczel-
i w mniejszym lub też większym stopniu ni wojskowych. Poziom myślenia o bezpie-
wpływają na podstawy jego bezpieczeństwa. czeństwie jest oczywiście różny w poszcze-
System gospodarczo-obronny, którego gólnych grupach społecznych, rozmaicie też
formuła jest pochodną polityki gospodarczo- pojmuje się jego istotę. Życie dostarcza wie-
-obronnej państwa, ma zapewnić materialne lu przykładów, które wskazują, że świado-
podstawy wykonania zadań obronnych oraz mość ekonomiczna społeczeństwa i rozumie-
tworzyć warunki do przetrwania ludności nie terminów ekonomicznych, a także bez-
w sytuacjach kryzysu i wojny. Podstawowe pieczeństwa ekonomicznego w pojęciu
powinności ogniw gospodarczych, zarówno minimalnym  od własnej rodziny  po
państwowych, jak i prywatnych, w dziedzi- maksymalne  w sferze rozumienia intere-
nie obronności, to tworzenie i utrzymywa- sów państwa, Europy i świata  powoli, ale
nie rezerw państwowych na potrzeby obron- systematycznie wzrasta.
ne, zapewnianie, że wymagania obronne W kulturze społecznej synonimem poję-
będą uwzględniane w realizacji polityki cia bezpieczeństwo jest dom. Marian
przestrzennego zagospodarowania kraju, Cieślarczyk w artykule Kulturowe uwa-
utrzymywanie infrastruktury obronnej, runkowania budowy bezpieczeństwa eko-
a także prowadzenie prac badawczo-rozwo- nomicznego (Wyższa Szkoła Finansów
jowych na rzecz obrony państwa. i Zarządzania, Siedlce 2008) schematycz-
Jedną ze szczególnie ważnych ich funkcji nie przedstawia bezpieczeństwo jako dom
jest uczestnictwo w wykonywaniu zadań na oraz ukazuje piramidę bezpieczeństwa
rzecz wsparcia sił sojuszniczych, przybywa- z podwalinami, u której podstawy leży tak-
jących, rozwijanych i prowadzących opera- że bezpieczeństwo ekonomiczne państwa.
cje na terytorium Polski, a także realizacji Gdy rozpatrujemy pojęcie gospodarczych
sojuszniczych inwestycji obronnych, za- podstaw bezpieczeństwa państwa (GPB)
równo w Polsce, jak i innych państwach (nazywanych także gospodarczymi podsta-
Kwartalnik Bellona 1/2010
25
Bezpieczeństwo RP
wami obronności) (GPO), należy wskazać, gospodarkę z punktu widzenia jej zdolności
iż gospodarka narodowa każdego państwa do zaspokajania potrzeb obronnych państwa.
wykonuje także zadania obronne. Oznacza Dąży ona do określenia przydatności zaso-
to, że można w niej wyróżnić dziedziny, bów do zaspokojenia potrzeb obronnych
które w różnym stopniu zaspokajają potrze- i bezpieczeństwa
by obronne państwa. Zmieniają się one Jeśli spojrzymy na gospodarcze podstawy
w zależności od poziomu bezpieczeństwa bezpieczeństwa państwa według kryterium
państwa oraz od intensywności zagrożenia definicyjnego, trzeba wskazać, że tworzy
konfliktem i charakteru zagrożeń. Wyodręb- je ta część gospodarki narodowej państwa,
nia się je na podstawie kryteriów ekono- która w ograniczonym lub pełnym zakresie
micznych oraz obronnych. Pierwsze z nich realizuje zadania na rzecz jego obronności
formułuje ekonomia, rozpatrująca gospodar- i bezpieczeństwa. Jest nią ten obszar gospo-
kę przez pryzmat możliwości zaspokojenia darki narodowej, który służy wyłącznie
różnorodnych i konkurujących ze sobą po- zapewnieniu bezpieczeństwa państwa oraz
trzeb społecznych i dająca odpowiedz
na obszar podwójnego zastosowania  to jest
pytania: które z posiadanych zasobów obszar gospodarki, który w warunkach za-
i w jakiej części można przeznaczyć na po- grożenia bezpieczeństwa w krótkim czasie
trzeby obronności (bezpieczeństwa) pań- może dokonać transformacji (rekonwersji)
