a palestyÅ„ska organizacja Al Fatah ponownie potÄ™­
Piotr Balcerowicz
piła  terroryzm państwowy" w wydaniu izraelskich
Front terroru przeciwko sił okupacyjnych.
Nośność hasła  walki z terroryzmem" dowodzi, że
terroryzmowi
protagoniÅ›ci, posÅ‚ugujÄ…c siÄ™ nim w mediach, opisu­
ją odmienne zjawiska i stosują to pojęcie do różnych
kontekstów, a międzynarodowa koalicja do walki ze
Bl i ższa anal i za dziaÅ‚aÅ„, jakie podej mowano w osta­
 światowym terroryzmem" opiera się na logicznym
tnich miesiÄ…cach pod sztand^RBttÅ‚* wal ki z t errory­
błędzie ekwiwokacji: ruchy i ugrupowania, które
zmem, wskazuj e, z
e obrona podstawowych warto­
z różnych wzglÄ™dów dążą do zmiany sytuacji w da­
Å›ci jest na dal szym pl ani e^i ' kampani a antyterrory­
nym regionie, podciÄ…gniÄ™te zostajÄ… pod ten sam mia­
styczna jest w rzeczywistoÅ›ci pretekstem do uporzÄ…d­
nownik jako organizacje terrorystyczne, destabilizu­
jące pokój. Tym samym usprawiedliwione stają się
kowani a wÅ‚asnego podwórka. Idea wal ki z terrory­
wszelkie akcje zmierzajÄ…ce do zniszczenia tych ugru­
zmem staÅ‚a siÄ™ usprawi edl i wi eni em dqżeÅ„ do reali­
powań.
zacji własnych snów o potędze. Zai stni ała sytuacja
1
I
Sprawa czeczeńska
wskazuj e, że to terroryÅ›ci odnoszq zwyci Ä™stwo. Gorz­
ka to konstatacja.
AmerykaÅ„skie wezwanie do walki ze Å›wiatowym ter­
roryzmem szybko zostaÅ‚o podchwycone przez Ros­
zadko Å›wiat bywa tak zgodny i zjednoczo­ jÄ™, czego wyrazem byÅ‚a wypowiedz
prezydenta Puti-
ny - można byÅ‚o pomyÅ›leć - gdy po na z 19 wrzeÅ›nia 2001 roku w Soczi podczas  robo­
11 wrzeÅ›nia 2001 roku w unisono roz­ czego" urlopu, kiedy wyraziÅ‚ gotowość do szerokiej
R
brzmiewaÅ‚y gÅ‚osy potÄ™pienia ataku terro­ współpracy. PróbujÄ…c uprzedzić obawy obserwato­
rystycznego na Åšwiatowe Centrum Handlu, Å‚Ä…czÄ…c rów, że Rosja w ten sposób chce rozwiÄ…zać proble­
tak odległych od siebie przywódców, jak George W. my kaukaskie, amerykański sekretarz stanu Colin
Bush i WÅ‚adimir Putin, prezydent Paki.stanu gene­ Powell podkreÅ›liÅ‚, że Rosja nie wiąże swojej współ­
raÅ‚ Pervez Musharraf i indyjski premier Atal Beha- pracy w ramach koalicji antyterrorystycznej z kwe­
ri Vajpayee, papież Jan Paweł II i ajatollah Ali Cha- stiami obrony przeciwrakietowej, rozszerzeniem
menei, Jaser Arafat i Ariel Szaron. NATO czy problemem czeczeÅ„skim. Takie zapew­
nienie ze strony sekretarza stanu USA mimochodem
Mohamad Nokkari, naczelnik Urzędu do spraw
wskazaÅ‚o - wbrew intencjom samego Powella - wÅ‚a­
Dekretów (Dar-Al-Fatwa), najważniejszej instytucji
Å›ciwe motywy stojÄ…ce za rosyjskÄ… decyzjÄ…. Potwier­
dla muzułmanów-sunnitów, rozpoczął rozmowę ze
dził to sam Putin 24 września, bezpośrednio wiążąc
mną - w Bejrucie w połowie lutego bieżącego roku
kwestiÄ™ czeczeÅ„skÄ… z rosyjskÄ… zgodÄ… na dziaÅ‚ania an­
- od deklaracji zÅ‚ożonej w imieniu swoim i Wielkie­
tyterrorystyczne w Afganistanie: deklarujÄ…c rosyjskÄ…
go Muftiego, zwierzchnika sunnitów w Libanie:
gotowość do współpracy wywiadowczej, prowadzenia
 Zdecydowanie potępiamy zjawisko terroryzmu
operacji ratowniczych i udostępnienia rosyjskiej
i opowiadamy się za muzułmańsko-chrześcijańskim
przestrzeni powietrznej dla transportów humanitar­
zbliżeniem". W tym samym czasie izraelski minister
nych w ramach akcji antyterrorystycznych, prezydent
spraw zagranicznych Szimon Peres powtórzył do
Putin ogłosił jednocześnie siedemdziesięciodwugo-
dziennikarzy po raz kolejny jak mantrÄ™:  Zawsze pod­
dzinne ultimatum dla partyzantów czeczeńskich,
kreÅ›laÅ‚em, że powinniÅ›my siÄ™ skoncentrować na wal­
przeznaczone na ich ujawnienie siÄ™ i rozbrojenie.
ce z terrorem" (10 lutego, za libańskim  Daily Star"),
Porozumienie rosyjsko-amerykaÅ„skie znalazÅ‚o bez­ przyznaje, że wyroki odbywa siedem tysiÄ™cy osób ska­
poÅ›redni wyraz w milczÄ…cym przyzwoleniu Zacho­ zanych za przekonania religijne, choć opozycja ko­
du na  antyterrorystyczne" operacje rosyjskie na ryguje te dane: w przepeÅ‚nionych aresztach przetrzy­
Kaukazie i w sposobie relacjonowania sytuacji cze­ mywanych jest bez wyroku sÄ…du ponad 100 tysiÄ™cy
czeÅ„skiej w mediach:  bojownicy" czeczeÅ„scy zostali osób, które sÄ… zastraszane i szantażowane, wobec któ­
przemianowani na  terrorystów", tylko sporadycz­ rych stosuje siÄ™ na porzÄ…dku dziennym tortury i fa­
nie  czeczeńskich separatystów". Nagle pojawiły się brykuje dowody. Podobnie w Turkmenistanie od lat
liczne doniesienia, że po stronie Czeczenów walczą obowiązuje zakaz działalności partii i stowarzyszeń
Arabowie i partyzanci powiÄ…zani z al KaidÄ…. O tym, odwoÅ‚ujÄ…cych siÄ™ do zaÅ‚ożeÅ„ islamu, a obecność ob­
że powiÄ…zania miÄ™dzy al KaidÄ… a niektórymi Cze­ cokrajowców jest Å›ciÅ›le kontrolowana. PojÄ™cie wol­
czenami istnieją, miałem okazję przekonać się na nej prasy stało się całkowitą fikcją nawet w kraju
wÅ‚asne oczy w lipcu i sierpniu 2001 roku, zwiedza­ uznawanym jeszcze do niedawna przez obserwato­
jÄ…c po stronie Zjednoczonego Frontu w Afganista­ rów za quasi-oazÄ™ demokracji w Azji Åšrodkowej,
nie obozy jenieckie, w których przebywali talibowie w Kirgistanie. Finansowe wsparcie z zagranicy sta­
i bojownicy al Kaidy, i mając okazję zamienić parę nowi podstawę do zamknięcia tytułu, a nowe akty
zdaÅ„ z dwoma CzeczeÅ„cami, którzy walczyli po stro­ prawne, których celem jest przeksztaÅ‚cenie postra-
nie talibów. Nie jest to wystarczajÄ…cy powód do uo­ dzieckiej ekonomii w gospodarkÄ™ rynkowÄ… i wpro­
gólnieÅ„ o terrorystycznym charakterze walk w Cze­ wadzenie przeksztaÅ‚ceÅ„ wÅ‚asnoÅ›ciowych, wykorzysty­
czenii, gdyż wówczas logika zmuszałaby nas także wane są jako system kontrolowania mediów. W ten
do uznania następującego fałszywego wnioskowania sposób w ciągu ostatnich dwóch lat wyeliminowano
za prawomocne:  Skoro po stronie al Kaidy walczył w Kirgistanie całkowicie zjawisko prasy niezależnej:
Amerykanin J. Walker, a w USA przebywali terrory­ urynkowienie cen papieru rozprowadzanego przez
Å›ci, to USA sÄ… krajem wspierajÄ…cym terroryzm". nadal jeszcze paÅ„stwowe hurtownie (lub kontrolo­
wane przez oligarchów powiązanych z prezydentem
Relacje prasowo-telewizyjne z natury cechuje
Akajewem) oraz kosztów druku we wciąż paÅ„stwo­
skÅ‚onność do uproszczeÅ„. Problem suwerennoÅ›ci na­
wych drukarniach doprowadziło do zamknięcia
rodu czeczeÅ„skiego oraz kwestia notorycznego Å‚a­
wszystkich niezależnych tytułów. Taki los spotkał
mania praw czÅ‚owieka w Czeczenii zostaÅ‚y zdomino­
między innymi spółkę Osz Press wydającą ostatnią
wane przez wÄ…tek terrorystów i islamskich funda­
niezależnÄ… gazetÄ™ w Kirgistanie: ubiegÅ‚ej wiosny ga­
mentalistów, którzy znajdują schronienie w takich
zeta zmuszona byÅ‚a ogÅ‚osić upadÅ‚ość. Cena prasy nie­
miejscach jak Czeczenia.
zależnej w rezultacie trzykrotnie przewyższała cenę
Postawa prezydenta Putina została natychmiast
gazet rzÄ…dowych, a w tym samym czasie hurtownie
podchwycona przez przywódców państw środkowo-
i drukarnie stosowaÅ‚y ogromne upusty (refundowa­
azjatyckich (w tym przez prezydenta Uzbekistanu Is-
ne przez władze) dla prorządowych.
lama Karimowa), którzy potwierdzili swą zgodę na
udostępnienie swoich baz i przestrzeni powietrznej
Prawdą jest, że istnienie organizacji odwołujących
USA w ramach walki z terrorem. Ta gotowość do
siÄ™ do idei islamu w Azji Åšrodkowej w niektórych wy­
współpracy w ramach Å›wiatowej koalicji antyterro­
padkach faktycznie może stwarzać realne zagroże­
rystycznej osÅ‚abia ostrze krytyki pod adresem rzÄ…­
nie dla demokracji i stabilnoÅ›ci tego obszaru w dal­
dów paÅ„stw Å›rodkowoazjatyckich, głównie Uzbeki­
szej perspektywie. RzÄ…dy Tadżykistanu i Uzbekista­
stanu i Turkmenistanu, które nagminnie Å‚amiÄ… pra­
nu uznaÅ‚y za organizacjÄ™ terrorystycznÄ… PartiÄ™ Oczy­
wa czÅ‚owieka, a hasÅ‚a walki z terroryzmem i funda­
szczenia (Hizb ut-Tahrir), która w sposób klasyczny
mentalizmem islamskim stosujÄ… od lat jako narzÄ™­
ilustruje to zjawisko. PowstaÅ‚a w latach 50. w Å›rodo­
dzie walki z opozycjÄ… politycznÄ…. RzÄ…d Uzbekistanu
wisku uchodz
ców palestyńskich w Jordanii jako re-
akcja na utworzenie paÅ„stwa Izrael. Partia ta powo­ kreÅ›lić, że do tej pory partia ta nie podejmowaÅ‚a żad­
Å‚ywaÅ‚a siÄ™ od poczÄ…tku na hasÅ‚a odnowy spoÅ‚eczno- nych dziaÅ‚aÅ„ noszÄ…cych znamiona dziaÅ‚alnoÅ›ci ter­
paÅ„stwowej w duchu islamu. Do Azji Åšrodkowej (Uz­ rorystycznej czy niezgodnej z prawem, poza rozpo­
bekistan) przywędrowała w połowie lat 90., by wszechnianiem ulotek i literatury propagującej swoją
w 1998 roku rozciÄ…gnąć swojÄ… dziaÅ‚alność na Tadży­ dziaÅ‚alność.
kistan, a jesienią 2001 roku - na Kirgistan. Według
Niezwykle istotne, acz nie zawsze Å‚atwe, jest za­
nieoficjalnych danych w samym tylko tadżyckim mie­
tem odróżnienie organizacji potencjalnie groz
nych
ście Chodżencie ma ponad tysiąc aktywistów. Jak
od stowarzyszeÅ„ religijnych podejmujÄ…cych akcje hu­
wiele innych organizacji tego typu podejmuje prze­
manitarne. W większości finansowane są one
de wszystkim działalność społeczną, filantropijną
z trzech rodzajów z
ródeÅ‚ zagranicznych. Iran wspie­
i humanitarnÄ…: finansuje budowÄ™ szkół przymecze- ra organizacje szyickie, podczas gdy na przykÅ‚ad Ara­
towych i druk książek (głównie religijnych), tworzy
bia Saudyjska i Jemen finansują działalność ruchów
kasy zapomogowo-pożyczkowe, organizuje system
sunnickich, w tym wahabitów, którzy koncentrują
opieki zdrowotnej, dystrybucję odzieży i żywności dla
się na tworzeniu tradycyjnych ośrodków nauczania
najuboższych, wspiera domy dziecka oraz rodziny
przy meczetach. Odmienny typ wsparcia prezentu­
zastępcze.
