Michał Goz
dzik
MONOTORING I KONTROLA
AKTYWNYCH PROGRAMÓW RYNKU PRACY
Instytut Europejski

Studium Prawa Europejskiego
w Warszawie
ul. Prosta 2/14 lok. 204
00-850 Warszawa
tel./fax: [phone]
www.uniaeuropejska.net.pl.pl e-mail: [e-mail]
Copyright by
Instytut Europejski
2
SPIS TREŚCI:
I. Programy aktywne i instytucje przeciwdziałające bezrobociu w Polsce
od 1989 roku  rys historyczny.
1. Pierwsze uregulowania prawne
2. Strategia i plany dotyczące rynku pracy
2.1.  Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów
Ludzkich w latach 2000 2006
2.2.  Narodowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na lata 2000 
2001 z czerwca 2000 r.
2.3. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2004 2006
2.4. Kluby pracy
3. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2004
roku
4. Podstawy prawne organizowania klubów pracy
II. Formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych, przewidziane przez ustawę
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
1. Dodatek aktywizacyjny
2. Prace interwencyjne
3. Prace społecznie użyteczne
4. Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
5. Pożyczki szkoleniowe
6. Roboty publiczne
7. Stypendia w okresie kontynuowania nauki
8. Szkolenia
9. Wsparcie działalności gospodarczej
10. Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania
III. Instytucje rynku pracy  zadania. Aktywne programy zwalczania
bezrobocia.
1. Instytucje rynku pracy
2. Programy aktywizacji i zwalczania bezrobocia
2.1. Program Pierwsza Praca
2.2. Program Banku Gospodarstwa Krajowego "Pierwszy Biznes"
2.3. Program  Junior
2.4. Projekt  Talent
3
I. Programy aktywne i instytucje przeciwdziałające
bezrobociu w Polsce od 1989 roku  rys historyczny.
1. Pierwsze uregulowania prawne
Zapoczątkowana w 1989 roku transformacja polskiej gospodarki wiązała się
z zasadniczymi zmianami na rynku pracy. W końcu lat osiemdziesiątych
charakterystyczną cechą polskiego rynku pracy było występowanie niedoborów siły
roboczej, czego wyrazem była wysoka liczba wolnych miejsc pracy przypadających na
jedną osobę poszukującą pracy (25,5 w 1989 roku) (Mały Rocznik Statystyczny 1990 r.,
GUS, Warszawa 1990). Sytuacja się zmieniła począwszy od 1990 roku. Pojawiły się
trudności ze znalezieniem pracy, spowodowane poważnymi nadwyżkami podaży siły
roboczej. Przeobrażenie ustroju gospodarczego i związane z tym procesy ekonomiczne
i społeczne zmuszały do zmiany myślenia o rynku pracy, o bezrobociu oraz sposobach
przeciwdziałania jego skutkom. Władza ustawodawcza uświadomiła sobie, że  wysokie
bezrobocie oznacza, że gospodarka nie produkuje tyle, ile mogłaby produkować, gdyby
wszyscy mieli pracę. Oznacza ono również nędzę, społeczne niepokoje i brak nadziei
dla bezrobotnych (D. Begg i inni: Mikroekonomia, PWE, Warszawa 1994). Dlatego też,
już w 1989 roku podjęto pracę nad ustawowymi regulacjami problemu. Efektem była
ustawa z 29 grudnia 1989 roku o zatrudnieniu (Dz. U., nr 75, poz. 446).
Jednak poważne braki koncepcyjne i legislacyjne tej ustawy, widoczne
szczególnie w definicji  bezrobotny spowodowały, że w 16 paz
dziernika 1991r.
uchwalono ustawę o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U., nr 106, poz. 457). Nowa
ustawa wprowadziła istotne zmiany w definicji pojęcia  bezrobotny , jego uprawnieniach
i obowiązkach. Ustawą tą powołano Urząd Pracy, jako centralny urząd administracji
państwowej, podlegający Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej. Urząd ten następnie
został przekształcony w Krajowy Urząd Pracy.
Mimo wielokrotnych nowelizacji ustawy z 1991 roku, stosowanie jej umożliwiało
liczne nadużycia, szczególnie popełniane przez osoby zatrudnione w niepełnym
wymiarze czasu pracy, posiadające jednocześnie prawo do zasiłku dla bezrobotnych. W
4
tym stanie rzeczy Sejm RP, 14 grudnia 1994 roku, uchwalił ustawę o zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r., nr 1, poz. 1), która weszła w życie
1 stycznia 1995 roku. W ustawie pojawiło się nowe pojęcie  Klub pracy . Pojęcie to
oznaczało  zajęcia dla bezrobotnych w celu nabycia umiejętności poszukiwania
i uzyskiwania zatrudnienia .
Zgodnie z rozwiązaniami ustawowymi, bezrobotnym uczestniczącym w szkoleniu
przysługiwał dodatek szkoleniowy (stypendium) i zwrot kosztów dojazdu na szkolenie.
Jednakże, za  szkolenie uznawano jedynie przyuczenie do zawodu. Uczestnikom zajęć
w klubach pracy takie świadczenie nie przysługiwało. Dopiero zmiana ustawy
wprowadzona w grudniu 1996 roku (Dz. U., nr 147, poz. 687) zmieniła sytuację. Jako
formę szkolenia uznano również  naukę poszukiwania pracy . Zrównano więc
status wszystkich bezrobotnych uczestniczących w szkoleniach.
Utrzymująca się wysoka stopa bezrobocia i związane z nią poważne
konsekwencje finansowe i społeczne spowodowały, że w ustawie położono nacisk na
 przeciwdziałanie bezrobociu .
Ustawa określała zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia,
zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej bezrobotnych i innych osób poszukujących
pracy. Realizację tych zadań zlecono wówczas ministrowi właściwemu do spraw pracy,
Prezesowi Krajowego Urzędu Pracy (do którego m.in. należało wspieranie działalności
klubów pracy), dyrektorom wojewódzkich urzędów pracy oraz kierownikom rejonowych
urzędów pracy, działających w ramach samorządów terytorialnych.
Wdrożenie ustawowych zadań wymagało współdziałania z organami,
organizacjami i instytucjami zajmującymi się problematyką zatrudnienia
i przeciwdziałania bezrobociu, a w szczególności z gminami oraz organizacjami
związków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych. Wymienione organy miały działać
przy pomocy  odpowiednio  Naczelnej Rady Zatrudnienia, wojewódzkich
i powiatowych rad zatrudnienia.
W 1998 roku Sejm RP uchwalił szereg ustaw określanych zbiorczą nazwą
reforma samorządowa (ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,
5
ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim, ustawa z 1 lipca 1998 r.
o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej
 w związku z reformą ustrojowa państwa, ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu
trójstopniowego zasadniczego podziału państwa, ustawa z 24 lipca 1998 r. o wejściu
w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie wojewódzkim oraz
ustawy o administracji rządowej w województwie).
W ramach reformy dokonano nowego podziału administracyjnego kraju.
