Dr Michał Boni
PRZYSZA
OŚĆ POLSKIEGO RYNKU
PRACY
Warszawa, 17.06.2008r.
WYZWANIA
długoterminowe wyzwania demograficzne
(starzenie siÄ™, niski wskaz
nik dzietności) 
czynnik demograficzny
niski poziom aktywności zawodowej  czynnik
aktywizacyjny i równowagi pokoleniowej
du\
a skala zró\
nicowania regionalnego 
czynnik regionalny
deficyt nowoczesności w gospodarce  czynnik
modernizacyjny
niedopasowanie edukacyjne a potrzeby rynku
pracy  czynnik edukacyjny
brak sprawności rynku pracy  czynnik
dopasowania poda\
y i popytu (rola APRP)
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA
RYNKU PRACY W POLSCE
DEMOGRAFIA  ZASOBY PRACY UE
(2003  2050)
y
ródło: EPC and European Commission (2005a)
WSKAy
NIK ZATRUDNIENIA A WIEK
(2006)
20-24
25-29
30-34
35-39
ogółem
40-44
mÄ™\
czyz
ni
kobiety
45-49
50-54
55-59
60-64
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
wskaz
nik zatrudnienia w %
wiek
WSKAy
NIKI ZATRUDNIENIA W
GRUPACH WIEKU (2006)
WSKAy
NIKI ZATRUDNIENIA OSÓB
w wieku 55  64 lata w Polsce i w UE
w latach 1997 - 2006
50 EU15
EU27
Polska
45
Liniowy (Polska)
Liniowy (EU15)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
y
ródło: CIOP, PIB, Określenie mo\
liwości aktywności zawodowej w warunkach szczególnych i szczególnym charakterze, prezentacja 2008.
ZMIANY W STRUKTURZE BEZROBOCIA
(udział %)
40
35
30
25
% udział młodych
(19 - 24)
20
% udział (45 - 54)
15
10
5
0
1991 1995 2000 2005 2007
STRUKTURA ZATRUDNIENIA
W KLASTRACH
100%
80%
Budownictwo
60%
Usługi publiczne
Usługi rynkowe
Przemysł
40%
Rolnictwo
20%
0%
y
ródło: Bukowski M., Zatrudnienie w Polsce 2006
u
a
a
o
e
j
i
t
R
o
s
b
w
w
t
G
r
a
o
w
i
c
Å‚
u
P
i
z
s
b
n
M
o
l
e
y
u
Å‚
r
o
y
m
S
a
R
B
r
e
t
z
r
n
e
p
-
C
o
n
l
o
R
PRODUKTYWNOŚĆ W UE
y
ródło: Economic Policy Reforms, Going for Growth 2008, OECD
WYDAJNOŚĆ I PA
ACE
Zmiany wydajności pracy pracownika i płacy realnej
8
7
6
5
płace
4
wydajność
3
2
1
0
y
ródło: Dynamika przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w gospodarce narodowej oraz wydajności pracy (dynamika realna)
dane GUS
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
0
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
KLIN PODATKOWY PO ZMIANACH
(2006  2009)
FLEXICURITY
JAK ROZUMIEĆ  FLEXICURITY ?
Zmiana podejścia z  bezpieczeństwa etatu na
 bezpieczeństwo zatrudnienia
Nowy model pracy w nowej gospodarce:
Dostosowywanie się przedsiębiorstw w
warunkach konkurencyjności
Dostosowywanie się pracowników do
dynamicznego rynku pracy
Elastyczność/zatrudnialność po stronie
pracowników
Elastyczność/bezpieczeństwo po stronie
przedsiębiorstw
15
Flexicurity  efektywniejszy rynek pracy
KLUCZOWE SKA
ADOWE  FLEXICURITY
Elastyczne i wiarygodne warunki umów
Kompleksowe strategie wspierania ustawicznej
edukacji
Efektywna aktywna polityka rynku pracy (APRP)
Nowoczesne systemy bezpieczeństwa
socjalnego zorientowane nie na bierność, lecz
aktywność beneficjentów (WELFARE STATE
WORKFARE STATE)
16
ELASTYCZNOŚĆ W POLSCE
(cechy charakterystyczne)
Wysoki stopień wykorzystywania umów na
czas określony
Praca na część etatu (dysfunkcyjny
fenomen)
Organizacja czasu pracy  kto decyduje
(work life balance)
Ryzyka nowych form zatrudnienia
(młodzi?)