ją organizacje tureckie, które tworzą szkolnictwo na
poziomie Å›rednim i wyższym o charakterze Å›wiec­
Wpisuje siÄ™ w nurt panislamizmu: idei jednego
kim (wzorem sÄ… tu idee Atatiirka) oraz infrastruk­
paÅ„stwa wszystkich muzuÅ‚manów.  Program poli­
turÄ™ (na przykÅ‚ad budowÄ™ dróg). NiezwykÅ‚Ä… popu­
tycznej partii Hizb ut-Tahrir«" wskazuje, że jej głów­
larnoÅ›ciÄ… cieszy siÄ™ w Tadżykistanie (głównie w Pa­
nym celem jest wprowadzenie na caÅ‚ym Å›wiecie kali­
mirze), północnym Afganistanie i południowym Kir-
fatu, i określa szczegółowo zasady religijno-prawne
gistanie zakrojona na szerokÄ… skalÄ™ dziaÅ‚alność Fun­
takiego państwa. Rządy państw - zaliczony został tu
dacji Aga Khana, na której czele stoi Aga Khan, przy­
nawet Iran i Arabia Saudyjska - niestosujÄ…ce siÄ™ do
wódca ismailitów, nieortodoksyjnego odÅ‚amu szyi­
reguł religijnych szarijatu uznane zostały za państwa
tów, odwoÅ‚ujÄ…cych siÄ™ do tradycji Ismaila, najstar­
grzeszne (dar al-kufr). Punkt 2, ż 9.20  Stosunki miÄ™­
szego syna piątego imama. Poprzez liczne córki-sto-
dzynarodowe" precyzuje:  Wszystkie pozostaÅ‚e kra­
warzyszenia (na przykÅ‚ad Aga Khan Humanities Pro­
je świata [to jest nie wchodzące w skład kalifatu
ject) fundacja ta od podstaw buduje drogi, szpitale,
- P.B.j na Wschodzie i Zachodzie uważa się za dar
szkoÅ‚y, a w latach 1999-2000 niwelowaÅ‚a skutki klÄ™­
al-kufr [ świat grzeszny" - P.B.] i potencjalnie dar
ski głodu w Tadżykistanie. Największym obecnie
al-harab [Å›wiat wojny]". Punkt 4 precyzuje:  Do kra­
projektem jest Uniwersytet Azji Åšrodkowej, budowa­
jów, z którymi nie zawieramy umów, należą mocar­
ny w Chorogu, miasteczku na granicy tadżycko-af-
stwa kolonialne i imperialistyczne, takie jak USA,
gaÅ„skiej. DziaÅ‚alność Fundacji Aga Khana nie ogra­
Wielka Brytania i Francja oraz paÅ„stwa, które oku­
nicza się do terenów historycznie związanych z isma-
pujÄ… ziemie muzuÅ‚maÅ„skie, takie jak Rosja. Te na­
ilii.mii. gdyż jedne z najlepszych - i bezpłatnych!
rody znajdujÄ… siÄ™ w stanie potencjalnej wiecznej woj­
- szpitali na wschodnim wybrzeżu afrykańskim (na
ny (Kafir Harb-i Hukman) z kalifatem" [podkreÅ›le­
przykład w Kenii i Tanzanii), o czym sam mogłem
nia oryginału].
siÄ™ przekonać, powstaÅ‚y i sÄ… utrzymywane z fundu­
Cele swoje Partia Odrodzenia realizuje w prakty­
szy tej fundacji. Choć trudno zarzucić fundacji ja­
ce, gÅ‚oszÄ…c ideÄ™ bezwarunkowego wypeÅ‚niania naka­
kąkolwiek działalność antypaństwową, władze środ-
zów islamu (jihad-i fikr), a w dążeniu do przejęcia
kowoazjatyckie zapatrujÄ… siÄ™ na jej poczynania nie­
władzy w krajach, w jakich podejmuje działalność,
ufnie, gdyż jej aktywność wiąże się budowaniem
dopuszcza także użycie przemocy, jeÅ›li Å›rodki poko­
postaw obywatelskich i wzrostem świadomości spo-
jowe okażą siÄ™ niewystarczajÄ…ce. Należy jednak pod­
łecznej, która może przekładać się na krytykę grup gną ustanowić tutaj stalą bazę wojskową, to nie do
sprawujących obecnie władzę. końca miałbym rację". Na pytanie, czy przewiduje
W tak złożonym kontekśeie należy odczytywać wspólne operacje wojskowe z siłami amerykańskimi
aprobatÄ™ wÅ‚adz paÅ„stw Å›rodkowoazjatyckich dla ame­ w przyszÅ‚oÅ›ci, gruziÅ„ski prezydent odpowiedziaÅ‚:
rykańskiego wezwania do walki z terroryzmem.  Nie wykluczam takiej ewentualności, ale sądzę, że
Udział w koalicji antyterrorystycznej usprawiedliwia nie będzie to konieczne".
w tych krajach przypadki łamania praw człowieka
Z punktu widzenia USA celem dziaÅ‚aÅ„ - okreÅ›la­
i dÅ‚awienia swobód obywatelskich, osÅ‚abia ewentu­
nych jako akcje antyterrorystyczne - jest nie tylko
alne potępienie ze strony organizacji broniących
ustanowienie przyszÅ‚ej bazy wojskowej czy pragnie­
praw człowieka i wzmacnia pozycję przywódców tych
nie stabilizacji i pokoju w regionie, ale także trud­
państw na arenie międzynarodowej i wewnętrznej.
ny problem wydobycia ropy naftowej ze złóż kaspij­
skich i jej transportu. Ropa naftowa - palna i lepka
Osobnym czynnikiem jest dążenie państw WNP
substancja - z równÄ… Å‚atwoÅ›ciÄ… zaognia sytuacjÄ™ w re­
do wyrwania się z orbity wpływów Rosji. Doskonałą
gionie, co spaja pozornie niespójne światopoglądy
ilustracją spoza kontekstu środkowoazjatyckiego jest
i zantagonizowane strony. Tym Å‚atwiej, gdy realiza­
Gruzja, która ostatnio zawarła porozumienie z USA
cji takich koncepcji sprzyja nowa idea: walki z ter­
w sprawie obecnoÅ›ci na terytorium gruziÅ„skim ame­
roryzmem, która ma tendencję do bycia odkrywaną
rykańskich żołnierzy. Mieliby oni przeprowadzać
w miejscach o strategicznym znaczeniu dla gospoda­
szkolenia sił gruzińskich, przygotowując je do walki
rek krajów rozwiniętych.
z oddziaÅ‚ami terrorystycznymi al Kaidy, przebywa­
jącymi na terytorium Gruzji w Wąwozie Pankińskim.
Jeszcze pod koniec lat 80. podejrzewano, że złoża
Należy się spodziewać, że USA zastosuje także w tym
kaspijskie mogÄ… przewyższać wszelkie ostrożne sza­
wypadku tak zwany model filipiÅ„ski: obecność woj­
cunki. Potwierdziły to ostatecznie próbne odwierty
skowych specjalistów-szkoleniowców bÄ™dzie w rzeczy­
przeprowadzone przez niezależne firmy zachodnie
wistoÅ›ci pretekstem do wÅ‚Ä…czenia amerykaÅ„skich ko­
w 1991 roku. Dodatkowo dziÄ™ki znacznemu postÄ™­
mandosów do bezpośrednich walk z terrorystami,
powi technologicznemu okazało się, że wydobycie
a następnie stopniowego wciągania Gruzji w sferę
ropy z dotychczas znanych złóż, uważanych za nie­
wpływów amerykańskich.
opÅ‚acalne, jest jak najbardziej rentowne. Podstawo­
wą wartością złóż kaspijskich w oczach Ameryki od
Prezydent Eduard Szewardnadze wspiera tÄ™ akc­
początku była ich relatywna niezależność od Rosji
jÄ™, gdyż widzi w niej szansÄ™ na odzyskanie przy oka­
i krajów OPEC. Od upadku ZSRR koncerny amery­
zji spornej Abchazji, którą utracił w 1993 roku
kaÅ„skie liczÄ… na ogromne zyski z odwiertów w ta­
- byÅ‚ to najpoważniejszy uszczerbek w caÅ‚ej jego ka­
kich krajach jak Azerbejdżan, Gruzja czy Turkme­
rierze. Pomimo wcześniejszych zaprzeczeń samego
nistan, choć w wyścigu tym wciąż przoduje Rosja,
Szewardnadze domysÅ‚y te potwierdziÅ‚ 28 lutego gru­
ziÅ„ski minister spraw wewnÄ™trznych Mamuka Na- czego najlepszym przykÅ‚adem byÅ‚o otwarcie 6 sierp­
nia 2001 roku rurociÄ…gu Å‚Ä…czÄ…cego kazachski Ten-
chkebia w wywiadzie dla gruziÅ„skiej telewizji:  Je­
giz z rosyjskim portem w Noworosyjsku. Z punktu
stem głęboko przekonany, że Abchazja utrzymuje
widzenia zaÅ‚ożeÅ„ strategicznych USA warunkiem ko­
kontakty z al KaidÄ…. Pojawili siÄ™ tam arabscy mu­
rzystania z tych złóż jest nie tylko ich niezależność
zuÅ‚manie oraz obywatele niektórych krajów afrykaÅ„­
od OPEC i Rosji, ale także bezpieczeÅ„stwo gazo- i ro­
skich". Tego samego dnia w wywiadzie dla prywat­
pociÄ…gów. Poprowadzenie ich w linii prostej na przy­
nej stacji gruzińskiej Rustavi-2 sam Szewardnadze
kład z Baku w Azerbejdżanie do Turcji natrafia na
staraÅ‚ siÄ™ pomniejszyć znaczenie amerykaÅ„skich pla­
naturalnÄ… etnopolitycznÄ… przeszkodÄ™: ArmeniÄ™ i re-
nów, poÅ›rednio ujawniajÄ…c jednak rzeczywiste zamia­
sentymenty azersko-ormiańskie oraz ormiańsko-tu-
ry:  Gdybym twierdziÅ‚, że Amerykanie bardzo pra­
reckie. StÄ…d już w 1999 roku amerykaÅ„skie koncer­ jak to miaÅ‚o miejsce w przypadku Sojuszu Północ­
ny zaczęły opracowywać alternatywny rurociąg przez nego związanego z Ahmadem Szahem Massudem czy
Gruzję łączący Baku, Tibilisi i Ceyhan. Rysująca się oddziałów uzbeckich związanych z Ahdulem Raszi-
obecnie w ramach walki z al KaidÄ… możliwość zazna­ dem Dostumem, oraz pozbawionÄ… akcentów anty-
czenia obecności USA w Gruzji otwiera wyjątkowe amerykańskich, czego przykładem był Golbuddin
perspektywy o charakterze bynajmniej niemilitar- Å‚lekmatjar. Amerykanie wiÄ…zali z talibami nadzie­
nym dla Amerykanów, a wyraz
nie artykuÅ‚owane pro­ je, że ci doprowadzÄ… do stabilizacji w kraju targa­
testy Rosji zwiÄ…zane z planami wysÅ‚ania amerykaÅ„­ nym nierozstrzygalnÄ… wojnÄ… domowÄ… po wyjÅ›ciu zeÅ„
skich oddziałów do Gruzji nabierajÄ… zupeÅ‚nie inne­ ostatnich oddziałów radzieckich 15 kwietnia 1989
go wymiaru. roku, a w rezultacie możliwym stanie siÄ™ projekt ru­
rociągu turkmeńskiego. Takie plany leżały na sercu
także wÅ‚adzom cywilnym Pakistanu, które od poczÄ…­
Afgański honor
tku popieraÅ‚y podpisanie kontraktu na budowÄ™ ru­
rociągu łączącego kaspijskie złoża w Turkmenistanie
Na przeciwlegÅ‚ym brzegu Morza Kaspijskiego roz­
z pakistaÅ„skim portem Karaczi nad Oceanem Indyj­
ciÄ…gajÄ… siÄ™ zÅ‚oża, których dostÄ™pność dla Ameryka­
skim. Na poczÄ…tku paz
dziernika 1996 roku, w nie­
nów przestała być mrzonką po 27 paz
dziernika 1991
speÅ‚na tydzieÅ„ po tym, jak 27 wrzeÅ›nia oddziaÅ‚y ta­
roku. Wówczas to ogÅ‚oszono niezależność Turkme­
libów - w towarzystwie 2000 regularnych żołnierzy
nistanu, mimo że sama idea niepodległości została
armii pakistaÅ„skiej - wkroczyÅ‚y do centrum Kabu­
odrzucona w referendum przeprowadzonym w Turk-
lu, podpisano wstÄ™pne porozumienie obejmujÄ…ce ta­
meÅ„skiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej kil­
libów, rzÄ…d Pakistanu oraz amerykaÅ„skÄ… firmÄ™ Uno­
ka miesięcy wcześniej. Wkrótce póz
niej, 8 grudnia
cal i saudyjską Deltę. Umowa przewidywała budowę
1991 roku, formalnie przestał istnieć ZSRR. Na czele
rurociągu, łączącego bezpośrednio złoża dauletabac-
nowego państwa turkmeńskiego stanął Saparmurat
kie w Turkmenistanie i pakistaÅ„skÄ… rafineriÄ™ w MÅ›l­
Nijazow, który jako  Turkmenbaszi" ( Ojciec Turk­
tame nad rzekÄ… Indus - poprzez terytorium Afgani­
menów") realizuje do tej pory politykÄ™ tyleż nieza­
stanu. Po dwóch latach tymczasowo odstąpiono od
leżnÄ… od Rosji, co autorytarnÄ…, a w dążeniu do po­
tych planów, kiedy siÄ™ okazaÅ‚o, że walki w Afgani­
szukiwania sojuszników przez lata współpracował
stanie nie ustaÅ‚y i nie utworzono rzeczywistego rzÄ…­
z reżimem talibów, choć nigdy ich oficjalnie nie
du. Unocal i Delta wycofały się z tego niepewnego
uznał. Turkmenistan czerpał korzyści, sprzedając ta-
1
przedsięwzięcia w 1998 roku .