Zlikwidowano dotychczasowe województwa i rejony administracyjne, a w konsekwencji
rejonowe urzędy pracy wykonujące zadania związane z przeciwdziałaniem bezrobociu.
Zadania te przejęły samorządy powiatowe. Urzędy pracy weszły w skład powiatowej
i wojewódzkiej administracji zespolonej.
2. Strategie i plany dotyczące rynku pracy
2.1.  Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów
Ludzkich w latach 2000 2006
Wprowadzone zmiany legislacyjne nie przynosiły efektów w postaci zmniejszonej
stopy bezrobocia. Dlatego też władze państwa podjęły inicjatywy mające na celu
rozwiązanie problemu. W styczniu 2000 roku został przyjęty przez Radę Ministrów
dokument, przedstawiony przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, zatytułowany
 Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach
2000 2006 .
W  Strategii sformułowano cele polityki rynku pracy i środki służące ich
osiągnięciu. Celem głównym było osiągnięcie wyższego zaangażowania ludności
w procesy pracy. Zasygnalizowano, że nowa sytuacja, powstała w wyniku reformy
administracji publicznej, wymaga  skonstruowania nowego modelu oddziaływania Rządu
na rynek pracy i określenia możliwej skali i zasad interwencji o przypadkach wystąpienia
poważnych zagrożeń na lokalnym rynku pracy . Podkreślono konieczność wzmocnienia
instytucjonalnego publicznej służby zatrudnienia, wzrostu jakości oferowanych usług,
6
odciążenia urzędów pracy od zadań niezwiązanych z aktywizacją zawodową
bezrobotnych oraz umożliwiono, w szerszym niż dotychczas zakresie, funkcjonowanie
niepublicznych instytucji obsługi rynku pracy.
2.2.  Narodowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na lata 2000  2001
z czerwca 2000 r.
Konsekwencją  Strategii był  Narodowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia
na lata 2000  2001 z czerwca 2000 r. . Do priorytetów tego Planu zaliczono między
innymi  stosowanie aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu opartych
o indywidualne i grupowe programy aktywizacji zawodowej i aktywne pośrednictwo
pracy . Nadzór nad wdrożeniem większości zadań, z terminem realizacji do 2006 roku,
powierzono Krajowemu Urzędowi Pracy.
Ustawą z 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych
organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. nr 25, poz. 253 z póz
n. zm.) został zniesiony Krajowy Urząd
Pracy. Ustawa ta zmieniła również ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Dotychczasowe zadania realizowane przez ministra  przy pomocy Prezesa Krajowego
Urzędu Pracy przypisano bezpośrednio ministrowi właściwemu do spraw pracy. Nowy
zapis stanowił, że minister właściwy do spraw pracy, między innymi:
" realizuje politykę państwa w zakresie rynku pracy,
" zapewnia jednolitość stosowania prawa, w szczególności przez:
- udzielanie wyjaśnień dotyczących przepisów ustawy,
- określanie standardów realizacji pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego,
organizacji szkoleń oraz prowadzenia centrów informacji zawodowej i klubów
pracy,
- wprowadzanie i rozwijanie jednolitego systemu informatycznego w urzędach
pracy.
7
 2.3. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2004 2006
14 stycznia 2003 r. Rada Ministrów przyjęła Narodowy Plan Rozwoju na lata
2004 2006 (NPR).  Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie
konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do
długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę
spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie
regionalnym i krajowym .
Cel strategiczny nawiązywał do Strategii Lizbońskiej. Dla realizacji tego celu,
w NPR określono priorytety i osie rozwoju. Jedną z tych osi był rozwój zasobów ludzkich
i zatrudnienia. Skuteczność działań objętych tą osią warunkuje powodzenie realizacji
procesów modernizacyjnych i rozwojowych w skali całej gospodarki narodowej.
Wymaga jednak wyraz
nej poprawy jakości funkcjonowania systemów rynku pracy
i edukacji oraz zwiększenia środków finansowych przeznaczonych na:
" zwiększenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych młodzieży
i dorosłych,
" podwyższenie efektywności i jakości działania systemu edukacji i kształcenia
ustawicznego,
" podwyższenie skuteczności funkcjonowania instytucji i instrumentów rynku pracy,
" wspomaganie tworzenia nowych przedsiębiorstw i adaptację kadr istniejących do
funkcjonowania na jednolitym rynku pracy.
Założono, że wdrożenie planu odbywać się będzie miedzy innymi poprzez
wykorzystanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, przeznaczonych na
projekty w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego  Rozwój Zasobów
Ludzkich . Realizacja tych projektów miała przyczynić się do rozwoju
i modernizacji instrumentów i instytucji rynku pracy, w tym:
" wzmocnienie potencjału publicznych służb zatrudnienia,
" rozwój oferty instytucji rynku pracy.
Realizacja drugiego punktu polegała ma między innymi na:
" doskonaleniu kadr publicznych służb zatrudnienia i instytucji rynku pracy przez
szkolenia, wsparcie, doradztwo oraz instruktaż,
8
" rozwijaniu dialogu społecznego w celu popularyzacji idei aktywizacji zawodowej,
" popularyzacji najlepszych praktyk.
Uwzględniając zapisy Narodowego Planu Rozwoju  Ministerstwo Gospodarki, Pracy
i Polityki Społecznej dokonało oceny sytuacji dotyczącej systematycznie rosnącego
bezrobocia i efektów działań instytucji rządowych i samorządowych, którym w ustawie
powierzono zadania z tym związane. Opracowano  Założenia do ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (sierpień 2003 roku).
2.4. Kluby pracy
W wykonaniu przepisów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydał rozporządzenie z 16 czerwca 1995 roku
w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia pośrednictwa pracy, poradnictwa
zawodowego, organizowania szkoleń bezrobotnych, tworzenia zaplecza metodycznego
dla potrzeb informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego oraz organizowania
i finansowania klubów pracy (Dz. U., nr. 73, poz. 364).
Na podstawie powyższego rozporządzenia urzędy pracy mogły (zapis
fakultatywny) tworzyć kluby przeznaczone dla bezrobotnych napotykających
trudności w uzyskaniu zatrudnienia.
Rejonowe urzędy pracy miały przygotowywać i udostępniać nieodpłatnie uczestnikom
zajęć w klubie pracy materiały informacyjne i podręczniki, a także artykuły piśmienne
niezbędne przy realizacji programu klubu pracy.
Kluby pracy, oparte na zasadzie dobrowolności uczestnictwa, działały na podstawie
regulaminu i programu zatwierdzonego przez kierownika rejonowego urzędu pracy.
Wydatki na utworzenie klubu pracy i prowadzenie w nim zajęć były finansowane
z budżetu rejonowego urzędu pracy oraz ze środków Funduszu Pracy, w wysokości
limitu określonego przez dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy.
9
Rejonowe urzędy pracy zostały zobowiązane do inicjowania i wspierania klubów
pracy prowadzonych przez inne instytucje i organizacje oraz udzielania im pomocy
organizacyjnej i metodologicznej.
W związku z reformą administracji powyższe rozporządzenie zostało zastąpione
rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 lutego 2000 roku o takim
samym tytule (Dz. U. Nr 12, poz.146).