stwa? Kryteria obronne z kolei formułuje z gospodarki służącej zaspokojeniu potrzeb
ekonomika obrony (czy też szerzej ekono- konsumpcyjnych i rozwojowych na rzecz
mika bezpieczeństwa), rozpatrująca tę samą gospodarki służącej zaspokojeniu potrzeb
obronności i bezpieczeństwa kraju. Obszar
Tabela. Wydzielone obszary gospodarki z punktu
służący wyłącznie zapewnieniu obronności
(a w szerszym ujęciu także bezpieczeństwa)
widzenia ich przydatności do zaspokajania
państwa odpowiada w istocie gospodarce
zróżnicowanych potrzeb
obronnej państwa. Natomiast obszar pod-
wójnego zastosowania to swoista rezerwa
Obszar Ekonomia Ekonomika bezpieczeństwa
gospodarki obronnej, która stosownie do
Obszar niedostępny lub nieprzydatny
Obszar służący zaspokojeniu potrzeb i okoliczności może być przystoso-
A do zaspokajania potrzeb związanych
potrzeb podstawowych
wana do celów związanych z realizacją
z bezpieczeństwem
potrzeb obronnych2. Materialną bazę dla
Obszar zaspokojenia potrzeb
wszystkich tych segmentów stanowi gospo-
konsumpcyjnych wyższego rzędu
B Obszar  podwójnego zastosowania darka narodowa.
i rozwojowych.
Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa
Obszar racjonalnej transformacji
z punktu widzenia kryterium podejścia iden-
Koszt alternatywny
tyfikacyjnego wskazują z kolei na potrzebę
Obszar służący wyłącznie
C bezpieczeństwa w stosunku
wyróżnienia dwóch radykalnie odmiennych
bezpieczeństwu
do innych potrzeb
spojrzeń na nie, to znaczy narodowego
Ekonomiczne podstawy
i sojuszniczo-integracyjnego.
A + B
konsumpcji i rozwoju
Podstawy bezpieczeństwa 
Ekonomiczne podstawy
B + C
ujęcie narodowe
bezpieczeństwa
Identyfikacja gospodarczych podstaw bez-
Wyjaśnienia:
pieczeństwa według podejścia narodowego
Poszczególne obszary tworzą na przykład:
wskazuje, że są one tworzone na podstawie
A  zasoby niezbędne do przetrwania ludności i funkcjonowania państwa (np. utrzymanie dzieci i chorych,
krajowego potencjału gospodarczo-obron-
minimum administracji);
nego, który jest tożsamy z obszarem gospo-
B  zasoby służące w normalnych warunkach celom konsumpcyjnym i rozwojowym, które w warunkach
darki obronnej państwa.
zagrożeń mogą być wykorzystane w przeciwdziałaniach (np. transport i łączność, zakłady produkcyjne po
konwersji). Jest to także obszar racjonalnej transformacji przeznaczenia zasobów; Analiza struktury gospodarki narodowej
C  zasoby przeznaczone wyłącznie do zaspokajania potrzeb związanych z obronnością i bezpieczeństwem
z punktu widzenia jej celowego funkcjono-
państwa (np. przemysł zbrojeniowy, rezerwy i zapasy ponad normy techniczno-produkcyjne, utrzymywanie
wania wskazuje na zróżnicowaną zdolność
alternatywnych z
ródeł zaopatrzenia);
poszczególnych segmentów zasobów gospo-
B + C  gospodarcze podstawy bezpieczeństwa (obronności) państwa;
darczych (potencjału gospodarczego) do
A + B  gospodarcze podstawy konsumpcji i rozwoju.
zaspokajania potrzeb związanych z obron-
y
ródło: Podstawy, mechanizmy i procedury kształtowania bezpieczeństwa ekonomicznego Polski z punk- nością (bezpieczeństwem) państwa. W kon-
tu widzenia narodowej i sojuszniczej strategii obronnej. Cześć I  Metodologia i model badań
sekwencji możliwe się staje wydzielenie jej
bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. Red. Z. Stachowiak. AON, Warszawa 2001, s. 196.
trzech specyficznych obszarów funkcjonal-
2
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Warszawa 2002, s. 39 40.