lihom broÅ„ i tolerujÄ…c na swoim terytorium prze­
myt narkotyków z Afganistanu. Od poczÄ…tku w inte­
Wiadomo, że obecnie prowadzone są zakulisowe
resie Turkmenistanu, który pragnÄ…Å‚ eksportować ro­
rozmowy z rzÄ…dem Afganistanu na ten temat, a w wy­
pÄ™ niezależnie od Rosji, leżaÅ‚y dobre stosunki z ja­
wiadzie udzielonym 22 stycznia bieżącego roku w jÄ™­
kąkolwiek władzą panującą nad całym Afganistanem.
zyku dari (afgańskim dialekcie perskiego) dla afgań-
To nie przypadek, że decyzjÄ™ o finansowym popar­
skiego tygodnika  Omaid Weekly" podczas swojej wi­
ciu dla medres talibów, które zaczęły gwałtownie się
zyty w USA tymczasowy premier Sajed llamid Ka-
rozwijać w zachodnim Pakistanie, graniczÄ…cym z Af­
rzaj wyraziÅ‚ siÄ™ przychylnie o takich planach:  Je­
ganistanem od 1992 roku, Amerykanie podjÄ™li wÅ‚a­
szcze nie rozmawialiÅ›my o szczegółach takiego ro­
śnie wówczas, pod sam koniec 1991 roku. W tym
po- i gazociągu. Ale skoro firmy amerykańskie są go-
świetle staje się jasne, dlaczego Amerykanie podjęli
tak nieobliczalnÄ… w skutkach decyzjÄ™, by w konflik­
1
cie afgańskim postawić w latach 90. na talibów jako O zagadnieniu  ropy kaspijskiej" szerzej pisałem w artykule  Af-
gańskie domino",  Sprawy Polityczne" 6/12, listopad - grudzień
siłę  neutralną", to jest wolną od sympatii rosyjskich,
2001, s. 9-25.
krytykować takie przypadki naruszeÅ„ w samych Chi­
towe, by taki ropo- i gazociÄ…g wybudować, to Afga­
nach czy Rosji. Doskonale ilustruje to reakcja rosyj­
nistan może tylko na tym skorzystać, a my jesteśmy
skiego MSZ z dnia 7 marca bieżącego roku na do­
gotowi wysÅ‚uchać skonkretyzowanych już propozy­
roczny raport amerykaÅ„skiego Departamentu Sta­
cji". W ciągu najbliższego roku będziemy zapewne
nu o prawach czÅ‚owieka. Krytykuje siÄ™ w nim dzia­
świadkami przygotowań do realizacji tego projektu,
łania armii rosyjskiej, która  przejawia w Czeczenii
a jednym z elementów przygotowawczych jest w tej
bardzo maÅ‚o szacunku dla podstawowych praw czÅ‚o­
chwili  Operacja Anakonda" - najwiÄ™ksza do tej po­
wieka". Rosjanie natychmiast ripostowali, że ame­
ry amerykańska akcja wojskowa w Afganistanie
rykański Departament Stanu powinien zatroszczyć
- w okolicach Szah-i-Kot na wschodzie i niedaleko
siÄ™ o przestrzeganie praw czÅ‚owieka w samych Sta­
miasta Gardez na południu.
nach Zjednoczonych, w tym o wciąż stosowaną karę
Katastrofalnym skutkiem Å›wiatowej kampanii prze­
śmierci.
ciwko terroryzmowi jest podejÅ›cie do praw czÅ‚owie­
ka. Jaskrawym tego przykÅ‚adem jest Tybet i Turkie­ Afganistan miaÅ‚by być wzorcowym obszarem, na
stan Wschodni (zachodnia prowincja Xinjiang) jakim prowadzona jest walka z terroryzmem. Moż­
na by się zapytać: Z jakim dotychczas skutkiem?
- dwa obszary pod chiÅ„skÄ… okupacjÄ…, gdzie nagmin­
nie dochodzi do drastycznego naruszania praw czÅ‚o­ Akcja amerykaÅ„ska zostaÅ‚a potraktowana przez sa­
wieka i procesu wyniszczania lokalnych kultur. ChiÅ„­ mych AfgaÅ„czyków jako mniejsze zÅ‚o od talibaÅ„skie-
czycy skwapliwie wykorzystujÄ… ideÄ™ walki z terrory­ go, ale bynajmniej nie byÅ‚o to rozwiÄ…zanie najlepsze
zmem, niszczÄ…c wszelkie przejawy spoÅ‚ecznego nieza­ z wówczas dostÄ™pnych. DziaÅ‚ania te prowadzone by­
dowolenia. Dążenie do zdominowania liczebnego ły przy całkowitym braku zrozumienia specyfiki af-
i kulturowego wszystkich mniejszoÅ›ci na terenie Chin gaÅ„skiej struktury spoÅ‚ecznej i uwarunkowaÅ„ kultu­
uzasadniane jest nie tylko obroną przed terroryzmem, rowych. W dużym skrócie - na tamtym terenie współ-
ale także potrzebÄ… przestrzeni życiowej - Lebemraum. wystÄ™pujÄ… i zazÄ™biajÄ… siÄ™ trzy wykluczajÄ…ce siÄ™ wza­
Obywatele Tybetu i Ujgurzy zamieszkujÄ…cy Turkie­ jemnie porzÄ…dki i systemy wartoÅ›ci: silny indywidu­
stan Wschodni na każdym kroku napotykajÄ… przeszko­ alizm oparty na pojÄ™ciu honoru (nanga), zespół uni-
dy, by kultywować swoje tradycje i religiÄ™ (odpowied­ wersalistycznych zasad islamu oraz powinnoÅ›ci wy­
nio buddyzm i islam). MajÄ… praktycznie odciÄ™ty do­ nikajÄ…cych z centralistycznie sprawowanej wÅ‚adzy
stęp do urzędów, wymiaru sprawiedliwości czy lepiej przez emira (po 1923 roku - przez króla). Wszystko
płatnych miejsc pracy, gdyż albo w ogóle nie znają to zostało naruszone w trakcie amerykańskiej akcji
chiÅ„skiego, albo znajÄ… go w stopniu niewystarczajÄ…­ w Afganistanie.
cym. Z kolei ich języki narodowe, tybetański i ujgur-
Afgańczycy już przed laty zrozumieli, że władza
ski z rodziny języków tureckich, nie są uznawane za
centralna nie musi być sprawowana przez króla
peÅ‚noprawne: do niedawna nawet posÅ‚ugiwanie siÄ™ pu­
- może on zostać zastąpiony przez obieralny rząd.
blicznie tym ostatnim byÅ‚o zakazane. Oba kraje oku­
Co istotne, nawet emir afgaÅ„ski - a tym bardziej pre­
powane przez Chiny sÄ… stopniowo coraz bardziej za­
mier - byÅ‚ przede wszystkim koordynatorem dzia­
ludniane przez ludność chiÅ„skÄ…, która dominuje w ad­
Å‚aÅ„ politycznych jako równy swoim współobywa­
ministracji i handlu. W Tybecie ChiÅ„czycy już stano­
telom i byÅ‚ powoÅ‚ywany na ten urzÄ…d w drodze wy­
wiÄ… wiÄ™kszość mieszkaÅ„ców, a zgodnie z przewidywa­
boru, na przykład przez Wielkie Zgromadzenie (Lo-
niami rzÄ…du w Pekinie w ciÄ…gu dwóch, trzech lat ChiÅ„­
ja Dżirga). Zasada ta zostaÅ‚a obecnie naruszona po­
czycy bÄ™dÄ… stanowili także ponad poÅ‚owÄ™ ludnoÅ›ci Tur­
przez narzucenie osoby premiera rzÄ…du tymczaso­
kiestanu Wschodniego (Xinjiang).
wego. Często - nawet w afgańskich środowiskach
emigracyjnych w USA, a zatem zdawałoby się pro-
W sytuacji kiedy USA łamie prawa człowieka przy
amerykańskich - wytyka się obecnemu rządowi Ka-
okazji działań antyterrorystycznych, dużo trudniej
rzaja  marionetkowość" i zbytnie podporzÄ…dkowa­ plemiennej) ziemi, nakaz obrony honoru i nietykal­
nie woli rzÄ…du USA. Pod adresem Karzaja padajÄ… noÅ›ci kobiet czy prawo do dochodzenia krzywd i obo­
oskarżenia o jego czoÅ‚obitność w stosunku do USA wiÄ…zek pomszczenia Å›mierci współplemieÅ„ców. Po­
i amerykaÅ„skich zasobów finansowych. DoskonaÅ‚Ä… jÄ™cie honoru przenosiÅ‚o siÄ™ na sferÄ™ sacrum, do któ­
ilustracjÄ™ może być tytuÅ‚ artykuÅ‚u redakcyjnego naj­ rej należaÅ‚y miÄ™dzy innymi takie atrybuty jak broda
bardziej wpÅ‚ywowego na Å›wiecie tygodnika afgaÅ„skie- i broÅ„ (miecz czy karabin). Tak gwaÅ‚towne siÅ‚owe roz­
go  Omaid Weekly" z 18 lutego bieżącego roku:  Czy wiÄ…zanie zastosowane przez Amerykanów - bez moż­
David Ben-Gurion [pierwszy premier Izraela w la­ liwoÅ›ci negocjacji miÄ™dzy lokalnymi przywódcami
tach 1948-53 i 1955-63 - P.B.] objÄ…Å‚by Hitlera [w ge­ różnych plemion tadżyckich i pasztuÅ„skich - nie da­
ście przebaczenia]?". W samym artykule czytamy, że ło możliwości wyjścia z honorem licznym grupom
 wizyta [Karzaja w Pakistanie) w poważnym stopniu pasztuÅ„skim, które z rozmaitych wzglÄ™dów wspiera­
nadwerężyÅ‚a godność i prestiż heroicznego narodu Å‚y wczeÅ›niej talibów, a z których zapatrywaniami na­
Afganistanu. (...)To miÄ™dzynarodowa koalicja na cze­ leżaÅ‚o siÄ™ liczyć - nawet jeÅ›li nie akceptuje siÄ™ ich
le ze Stanami Zjednoczonymi (...) - stosujÄ…c metodÄ™ systemu wartoÅ›ci, gdyż stanowiÄ… one dużą część spo­
marchewki i kija" zmusiÅ‚a Karzaja do tego gestu, Å‚eczeÅ„stwa afgaÅ„skiego. Grupy te żyjÄ… obecnie w po­
 który splamiÅ‚ honor Afganistanu". Należy podkre­ czuciu poniżenia i utraty honoru, co bÄ™dzie rzuto­
Å›lić, że niedawna bezprecedensowa wizyta Hamida Ka­ waÅ‚o na proces normalizacji w przyszÅ‚oÅ›ci. UkÅ‚ad po­
rzaja w Pakistanie i jego spotkanie z generałem Mu- lityczny, do jakiego doprowadziła militarna akcja
sharrafem 8 lutego bieżącego roku miaÅ‚y jednak ogro­ amerykaÅ„ska, niewÄ…tpliwie sprzyja interesom ame­
mne znaczenie dla normalizacji stosunków miÄ™dzy rykaÅ„skim, ale niekoniecznie ma na celu dobro sa­
obu krajami i dla przyszÅ‚oÅ›ci caÅ‚ego regionu. Bez wÄ…t­ mych AfgaÅ„czyków.