Dla realizacji zadań objętych ustawą MGPiPS (Departament Rynku Pracy) opracowało
 Standard usługi: Klub pracy w 2003 roku. Dokument ten nie zyskał rangi prawnej
(nie został opublikowany w formie rozporządzenia), niemniej jednak przez szereg lat
służył jako materiał pomocniczy (rekomendowany) przy rozstrzyganiu dylematów
związanych z realizacją usługi  pomoc w aktywnym poszukiwania pracy .
3. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
z 2004 roku
Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy uchwalono 20 kwietnia
2004 roku (Dz. U., nr 99, poz. 1001).
W uzasadnieniu uchwalonej ustawy wskazano jej cel, którym jest:
" usprawnienie funkcjonowania sytemu publicznych służb zatrudnienia, które
zostały rozproszone po reformie samorządowej w 1999 roku;
" dostosowanie tego systemu do efektywniejszego i kompleksowego
rozwiązywania problemów społecznych wymagających interwencji państwa,
zwłaszcza takich jak bezrobocie, ubóstwo i wykluczenie społeczne, również
w związku z reformą systemu zabezpieczenia społecznego;
" ukierunkowanie działań i instrumentów rynku pracy na rzecz promocji
zatrudnienia, a nie łagodzenia skutków bezrobocia  w szczególności na rzecz
rozwoju zasobów ludzkich poprzez rozwój kształcenia ustawicznego;
" dostosowanie systemu instytucji i instrumentów rynku pracy do wymogów
i standardów Unii Europejskiej w celu efektywnego włączenia się w realizację
10
Europejskiej Strategii Zatrudnienia, europejskich instytucji rynku pracy oraz
skutecznej absorpcji środków Europejskiego Funduszu Społecznego;
" wykorzystanie nowych możliwości stworzonych przez technologie
teleinformatyczne w zakresie realizacji zadań w obszarze aktywizacji zawodowej;
" szersze włączenie partnerów społecznych do działań na rzecz promocji
zatrudnienia oraz poprawy efektywności i skuteczności działań służb publicznych
na rynku pracy.
Nowa ustawa porządkuje zasady funkcjonowania i struktury służb
zatrudnienia, określa realizowane przez nie usługi oraz systematyzuje wymagania
kwalifikacyjne pracowników publicznych służb zatrudnienia.
W ustawie po raz pierwszy wydzielono w przepisach dotyczących bezrobocia i służb
zatrudnienia część poświęconą polityce rynku pracy oraz wskazano cele polityki
zatrudnienia. Cele te realizują instytucje rynku pracy, które wypełniają zadania państwa
w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji rynku
pracy
Celami polityki zatrudnienia jest osiągnięcie:
1) pełnego i produktywnego zatrudnienia;
2) rozwoju zasobów ludzkich;
3) wysokiej jakości pracy;
4) wzmocnienia integracji oraz solidarności społecznej.
Głównymi instytucjami rynku pracy, które realizują cele i zadania określone w ustawie
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy są publiczne służby zatrudnienia
(PSZ). Ustawa definiuje PSZ jako system powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy,
realizujących zadania związane bezpośrednio z rynkiem pracy.
Zadania te są finansowane z budżetu państwa, środków samorządu terytorialnego oraz
Funduszu Pracy. Ustawa definiuje też inne instytucje rynku pracy: Ochotnicze Hufce
Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego
i instytucje partnerstwa lokalnego.
11
Ustawa określa nomenklaturę stanowisk w publicznych służbach zatrudnienia,
wśród których umieszczono stanowisko lidera klubu pracy.
Struktura PSZ oparta jest na podstawowym podziale terytorialnym kraju. Kluczową rolę
w promocji zatrudnienia powierzono powiatowym urzędom pracy, działającym
w strukturze samorządów powiatowych.
Zadania powiatowych urzędów pracy, dotyczące promocji zatrudnienia to.:
" opracowanie i realizacja programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji
lokalnego
" rynku pracy;
" udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu pracy;
" inicjowanie i wspieranie tworzenia klubów pracy;
" współpraca z gminami w zakresie upowszechniania ofert pracy, upowszechniania
informacji o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach.
W ramach wojewódzkiego urzędu pracy funkcjonują centra informacji
i planowania kariery zawodowej, będące wyspecjalizowanymi jednostkami
organizacyjnymi, które między innymi:
" wspomagają powiatowe urzędy pracy w prowadzeniu poradnictwa zawodowego
przez świadczenie wyspecjalizowanych usług w zakresie planowania kariery
zawodowej na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy;
" prowadzą zajęcia aktywizujące na rzecz bezrobotnych i poszukujących
pracy;
" współdziałają z powiatowymi urzędami pracy w opracowywaniu i realizowaniu
indywidualnych planów działań;
" współdziałają z powiatowymi urzędami pracy w opracowywaniu informacji o rynku
pracy dla potrzeb klubów pracy.
Zgodnie z art. 39 ustawy usługa: pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy
polega na przygotowaniu bezrobotnych i poszukujących pracy do lepszego radzenia
sobie w poszukiwaniu i podejmowaniu zatrudnienia, w szczególności przez:
1) uczestnictwo w szkoleniach z zakresu umiejętności poszukiwania pracy;
2) uczestnictwo w zajęciach aktywizujących;
12
3) dostęp do informacji i elektronicznych baz danych służących uzyskaniu
umiejętności poszukiwania pracy i samozatrudnienia.
Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, o której mowa w pkt. 1 i 2., jest przeznaczona
dla bezrobotnych poszukujących pracy. Z pomocy określonej w pkt. 3. mogą
korzystać wszyscy zainteresowani.
Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy jest udzielana przez powiatowe urzędy pracy
w ramach klubów pracy oraz przez centra informacji i planowania kariery zawodowej
wojewódzkich urzędów zatrudnienia.
4. Podstawy prawne organizowania klubów pracy
Art. 35 ust. 4 ustawy przewiduje, iż minister właściwy do spraw pracy określi,
w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki prowadzenia przez publiczne służby
zatrudnienia usług pośrednictwa pracy, usług EURES, poradnictwa zawodowego,
informacji zawodowej i organizowania szkoleń oraz pomocy w aktywnym poszukiwaniu
pracy, mając na uwadze ujednolicenie procedur usług rynku pracy realizowanych przez
publiczne służby zatrudnienia oraz konieczność zapewnienia zgodności udzielenia
pomocy publicznej dla przedsiębiorstw z warunkami jej dopuszczalności.
Przez szereg lat kluby pracy działały na podstawie przepisów rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 lutego 2000 roku w sprawie szczegółowych
zasad prowadzenia pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, organizowania
szkoleń bezrobotnych, tworzenia zaplecza metodycznego dla potrzeb informacji
zawodowej i poradnictwa zawodowego oraz organizowania i finansowania klubów pracy
(Dz. U. nr 12 poz. 146 z póz
. zm.).