26 Kwartalnik Bellona 1/2010
Bezpieczeństwo RP
Ekonomia (ekonomika konsumpcji i rozwoju)
EKONOMICZNE PODSTAWY
KONSUMPCJI I ROZWOJU
A B C
EKONOMICZNE PODSTAWY
BEZPIECZEC
STWA
Ekonomika bezpieczeństwa (ekonomika obrony)
y
ródło: Podstawy, mechanizmy i procedury kształtowania bezpieczeństwa ekonomicznego Polski z punktu widzenia narodowej
i sojuszniczej strategii obronnej. Cześć I  Metodologia i model badań bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. Red. Z.
Stachowiak. AON, Warszawa 2001, s. 196.
Rys. 1. Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa państwa
w ujęciu narodowym
nych A, B i C, w których mieści się całość cyjnych  doprowadza do ograniczenia
zasobów gospodarczych (potencjału gospo- materialnej bazy bezpieczeństwa, a w rezul-
darczego) państwa (rys. 1 i tab.). tacie do redukcji poziomu obronności i bez-
Obszar  A gospodarki narodowej został pieczeństwa.
wydzielony, aby uwzględnić konieczne mi- Granice między poszczególnymi obszara-
nimum zasobów, które nie będą mogły być mi mogą ulegać przesunięciom. Sytuacja ta
przeznaczone na potrzeby obronności (bez- może mieć miejsce pomiędzy obszarem  B
pieczeństwa) nawet w warunkach totalnego i  C gospodarki narodowej w zależności
konfliktu zbrojnego. Są one niezbędne do od aktualnych priorytetów. W warunkach
przeżycia społeczeństwa na tak zwanym zmian systemowych i związanych z tym
zapleczu, a także do funkcjonowania orga- procesem potrzeb modernizacyjnych i roz-
nizacji państwa (administracji), która dostar- wojowych, gdy nie ma zagrożeń militarnych
cza środki dla walczącego wojska. o wielkiej skali, należy przesuwać zasoby ze
Jeśli uwzględnimy naturalne zadania go- sfery bezpieczeństwa do obszaru  B .
spodarki, czyli zaspokajanie potrzeb kon- Sztywną granicę dla takich działań musi sta-
sumpcyjnych i rozwojowych, bez potrzeb nowić zachowanie zdolności zasobów
związanych z obronnością i bezpieczeń- i struktur umiejscowionych w obszarze  C
stwem, zasoby gospodarcze umiejscowione do wykonania przewidzianych dla nich
w obszarze  C stanowią  obciążenie zadań. Ważną zaś cechą zasobów umiejsco-
i obrazują skalę obciążenia gospodarki wionych w obszarze  B powinna być ich
świadczeniami na rzecz obronności i bezpie- zdolność do przestawienia zastosowania
czeństwa. Zasoby te są jednocześnie kosz- z celów rozwojowych na potrzeby związane
tem alternatywnym bezpieczeństwa w sto- z bezpieczeństwem. W tym kontekście
sunku do innych potrzeb. Rozpatrywanie należy także widzieć przygotowanie i przy-
gospodarki z punktu widzenia jej zdolności stosowanie infrastruktury techniczno-eko-
do zaspokajania potrzeb związanych z obron- nomicznej kraju do przyjęcia sojuszniczej
nością i bezpieczeństwem wskazuje na pomocy ekonomicznej i militarnej. Rozmiary
granice wykorzystania zasobów gospodar- zasobów umiejscowionych w poszczegól-
czych. Ich przekroczenie, nawet w warun- nych segmentach mogą podlegać zmianom
kach wojny, może doprowadzić państwo do nie tylko wskutek przesuwania granic
załamania, pomimo sukcesów na froncie. pomiędzy nimi, ale także w wyniku proce-
Natomiast w warunkach pokoju nadmierne sów rozwojowych lub dostępu do zasobów
wykorzystanie zasobów na potrzeby zwią- zagranicznych.