pienia należy z uznaniem spojrzeć na ten gest Karza­
GwaÅ‚towne zmiany doprowadziÅ‚y także do sytua­
ja. Jednak atmosfera, w jakiej siÄ™ wizyta odbywaÅ‚a, na­
cji, że władzę w różnych regionach przejęli w wielu
ciski zewnętrzne oraz skrajne opinie wyrażane wśród
wypadkach dowódcy oddziałów, którzy nie dysponują
samych Afgańczyków doskonale pokazują, jak ważną
tradycyjną legitymizacją do sprawowania władzy.
rzeczÄ… jest respektowanie w Afganistanie honoru, po­
Tym samym zostały naruszone tradycyjne struktury
jęcia obcego w życiu politycznym Zachodu.
spoÅ‚eczne, które nie zostaÅ‚y zastÄ…pione nowymi war­
toÅ›ciami. W tÄ™ próżniÄ™ w porzÄ…dku spoÅ‚ecznym wdar­
Uniwersalistyczne zasady islamu oraz wynikajÄ…ce
Å‚a siÄ™ anarchia. Do jesieni ubiegÅ‚ego roku podróżo­
z nich poczucie dumy i godnoÅ›ci muzuÅ‚manina - ko­
wanie po Afganistanie byÅ‚o zasadniczo dość bezpiecz­
lejny element określający mentalność dominującą
ne i przypadki napadów były rzadkością: zarówno
w spoÅ‚eczeÅ„stwie afgaÅ„skim - zostaÅ‚y poważnie na­
na terenach kontrolowanych przez Zjednoczony
ruszone przez powiÄ…zanie terroryzmu z islamem, co
Front Ahmeda Szaha Massuda, jak i przez talibów.
będzie miało dużo poważniejsze reperkusje w całym
Obecnie chaos i terror jest tak wszechobecny, że na­
Å›wiecie islamskim w przyszÅ‚oÅ›ci. Temu wÄ…tkowi po­
wet transporty humanitarne natrafiają na poważne
święcę osobne miejsce w dalszej części artykułu.
trudności: porywane zostają całe ciężarówki i sprzęt,
Być może najbardziej ucierpiaÅ‚ charakterystycz­
a personel zabijany.
ny element kultury afgaÅ„skiej, cechujÄ…cy różne gru­
py etniczne - nie tylko Pasztunów czy Tadżyków, ho­
22 grudnia 2001 roku dotychczasowy prezydent
nor. Z pasztuÅ„skiego pojÄ™cia nanga - oznaczajÄ…ce­
Burhanuddin Rabbani oficjalnie przekazał władzę
go nie tylko honor, ale także cześć, reputacjÄ™, a po­
rzÄ…dowi Hamida Karzaja na okres przejÅ›ciowy sze­
nadto odwagÄ™ i ochronÄ™ - wynika poczucie silnej lo­
ściu miesięcy i data ta ma wymiar symboliczny: po
jalności w stosunku do własnej grupy plemiennej lub
raz pierwszy od ponad 20 lat Afganistan - wciąż uwi­
wioskowej, walka o nienaruszalność własnej (to jest
kłany w waśnie i ogarnięty anarchią - ma jeden rząd,
choć tymczasowy. Niezaprzeczalnym sukcesem jest, Å›ci budzi pozostaÅ‚e 10-15 proc. zabitych, którzy we­
że do utworzenia takiego rzÄ…du tymczasowego do­ dÅ‚ug szacunków samego Rumsfelda ginÄ… niewinnie.
szÅ‚o, a reżim talibów zostaÅ‚ obalony. Za takÄ… postawÄ… rzÄ…du amerykaÅ„skiego kryje siÄ™ lek­
Jeszcze przed datÄ… objÄ™cia wÅ‚adzy przez rzÄ…d Ka- ceważenie dla innego narodu, a może wprost ukry­
wany rasizm: wystarczy pomyÅ›leć o tym, z jakÄ… tro­
rzaja - jak siÄ™ oblicza - w atakach lotnictwa amery­
ską podchodzi amerykański rząd wraz z mediami do
kańskiego zginęło więcej cywilów afgańskich niż
każdego amerykaÅ„skiego żoÅ‚nierza polegÅ‚ego na zie­
ofiar w Åšwiatowym Centrum Handlu w Nowym Jor­
mi afgaÅ„skiej i jak bardzo stara siÄ™ tÄ™ Å›mierć uspra­
ku. W konwojach uchodz
ców afgaÅ„skich ginęły tak­
wiedliwić. Ile uwagi poÅ›wiÄ™cano zestrzeleniu dwu he­
że kobiety i dzieci, które żadnÄ… miarÄ… nie mogÅ‚y przy­
likopterów MH-47 Chinook i zabiciu dziewiÄ™ciu ko­
pominać uzbrojonych, brodatych talibów. Do tej pory
mandosów 4 marca na północ od miasta Gardez?
dochodzÄ… sygnaÅ‚y, że bezzaÅ‚ogowe samoloty Preda­
Stoi to w rażącej dysproporcji do sposobu podejścia
tor strzelajÄ… do wieÅ›niaków, wyróżniajÄ…cych siÄ™ wzro­
do cywilnych ofiar afgaÅ„skich, których możemy te­
stem (Osama ben Laden ma mieć okoÅ‚o 193-198 cen­
raz liczyć w tysiącach.
tymetrów wzrostu). Jeden z takich przypadków miał
miejsce 4 lutego. Od amerykaÅ„skich bomb ginÄ… gru­
Moje zarzuty dają się potwierdzić wielorako. Po
py, które w oczach Amerykanów uchodzÄ… za terro­
każdej zrzuconej na Afganistan przez Amerykanów
rystów zgodnie ze znaną nam ze stanu wojennego
bombie rozpryskowej (tak zwanej bombie klastero-
zasadÄ…:  trzy osoby to już zgromadzenie": 24 sty­
wej), która rozrzuca w promieniu kilkudziesiÄ™ciu me­
cznia zastrzelono 21 wieÅ›niaków, 27 schwytano i cięż­
trów co najmniej kilkaset mniejszych - przypomi­
ko pobito, by wypuÅ›cić ich po 16 dniach bez żad­
nających wielkością i kształtem puszki po coca-coli
nych przeprosin. Organizacje międzynarodowe oraz
- zostaje 5-7 proc. niewypałów. Od łat organizacje
rząd tymczasowy potwierdzają doniesienia, że byli
humanitarne domagajÄ… siÄ™ wprowadzenia zakazu
to wieÅ›niacy niemajÄ…cy nic wspólnego z talibami. Mi­
produkcji i używania tego typu bomb, gdyż powo­
mo to sekretarz obrony USA generaÅ‚ Donald Rums­
dują one ogromne straty wśród ludności cywilnej.
feld stwierdza, że  prawdopodobnie 85-90 proc.
Protesty napotykajÄ… na opór USA. Co wiÄ™cej, używa­
[z naszych z
ródeÅ‚ informacji] jest caÅ‚kowicie wiary­
ne w Afganistanie mniejsze bomby - skÅ‚adniki bom­
godnych". Komentując liczne przypadki ciężkiego
by klastrowej - miaÅ‚y ten sam kolor (żółty), co zrzu­
pobicia zatrzymanych, zanim zostaną przesłuchani,
ty z żywnością! Paczki żywnościowe były zrzucane
rzecznik rzÄ…du amerykaÅ„skiego Victoria Clarke po­
- w przerwach miÄ™dzy nalotami - bez żadnego ro­
wiedziała:  Nie mamy żadnych dowodów na to, że
zeznania i regularnie spadaÅ‚y również na obszary za­
takie przypadki pobicia miaÅ‚y miejsce" ( Interna­
minowane, praktycznie niedostÄ™pne dla ludnoÅ›ci cy­
tional Herald Tribune" z 3 lutego 2002). Moham­
wilnej. Napisy na paczkach byÅ‚y nie w jÄ™zykach af­
med Ibrahim, gubernator prowincji Chost, w której
gaÅ„skich - w dari i paszto - lecz po angielsku, hisz­
jedno z takich zdarzeÅ„ miaÅ‚o miejsce, komentuje cy­
pańsku i francusku. Telewidz zachodni bez trudu
towane wypowiedzi przedstawicieli administracji
mógł zrozumieć ich przekaz. Rodzi się pytanie, na
amerykaÅ„skiej:  A z kim oni rozmawiali? Na pew­
ile tego typu akcje byÅ‚y prowadzone w interesie sa­
no nie ze mnÄ…. Nie rozmawiali z nikim z miejsco­
mych Afgańczyków, którzy przeżywają klęskę głodu,
wych. A ich wywiad praktycznie tu nie istnieje!".
a na ile miały usprawiedliwiać działania wojskowe
w oczach zachodnich telewidzów. Choć trudno w to
Nawet jeśli byśmy założyli, że - mimo faktycznie
uwierzyć, zrzuty humanitarne zawieraÅ‚y takie pro­
dość nikłego rozpoznania wywiadowczego w wielu
dukty, jak masło orzechowe, pieczywo tostowe, T-shir-
regionach Afganistanu - prawie dziewięćdziesiÄ™cio­
ty czy dżinsy! Na pozór nieprzydatne i zbędne, ale
procentowa wiarygodność z
ródeł, na jakie powołuje
przygotowujące przyszły rynek zbytu.
siÄ™ Rumsfeld, odpowiadaÅ‚aby prawdzie, to wÄ…tpliwo­
ReasumujÄ…c, akcja antyterrorystyczna doprowadzi­ cji, w tym konwencji genewskiej, które regulujÄ… spo­
ła na razie do iluzorycznej stabilizacji politycznej, sób postępowania z j eńcami oraz ich prawa. W ten
która utrzymywana jest za pomocÄ… siÅ‚y zbrojnej, obec­ sposób Amerykanie nie dopuÅ›cili, by wiÄ™z
niowie by­
noÅ›ci komandosów i ogromnych funduszy pomoco­ li sÄ…dzeni jako jeÅ„cy wojenni. UnikniÄ™to też posta­
wych z zagranicy. SÄ… to oczywiÅ›cie dziaÅ‚ania abso­ wienia ich przed miÄ™dzynarodowym trybunaÅ‚em. Za­
lutnie niezbÄ™dne w obecnej sytuacji, gdyż Afganistan miast tego sÄ…dzeni bÄ™dÄ… przez amerykaÅ„ski sÄ…d woj­
potrzebuje przede wszystkim żywnoÅ›ci, pieniÄ™dzy, po­ skowy i pod dużym znakiem zapytania stoi, na ile
koju i edukacji. Temu ostatniemu elementowi nie bezstronny będzie taki sąd.
poświęca się wystarczającej uwagi, choć przywódcy
Nie chcÄ™ w żaden sposób bronić ludzi, którzy do­
plemienni w rozmowach zgodnie podkreślają, że to
puszczali się wstrząsających okrucieństw i mordów
właśnie szkół Afganistan potrzebuje najbardziej. Pod
na narodzie afgańskim, ofiarach aktów terroru
koniec stycznia tego roku przywódca lokalnej rady
w USA. Nie ulega chyba wątpliwości, że nie może
samorządowej we wiosce Kamari 15 kilometrów od
też być żadnego usprawiedliwienia dla osób, które
Kabulu w rozmowie z przedstawicielami amerykaÅ„­
systematycznie niszczyły bogatą cywilizację afgańską
skiej organizacji pomocowej US Agency for Interna­
oraz arcydzieła kultury światowej, takie jak posągi
tional Development wyraziÅ‚ prostÄ… zależność:  Jeste­
Buddy w Bamijanie czy bezcenne zbiory muzealne
śmy głodni. Ale to, czego nam najbardziej potrzeba,
w Kabulu, Kandaharze czy Ghazni. Nie mogÄ™ siÄ™ jed­
to szkoła i edukacja. Nie ma demokracji, gdy ludzie
nak zgodzić na to, by jeden kraj - z racji własnej
sÄ… analfabetami".
potęgi militarnej i mocarstwowej pozycji - sam miał
decydować o prawnym statusie jeńców czy naruszał
Cel najbardziej eksponowany w mediach - pojma­
międzynarodowe konwencje regulujące ich prawa.
nie Osamy ben Ladena i mułły Mohammada Oma-
Ofiary terroru 11 wrzeÅ›nia nie byÅ‚y wyÅ‚Ä…cznie oby­
ra i postawienie ich przed sÄ…dem - nie zostaÅ‚ osiÄ…g­
watelami USA, a koalicja antyterrorystyczna nie skÅ‚a­
nięty i zapewne nigdy nie zostanie: zbyt dużo ich
da się z samych Amerykanów. W takiej sytuacji nie
Å‚Ä…czy ze sÅ‚użbami specjalnymi USA, a ich popular­
widzÄ™ uzasadnienia, by tylko amerykaÅ„ski sÄ…d woj­
ność rozwijaÅ‚a siÄ™ na pożywce amerykaÅ„skich fun­
skowy decydował o winie lub niewinności jeńców.