2 marca 2007 roku Minister Pracy i Polityki Społecznej wydał rozporządzenie
w sprawie szczegółowych warunków prowadzenia przez publiczne służby
zatrudnienia usług rynku pracy (Dz. U., nr 47, poz. 315). Rozporządzenie w sposób
szczegółowy reguluje zagadnienia usług rynku pracy, w tym usługi określane jako
 pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy . Dotyczy ono jedynie klubów pracy
działających w ramach publicznych służb zatrudnienia i w Ochotniczych Hufcach
13
Pracy Kluby pracy mogą także być utworzone w innych instytucjach i organizacjach
pozarządowych.
II. Formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych,
przewidziane przez ustawę o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy.
Ustawa zawiera kilka instrumentów wspomagających aktywizację bezrobotnych.
Są one stymulatorami do podejmowania pracy lub podnoszenia kwalifikacji.
1. Dodatek aktywizacyjny
Osoba bezrobotna może złożyć do urzędu pracy wniosek o przyznanie dodatku
aktywizacyjnego w przypadku, gdy jest zarejestrowana w urzędzie pracy, posiada prawo
do zasiłku oraz gdy podejmie:
- zatrudnienie w wyniku skierowania przez urząd w niepełnym wymiarze
czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie i otrzymuje
wynagrodzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę;
- zatrudnienie z własnej inicjatywy lub inną pracę zarobkową.
W pierwszym przypadku dodatek aktywizacyjny przysługuje w wysokości stanowiącej
różnicę między minimalnym wynagrodzeniem za pracę a otrzymywanym
wynagrodzeniem, nie większej jednak niż 50 proc. zasiłku, przez okres, w jakim
przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek.
Jeżeli podjęcie zatrudnienia nastąpiło z własnej inicjatywy, wówczas można ubiegać się
o dodatek aktywizacyjny przysługujący w wysokości do 50 proc. zasiłku, przez połowę
okresu, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek.
14
Dodatek aktywizacyjny nie przysługuje w przypadku:
" skierowania bezrobotnego przez powiatowy urząd pracy do prac interwencyjnych,
robót publicznych lub na stanowisko pracy, którego koszty wyposażenia lub
doposażenia zostały zrefundowane z Funduszu Pracy;
" podjęcia przez bezrobotnego z własnej inicjatywy zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej u pracodawcy, u którego był zatrudniony lub dla którego wykonywał
inną pracę zarobkową bezpośrednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny;
" podjęcia przez bezrobotnego z własnej inicjatywy zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej za granicą Rzeczypospolitej Polskiej u pracodawcy zagranicznego.
2. Prace interwencyjne
Powiatowe urzędy pracy w razie braku propozycji odpowiedniego zatrudnienia dla
bezrobotnych mogą inicjować oraz finansować prace interwencyjne.
W ramach prac interwencyjnych zatrudniani są bezrobotni, którzy są w szczególnej
sytuacji na rynku pracy. Pracodawcy otrzymują z urzędu pracy refundację części
kosztów wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenia społeczne.
Do grupy bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza się:
1) bezrobotnych do 25 roku życia,
2) bezrobotnych długotrwale lub kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po
urodzeniu dziecka,
3) bezrobotnych powyżej 50 roku życia,
4) bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia
zawodowego lub bez wykształcenia średniego,
15
5) bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18
roku życia,
6) bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli
zatrudnienia,
7) bezrobotnych niepełnosprawnych.
Prace interwencyjne dla wymienionych grup bezrobotnych mogą trwać od sześciu
miesięcy (do 12 miesięcy, jeżeli refundacja obejmuje co drugi miesiąc).
Prace interwencyjne mogą trwać dłużej, czyli do 12 miesięcy (do 18 miesięcy, jeżeli
refundacja obejmuje co drugi miesiąc) w przypadku:
" bezrobotnych do 25 roku życia,
" długotrwale bezrobotnych lub kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu
dziecka,
" bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli
zatrudnienia,
" bezrobotnych niepełnosprawnych.
Dla bezrobotnych powyżej 50 roku życia prace interwencyjne mogą trwać najdłużej,
a mianowicie do 24 miesięcy (do 48 miesięcy jeżeli refundacja obejmuje co drugi
miesiąc).
Wysokość refundacji jaką otrzymuje pracodawca określona jest w umowie zawartej
z urzędem pracy.
Prace interwencyjne organizują pracodawcy, czyli jednostki organizacyjne, chociażby
nie posiadały osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają co najmniej
jednego pracownika.
16
3. Prace społecznie użyteczne
Prace społecznie użyteczne są nową formą aktywizacji bezrobotnych, którą
wprowadziła nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(weszła w życie 1 listopada 2005 roku).
Prace społecznie użyteczne są wykonywane przez bezrobotnych, którzy nie posiadają
prawa do zasiłku. Prace te organizują gminy w jednostkach organizacyjnych pomocy
społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą
charytatywną lub problematyką kultury, oświaty. sportu, turystyki, opieki zdrowotnej.
Prace takie mogą wykonywać bezrobotni, którzy wyczerpali możliwości pobierania
zasiłku bądz
nie nabyły prawa do zasiłku (prawa takiego nie ma około 87 proc.
bezrobotnych). Prace społecznie użyteczne prowadzone są w miejscu zamieszkania lub
pobytu w wymiarze do 10 godzin tygodniowo (przy wynagrodzeniu co najmniej 6 zł za
godzinę).
Ustawa nie zawiera ograniczenia czasowego dla realizacji tych prac - co oznacza, iż
osoba bezrobotna może cały rok (i dłużej) wykonywać prace społecznie
użyteczne, przy czym zachowuje status osoby bezrobotnej. Osoba wykonująca
prace społecznie użyteczne jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym (z tytułu
posiadania statusu osoby bezrobotnej) oraz ubezpieczeniem wypadkowym. Trzeba w
tym miejscu jednak zaznaczyć, że odmowa podjęcia takiej pracy oznacza utratę
statusu bezrobotnego.
Przepisy znowelizowanej ustawy mocno ograniczyły krąg podmiotów, na rzecz których
prace takie mogą być wykonywane. Wynika z tego dobitnie, że mają one służyć
wsparciu lokalnych społeczności (przede wszystkim gmin nie mających na celu
maksymalizacji zysku). Gminy powinny przygotowywać plany określające rodzaj i ilość
prac niezbędnych dla gminy i przekazywać je powiatowym urzędom pracy oraz
kierownikom ośrodków pomocy społecznej. Na wniosek starosty kierownicy ośrodków
17
pomocy społecznej powinni przedstawiać informacje o liczbie osób bezrobotnych
bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które
powinny być skierowane do wykonywania prac społecznie użytecznych na terenie
gminy. Na podstawie tych informacji starosta zawiera z gminą porozumienie
i powiatowy urząd pracy kieruje bezrobotnych do wykonywania prac społecznie
użytecznych. W miastach na prawach powiatu nie zawiera się porozumienia lecz
organizuje prace społecznie użyteczne na podstawie wniosku prezydenta miasta.