zane z obronnością i bezpieczeństwem  Drugie podejście  sojuszniczo-integra-
kosztem potrzeb rozwojowych i konsump- cyjne  jest pochodną członkostwa Polski
Kwartalnik Bellona 1/2010
27
Bezpieczeństwo RP
w NATO i Unii Europejskiej (rys. 2). strategii sojuszniczej nie ujawnia jednokie-
Spojrzenie z punktu widzenia tworzenia runkowych relacji nadrzędności i podrzęd-
i funkcjonowania ekonomicznych podstaw ności, ale dwustronne oddziaływanie na
obronności i bezpieczeństwa wymaga ich siebie mające wyraz dwutorowej i zrówno-
postrzegania i wiązania w relacji: bezpie- ważonej podrzędności. Z jednej strony, inte-
czeństwo narodowe a bezpieczeństwo resy i cele strategii narodowych są pierwot-
sojusznicze, a także strategia narodowa ne w stosunku do strategii sojuszniczej,
a strategia sojusznicza3. z drugiej zaś  ustalenia sojusznicze są nad-
rzędne, jeśli chodzi o sposoby i procedury
Interesy i cele strategii
postępowania. Oznacza to, że jej wyrazem
Strategia sojusznicza nie może wyręczyć jest nadrzędność strategii narodowej wobec
danego kraju od interesowania się zasadni- sojuszniczej, tam gdzie chodzi o żywotne
czymi zagadnieniami dotyczącymi obron- interesy narodu, a zarazem podrzędność
ności (bezpieczeństwa). Oznacza to potrze- strategii narodowej wobec sojuszniczej
bę wypracowania adekwatnej do nowych w sytuacji wykonywania wspólnie zaplano-
realiów strategii narodowej, która wobec wanych zamierzeń. Rozumienie relacji mię-
D/N D/N
A B C
D/N
GPO
D/N D/N
K/P
A B C
K/P D/N
GPB
D/N D/N
K/P
A B C
K/P D/N
K/P
GPK/R
Wyjaśnienia: GPB  gospodarcze podstawy bezpieczeństwa; GPO  gospodarcze podstawy obronności; GPK/R  gospodarcze podstawy konsumpcji
i rozwoju; K/P  kreatywny/przydatny; D/N  destruktywny/nieprzydatny.
y
ródło: Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa państwa wobec wyzwań rozwojowych świata na początku XXI wieku, Część I - Identyfikacja gospodarczych podstaw
bezpieczeństwa państwa oraz wyzwań rozwojowych świata na początku XXI wieku. Red. B. Balcerowicz. Warszawa 2002, s. 49.
Rys. 2. Gospodarcze podstawy obronności i bezpieczeństwa państwa
w ujęciu sojuszniczym
3
Z. Stachowiak: Gospodarcze podstawy bezpieczeństwa jako obiekt badawczy ekonomiki bezpieczeństwa. W: Wybrane problemy ekonomiki bezpieczeństwa. Red. Z. Stachowiak
i J. Płaczek. Warszawa 2002, s. 71 80.
28 Kwartalnik Bellona 1/2010
SOJUSZ OBRONNY
SOJUSZ OBRONNY
STREFA REALNA
STREFA REGULACJI
SOJUSZ GOSPODARCZY
SOJUSZ GOSPODARCZY
Bezpieczeństwo RP
dzy strategią narodową a sojuszniczą zależy ce procesy gospodarcze. Składa się ona
od właściwego postrzegania istoty sojuszu. z układu więzi wchodzących w skład me-
Jeśli będzie on traktowany jako instrument chanizmu regulacji rynkowej i bezpośred-
polityki bezpieczeństwa danego państwa, niej. Przebiegające w niej procesy informa-
a także państw będących jego członkami, to cyjno-decyzyjne polegają na postrzeganiu,
jego celem nie jest ograniczenie suwerennej przetwarzaniu i przekazywaniu różnego
odpowiedzialności za bezpieczeństwo pań- rodzaju informacji, a także na przygotowa-
stwa, lecz zespolenie wysiłków aliantów, niu i podejmowaniu decyzji. Rezultaty tych
a przez to zwiększenie możliwości wykony- procesów mają wywoływać pożądane zda-
wania zadań obronnych każdego z nich. rzenia (zachowania) w sferze realnej.