duszy. Pojmano jednak licznych bojowników walczÄ…­
Tak! Jeńców, gdyż wielu z pojmanych bojowników
cych po stronie talibów i przewieziono ich do bazy
nie byÅ‚o czÅ‚onkami al Kaidy, a walczyÅ‚o jako żoÅ‚nie­
X-ray w Guantanamo na Kubie: skutych kajdanka­
rze Islamskiego Emiratu Afganistanu, czyli państwa
mi i zwiÄ…zanych tak, że nie mogli siÄ™ ruszyć, z pod­
talibów, wiÄ™c nie można ich traktować jako terrory­
wiÄ…zanymi na staÅ‚e nocnikami, z zasÅ‚oniÄ™tymi gÅ‚o­
stów. Bez wzglÄ™du na to, na jak barbarzyÅ„skich za­
wami. Na miejscu w Guantanamo przetrzymywani
sadach siÄ™ opieraÅ‚, rzÄ…d Islamskiego Emiratu Afga­
sÄ… w stalowych klatkach, bez dachu - przy zerowej
nistanu był uznawany oficjalnie między innymi przez
prywatności, nawet w momencie załatwiania potrzeb
Arabię Saudyjską, głównego sprzymierzeńca USA
fizjologicznych. Przeciwko takiemu traktowaniu pro­
w Å›wiecie arabskim, oraz przez Pakistan, sprzymie­
testowali nawet przedstawiciele rzÄ…du Tony'ego Bla­
rzeńca USA w ramach paktów wojskowych SEATO
ira, najbliższego sojusznika Amerykanów. Żadne
i CENTO (poÅ›rednio). Z przywódcami tego okrutne­
wzglÄ™dy bezpieczeÅ„stwa nie uzasadniajÄ… tak poniża­
go reżimu jeszcze w 1996 roku Amerykanie prowa­
jÄ…cego traktowania ludzi, choćby byli naszymi wro­
dzili oficjalne rozmowy na temat budowy rurociÄ…­
gami.
gu. LiniÄ™ postÄ™powania w takich wypadkach wyzna­
Określenie więz
niów terminem  nielegalnych bo­
cza trybunaÅ‚ norymberski czy obecnie - haski. Je­
jowników" (illegal combat) przez prezydenta Geo-
żeli mają obowiązywać międzynarodowe konwencje
rge'a W. Busha było wybiegiem, by nie zastosować
i prawo międzynarodowe, to żaden kraj na świecie
siÄ™ w tym wypadku do miÄ™dzynarodowych konwen­
nie ma prawa arbitralnie ograniczać zasiÄ™gu ich dzia­ miasteczku syryjskim po drodze z Aleppo do Hamy
łania i dokonywać ich reinterpretacji czy stosować (niesławnej z największej masakry za rządów Hafe-
wybiegi sÅ‚owne, by prawo miÄ™dzynarodowe omijać za al-Asada). W liÅ›cie do papieża jeden z uczestni­
poprzez tworzenie pojęć nieistniejÄ…cych w prawie ków ówczesnej krucjaty pisaÅ‚:  Potworny głód drÄ™­
miÄ™dzynarodowym w stylu  nielegalnych bojowni­ czy [naszÄ…] armiÄ™ w Maaracie, zmuszajÄ…c nas, byÅ›my
ków" jedynie po to, by wyÅ‚Ä…czyć jeÅ„ców spod jurys­ żywili siÄ™ ciaÅ‚ami Saracenów". Inny kronikarz tam
dykcji miÄ™dzynarodowej! Jaki sens ma miÄ™dzynaro­ obecny wyznaje:  W Maaracie nasze oddziaÅ‚y goto­
dowa koalicja antyterrorystyczna, kiedy to jedna ze wały dorosłych pogan żywcem w wielkich kotłach,
stron przejmuje caÅ‚kowicie inicjatywÄ™ w sprawach sÄ…­ a dzieci nadziewano na pale i spożywano upieczone
downiczych - a zatem w dziedzinie oceny prawnej na rożnie". Celowo cytujÄ™ tu jedynie relacje kroni­
i moralnej czynów wroga? Czy wyÅ‚Ä…cznie po to, by karzy chrzeÅ›cijaÅ„skich, by uniknąć zarzutu stronni­
przerzucić część odpowiedzialnoÅ›ci za akcje militar­ czoÅ›ci. Krzyżowcy postrzegani sÄ… w Å›wiecie arabskim
ne na inne kraje, nie dajÄ…c* im możliwoÅ›ci aktywne­ do tej pory jako niepiÅ›mienni barbarzyÅ„cy, którzy
go uczestnictwa w procesie oceny sytuacji? Jeżeli sens nie wzdragali się przed kanibalizmem i jedzeniem
ma mieć dyskurs o prawie miÄ™dzynarodowym i o pra­ psów; walczÄ…cy z Arabami, którzy w owym czasie czy­
wach czÅ‚owieka, to ludzi - bez wzglÄ™du na ich czyny tali filozofów greckich i przechowali pisma filozoficz­
- należy traktować zgodnie z zasadami określonymi ne, by pożywić nimi umysły odrodzenia w Europie.
w Konwencji Praw CzÅ‚owieka. Gdy mamy zwal­
czać zÅ‚o i terroryzm, niedopuszczalne jest stosowa­
Irańskie reformy
nie terroru i metod, które wÅ‚aÅ›nie usiÅ‚ujemy zwal­
czyć. W przeciwnym razie mowa o walce z terrory­
Kolejne hasÅ‚o rzucone przez George'a W. Busha w ra­
zmem w obronie podstawowych wartoÅ›ci staje siÄ™ pu­
mach międzynarodowej koalicji z terroryzmem to
stÄ… retorykÄ…, a lekcja zasad demokracji - demago­
 oÅ› zÅ‚a", powszechnie nasuwajÄ…ce skojarzenia z na­
giÄ…. Cywilizacja zobowiÄ…zuje do cywilizowanego po­
zistowskÄ… osiÄ… Berlin - Rzym - Tokio. Korea Pół­
stępowania, nawet w obliczu zagrożenia własnego
nocna, Iran i Irak wrzucone do jednego worka Å‚Ä…­
i własnych wartości. Zgodnie z zasadą wyłączonego
czy tylko niechęć prezydenta Busha i mgliste, ko­
Å›rodka nie można jednoczeÅ›nie bronić systemu war­
miksowe rozeznanie rzeczywistej sytuacji w tych paÅ„­
tości i go łamać w jego obronie.
stwach. Rozszerzenie tej listy miÄ™dzy innymi o Ros­
jÄ™, Chiny, SyriÄ™ i Liban jako potencjalne cele ataku
Tuż po atakach 11 września prezydent Bush oraz
nuklearnego w przecieku prasowym ujawnionym
burmistrz Nowego Jorku Ciuliani - choć nie tylko
9 marca w  Los Angeles Times" przekracza granice
oni - posługiwali się terminem  krucjaty przeciwko
zdrowego rozsÄ…dku.
terrorystom". Niezbyt fortunne byÅ‚o to sformuÅ‚owa­
nie, które jednoznacznie kojarzy się z okresem walk
Umieszczenie Korei Północnej na osi ataku anty­
na Ziemi Świętej w XI-XIII wieku. W odróżnieniu
terrorystycznego naÅ‚ożyÅ‚o siÄ™ na trwajÄ…ce od lat wy­
od świadomości człowieka Zachodu, którego pamięć
siÅ‚ki rzÄ…du w Seulu zmierzajÄ…ce do ocieplenia sto­
stosuje charakterystyczny mechanizm psychologicz­
sunków z Phenianem, w sytuacji kiedy coraz real­
ny spychania w zapomnienie zdarzeÅ„ dla nas przy­
niejsza stawała się możliwość stopniowych przemian
krych, w Å›wiecie arabskim wciąż przywoÅ‚uje siÄ™ okru­
w Korei Północnej. Władze w Seulu w sposób dość
cieÅ„stwa Europejczyków-chrzeÅ›eijan i ich barbarzyÅ„­
ostrożny skrytykowały wypowiedz
prezydenta Busha.
stwo. Jednym z najbardziej drastycznych przekładów
Wystarczy sobie przypomnieć zamieszki studenc­
stanowi rok 1099, kiedy siły Rajmunda IV de Saint
kie w Teheranie w 1999 roku oraz walkÄ™ miÄ™dzy Å›ro­
Gilles, faktycznego przywódcy I Krucjaty, zostały
dowiskiem fundamentalistów z ajatollahem Alim
okrążone w Maarat al-Numan, obecnie niepozornym
Chamenei a umiarkowanie prodemokratycznym ru-
chem na czele z prezydentem Mohammedem Cha- mniej jednak ogólny pozytywny kierunek przemian
i . n i i i m. by zrozumieć, jak wiele siÄ™ w Iranie zmieni­ zachodzÄ…cych w spoÅ‚eczeÅ„stwie iraÅ„skim jest wyraz
­
Å‚o na korzyść i jak wciąż krucha jest pozycja samego ny. Rozmowy na ulicach Isfahanu, Szirazu czy Te­
Chatamiego i reformatorów. 11 lutego 2002 dziesiÄ…t­ heranu z IraÅ„czykami i Irankami wskazujÄ… na
ki tysiÄ™cy IraÅ„czyków wzięły udziaÅ‚ w ogromnej de­ ogromny pÄ™d spoÅ‚eczeÅ„stwa do przemian demokra­
monstracji, protestując przeciwko umieszczeniu ich tycznych, w tym do równouprawnienia płci.
kraju na  osi zła" i skandując  śmierć Ameryce".
AmerykaÅ„skie oskarżenia Iranu o chronienie ter­
Demonstracja, w której udział brał sam Chatami
rorystów al Kaidy i umieszczenie tego kraju po stro­
i gÅ‚osiÅ‚, że  czas zastraszania nas przez USA już mi­
nie  zÅ‚a" pojawiÅ‚y siÄ™ w bardzo niefortunnym mo­
nÄ…Å‚", jako żywo przypominaÅ‚a podobne wiece z cza­
mencie. ZmuszajÄ… reformatorów, takich jak prezy­
sów rewolucji islamskiej sprzed 23 lat i czasów aja­
dent Chatami, do zmobilizowania społeczeństwa
tollaha Chomeiniego. Dzień póz
niej konserwatyw­
iraÅ„skiego w obliczu wojny. HasÅ‚a patriotyczne z za­
ny ajatollah Ali Chamenei na innym wiecu przema­
sady odwoÅ‚ujÄ… siÄ™ do wartoÅ›ci religijnych i tradycyj­
wiaÅ‚:  Wzywam naród iraÅ„ski i iraÅ„skie siÅ‚y zbroj­
nych. Siłą rzeczy stanowiska Chatamiego i Chame-
ne, by były w pełnej gotowości i przygotowały się na
neiego stajÄ… siÄ™ zbliżone. Co wiÄ™cej, w takiej sytua­
każdÄ… ewentualność". W retoryce patriotycznej w ob­
cji musi spadać w społeczeństwie poparcie dla idei
liczu zagrożenia atakiem amerykańskim tych dwóch
demokracji, której standardy wyznacza Å›wiat zachod­
przywódców, różniących się krańcowo i wyznających
ni. Jak jeden z obserwatorów amerykańskich Ross
diametralnie różne podejÅ›cie do reform w kraju, na­
Peters, specjalista w dziedzinie praw czÅ‚owieka, sÅ‚usz­
gle znalazło wspólny język. Rozpoczęto mobilizację,
nie zauważył:  Bez nieustannej groz
by interwencji
a pod broÅ„ powoÅ‚uje siÄ™ teraz nawet kobiety. Co wiÄ™­
czy zbrojnej inwazji, Iran stopniowo bÄ™dzie ewoluo­
cej, w atmosferze zagrożenia i dyshonoru same ko­
waÅ‚ w stronÄ™ bardziej demokratycznego spoÅ‚eczeÅ„­
biety zgÅ‚aszajÄ… siÄ™ do punktów poboru. Nieprzemy­
stwa w przewidywalnym czasie. Niestety USA wymu­
Å›lane sÅ‚owa przedstawicieli Waszyngtonu sÄ… tragicz­
sza teraz decyzjÄ™, kto bÄ™dzie rzÄ…dziÅ‚ Iranem w mo­
ne w skutkach dla przyszÅ‚ych losów demokracji w Ira­
mencie, gdy Iran bÄ™dzie dysponowaÅ‚ broniÄ… nukle­
nie. Ktokolwiek byÅ‚ w ciÄ…gu ostatnich lat w tym kra­
arnÄ…. Czy bÄ™dÄ… to reformiÅ›ci, wspierani przez mÅ‚od­
ju i zna jego historię, nie mógł nie zauważyć, jak
sze pokolenie? Czy może też nieuzasadnione oska­
bardzo - w porównaniu z rządami szacha Rezy Pah-
rżenia prezydenta Busha tchnÄ… tymczasem nowe ży­
lawiego w latach 70. - wzrósÅ‚ ogólny poziom wy­
cie w retorykę zatwardziałych kleryków?" ( Daily
kształcenia w tym kraju, jak poprawiła się pozycja
Star" z 9 lutego 2002).