17
ZATRUDNIENIE NA CZAS OKREÅšLONY W UE
18
PRACA NA CZ
ŚĆ ETATU
19
y
ródło: Working time and work-life balance: policy dilemma?
European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions
STRUKTURA PRZYROSTU PRACY W UE
20
PRACA W NIEPEA
NYM WYMIARZE
CZASU PRACY (Polska)
1992  2007  powolna tendencja zni\
kowa 
300 000 (20%)
Praca na wsi: 52,5%
Praca na wsi, w niewielkich miejscowościach
południowo-wschodniej Polski  50%
Populacja pracujÄ…ca  do 55% pracujÄ…cych o
niskich kwalifikacjach, 32% w rolnictwie
Sektory gospodarki: rolnictwo, budownictwo (około
60%)
ponad 50 lat - 40%, poni\
ej 30 lat  28%
21
ELASTYCZNE FORMY CZASU PRACY
(PRACODAWCY)
22
ELASTYCZNE FORMY CZASU PRACY
(ZWI
ZKI ZAWODOWE)
ZATRUDNIENE MA
ODYCH W POLSCE
Pracujący młodzi (19-24) 1 mln uczących się i pracujących w tym:
" 180 tysięcy  praca w niepełnym wymiarze czasu,
" 140 tysięcy  agencje zatrudnienia czasowego
" Około 5% młodych ludzi pracuje w szarej strefie
(około 300 tysięcy osób pomiędzy 20 a 29 rokiem \
ycia)
W grupie 3,2 mln osób pracujących w Polsce na podstawie umów na
czas określony  65% to osoby do 30 roku \
ycia
Co oznacza mo\
liwość szybkiej zmiany pracy oraz promocji w sensie
stanowiska i płacy  szczególnie w czasie wzrostu gospodarczego
Przewaga młodej generacji  w porównaniu do osób starszych pod
względem kwalifikacji
Rezultat w przyroście netto1 mln miejsc pracy w latach 2004-2006 
24
40% przypada na ludzi z wy\
szym wykształceniem
LICZBA STUDENTÓW W POLSCE
W TYSI
CACH W LATACH 1990 - 2006
Cyt. Za: Czapiński j., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a dobrobyt materialny: polski paradoks
ABSOLWENCI 2005/2006
Ochrona środowiska
3%
Pedagogika
Humanistyczne
Usługi dla ludności
Pozostałe
16%
7%
3%
10%
In\
ynierowie
6%
Medycyna
4%
Informatyka
4%
Prawo
2%
Ekonomia i
Społeczne
administracja
14%
31%
y
ródło: GUS
NAJWI
KSZE OBSZARY POWSTAWANIA
NOWYCH MIEJSC PRACY
Przyrost zatrudnienia % całego przyrostu
Sektory 2001-2025 zatrudnienia
w tys. osób
- usługi komputerowe 700 28,1
- słu\
ba zdrowia 620 24,9
- gastronomia i bary 345 13,9
- doradztwo w zarzÄ…dzaniu 220 8,4
- przemysły wysokiej techniki 200 7,7
- nauka i B+R 170 6,8
- hotele 160 6,4
- szkolnictwo dla dorosłych 150 6,0
- reklama i marketing 125 5,0
Dane za: prof. A Karpiński, Rynek pracy, ewolucja popytu na kwalifikacje, Warszawa 2006
KSZTAA
CENIE USTAWICZNE
28
EDUKACJA DOROSA
YCH
y
ródło: BAEL, GUS, Warszawa 2008r.
EDUKACJA DOROSA
YCH c.d.
y
ródło: BAEL, GUS, Warszawa 2008r.
EDUKACJA DOROSA
YCH c.d.
y
ródło: BAEL, GUS, Warszawa 2008r.
MOBILNOŚĆ ZAWODOWA
Tylko 29% Polaków uwa\
a, \
e zmiana pracy co kilka lat jest dobra dla człowieka. To znacznie poni\
ej
średniej europejskiej (40%) i du\
o poni\
ej krajów wiodących, jak Szwecja, czy Dania, gdzie ponad 70%
obywateli uwa\
a tam, \
e zmiana pracy słu\
y człowiekowi.