Skuteczność gospodarczych podstaw Podsystem realny i regulacji ekonomicz-
bezpieczeństwa jest zależna od potencja- nych podstaw obronności podlega ciągłym
łu ekonomicznego każdego z państw oraz przekształceniom pod wpływem przepły-
sojuszu w całości. Taki układ ujawnia wów informacyjno-decyzyjnych, czyli
wiele ról i zadań każdego z uczestników regulatorów ekonomicznych i administra-
sojuszu. Jedną z nich jest także rola pań- cyjnych, zawierających określoną treść
stwa gospodarza, której odgrywanie spo- w postaci opisu, zachęty do działania, po-
częło na Polsce z chwilą przystąpienia do lecenia, nakazu, zakazu, limitu itp. Ich
Organizacji Traktatu Północnoatlanty- efekty są rezultatem działań regulacyjnych
ckiego. Rodzi ona wiele dylematów, któ- uczestników gospodarowania: gospo-
re mają z jednej strony charakter zobowią- darstw domowych (konsumentów), przed-
zań sojuszniczych, z drugiej zaś  pytania siębiorstw (pracowników) i ośrodków wła-
o korzyści z tego tytułu4. dzy państwowej. Działania te nie mają cha-
Sfera regulacyjna i realna
W warunkach pokoju nadmierne wykorzystanie zasobów na potrzeby związane
W ekonomicznych podstawach obronno- z obronnością i bezpieczeństwem  kosztem potrzeb rozwojowych i konsumpcyjnych
ści i bezpieczeństwa, ze względu na proce-  doprowadza do ograniczenia materialnej bazy bezpieczeństwa, a w rezultacie do
redukcji poziomu obronności i bezpieczeństwa.
sy w nich zachodzące, można wyróżnić
sferę realną i regulacyjną. Pierwsza z nich
obejmuje procesy materialne wytwarzania
dóbr i świadczenia usług pożądanych z punk- rakteru jednokierunkowego. Są wynikiem
tu widzenia zapewnienia obronności (bez- interakcji między ośrodkiem regulującym
pieczeństwa) państwa. Tworzy ją materialna a układem regulowanym, który zawsze się
baza produkcyjna gospodarki narodowej stara wpływać na ośrodek regulujący
wraz z zasobami naturalnymi i wytworzony- w celu wymuszenia korzystnych dla siebie
mi dobrami produkcyjnymi i konsumpcyj- oddziaływań regulacyjnych.
nymi oraz ludność i zmiany w jej strukturze. W ujęciu narodowym gospodarcze pod-
Składają się na nią różnego rodzaju procesy stawy bezpieczeństwa są tworzone na
materialne (fizyczne), których rezultatem są podstawie obszaru służącego wyłącznie
dobra materialne i usługi charakteryzujące bezpieczeństwu i obszaru podwójnego za-
się określoną użytecznością. Zalicza się do stosowania (B+C), który tworzą: system
nich działalność produkcyjną, inwestycyjną, gospodarki obronnej (przemysł obronny, in-
transportową, usługową itd. Jest ona zorga- frastruktura gospodarczo-obronna, rezerwy
nizowana stosownie do pełnionych funkcji, gospodarczo-obronne, postęp naukowo-tech-
a jej struktura odzwierciedla procesy realne niczny oraz międzynarodowa współpraca
w niej zachodzące. gospodarcza i gospodarczo-obronna); sys-
Druga ze sfer  regulacyjna  obejmuje tem kierowania gospodarczymi podstawami
procesy informacyjno-decyzyjne o charak- bezpieczeństwa (kierowanie gospodarką
terze regulacyjnego oddziaływania na pod- obronną, dostosowanie potrzeb obronności
mioty gospodarcze w celu wywołania okre- do możliwości gospodarki, mobilizacja
ślonego procesu w gospodarce lub osiągnię- gospodarcza) oraz system logistyki obron-
cia określonego stanu gospodarki. Jej struk- nej (zaspokajanie potrzeb obronnych, świad-
tura organizacyjna jest odpowiednia do peł- czenia na rzecz obronności, zobowiązania
nionych funkcji. Tworzą ją oddziaływania sojusznicze wynikające z odgrywania roli
ludzi w roli producentów, przedstawicieli państwa gospodarza).