kobiet w spoÅ‚eczeÅ„stwie i ich aktywność. W pierw­
Absurdalność zarzutów, jakoby Iran wspierał al Ka-
szych najbardziej fundamentalistycznych 10 latach
idÄ™, jest oczywista dla każdego, kto obserwuje wyda­
rewolucji islamskiej odsetek analfabetyzmu w Iranie
rzenia na świecie. To przecież między innymi Iran
zmalał z 86 proc. w 1981 roku do 54 proc. w 1992
wspierał antytalibańską opozycję Ahmeda Szaha Mas-
roku, liczba kobiet umiejÄ…cych czytać i pisać wzro­
suda i Zjednoczony Front walczÄ…cy z talihami i al Ka-
sła z 35,5 proc. do ponad 67 proc, liczba studentek
idą. Transporty rosyjskiej broni dla Massuda, choć
zaÅ› siÄ™ potroiÅ‚a. Wbrew obiegowej opinii na Zacho­
nikÅ‚e, w pewnym stopniu odbywaÅ‚y siÄ™ za poÅ›rednic­
dzie znacznie zwiÄ™kszyÅ‚a siÄ™ liczba kobiet prawni­
twem Iranu, bez którego wsparcia w dniu ataku na
ków, sÄ™dzin, prokuratorów, zajmujÄ…cych odpowie­
Åšwiatowe Centrum Handlu w Nowym Jorku być mo­
dzialne stanowiska. Dążenie do samorealizacji za­
że nie byłoby już żadnej opozycji w Afganistanie. To
wodowej i samodecydowania o sobie wśród kobiet
Iran byÅ‚ w stanie wojny z talibami w 1998 roku, kie­
iraÅ„skich nabiera wciąż na sile. OczywiÅ›cie wciąż da­
dy po zdobyciu Mazar-i Szarif talibowie zamordowali
leko do standardów zachodnioeuropejskich, nie­
irańskich dyplomatów. Armia irańska stanęła na gra-
Przy obecnej retoryce amerykaÅ„skiej trudno po­
nicy z  Talibanistanem" po raz kolejny w 2001 roku
tępiać amerykańskie akcje odwetowe na takie kraje
po masakrze Hazarów, szyitów zamieszkujÄ…cych Å›rod­
kowy Afganistan, bliskich sercu Persów. Spotkanie Ah- jak Iran czy Korea Północna, nie będąc posądzonym
meda Szaha Massuda z generałem Raszidem Dostu- 0 skrajne opinie i popieranie reżimów. Tu przejawia
mem i Ismaliem Khanem jesienią 2000 roku, które się dodatkowy sens podziału świata na  tych, którzy
byÅ‚o poczÄ…tkiem nowej koalicji antytalibaÅ„skiej, zwa­ sÄ… z nami", i  tych, którzy sÄ… przeciwko nam".
nej Zjednoczonym Frontem, miało wszak miejsce
PrzykÅ‚ad Iranu doskonale ilustruje tendencje, ja­
w Maszhadzie w Iranie! Co wiÄ™cej, samoloty amery­
kie nasilajÄ… siÄ™ w krajach muzuÅ‚maÅ„skich, a szcze­
kańskie bombardujące cele talibów po 7 paz
dzierni­
gólnie w krajach arabskich. Silnie odwzajemniana
ka 2001 roku korzystaÅ‚y z zaplecza logistycznego Ira­
niechęć muzułmanów do świata zachodniego jako
nu. To wÅ‚aÅ›nie IraÅ„czycy przez pierwsze tygodnie kam­
spadkobiercy chrzeÅ›cijaÅ„stwa i kolebki ateizmu, ist­
panii antytalibaÅ„skiej stanowili trzon rozpoznania wy­
niejÄ…ca w formie uÅ›pionej, nagle odżyÅ‚a, potÄ™gowa­
wiadowczego, obok sił Zjednoczonego Frontu. Iran
na doniesieniami o przykÅ‚adach zachodniego rasi­
przystał wówczas na tę nieoficjalną współpracę nie
zmu i wrogoÅ›ci wzglÄ™dem islamu. Wskazuje siÄ™ - nie­
tylko dlatego, że postrzegaÅ‚ terrorystów z al Kaidy i ta­
stety sÅ‚usznie - że w popularnych przekazach w za­
libów za swoich arcywrogów, ale także dlatego, że w po­
chodnich mass mediach zlały się dwa pojęcia: islam
ważnym stopniu liczył na normalizację stosunków
1 terroryzm. Przytacza siÄ™ czÄ™ste przypadki napa­
z USA i zniesienie sankcji gospodarczych, które doty­
dów na Arabów, pomimo że - jak się dowodzi - aż
kają zwykłych obywateli, a nie klerykałów-duchowych
80 proc. Arabów zamieszkujÄ…cych USA to chrzeÅ›ci­
przywódców narodu.
janie. Prasa arabska przytacza przykÅ‚ady, gdy mu­
zułmańskim kobietom mieszkającym na Zachodzie
PokÅ‚osiem słów George'a W. Busha jest zaostrze­
zdziera się - na zasadzie zaczepki na ulicy - z głowy
nie stosunków między Wielką Brytanią a Iranem po
chustÄ™. Takie i podobne relacje przekÅ‚adajÄ… siÄ™ bez­
tym, jak 8 lutego Iran ostatecznie odmówiÅ‚ akredy­
tacji nowemu ambasadorowi Wielkiej Brytanii Da- poÅ›rednio na ambiwalentny stosunek do idei demo­
kracji i praw człowieka, coraz częściej uznawanych
vidowi Reddawayowi. David Reddaway pracował
za specyficznie zachodni wykwit. Panuje powszechne
w ambasadzie brytyjskiej w Teheranie w czasie re­
przekonanie, że na Zachodzie za deklaratywnym po­
wolucji islamskiej, a w 1990 roku peÅ‚niÅ‚ tamże fun­
tępieniem terroryzmu i walką z terroryzmem kryją
kcjÄ™ chargé d'affaires. Jego żona pochodzi z dyna­
siÄ™ caÅ‚kiem odmienne intencje. Antyislamska kru­
stycznej rodziny Kadżarów panujÄ…cej w Persji w la­
cjata, w jakÄ… miaÅ‚a siÄ™ przemienić koalicja antyter­
tach 1779-1924, co siÅ‚Ä… rzeczy musiaÅ‚o budzić po­
rorystyczna, prowadzi do radykalizacji postaw nie
ważne obiekcje antymonarchistycznie nastawionych
tylko w krajach arabskich, ale także w Indonezji czy
polityków w Iranie. Do tego niektóre wypowiedzi
Azji Środkowej. O tych oczywistych zagrożeniach
Reddawaya na tematy bliskowschodnie spowodowa­
w paÅ„stwach Å›rodkowoazjatyckich informowaÅ‚ jesie­
Å‚y, że zaczÄ™to go w Teheranie postrzegać jako  syjo­
nią ubiegłego roku raport warszawskiego Ośrodka
nistÄ™ wrogiego Iranowi". Na fali amerykaÅ„skiej wo­
Studiów Wschodnich:  obecna sytuacja sprzyja po­
jennej retoryki  osi zła" brytyjski MSZ ogłosił, że
laryzacji postaw wÅ›ród samych muzuÅ‚manów oscy­
jeśli Iran nie przyjmie kandydatury Reddawaya, to
lujących między potępieniem ataków i obawą przed
Wielka Brytania nie mianuje żadnego nowego am­
odwetem a pochwałą ataków i utwierdzeniem się
basadora, a stosunki zostanÄ… obniżone do rangi char­
w słuszności działań radykalnych. Na obie postawy
ge d'affairs. Takie ultymatywne postawienie sprawy
wpÅ‚yw ma antyislamska kampania medialna. Niebez­
w momencie, gdy Iran został ogłoszony elementem
pieczeÅ„stwo takie jest oczywiÅ›cie najsilniejsze w pun­
 osi zła", musiało zostać odebrane jako prowokacja
ktach konfliktów i punktach zagrożonych fundamen-
i doprowadziło do konfliktu dyplomatycznego.
talizmem, tym hardziej że znajdujÄ…, siÄ™ w bezpoÅ›red­ Mamy tu do czynienia z kolejnym przeobrażeniem
nim sÄ…siedztwie planowanych dziaÅ‚aÅ„ zbrojnych tego terminu, kiedy zostaje zatarte rozróżnienie miÄ™­
(Afganistan, Czeczenia)". dzy ruchem oporu czy walką narodowowyzwoleńczą
a terroryzmem.
Konflikt izraelsko-palestyÅ„ski Mohammad Raad należy do najÅ›ciÅ›lejszego kie­
rownictwa Hezbollahu ( Partii Boga"), obok sekre­
Szalenie ważnym dla sytuacji na świecie zagadnieniem tarza Generalnego Hezbollahu Hassa na Nasrallaha,
jest konflikt izraelsko-palestyÅ„ski. Izrael od poczÄ…tku i (o jego gÅ‚os peÅ‚ni rolÄ™ wykÅ‚adni polityki Hezbolla­
konfliktu okreÅ›la! przedstawicieli Organizacji Wyzwo­ hu. JednoczeÅ›nie jest deputowanym do Parlamentu
lenia Palestyny terrorystami. I wciąż tak czyni w sto­ LibaÅ„skiego z ramienia tej partii. W rozmowie- 11
sunku do ludności palestyńskiej, (idy 12 marca co lutego bieżącego roku w Bejrucie postawiłem mu
najmniej 150 czoÅ‚gów i pojazdów opancerzonych oraz nastÄ™pujÄ…ce pytanie: ..Hezbollah jako partia ma swo­
20 tysięcy żołnierzy izraelskich zajęło prawie całą Ra- je przedstawicielstwo w parlamencie. Jednocześnie
mallah i pobliskie obozy dla uchodz
ców i gdy zginęło administracja amerykańska i prezydent George W.
31 PalestyÅ„czyków, wywoÅ‚aÅ‚o to zdecydowany protest Bush okreÅ›la Hezbollah jako organizacjÄ™ terrory­
i potępienie Kofiego Annana, który do tej pory był aż styczną. Jak pan - jako parlamentarzysta - odnosi
nadto wstrzemięz
liwy w swych ocenach. Ariel Szaron się do takich zarzutów?". Jego odpowiedz
byÅ‚a zna­
nieustannie podkreÅ›la, że akcje odwetowe sÄ… wynikiem mienna:  Taka ocena jest wyjÄ…tkowo niesprawiedli­
ataków palestyńskich na cywilów. Czy zwykli uchodz
­ wa. Na pierwszy rzut oka trudno byÅ‚oby siÄ™ tutaj
cy palestyÅ„scy w obozach al-Amhari, el-Kadura i in­ dopatrzyć jakiegokolwiek innego powodu takiej oce­
nych, których domy bezpardonowo przeszukujÄ… żoÅ‚­ ny, jak amerykaÅ„ska ignorancja i nieznajomość te­
nierze izraelscy, którzy sÄ… Å‚apani, aresztowani, tortu­ go, czym jest Hezbollah. Jednak za takimi oskarże­
rowani czy znakowani, a którzy w akcie bezsilnoÅ›ci niami kryjÄ… siÄ™ cele polityczne. Amerykanie dosko­
rzucajÄ… kamieniami do uzbrojonych żoÅ‚nierzy, sÄ… ter­ nale znajÄ… sytuacjÄ™ w regionie. Ich celem politycz­
rorystami? Prasa regularnie donosi o drastycznych nym jest zmuszenie Hezbollahu do porzucenia wal­
przypadkach postrzelenia kobiet ciężarnych w drodze ki z okupacjÄ… izraelskÄ…. By Amerykanie mogli osiÄ…g­
do szpitala czy dzieci rzucajÄ…cych kamieniami. Na nąć taki cel, muszÄ… wpierw zmienić miÄ™dzynarodo­
wiÄ™kszoÅ›ci terytoriów okupowanych przez Izrael pa­ we kryteria oceny tego, czym jest terroryzm. Dlate­
lestyÅ„skiej ludnoÅ›ci cywilnej odciÄ™to dopÅ‚yw prÄ…du go wprost oskarżamy Amerykanów o nieuprawnio­
i wody, a codziennie docierajÄ… coraz hardziej bulwer­ ne dążenie do zmiany kryteriów definiujÄ…cych zja­
sujÄ…ce wiadomoÅ›ci. 3 kwietnia bieżąeego roku zostaÅ‚ wisko terroryzmu. Amerykanie dążą do utożsamie­
ostrzelany sierociniec w Tulkarem, a w szpitalu zabi­ nia zjawiska terroryzmu z prawowitym ruchem opo­
to dziecko oraz pielÄ™gniarkÄ™. W nocy z 30 na 31 mar­ ru. A przecież prawo ludzi żyjÄ…cych pod okupacjÄ…
ca, po tym, gdy wojska izraelskie zajęły kolejne tereny do walki przeciwko tej okupacji jest jak najbardziej
Autonomii, a w Ramallah przejęły kontrolÄ™ nad pale­ uprawnione. Mówi o tym przecież Karta ONZ! Prze­
styÅ„skÄ… telewizjÄ…, na ekranach telewizorów w Autono­ cież tylko ktoÅ› prezentujÄ…cy postawÄ™ peÅ‚nÄ… agresji
mii PalestyÅ„skiej pojawiÅ‚a siÄ™ ciÄ…gÅ‚a transmisja filmów i uproszczeÅ„ może utożsamiać ruch oporu z terro­
pornograficznych! InformowaÅ‚y o tym agencje i zagra­ ryzmem, prawda? Prawo do walki o samostanowie­
niczne rozgÅ‚oÅ›nie. Przedstawiciel rzÄ…du izraelskiego sko­ nie i do prowadzenia ruchu oporu uznali przecież
mentował te doniesienia lakonicznie:  Nic mi o tym sami Amerykanie - wespół z krajami europejskimi
nie wiadomo". Czy w warunkach poniżenia do utrzy­ ratyfikujÄ…c KartÄ™ ONZ". Bez tego kluczowego roz­
mania jest nadal izraelskie domniemanie, że PalestyÅ„­ różnienia miÄ™dzy terroryzmem i walkÄ… narodowo­
czycy wyssali terroryzm z mlekiem matki? wyzwoleńczą należałoby przyznać rację hitlerowcom,
którzy takim terminem okreÅ›lali na przykÅ‚ad oddzia­ ela i Palestyny. Problem w tym, że wraz z każdym kro­
ły AK. kiem Izraela i Palestyńczyków to rozwiązanie staje się
coraz mniej realne.