Polacy nie widzą korzyści w zmianie pracy i rzadko decydują się na jej zmianę. Nawet wśród wysoko
wykwalifikowanych pracowników nauki i techniki  tylko 4,7% z nich zdecydowało się zmienić pracę w
latach 2004-2005. Jest to jeden z najni\
szych wskaz
ników w Europie.
y
ródło: Raport o kapitale intelektualnym, Diagnoza  wersja robocza, Zespół doradców strategicznych Premiera, pod kier. P. Bochaniarza, Warszawa 2008r.
POPYT NA UZUPEA
NIAJ
CE KWALIFIKACJE
ZAWODOWE (grupy)
Emigracja młodych z wy\
szym wykształceniem (35% w
strukturze emigracji do Wlk. Brytanii), lecz niskiej jakości
 deprecjacja kapitału
MÅ‚odzi u progu startu zawodowego (do 30) (potrzeba
uzupełnienia kwalifikcji i kompetencji)
Reorientacja zawodowa w wieku średnim (30  40) 
zmiana profesji po 7/11 latach doświadczenia
zawodowego  drugi boom edukacyjny
Starsi (ponad 45/50)  trzeci boom edukacyjny (70%
wykształcenie podstawowe)
pozostajÄ…cy w zatrudnieniu
Kompetencje rynkowe
Wykorzystanie doświadczenia
33
Program  Solidarność pokoleń 50+
AKTYWNA POLITYKA RYNKU
PRACY (polskie wyzwania)
Niski potencjał PES (niski poziom
doradztwa/pośrednictwa zawodowego)
Niski poziom uczestnictwa w programach aktywizacji
zawodowej (z 16%  2004 do 25,5% - 2006 i 30% -
2007)
Niskie wydatki (0,25% - 0,3% PKB)
APRP  z
ródła finansowania wyłącznie składka
pracodawców i z
ródła UE
Nacisk na młodych (40% wydatków)
Istotne grupy poza zainteresowaniem (starsi  50+;
niepełnosprawni; nisko wykwalifikowani, stale bezrobotni)
Brak mo\
liwości outsourcingu słu\
b zatrudnienia
Efektywność
34
USA
UGI RYNKU PRACY
(sekwencja działań interwencyjnych)
1. Diagnoza 13. Ocena i wnioski na
przyszłość
2. Wyzwania
12. Badanie efektywności
3. Odpowiedzi na
(monitoring)
wyzwania
11. Realizacja
4. Cele/priorytety
10. Warunki wykonania
5. Działania/adresaci
9. Wykonawcy mogÄ…cy
6. Oczekiwane rezultaty
podjąć się
7. Narzędzia
8. Miary realizacji
Na podstawie: M. Boni, J. Tyrowicz
CO TO JEST EFEKTYWNOŚĆ APRP?
Realna efektywność wsparcia?
Ò! Jaka skuteczność oddziaÅ‚ywania?
Ò!
Ò!
Ò!
Ò! Kto byÅ‚ aktywizowany?
Ò!
Ò!
Ò!
Ò! Jaki koszt?
Ò!
Ò!
Ò!
Ukończyło szkolenie...
%
Wskaz
nik rezultatu
... znalazło zatrudnienie...
90
Wskaz
nik wpływu
Efektywność brutto
... dzięki programowi
52
Efektywność netto (1)
30
???
???
Efektywność netto (2)
ść
ść
ść
Efektywność netto (2)
ść
ść
ść
EFEKTYWNOŚĆ APRP
(zatrudnieniowa) w 2005 roku
Formy aktywizacji Wskaz
nik MPIPS
Wskaz
nik realny
(w stosunku do
rozpoczynajÄ…cych
udział)
Ogółem
47,3 42,3
Szkolenia
36,8 35
Prace
62 56
interwencyjne
Roboty publiczne
29 28,2
Sta\
e
46,2 36,8
Przygotowanie do
46,1 37
zawodu
ZMIANY W EFEKTYWNOÅšCI (APRP
2005/2006  Z FP) w %
2005 2006
Ogółem 47,3 (42,3) 54,8 (52,8)
Szkolenia 36,8 (35) 45,1 (44)
Prace interwencyjne 62 (56) 72,3 (65)
Roboty publiczne 29 (28,2) 46 (44)
Sta\
e 46,2 (36,8) 51,1 (45)
Przygotowanie do 46,1 (37) 51,1 (51)
zawodu
Prace społ. u\
yt. - 30
ALE: efektywność zatrudnienia ogółem 45,5% (MPiPS  49%), jeśli nie liczyć
100% efektywności w:  środkach na podjęcie własnej działalności
gospodarczej i  dofinansowaniu kosztów tworzenia stanowisk pracy
EFEKTYWNOŚĆ PSZ (z FP) 2006
a AGENCJE ZATRUDNIENIA
objęcie APRP (PSZ): 593 527 (z efektem
zatrudnieniowym bez własnej działalności gospodarczej
255 000)
Objęcie pośrednictwem (efekt zatrudnieniowy) przez AZ
krajowym: 128 514
zagranicznym: 119 247
247 761
+ APT: 288 440
?