władzy, zasady podziału, zmiany konsump- Uszczegółowienie podejścia sojusznicze-
cji, reguły prawne i normy społeczne wiążą- go, uwzględniającego zarówno zobowiąza-
4
H. Szafran: Wsparcie pobytu i działań wojsk sojuszniczych na terytorium Polski (Host Nation Support). Warszawa 2000.
Kwartalnik Bellona 1/2010
29
Bezpieczeństwo RP
nia sojuszu obronnego, jak i gospodarczego, jowej jest umożliwienie rozwoju, zarówno
skłania do wyróżnienia5: społeczeństwa, jak i gospodarki.
 gospodarczych podstaw obronności Ważnym obszarem założeń gospodar-
(GPO), składających się z obszaru służące- czych podstaw bezpieczeństwa jest logisty-
go wyłącznie zapewnieniu obronności i ob- ka obronna, postrzegana na wielu nakłada-
szaru podwójnego zastosowania, które to jących się na siebie płaszczyznach, zarów-
w marginalnym stopniu ujawniają elementy no ze sfery realnej, jak również normatyw-
destrukcyjne i nieprzydatne (D/N) oraz no-regulacyjnej i funkcjonalnej.
obszar niedostępny lub nieprzydatny do Pierwszoplanowymi kwestiami z obsza-
zaspokojenia potrzeb związanych z bezpie- ru logistyki obronnej muszą być te, które
czeństwem, charakteryzujący się elementa- dotyczą zaspokojenia materialnych potrzeb
mi destrukcyjnymi i nieprzydatnymi z punk- obronnych państwa, a w szczególności:
tu widzenia obronności, ale jednocześnie zapewnienia optymalnych warunków do
kreatywnymi i przydatnymi z punktu widze- utrzymania i szkolenia sił zbrojnych
nia rozwoju; w czasie pokoju; przygotowania bazy
 gospodarczych podstaw bezpieczeń- do wykonania przez armię zadań w okre-
stwa (GPB), charakteryzujących się tym, że sie zagrożenia bezpieczeństwa państwa
wszystkie elementy składowe (A+B+C) i w czasie wojny; oraz stworzenia warun-
w dominującej części ujawniają znamiona ków przetrwania ludności w sytuacjach
kreacji i przydatności, a tylko w marginal- ekstremalnych.
nej części zjawiska destrukcji i nieprzy-
Potrzeby i wyzwania
datności;
Ponieważ obecny poziom zaspokojenia
potrzeb materialnych wojska, a także in-
Materialne potrzeby obronne państwa w pierwszej kolejności powinny być
nych ogniw kształtowania obronności
zaspokajane z nagromadzonych narodowych rezerw i zapasów, a dopiero potem
i bezpieczeństwa państwa, znacznie odbie-
z dostaw zewnętrznych, które wynikają z sojuszniczych powiązań gospodarczo-
ga od potrzeb, celowe się staje określenie
-obronnych.