SprawÄ… oczywistÄ… jest jednoczeÅ›nie, że obserwo­
wana eskalacja działań palestyńskich zmierza mniej W postawie Ariela Szarona, który z jednej strony
czy bardziej bezpoÅ›rednio do likwidacji paÅ„stwa ży­ podkreÅ›la, że wÅ‚Ä…cza siÄ™ w miÄ™dzynarodowÄ… kampa­
dowskiego. Takie też nastroje panujÄ… w wielu Å›rodo­ niÄ™ przeciwko terroryzmowi, a z drugiej publicznie
wiskach na Bliskim Wschodzie. W tej samej rozmo­ wyraża żal, że w 1982 roku nie skorzystaÅ‚ z okazji,
wie z Mohammadem Raadem zapytałem, w jakim by zabić Jasera Arafata, razi niespójność. Z jednej
stopniu podziela on zdanie sekretarza generalnego strony wÅ‚adze izraelskie domagajÄ… siÄ™ od Jasera Ara­
Hezbollahu Hassana Nasrallaha, który parokrotnie fata, by podjął konkretne działania zmierzające do
wyrażaÅ‚ przekonanie, że ostatecznym celem Hezbol­ zaprzestania fali terroru i aresztowaÅ‚ osoby za akty
lahu jest zniszczenie paÅ„stwa Izrael. Deputowany He­ przemocy odpowiedzialne, a jednoczeÅ›nie niszczy siÄ™
zbollahu próbował uniknąć wiążącej odpowiedzi na palestyńską infrastrukturę, w tym areszty, oraz siły
ten temat:  Nie sÄ… mi znane bezpoÅ›rednio takie policyjne, które takie aresztowania mogÅ‚yby przepro­
stwierdzenia Sajjeda Hassana". Po zacytowaniu prze­ wadzić. Odmawia siÄ™ też prowadzenia rozmów z Ara­
ze mnie miÄ™dzy innymi fragmentu wywiadu Nasral­ fatem, osÅ‚abiajÄ…c tym samym jego autorytet, a z dru­
laha, udzielonego stacji ABC NEWS 20 paz
dzierni­ giej strony domaga, by siÄ™ do niego odwoÅ‚aÅ‚ i dopro­
ka 2001 roku w rozmowie z Tedem Koppelem, Mo­ wadziÅ‚ do zawieszenia intifady.
hammad Raad przyznał:  Cóż, decyzja o stworzeniu
Ta zawiÅ‚a gra izraelsko-arabska w tak silnym stop­
paÅ„stwa izraelskiego zostaÅ‚a podjÄ™ta przez mocar­
niu zdaje się nie mieć racjonalnych uzasadnień, że
stwa zachodnie dużo wcześniej w sposób arbitralny,
przywódcy francuscy zaczÄ™li nawet mówić o obsesyj­
bez jakichkolwiek konsultacji z mieszkaÅ„cami Pale­
nej nienawiÅ›ci Szarona do Arafata. TÄ™ grÄ™ trzeba po­
styny. Żydzi mieli pierwotnie możliwość osiedlenia
strzegać w kontekście amerykańskich przygotowań
siÄ™ na przykÅ‚ad w Ugandzie; byÅ‚y też plany, by stwo­
do uderzenia na Irak, a jednym z jej celów jest wy­
rzyć im państwo w Kanadzie czy Australii. Przy
muszenie przyzwolenia krajów arabskich na antyi-
wsparciu mocarstw osiedlili siÄ™ jednak w Palestynie,
rackÄ… ofensywÄ™. W dniach 27-28 marca zebrali siÄ™
co odbyło się kosztem mieszkańców Palestyny. Choć
w Bejrucie przedstawiciele krajów arabskich (choć
nie jest to sprawą prostą, Żydzi powinni wrócić do
bez prezydenta Egiptu Hosni Mubaraka i króla Jor­
krajów, z jakich przybyli". -  Czy to znaczy, że paÅ„­
danii Abdullaha). Na tÄ™ chwilÄ™ przygotowywali siÄ™
stwo Izrael nie ma prawa istnieć w miejscu, gdzie
też Amerykanie: 20 marca powróciÅ‚ do Waszyngto­
istnieje obecnie?" -  Ni e".
nu wiceprezydent Dick Cheney po jedenastodnio-
wym objez
dzie Bliskiego Wschodu. Pokój w Palesty­
To lakoniczne  nie", jakie padÅ‚o z ust parlamenta­
nie miaÅ‚ być elementem przetargowym w negocja­
rzysty arabskiego, odmawiajÄ…ce prawa do istnienia Å»y­
cjach z państwami arabskimi, które w ten sposób
dom na Bliskim Wschodzie, jest jednym z dwóch bie­
miaÅ‚y zostać skÅ‚onione do akceptacji ataku na re­
gunów - obok izraelskich akcji odwetowych - które
żim Saddama Husajna. Arabską odpowiedzią była
napięły spiralę przemocy do stanu, kiedy konflikt ten
podjęta przez następcę tronu księcia Abdullaha,
zdaje się być nierozwiązywalny. Jego ofiarami padają
a wspierana przez UniÄ™ EuropejskÄ… inicjatywa po­
po obu stronach bezbronni ludzie i naruszane sÄ… pod­
kojowa, bÄ™dÄ…ca w rzeczywistoÅ›ci odnowieniem izra­
stawowe prawa człowieka - wartości, które wszyscy
elsko-palestyÅ„skiego planu  ziemia za pokój". Trud­
powinniÅ›my uszanować. Obie strony stosujÄ… wobec sie­
no jednak mówić o powodzeniu misji Cheneya. Pra­
bie przemoc, uzasadniajÄ…c jÄ… terrorem ze strony prze­
sa arabska doniosła, że władze Arabii Saudyjskiej
ciwnika. A przecież jedynym rozwiÄ…zaniem jest poko­
- starając się nie dopuścić do ewentualnego ataku
jowe współistnienie dwóch suwerennych paÅ„stw: Izra­
na Irak - przekazały Cheneyowi, że w razie ataku wnętrznego frontu opozycji, irackiej intifady, której
na Irak nie udostępnią USA saudyjskiej bazy Prince istotnym elementem mieliby być Kurdowie iraccy.
SuÅ‚tan Airbase. Choć nawet sojusznik USA, Turcja, DziaÅ‚ania te miaÅ‚yby doprowadzić do objÄ™cia wÅ‚a­
odmówiÅ‚a Cheneyowi bezpoÅ›redniego zaangażowa­ dzy przez irackiego  Hamida Karzaja", który mógÅ‚­
nia siÄ™ w ewentualny atak, 22 marca media izrael­ by zgodzić siÄ™ na utworzenie protektoratu kurdyj­
skie podaÅ‚y, że amerykaÅ„ski wiceprezydent zapewniÅ‚ skiego na wzór Kosowa w JugosÅ‚awii. ByÅ‚aby to ce­
Ariela Szarona, że  atak taki jest wciąż planowany, na za ezynny udział Kurdów w powstaniu. Trudno
przede wszystkim z uwagi na dobro Izraela". Szaron znalez
ć choćby jeden punkt, który przemawiałby na
przyjÄ…Å‚ to z zadowoleniem, oznajmiÅ‚, że klÄ™ska Iraku korzyść reżimu Saddama Husajna, ale jeszcze trud­
wywrze demoralizujÄ…cy wpÅ‚yw na PalestyÅ„czyków niej usprawiedliwić nowy konflikt na takÄ… skalÄ™. Oba­
i zmusi ich do zakoÅ„czenia intifady. Odrzucenie sau­ wia siÄ™ go nawet Turcja z uwagi na potencjalne ode­
dyjskiego planu pokojowego i otwarta wojna w Pale­ rwanie od Iraku części kurdyjskiej, gdyż prowadzi­
stynie, jakÄ… rozpÄ™ta! Szaron, gdy w Bejrucie obrado­ Å‚oby to do walk o utworzenie wolnego Kurdystanu
wała Liga Arabska, wskazują, że celem Szarona - i przeniesienia konfliktu na teren Turcji.
0 czym mówi się od dawna, a czemu Szaron nigdy nie Dalszy wzrost nastrojów antyzaehodnich - a także
zaprzeczyÅ‚ - jest caÅ‚kowite usuniÄ™cie PalestyÅ„czyków antydemokratycznych - w Å›wiecie muzuÅ‚maÅ„skim bÄ™­
1 powiększenie Izraela. Trudno utrzymać sąd, że Izrael dzie miał negatywny upływ na przemiany społeczne
w ten sposób realizuje* prawo do obrony. Można już na tych obszarach i może doprowadzić do obalenia rzÄ…­
mówić o terroryzmie państwowym o nieobliczalnych dów właśnie w takich krajach jak Arabia Saudyjska
skutkach. Dramatycznym wyrazem bezsilności była i zastąpienia ich reżimami skrajnie klerykalnymi.
wypowiedz
Mahmuda Kalifa, rzecznika palestyÅ„skie­
Dwulicowość polityki amerykaÅ„skiej daje siÄ™ wyja­
go ministerstwa informaeji, z 3 kwietnia:  Jeśli Izrael
śnić w kategoriach wewnętrznej polityki amerykańskiej,
zabije Jasera Arafata, będzie to początek III wojny
a raczej jej brakiem. Na wątek ten od dłuższego czasu
światowej".
zwracajÄ… uwagÄ™ Demokraci. Na poczÄ…tku lutego w wy­
stÄ…pieniu dla telewizji CNN Madeleine Albright, sekre­
Gdy na konflikt palestyński nałoży się ponowne
tarz stanu w administracji Billa Clintona, wprost sfor­
otwarcie frontu w Iraku, bÄ™dzie to miaÅ‚o nieobliczal­
muÅ‚owaÅ‚a zarzut, że obecna kampania antyterrorysty­
ne skutki dla całego świata.
czna to ucieczka George'a W. Busha przed problema­
Ofensywa taka mogÅ‚aby siÄ™ już rozpocząć pod ko­
mi wewnętrznymi i groz
bÄ… recesji.
niec maja, a przygrywkÄ… do niej mogÄ… być renego­
cjacje z rzÄ…dem Saddama Husajna programu  ropa Po pierwsze brak konstruktywnych planów uzdro­
za żywność", który wygasa w maju. Prawdopodol)- wienia gospodarki administracja w Waszyngtonie
nie Amerykanie bÄ™dÄ… dążyli do wprowadzenia do nie­ próbuje kompensować zaangażowaniem w politykÄ™
go warunku ponownego zezwolenia na wjazd obser­ zagranicznÄ…, tam kierujÄ…c uwagÄ™ caÅ‚ego spoÅ‚eczeÅ„­
watorom ONZ do Iraku i ich nieskrÄ™powanej dzia­ stwa. Po drugie ratunkiem przed recesjÄ… staje siÄ™ bez­
łalności oraz zmiany listy produktów dopuszczonych precedensowy budżet zbrojeniowy w wysokości 2,13
do handlu w ramach tego programu, w tym wyklu­ biliona dolarów. Traktowany jest on jako koÅ‚o zama­
czenia z niego tych, które mogÅ‚yby mieć zastosowa­ chowe caÅ‚ej gospodarki amerykaÅ„skiej, które w pier­
nie militarne. Skrajne warunki zaproponowane Ira­ wszej kolejnoÅ›ci wesprze przemysÅ‚ zbrojeniowy. GrÄ…
kowi doprowadzą zapewne do odrzucenia nowego wstępną jest jednostronne podniesienie ceł przez
programu, co bÄ™dzie pretekstem do rozpoczÄ™cia ofen­ USA na import stali, co Å‚amie ustalenia prawne
sywy: w pierwszej kolejnoÅ›ci kilkutygodniowych bom­ o strefie wolnego handlu. W tej sprawie Unia Euro­
bardowaÅ„. Kolejnym chronologicznie elementem tej pejska zÅ‚ożyÅ‚a skargÄ™ 7 marca do Åšwiatowej Organi­
kampanii bÄ™dzie dążenie do utworzenia także we­ zacji Handlu (WT0).