Pomiędzy podmiotem organizującym prace społecznie użyteczne a skierowaną przez
starostę (urząd pracy) osobą bezrobotną nie jest nawiązywany stosunek pracy oraz
nie jest zawierana żadna umowa. Ten rodzaj relacji ma charakter stosunku
zobowiązaniowego według prawa cywilnego. Dwie strony (podmiot i osoba
bezrobotna) mają wobec siebie zobowiązania, wyrażające się między innymi:
a) gmin lub podmiot zobowiązuje się do:
" stworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy
społecznie użytecznej oraz przestrzegania przepisów prawa pracy
dotyczących wykonywania przez kobiety prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia,
" uwzględnienia przy przydziale prac społecznie użytecznych wieku
bezrobotnego, stanu jego zdrowia oraz w miarę możliwości posiadanych
kwalifikacji,
" pouczenia osoby bezrobotnej o konieczności przestrzegania ustalonego
w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku
i dyscypliny,
" zapoznania bezrobotnego z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa
i higieny pracy,
" ustalenia wysokości przysługującego bezrobotnemu świadczenia
(z uwzględnieniem rodzaju i efektów wykonywanej pracy) oraz do wypłaty
tego świadczenia pieniężnego w okresach miesięcznych z dołu.
b) osoba bezrobotna zobowiązana jest do:
18
" wykonywania prac społecznie użytecznych w miejscu, czasie i w sposób
wskazany przez gminę lub podmiot, w którym te prace są organizowane,
" do przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie
użytecznej porządku, dyscypliny i zasad bezpieczeństwa.
Wykonywanie prac społecznie użytecznych może maksymalnie trwać 10 godzin na
tydzień. Zatem osoby bezrobotne wykonujące te prace nie są kierowane na badania
lekarskie na zasadach dotyczących pracowników (np. w celu ustalenia przeciwwskazań
zdrowotnych do wykonywania określonych czynności). Jednakże przy przydziale prac
należy uwzględniać stan zdrowia osoby bezrobotnej.
Starosta (powiatowy urząd pracy) na wniosek gminy refunduje ze środków Funduszu
Pracy świadczenia pieniężne wypłacone osobom wykonującym prace społecznie
użyteczne. Ustawa nie przewiduje możliwości wypłacania gminie zaliczek na wypłatę
świadczeń. Refundacja dokonywana jest w wysokości nie większej niż 60 proc. od 6 zł
za godzinę określonych w porozumieniu. Środki na refundację, o której mowa powyżej
mieszczą się w limicie środków Funduszu Pracy przekazywanych samorządom na
aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu.
Jak już wspomniano - podmiotu, który wypłaca świadczenie pieniężne z tytułu
wykonywania prac społecznie użytecznych i osoby bezrobotnej nie łączy umowa.
Wynagrodzenie uzyskane z tego tytułu stanowi zatem dla osoby fizycznej
przychód z tzw. innych z
ródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1
ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Od dochodów
tych podmiot wypłacający, jak też osoba otrzymująca wynagrodzenie nie odprowadzają
miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy. Jednakże po zakończeniu roku
kalendarzowego - osoba bezrobotna będzie zobowiązana do samodzielnego
rozliczenia podatku.
Wprowadzenie prac społecznie użytecznych miało na celu, oprócz zapewnienia osobom
bezrobotnym możliwości uzyskania minimalnych przynajmniej środków do życia,
zdyscyplinowanie bezrobotnych i ograniczenie możliwości wykonywania przez nich
19
pracy "na czarno". Rozszerzenie tej formy wsparcia powinno spowodować
zracjonalizować kierowanie pomocy socjalnej do osób rzeczywiście jej potrzebujących.
Stosowana jest zasada, że odmowa pracy na rzecz gminy wiązać się będzie
z odmową udzielania pewnych rodzajów wsparcia.
4. Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
Bezrobotni, którzy są w szczególnej sytuacji na rynku pracy mogą liczyć na
możliwość skorzystania ze specjalnych instrumentów aktywizacji zawodowej: stażu
i przygotowania zawodowego w miejscu pracy.
Staż przeznaczony jest dla młodych bezrobotnych do 25 roku życia oraz
bezrobotnych absolwentów szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 roku życia.
Natomiast przygotowanie zawodowe przeznaczone jest dla osób długotrwale
bezrobotnych, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych powyżej 50
roku życia, bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do
siódmego roku życia oraz bezrobotnych będących osobami niepełnosprawnymi.
Staż służy nabywaniu przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania
pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy
z pracodawcą; Staż może być odbywany maksymalnie przez 12 miesięcy.
Celem przygotowania zawodowego w miejscu pracy jest zdobywanie nowych
kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań
zawodowych na stanowisku pracy, według ustalonego programu uzgodnionego
pomiędzy starostą, pracodawcą i bezrobotnym.
Bezrobotni w trakcie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy
otrzymują od starosty stypendium w wysokości 140 % kwoty zasiłku dla bezrobotnych.
Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy odbywają się na podstawie umowy
20
zawieranej pomiędzy pracodawcą organizującym staż lub przygotowanie a starostą.
Starosta przed skierowaniem bezrobotnego na staż lub przygotowanie zawodowe, może
go skierować na badania lekarskie, a jeśli charakter pracy tego wymaga na
specjalistyczne badania lekarskie lub testy psychologiczne. W umowie pracodawca
zobowiązuje się do przeprowadzenia stażu lub przygotowania zawodowego
zgodnie z ustalonym programem.
Pracodawca organizujący staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy jest
ponadto zobowiązany do:
" zapoznania bezrobotnego z programem stażu lub przygotowania
zawodowego,
" zapoznania bezrobotnego z jego obowiązkami i uprawnieniami,
" zapewnienia bezrobotnemu profilaktycznej ochrony zdrowia w zakresie
przewidzianym dla pracowników,
" przeszkolenia bezrobotnego na zasadach przewidzianych dla
pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów
przeciwpożarowych oraz zapoznania go z obowiązującym regulaminem
pracy.
Bezrobotny odbywający staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
powinien:
" przestrzegać ustalonego rozkładu czasu pracy,
" sumiennie wykonywać zadania objęte programem stażu lub przygotowania
zawodowego,
" przestrzegać przepisów i zasad obowiązujących pracowników zatrudnionych
w zakładzie pracy, a w szczególności zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpożarowych.
21
5. Pożyczki szkoleniowe
Osoby bezrobotne i żołnierze rezerwy mogą również ubiegać się o uzyskanie
pożyczki szkoleniowej ze środków Funduszu Pracy. Pożyczka ta może zostać
udzielona na koszty szkolenia, które umożliwi podjęcie zatrudnienia
wymagającego szczególnych kwalifikacji. Wysokość pożyczki nie może przekraczać
czterokrotnego przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu podpisania umowy.
Pożyczka jest nieoprocentowana, lecz powinna zostać spłacona w ciągu 18 miesięcy od
ustalonego w umowie dnia zakończenia szkolenia.
6. Roboty publiczne
Roboty publiczne mogą być organizowane przez gminy, organizacje
pozarządowe statutowo zajmujące się problematyką: ochrony środowiska, kultury,
oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej.