EFEKTYWNOŚĆ APRP
2004 2005 2006
Wskaz
nik efektywności zatrudnienia 40% 47,3% 54%
Wskaz
nik rezultatu aktywizacji 80% 90% 95%
Wskaz
nik skali aktywizacji 16% 20/22% 25,5%
Wskaz
nik wykorzystywania ofert 50/60% 40/50% 30%
zatrudnienia subsydiowanego
nakłady/efekty  2006: 55% nakładów APRP na 38% aktywizowanych
(sta\
e + doposa\
enie miejsca pracy i dotacja) co dało 136 000 miejsc pracy
(44% ogółu zatrudnionych poprzez APRP)
NOWY MODEL APRP (1)
spójność środków FP i EFS
orientacja na u\
ytkownika
spójność, kompleksowość usług integracji społecznej i
zatrudnieniowych
model interwencji (ró\
norodność narzędzi i sekwencyjność działań)
profilaktyczna (1 tydzień)
do 6 miesiÄ…ca
do grupy w bezrobociu od 6 do 12 miesięcy
do długotrwale bezrobotnych
do INNYCH ADRESATÓW
NOWI ADRESACI:
starsi: 50+ (pracujÄ…cy, potrzebujÄ…cy wsparcia w utrzymaniu
zatrudnienia)
młodzi (powracający migranci)
nieaktywni (wykluczeni, potrzebujÄ…cy integracji i restartingu)
charakter oferty dla  nie  bezrobotnych
NOWY MODEL APRP (2)
- ZEWN
TRZNE KONTRAKTOWANIE USA
UG
model komplementarny (PSZ oraz NGO i
podmioty komercyjne): bez dyskryminacji i
 creamingu
standaryzacja usług (ale usług rynku pracy, a
nie PSZ!): z otwarciem na elastyczność
przejrzystość przetargów (dostęp do środków
publicznych)
rozwój rynku usług
orientacja na efekty, efektywność (premia za
wzrost efektywności)
FLEXICURITY I JEJ WYZWANIA
Co oznacza termin elastyczność?
Powinniśmy zmienić sposób wykorzystania pracy w niepełnym
wymiarze
Powinniśmy zrównowa\
yć: wykorzystanie umów na czas
określony/ze zmianą i skróceniem okresu wypowiedzenia
Co oznacza  bezpieczeństwo ?
Lepsza zatrudnialność dzięki lepszemu wykształceniu
Lepsza i efektywniejsza APRP dzięki wiele efektywniejszym
publicznym słu\
bom zatrudnienia i uzupełniającym je
kontraktowanym zewnętrznie usługom zatrudnieniowym
Lepsze rozwiÄ…zania dla godzenia pracy z \
yciem prywatnym
 Flexicurity jako system dla efektywniejszego,
adaptacyjnego, konkurencyjnego miejsca pracy
Podział odpowiedzialności (państwo, związki zawodowe,
pracodawcy, pracownicy): nowe formy partnerstwa
Nowe ramy prawne
43
PROMOCJA
KONKLUZJE:
FLEXICURITY ADAPTACYJNOŚĆ
Niezbędność zbudowania podstaw dla
kształcenia ustawicznego
Unowocześnienie i wzrost efektywności APRP
PrzeglÄ…d prawa pracy  bezpieczna
elastyczność (szczególnie: part time job)
Godzenie pracy i \
ycia (model, warunki,
promocja)
Wzrost zatrudnienia  Program 50+
Mobilność na rynku pracy  akceptacja, nawyki
Wydajność, koszty pracy  modernizacja
gospodarki i rynku pracy