oczekiwań w tej dziedzinie. Trzeba pamię-
tać, iż gospodarcze podstawy obronności
 gospodarczych podstaw konsumpcji muszą się jednocześnie wpisywać w ko-
i rozwoju (GPK/R), obejmujących obszar alicyjny system obronności. Oznacza to,
niedostępny lub nieprzydatny do zaspoko- że materialne potrzeby obronne państwa
jenia potrzeb związanych z bezpieczeń- w pierwszej kolejności powinny być
stwem (A), charakteryzujący się domina- zaspokajane z nagromadzonych narodo-
cją cech kreatywnych i przydatnych, oraz wych rezerw i zapasów, a dopiero potem
podwójnego zastosowania, odznaczający z dostaw zewnętrznych, które wynikają
się takimi samymi cechami, oraz obszar z sojuszniczych powiązań gospodarczo-
służący wyłącznie bezpieczeństwu, mają- -obronnych.
cy cechy destrukcyjne i nieprzydatne Wszystkie podejmowane działania muszą
z punktu widzenia rozwoju i konsumpcji uwzględniać finansowe konsekwencje wy-
oraz kreatywne i przydatne z punktu siłku obronnego państwa, czyli wydatków
widzenia obronności. budżetowych państwa na obronność. Oznacza
Postrzeganie gospodarczych podstaw to jednocześnie wskazanie ich z
ródeł finan-
obronności (bezpieczeństwa) ze względu na sowania. W związku z tym trzeba założyć,
kryterium pełnionych funkcji pozwala na że generalną zasadą polityki bezpieczeństwa
wyróżnienie, zarówno w sferze realnej, jak (w tym obronności) państwa musi się stać
i regulacji, trzech funkcji6: obronnej, kon- obciążenie kosztami związanymi z utrzyma-
sumpcji i rozwoju oraz bezpieczeństwa. niem bezpieczeństwa państwa wszystkich
Istotą funkcji obronnej jest takie ukształto- obywateli naszego kraju. Odnosi się to
wanie ich podstaw, które zapewniłyby peł- zarówno do czasu pokoju, zagrożenia oraz
nienie tej funkcji. Założeniem funkcji kon- wojny. Świadczenia ze strony obywateli
sumpcji jest zapewnienie obywatelom dane- muszą mieć charakter osobisty, rzeczowy
go państwa zaspokojenia potrzeb konsump- i szczególny.
cyjnych na poziomie akceptowanym przez Świadczeniami osobistymi muszą być
społeczeństwo. Z kolei celem funkcji rozwo- objęci, zarówno w czasie pokoju, jak i woj-
5
Z. Stachowiak: Filozofia postrzegania i identyfikowania& , s. 52 53.
6
Ibidem, s. 53 54.
30 Kwartalnik Bellona 1/2010
Bezpieczeństwo RP
ny, wszyscy obywatele w określonym prze- czas i korzystne finansowo, możliwości
dziale wieku (między szesnastym a sześć- środków cywilnych. Sięganie do cywil-
dziesiątym rokiem życia), z wyjątkiem osób nych z
ródeł zasilania ma na celu także
przewidzianych do wykonania innych zadań utrzymywanie nienaruszonych zasobów
lub mających określoną kategorię zdrowia. własnych wojska i obniżenie kosztów po-
Obowiązek świadczeń rzeczowych może być dejmowanych działań. Inną ważną prze-
nałożony na urzędy i instytucje państwowe, słanką jest to, iż konieczność poniesienia
podmioty gospodarcze i inne jednostki nakładów na stworzenie odpowiedniej in-
organizacyjne, a w czasie mobilizacji i woj- frastruktury będzie się także przekładała
ny również na osoby fizyczne. Z kolei świad-
czeniom szczególnym muszą podlegać
Stosunkowo nowym elementem systemu
organy administracji, podmioty gospodarcze
logistyki obronnej w naszym kraju jest
i inne jednostki organizacyjne, które wyko-
nują zadania na rzecz obronności i bezpie-
podsystem wsparcia logistycznego
czeństwa państwa, w tym związane z osią-
sojuszniczych wojsk NATO  wsparcia
ganiem wyższych stanów gotowości bojowej
w siłach zbrojnych oraz ogłoszeniem mobi-
państwa gospodarza (HNS).