Dodatkowym warunkiem jest utrzymywanie całego także delegację palestyńskiego Islamskiego Dżiha-
spoÅ‚eczeÅ„stwa w poczuciu zagrożenia terrorem, du. Utrzymuje on jednoczeÅ›nie bliskie kontakty z Ja­
a sprzyjajÄ… temu regularnie pojawiajÄ…ce siÄ™ kontrolo­ nem PawÅ‚em II, którego portret wisi na głównym
wane  przecieki" do prasy o planowanym zamachu miejscu w sali audiencyjnej. Na pytanie, co sÄ…dzi
terrorystycznym, który w rezultacie nigdy nie nastÄ™­ o amerykaÅ„skiej kampanii przeciwko Å›wiatowemu
puje, a jego domniemani sprawcy nigdy nie zostają terroryzmowi i uznaniu takich krajów jak Irak, Iran
ujÄ™ci. Temu miÄ™dzy innymi - obok jednostronnej pre­ czy Korea Północna za kraje wspierajÄ…ce terroryzm,
zentacji zagadnieÅ„ miÄ™dzynarodowych w mediach kardynaÅ‚ Nasrallah Sfeir odpowiedziaÅ‚:  Nikt nie po­
amerykaÅ„skich i niskiej znajomoÅ›ci geografii Å›wiata piera terroryzmu! Jest to naturalne. Dlatego w inte­
- należy przypisać fakt, że aż 70 proc. spoÅ‚eczeÅ„stwa resie caÅ‚ego Å›wiata leży zwalczanie przyczyn terro­
amerykańskiego popiera ewentualny atak na Irak. ryzmu. A korzeniem terroryzmu jest bieda. Rzesze
ludzi na caÅ‚ym Å›wiecie żyjÄ… w nÄ™dzy. OkoÅ‚o 1,2 mi­
Walce z tą śmiertelną chorobą cywilizacyjną, jaką
liarda ludzi na ziemi nie ma co jeść. Taki stan rze­
jest terroryzm, przyÅ›wieca nieuzasadnione przeko­
czy można - i należy - zmienić. Nie możemy tych
nanie, że można wygrać, wykorzystując przewagę
ludzi pozostawić w nÄ™dzy i mieć nadziejÄ™, że zaak­
technologicznÄ…, oraz że sama wyższość technologicz­
ceptują swój los i nie będą się buntować".
na oznacza wyższość cywilizacyjną. Nieraz historia
wykazywaÅ‚a, że ci, którzy dysponowali przewagÄ… mi­
PrawdziwÄ… metodÄ… walki z terroryzmem jest zmia­
litarnÄ…, nie reprezentowali wyższego systemu warto­
na układów ekonomicznych na świecie i stworzenie
Å›ci. Nawet po zniszczeniu zasobów zbrojnych pozo­
możliwości nie tylko przeżycia, ale godnego życia
stajÄ… niezadowolone narody. Skoncentrowani na
dla jednej czwartej ludzkości. Drugim niezbędnym
technologii Amerykanie pomijajÄ… tak zwany czyn­
elementem jest edukacja. Edukacja zaÅ› wymaga
nik ludzki. Przekonanie o wÅ‚asnej przewadze wywia­
uczciwości - dla wielu polityków być może pojęcia
dowczej i technologicznej w 1979 roku doprowadzi­
abstrakcyjnego. Jednak jest niewyobrażalne, by da­
ło do tego, że w Teheranie aż 2000 osób związanych
Å‚o siÄ™ prowadzić walkÄ™ o prawa czÅ‚owieka i demokra­
z CIA nie zauważyÅ‚o przygotowaÅ„ do rewolucji islam­
cję, gdy samemu łamie się własne zasady.
skiej, a przekonanie o doskonaÅ‚ym rozeznaniu w sy­
W wielu krajach zachodnich, które szczycą się, że
tuacji dziÄ™ki tej przewadze nie uchroniÅ‚o przed Å›mier­
sÄ… kolebkÄ… idei demokratycznych, wprowadzono usta­
cią amerykańskiego ambasadora w Kabulu w 1979
wy antyterrorystyczne, ograniczajÄ…ce swobody oby­
roku i radzieckÄ… inwazjÄ… na Afganistan.
watelskie i prawa czÅ‚owieka. ObejmujÄ… one szczegól­
Walka ze zjawiskiem terroryzmu powinna sięgać ne uprawnienia służb specjalnych, w tym ułatwienia
korzeni tego zjawiska, a nie  leczyć" jego sympto­ w stosowaniu podsÅ‚uchu i inwigilacji, możliwość wy­
my. 6 lutego bieżącego roku spÄ™dziÅ‚em poÅ‚udnie dalenia z kraju emigrantów podejrzanych o współ­
w Bkerke nieopodal Bejrutu, w rezydencji kardyna­ pracÄ™ z organizacjami terrorystycznymi na mocy taj­
Å‚a Nasrallaha Butrosa Sfeiry. KardynaÅ‚ Sfeir, patriar­ nej decyzji administracyjnej, to jest bez wyroku sÄ…­
cha maronitów - libaÅ„skich chrzeÅ›cijan, jest posta­ du, oraz możliwość dÅ‚uższego przetrzymywania
ciÄ… powszechnie szanowanÄ… w Libanie zarówno przez w areszcie osób podejrzanych o terroryzm. Wprowa­
czÅ‚onków KoÅ›ciołów chrzeÅ›cijaÅ„skich, jak i wyzna­ dzone szczegółowe kontrole na granicach wedÅ‚ug kry­
wców islamu. Jego ogromny autorytet moralny i du­ terium etnicznego - w tym obowiÄ…zkowe kontrole
chowy powoduje, że odgrywa on ogromną rolę na dla obywateli państw arabskich i muzułmańskich
scenie politycznej na Bliskim Wschodzie, a w jego - sÄ… posuniÄ™ciem jawnie rasistowskim. Na to nakÅ‚a­
gÅ‚os wsÅ‚uchujÄ… siÄ™ politycy i dziaÅ‚acze różnych ugru­ da siÄ™ okresowy zakaz wjazdu do krajów zachodnich
powaÅ„, o czym Å›wiadczy choćby fakt, że w dniu, kie­ dla obywateli krajów islamskich oraz ograniczenie
dy kardynał Sfeir udzielił mi wywiadu, przyjął on praw do azylu, inwigilacja środowisk studentów za-
granicznych i przeglÄ…danie ich teczek, wydalanie wej cenzury" nakÅ‚ada siÄ™  odgórne filtrowanie" prze­
z Europy i USA niektórych duchownych muzuÅ‚maÅ„­ pÅ‚ywu informacji. Czy aby jest to najlepsza metoda,
skich. W Stanach Zjednoczonych Å›rodowiska akade­ by pokazywać obywatelom tak zwanego Trzeciego
mickie sÄ… regularnie inwigilowane, a w bezpoÅ›red­ Åšwiata, na czym demokracja polega?!
nich rozmowach z wykÅ‚adowcami niektórych ame­
Bliższa analiza dziaÅ‚aÅ„, jakie podejmowano w osta­
rykańskich uniwersytetów padają zawoalowane groz
­
tnich miesiÄ…cach pod sztandarem walki z terrory­
2
by ze strony władz .
zmem, wskazuje, że obrona podstawowych wartości
Od lat byÅ‚o normÄ…, że porozumiewanie siÄ™ ze zna­ jest na dalszym planie, a kampania antyterrorysty­
jomymi w Chinach za poÅ›rednictwem Internetu jest czna jest w rzeczywistoÅ›ci pretekstem do uporzÄ…d­
utrudnione. Niekiedy mija tydzieÅ„ od wysÅ‚ania wia­ kowania wÅ‚asnego podwórka i jest cynicznie wyko­
domości pocztą elektroniczną, zanim dotrze ona do rzystywana nie tylko przez mocarstwa. Idea walki
adresata - tyle trwa ocenzurowanie listu elektronicz­ z terroryzmem staÅ‚a siÄ™ usprawiedliwieniem dążeÅ„
nego. Czasem wiadomoÅ›ci nie docierajÄ… w ogóle. Ale do realizacji wÅ‚asnych snów o potÄ™dze. ZaistniaÅ‚a sy­
dziwi niepomiernie, że ogromny odsetek stron in­ tuacja wskazuje, że to terroryÅ›ci odnoszÄ… zwyciÄ™stwo.
ternetowych poÅ›wiÄ™conych zagadnieniom blisko­ Gorzka to konstatacja.
wschodnim, arabskim czy szerzej: islamowi jest od
Mam przyjaciół w Afryce, w Chinach, Afganista­
miesiÄ™cy niedostÄ™pny, mimo że nie prezentowaÅ‚y tre­
nie i krajach arabskich i nie chcÄ™ siÄ™ znalez
ć w sy­
Å›ci terrorystycznych, a jedynie niezbyt przychylne ad­
tuacji, kiedy nagle stanÄ™ siÄ™ w ich oczach reprezen­
ministracji amerykańskiej. Były one dla socjologa,
tantem wrogiego, imperialnego, neokolonialnego
religioznawcy czy orientalisty nieocenionym z
ródłem
paktu  antyterrorystycznego". Nie odpowiada mi wi­
informacji o procesach w spoÅ‚eczeÅ„stwach pozaeu­
zja świata podzielonego według nowych kryteriów.
ropejskich i na temat tego, co dzieje w różnych Å›ro­
Raz w takiej rzeczywistości żyłem. Z przykrością
dowiskach na świecie.
stwierdzam, że nieprzemyślana i fundamentalistycz-
na polityka Stanów Zjednoczonych, będąca realizacją
Jednocześnie ofiarą oskarżeń padają niezależni
myślenia bipolarnego dzielącego świat na  my - oni"
dziennikarze czy całe stacje telewizyjne, na przykład
Al-Dżazira, która dla Å›wiata arabskiego od lat stano­ - zgodnie z mottem  Albo jesteÅ›cie z nami, albo prze­
wiła doskonałą lekcję demokracji i tego, czym jest
ciwko nam" - prowadzi Å›wiat do globalnego kon­
wolność słowa. Jednocześnie władze amerykańskie
fliktu. Nie ulega wÄ…tpliwoÅ›ci, że terroryzm jest Å›mier­
i koalicjanci nie ukrywają, że relacje dziennikarskie
telnÄ… groz
bą dla ludzkości. Ale nie tylko dlatego, że
z frontu afgańskiego nie są niezależne, a informacje
obiektem ataku terrorystycznego może stać siÄ™ każ­
dopuszczane sÄ… wybiórczo. W ten sposób pod pozo­
dy z nas, każdy mieszkaniec globu, ale także dlate­
rami obrony demokracji i walki z terroryzmem na­
go, że terroryzm stał się pretekstem do działań na
kÅ‚ada siÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwom na caÅ‚ym Å›wiecie cenzu­
arenie miÄ™dzynarodowej i wewnÄ™trznej, które stano­
rÄ™. Zjawisko cenzury w krajach zachodnich istnieje
wiÄ… groz
bę dla praw człowieka i pokoju na świecie.
od dawna, choć była to cenzura dość szczególna:
A jej ofiarą - po zabiciu wszystkich terrorystów
oÅ›rodki medialne zależne finansowo od wÅ‚asnej po­
- będzie globalna wioska... Policyjna. H
pularnoÅ›ci oceniaÅ‚y wstÄ™pnie, jakie informacje ma­
jÄ… walor finansowy, a jakie mogÄ… zaszkodzić ich wi­
zerunkowi, także finansowo. Na to zjawisko  rynko-
2
Pi otr Balcerowicz - orientalista. Pracuje w Insty­
Szerzej na temat zagrożeń piszę w ksigżce Afganistan: historia
tucie Orientalistyki UW. Ostatnio opublikował
- ludzie - polityka, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa
2001, na s. 33-43. ksiqżkę Afgan/stan, historia - ludzie - polityka.