Przy robotach publicznych instytucje mogą ubiegać się o zatrudnienie bezrobotnych
(w pełnym wymiarze czasu pracy) w okresie do sześciu miesięcy. Roboty publiczne
mogą dotyczyć realizowanych na terenie gminy lub województwa inwestycji
infrastrukturalnych oraz innych zadań inwestycyjnych finansowanych lub
dofinansowywanych ze środków budżetu państwa, samorządu terytorialnego, funduszy
celowych lub środków instytucji, organizacji oraz zadań związanych z opieką społeczną
i obsługą bezrobocia.
Do robót publicznych w pełnym wymiarze czasu pracy urząd pracy może
skierować wyłącznie:
" długotrwale bezrobotnych lub kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu
dziecka,
" bezrobotnych powyżej 50 roku życia,
22
" bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub
bez wykształcenia średniego,
" bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku
życia,
" bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli
zatrudnienia,
" bezrobotnych niepełnosprawnych.
Do wykonywania przez okres do sześciu miesięcy pracy niezwiązanej z wyuczonym
zawodem, w wymiarze nie przekraczającym połowy wymiaru czasu pracy na zasadach
robót publicznych urząd pracy może skierować:
" bezrobotnych do 25 roku życia,
" długotrwale bezrobotnych lub kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu
dziecka.
Urząd pracy po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku pracodawcy zawiera
z organizatorem robót publicznych stosowną umowę, kieruje odpowiednich
kandydatów do pracy oraz refunduje organizatorowi robót publicznych przez okres do
sześciu miesięcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia (przy pełnym
wymiarze czasu pracy).
Refundacja nie może jednak przekroczyć 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia
obowiązującego na koniec każdego miesiąca i składki na ubezpieczenie społeczne
.
23
7. Stypendia w okresie kontynuowania nauki
Stypendia na naukę w szkołach przeznaczone są dla bezrobotnych do 25 roku
życia, który nie posiada kwalifikacji zawodowych.
Warunkiem przyznania stypendium jest niski dochód przypadający na osobę w rodzinie.
Nie może on przekraczać dochodu, który uprawnia do otrzymania świadczeń z pomocy
społecznej.
Bezrobotny, który ubiega się o stypendium na naukę w szkole powinien w okresie
sześciu miesięcy od zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy podjąć dalszą
naukę w: szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, w szkole ponadgimnazjalnej dla
dorosłych lub w szkole wyższej w systemie studiów wieczorowych lub zaocznych.
Stypendium przysługuje przez 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia nauki. Wypłata
stypendium może być przedłużona do momentu ukończenia nauki, który jest
przewidziany w programie nauczania. Stypendium nie przysługuje w przypadku
przerwania nauki lub utraty statusu bezrobotnego. Wysokość stypendium wynosi 50
proc. kwoty zasiłku dla bezrobotnych. Stypendium wypłaca się: z dołu, za okresy
miesięczne, w terminach ustalonych przez powiatowy urząd pracy, nie póz
niej jednak,
niż w ciągu 14 dni od dnia upływu okresu, za który stypendium jest wypłacane.
Stypendium przysługuje również za okres choroby poświadczonej zaświadczeniem
lekarskim i macierzyństwa oraz za okres wakacji.
8. Szkolenia
Starosta inicjuje, organizuje i finansuje z Funduszu Pracy szkolenia
bezrobotnych, osób pobierających rentę szkoleniową i żołnierzy rezerwy w celu
zwiększenia ich szans na uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
podwyższenia kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej,
w szczególności w przypadku:
24
1) braku kwalifikacji zawodowych;
2) konieczności zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji w związku z brakiem propozycji
odpowiedniej pracy;
3) utraty zdolności do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie;
4) braku umiejętności aktywnego poszukiwania pracy.
Starosta może skierować bezrobotnego na szkolenie przez niego wskazane, jeśli
istnieje prawdopodobieństwo, że dzięki temu szkoleniu uzyska odpowiednią pracę.
Koszt szkolenia nie może przekroczyć 200 procent przeciętnego wynagrodzenia.
Na wniosek bezrobotnego starosta może też sfinansować ze środków Funduszu
Pracy koszty egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplomów,
zaświadczeń, określonych uprawnień zawodowych lub tytułów zawodowych oraz koszty
uzyskania licencji niezbędnych do wykonywania danego zawodu. Wysokość
dofinansowania nie może przekroczyć 50 procent przeciętnego wynagrodzenia.
Szkolenia organizowane przez powiatowe urzędy pracy mogą trwać do sześciu miesięcy
(w przypadkach uzasadnionych programem szkolenia - do 12 miesięcy). Wyjątek
stanowią szkolenia dla osób nie posiadających żadnych kwalifikacji zawodowych, które
mogą trwać do 24 miesięcy.
Osobom bezrobotnym w okresie szkolenia przysługuje dodatek szkoleniowy
w wysokości 20 proc. zasiłku. Młodzieży do 25 roku życia w okresie szkolenia
przysługuje stypendium w wysokości 40 proc. kwoty zasiłku.
Osoby bezrobotne mogą też otrzymać:
" zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, jeżeli szkolenie
odbywa się w miejscowości innej niż miejsce zameldowania uczestnika
szkolenia,
25
" zwrot kosztów egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw,
dyplomów, zaświadczeń, określonych uprawnień zawodowych lub tytułów
zawodowych oraz kosztów uzyskania licencji niezbędnych do
wykonywania zawodu - do wysokości 50 proc. przeciętnego
wynagrodzenia,
" zwrot kosztów studiów podyplomowych do wysokości 75 proc., jeżeli
osoba bezrobotna uprawdopodobni, że ukończenie danych studiów
zapewni uzyskanie odpowiedniej pracy.
Koszty szkolenia nie mogą przekroczyć 200 % przeciętnego wynagrodzenia
9. Wsparcie działalności gospodarczej
Osobom bezrobotnym mogą być przyznane jednorazowo środki z Funduszu
Pracy na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy
prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości
określonej w umowie - nie wyższej jednak niż 5-krotna wysokość przeciętnego
wynagrodzenia.
Jeśli działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych
wysokość przyznanych środków nie może przekraczać 3-krotnego przeciętnego
wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni oraz 2-krotnego przeciętnego
wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do spółdzielni socjalnej po jej
założeniu spółdzielni.
Bezrobotny, który zamierza podjąć działalność gospodarczą może ubiegać się
o przyznane dotacji. W tym celu powinien złożyć wniosek we właściwym urzędzie pracy.
Wniosek o przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczej może być
uwzględniony, w przypadku gdy bezrobotny spełnia m.in. następujące warunki:
26
" w okresie 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku nie odmówił bez
uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia,
innej pracy zarobkowej, szkolenia, przygotowania zawodowego w miejscu
pracy, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych,
" nie otrzymał w okresie pięciu lat poprzedzających złożenie wniosku
pożyczki z Funduszu Pracy lub z innych funduszy publicznych, która
przeznaczona była na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej.
10. Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania
Bezrobotny może ubiegać się o zwrot kosztów przejazdu do miejsca, w którym
odbywa u pracodawcy staż, przygotowanie zawodowego, szkolenie lub zajęcia
z zakresu poradnictwa zawodowego.
Decyzję podejmuje starosta po rozważeniu wszystkich okoliczności dotyczących
konkretnej sytuacji. Może on wyrazić zgodę na refundację lub odmówić zwrotu tych
kosztów.
Warunkiem ubiegania się o zwrot kosztów przejazdu jest podjęcie - na podstawie
skierowania urzędu pracy - pracy, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy,
szkolenia lub zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego poza miejscem zamieszkania.
Refundację mogą otrzymać osoby, których wynagrodzenie nie przekracza 200
proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.
O zwrot kosztów zakwaterowania może ubiegać się osoba, która spełnia łącznie
następujące warunki:
" na podstawie skierowania urzędu pracy podjęła pracę, staż, przygotowanie
zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie poza miejscem zamieszkania
27
w miejscowości, do której czas dojazdu i powrotu do miejsca stałego
zamieszkania wynosi łącznie ponad 3 godziny dziennie;
" mieszka w hotelu lub wynajętym mieszkaniu w miejscowości lub w pobliżu
miejscowości, w której pracuje, odbywa staż lub przygotowanie zawodowe
w miejscu pracy w pobliżu tej miejscowości;
" uzyskuje wynagrodzenie w wysokości nieprzekraczającej 200
proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w miesiącu,
za który jest dokonywany zwrot kosztów zakwaterowania.
Koszty przejazdu i zakwaterowania mogą być refundowane przez 12 miesięcy.
III. Instytucje rynku pracy  zadania. Aktywne programy
zwalczania bezrobocia.
1. Instytucje rynku pracy
Ustawa o promocji zatrudnienia określa zadania państwa w zakresie promocji
zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Zadania te
są realizowane przez instytucje rynku pracy, których celem jest dążenie do pełnego
i produktywnego zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich, osiągnięcia wysokiej jakości
pracy, wzmacniania integracji oraz solidarności społecznej.
W myśl ustawy instytucjami rynku pracy są nie tylko publiczne służby zatrudnienia oraz
Ochotnicze Hufce Pracy. Do tej grupy zaliczane są również agencje zatrudnienia,
instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego oraz instytucje partnerstwa
lokalnego.
Publiczne służby zatrudnienia tworzą organy zatrudnienia wraz z powiatowymi
i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właściwego do spraw
pracy oraz urzędami wojewódzkimi, realizującymi zadania określone ustawą. W skład
28
publicznych służb zatrudnienia wchodzi 16 wojewódzkich urzędów pracy oraz 340
urzędów powiatowych oraz ich filie. System organów zatrudnienia ma charakter
samorządowy, a jego istotną cechą jest niezależność każdej jednostki
organizacyjnej. Jest to model zdecentralizowany.
Ochotnicze Hufce Pracy są państwową jednostką wyspecjalizowaną
w działaniach na rzecz młodzieży, w szczególności młodzieży zagrożonej wykluczeniem
społecznym, oraz bezrobotnych do 25 roku życia.
Ponadto do rynku pracy należą:
" agencje zatrudnienia, czyli niepubliczne jednostki organizacyjne świadczące
usługi w zakresie pośrednictwa pracy, pośrednictwa do pracy zagranicą
u pracodawców zagranicznych, poradnictwa zawodowego, doradztwa
personalnego i pracy tymczasowej (art. 6 ust. 4);
" instytucje szkoleniowe  publiczne i niepubliczne podmioty prowadzące na
podstawie odrębnych przepisów edukację pozaszkolną, (art. 6 ust. 5);
" instytucje dialogu społecznego, czyli organizacje pozarządowe zajmujące się
problematyką rynku pracy, współpracujące z publicznymi służbami zatrudnienia
i Ochotniczymi Hufcami Pracy w zakresie zadań określonych ustawą (art. 6 ust.
5);
" instytucje partnerstwa lokalnego  to grupa instytucji, które realizują inicjatywy
partnerów rynku pracy. Tworzone są w celu realizacji zadań określonych ustawą
i wspierane przez organy samorządu terytorialnego (art. 6 ust. 7).
Ustawa o promocji zatrudnienia wskazuje różne formy współpracy publicznych
służb zatrudnienia z partnerami społecznymi. Nie nakłada na publiczne służby
zatrudnienia obowiązku realizacji wszystkich form współpracy, daje im możliwość
wyboru sposobu współdziałania. Jednakże nie zwalnia ich w ten sposób z obowiązku
współpracy z organizacjami pozarządowymi, wynikającego bezpośrednio z art. 21
ustawy o promocji zatrudnienia oraz ustawy o pożytku publicznym.
29
Organizacje pozarządowe, stosownie do art. 3 ustawy o promocji zatrudnienia, są
partnerem społecznym państwa w realizowaniu jego zadań z zakresu promocji
zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Te zadania
są realizowane na podstawie Krajowego Planu Działań oraz w oparciu o inicjatywy
samorządu, gminy, powiatu, województwa i partnerów społecznych (art. 3). Art. 21
ustawy o promocji zatrudnienia stanowi, iż polityka rynku pracy realizowana przez
władze publiczne opiera się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi.
Zgodnie z ustawą o pożytku publicznym do przykładowych form współpracy
należą nie tylko wzajemne informowanie się o podejmowanych działaniach, tworzenie
zespołów analityczno-doradczych oraz konsultowanie z partnerami społecznymi nowych
aktów regulacyjnych. Współpracą jest również zlecanie podmiotom niepublicznym
zadań, za zapewnienie których odpowiada administracja publiczna. Innymi słowy,
rozdzielenie płatnika od dostawcy usługi publicznej  podstawowe narzędzie poprawy
efektywności sektora publicznego  może i powinno być owocem współpracy na
szczeblu lokalnym i wojewódzkim. Mianem współpracy ustawa o pożytku publicznym
określa również działanie na rzecz zharmonizowania procesu świadczenia i rozwoju
usług publicznych. Wśród przykładowych form współpracy i dialogu znalazły się:
działalność rad zatrudnienia, partnerstwa lokalne, zlecanie zadań oraz uzupełnianie
i rozszerzanie oferty usług publicznych służb zatrudnienia przez partnerów społecznych
i agencje zatrudnienia.
2. Programy aktywizacji i zwalczania bezrobocia
2.1. Program Pierwsza Praca
W ramach Programu "Pierwsza Praca" realizowanych jest wiele projektów
podejmowanych wspólnie z partnerami rynku pracy. Z większości z nich może
skorzystać również młodzież szkolna i studenci oraz osoby powyżej 27 roku życia.
Programy te umożliwiają młodym ludziom płynne wejście na rynek pracy.
30
Podstawowym celem Programu "Pierwsza Praca" jest zwiększenie szans na
uzyskanie doświadczenia zawodowego oraz podjęcie zatrudnienia przez młode
osoby.