lizacji7. Decyzje o nałożeniu obowiązku
konkretnego świadczenia muszą mieć rygor
natychmiastowej wykonalności w określo- na sferę gospodarczą, co może mieć ko-
nym terminie. rzystny wpływ na rozwój wielu regionów
Ponieważ w Polsce, w której ciągle ma- Polski, gdyż na ten cel są przeznaczane
my do czynienia z transformacją systemo- znaczne środki w ramach specjalnego
wą, nie udało się wypracować spójnych funduszu NATO8.
programów dotyczących realizacji wszyst- Gospodarcze podstawy obronności po-
kich rodzajów świadczeń, celowe i ko- winny również uwzględniać wyzwania, ja-
nieczne staje się sprecyzowanie prawnych kie niesie wobec logistyki obronnej tak
ram ich wykonania. zwana nowa gospodarka, która wysuwa
Stosunkowo nowym elementem systemu na plan pierwszy idee przedsiębiorczości
logistyki obronnej w naszym kraju jest i innowacyjności9, a także racjonalno-
podsystem wsparcia logistycznego sojusz- ści i efektywności10. One to bowiem
niczych wojsk NATO  wsparcia państwa zrodziły outsourcing jako nową formę wy-
gospodarza (HNS). Właściwe wydaje się konania zadań w siłach zbrojnych11.
precyzyjniejsze uregulowanie zobowiązań, Powinna ona być wykorzystana także pod
wynikających z porozumień w ramach kątem obniżenia wydatków na obronność
sojuszu lub z dwustronnych bądz
wielo- państwa12.
stronnych umów zawartych między pań- Rola logistyki systematycznie wzrasta,
stwem gospodarzem oraz organizacją zarówno w skali makro- jak i mikroregional-
NATO (dowódcami NATO) i państwem/ nej. W tej jej części, gdzie są wykonywane
państwami wysyłającymi wojska. Regu- zadania na rzecz obronności i bezpieczeń-
lacje te powinny zakładać realizację zobo- stwa państwa, jest ona potężnym filarem
wiązań sojuszniczych głównie siłami woj- strukturalnym zabezpieczającym prawid-
skowymi z wykorzystaniem zasobów łowe funkcjonowanie tego wszystkiego, co
wojskowych, z równoczesnym dążeniem rozumiemy przez gospodarcze podstawy
jednak do maksymalizacji wykorzystania, bezpieczeństwa, zarówno w układzie naro-
g
jeśli jest to celowe, realne, dostępne na dowym, jak i sojuszniczym.
7
Słownik ..., s. 79 80.
8
M. Juszczyk: Wsparcie działań przez państwo gospodarza. Podstawowe problemy teorii. AON, Warszawa 2003.
9
Z. Kurasiński: Wybrane aspekty rozwoju logistyki w XXI wieku. W: Logistyka a przedsiębiorczość i innowacyjność i przedsiębiorczość w warunkach  Nowej gospodarki .
Red. Z. Stachowiak. Siedlce 2007, s. 11 25.
10
M. Wasylko: Logistyka jako system racjonalizacji produktów regionalnych. W: Logistyka & , s. 26 32; M. Kr%0ń: Efektywność a outsourcing w siłach zbrojnych w ramach
regionu. W: Logistyka& , s. 127 133.
11
T. Masiowski: Outsourcing w logistyce polskich sił zbrojnych. W: Logistyka& , s. 109 113; A. Szymonik: Doświadczenia z wykorzystania outsourcingu w siłach zbrojnych
szansą poprawy zarządzania przedsiębiorstwem. W: Logistyka& , s. 114 126; W. Zieliński: Dylematy wdrażania outsourcingu w oddziałach gospodarczych Wojska Polskiego
w latach transformacji systemowej. W: Logistyka& , s. 142 150.
12
Z. Stachowiak: Outsourcing jako koncepcja obniżenia wydatków na obronność kraju. W: Logistyka& , s. 134 141.
Kwartalnik Bellona 1/2010
31