Program "Pierwsza Praca" umożliwia m.in. uzyskanie wiedzy o współczesnym
rynku pracy, uczy planowania kariery zawodowej, motywuje do dalszego
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pozwala nabyć umiejętności praktyczne
niezbędne w skutecznym poszukiwaniu pracy, umożliwi zdobycie doświadczenia
zawodowego oraz podjęcie pracy.
Program adresowany jest do osób bezrobotnych (zarejestrowanych w urzędzie pracy
właściwym ze względu zameldowania stałego lub tymczasowego) do 25 roku życia
oraz do bezrobotnych absolwentów studiów wyższych do 27 roku życia (w przypadku
osób zarejestrowanych jako bezrobotne w okresie do 12 miesięcy od dnia
ukończenia szkoły wyższej).
Bezrobotnym do 25 roku życia jest osoba, który do dnia zastosowania wobec niej
usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyła 25 roku życia.
Bezrobotnym do 27 roku życia jest bezrobotny do dnia ukończenia 27 roku życia
w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia studiów wyższych.
Osoba bezrobotna, która nie spełnia kryteriów wiekowych programu, może
skorzystać z pomocy świadczonej przez powiatowe urzędy pracy na zasadach
ogólnych, dostępnych dla wszystkich bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym
m.in. z szerokiej gamy aktywnych działań rynku pracy przedstawionych wcześniej.
Program "Pierwsza Praca" jest również przeznaczony dla pracodawców, którzy
mogą liczyć m.in. na refundację kosztów utworzenia i utrzymania miejsca pracy dla
bezrobotnego.
Dodatkowo, w ramach usług rynku pracy Programu "Pierwsza Praca" można
skorzystać z grupowych zajęć informacyjno-szkoleniowych pn. "Samodzielność
w poszukiwaniu pierwszej pracy", które obejmują sześć zakresów:
" określenie praw i obowiązków młodego bezrobotnego - omówienie zagadnień
wynikających z przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
31
pracy i przedstawienie uczestnikom zajęć zakresu usług, jakie na rzecz
młodych bezrobotnych świadczą urzędy pracy;
" określenie wartości płynących z podjęcia pracy - prezentacja informacji na
temat wartości pracy w życiu człowieka z różnych punktów widzenia oraz
określenie indywidualnie postrzeganych wartości pracy w formie ćwiczenia
praktycznego;
" przedstawienie sposobów szukania pracy - ogólna informacja o sytuacji na
rynku pracy w Polsce i główne metody poszukiwania pracy;
" mała przedsiębiorczość jako sposób na samozatrudnienie - wprowadzenie do
tematu planowania i tworzenia własnego przedsiębiorstwa oraz ćwiczenia
praktyczne dotyczące własnej przedsiębiorczości;
" dokumenty aplikacyjne, analiza predyspozycji - prezentacja zasad
przygotowywania podstawowych dokumentów wymaganych przy ubieganiu
się o pracę (życiorys, list motywacyjny) oraz praktyczna próba określenia
własnych cech, które mogą okazać się istotne przy sporządzaniu tych
dokumentów;
" autoprezentacja - ogólne zasady prowadzenia rozmowy o pracę (pierwsze
wrażenie, mowa ciała, negocjacje płacowe itp.).
2.2. Program Banku Gospodarstwa Krajowego "Pierwszy Biznes"
Jest to program preferencyjnych pożyczek udzielanych przez Bank
Gospodarstwa Krajowego na finansowanie kosztów rozpoczęcia działalności
gospodarczej przez młodych bezrobotnych. Program realizowany jest na podstawie
umowy zawartej w 2005 r. między ministrem pracy a prezesem BGK.
Wysokość pożyczki udzielonej na finansowanie kosztów rozpoczęcia działalności
gospodarczej nie może przekroczyć kwoty 40 tys. zł. Pożyczka jest preferencyjnie
oprocentowana (0,75 stopy redyskonta weksli przyjmowanych przez NBP - aktualne
dane znajdują na stronie www.nbp.pl), co oznacza niższą od komercyjnej stopę
32
procentową. Pożyczka może być udzielona na 36 miesięcy i w tym czasie możliwe
jest odroczenie spłaty kapitału maksymalnie do 6 miesięcy.
O pożyczkę może się starać bezrobotny do 25 roku życia lub bezrobotny legitymującym
się dyplomem wyższej uczelni do 27 roku życia (do 12 miesięcy od dnia ukończenia
studiów).
Pożyczka przeznaczona jest na finansowanie kosztów realizacji przedsięwzięcia
przedstawionego przez bezrobotnego, a w szczególności na:
" zakup wyposażenia technicznego niezbędnego do prowadzenia
rozpoczynanego przedsięwzięcia, albo utworzenia dodatkowego miejsca
pracy;
" dostosowanie pomieszczeń do projektowanej działalności;
" zakup niezbędnych materiałów, surowców, itp., w przypadku
rozpoczynania samodzielnej działalności.
2.3. Program "Junior"
Program "Junior" jest realizowany od września 2002 r. wspólnie z Państwowym
Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Program skierowany jest do osób
z orzeczonym znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności, które
są bezrobotnymi do 25 roku życia lub bezrobotnymi absolwentami studiów wyższych do
27 roku życia (zarejestrowanymi w powiatowym urzędzie pracy do upływu 12 miesięcy
od dnia ukończenia szkoły wyższej).
Uczestnictwo w Programie "Junior" pozwala zwiększyć możliwości zawodowe młodych
bezrobotnych oraz stwarza szansę zatrudnienia i zdobycia doświadczenia
zawodowego w ramach odbywania stażu. Ułatwia też jego uczestnikom skuteczne
33
zaprezentowanie się ewentualnemu przyszłemu pracodawcy. W konsekwencji
program powinien przyczynić się do stworzenia miejsc pracy dla niepełnosprawnych,
młodych bezrobotnych
Efektem towarzyszącym realizacji programu jest przełamanie barier psychologicznych
u pracodawców, związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych.
2.4. Projekt  Talent
Programu adresowany jest do absolwentów szkół i uczelni artystycznych oraz
kierunków związanych z kulturą (szkół państwowych i prywatnych), którzy są
bezrobotnymi do 25 roku życia lub bezrobotnymi, którzy nie ukończyli 27 roku życia
(w tym przypadku musi być spełniony warunek skierowania na staż w okresie do upływu
12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie
poświadczającym ukończenie szkoły wyższej), zarejestrowanymi w powiatowych
urzędach pracy, zgodnie z pobytem stałym lub tymczasowym.
W ramach programu bezrobotni absolwenci szkół i uczelni artystycznych oraz
kierunków związanych z kulturą, spełniający kryteria wiekowe będą mogli wziąć udział
w stażach zawodowych zgodnych z kierunkiem wykształcenia.
Staże będą odbywać się u pracodawców, którymi mogą być:
" państwowe i samorządowe instytucje kultury (instytucje artystyczne,
muzea, biblioteki, centra i domy kultury, instytucje filmowe itp.),
" jednostki samorządu terytorialnego,
" wyższe uczelnie państwowe i niepubliczne,
" organizacje pozarządowe, firmy prowadzące działalność w obszarze
kultury (m.in. wydawnictwa, media, firmy fonograficzne itp.)
34