Rynek instrumentów dłużnych w Polsce
Dłużne papiery wartościowe  stanowią je głównie obligacje i bony skarbowe. Reprezentują
wierzytelności pieniężne na sumy oznaczone realizowane w określonych terminach. W Polsce prócz
obligacji i bonów skarbowych występują bony pieniężne, listy zastawne i instrumenty dłużne emitowane
przez przedsiębiorstwa
W celu uporządkowania informacji zamieszczonych w pracy instrumenty dłużne zostały podzielone
na krótko- i długoterminowe.
Do krótkoterminowych instrumentów dłużnych należą:
a) Bony pieniężne to instrumenty na okaziciela, emitowane przez bank centralny, zdematerializowane
(stanowiÄ…ce zapis w elektronicznym rejestrze)1, majÄ…ce charakter dyskontowy. Bony podlegajÄ…
wykupowi według nominalnej wartości, po z góry ustalonym upływie okresu od daty zakupu do
terminu wykupu. Minimalny akceptowany w ramach transakcji organizowanych przez NBP poziom
ich rentowności jest określany przez stopę referencyjną.
Bony pieniężne po raz pierwszy w Polsce wyemitowano w lipcu 1990r, 1 marca 1991 roku zaczął
działać rynek wtórny bonów pieniężnych, a rolę pośrednika zaczął pełnić NBP.
Od roku 1998 stanowią podstawowy instrument w ramach operacji otwartego rynku, głównym ich
zadaniem jest oddziaływać na poziom płynności w sektorze bankowym. W przeszłości emitowano je
na różne okresy: 14,28, 30,91 i 182 dni, od 2005 roku są emitowane zazwyczaj na okres 7 dni.
b) Bony skarbowe- także zdematerializowane, należące do instrumentów dyskontowych
(charakteryzują się właściwością: im wyższa stopa dyskontowa tym inwestor płaci mniej za ten
instrument i tym wyższy ma z jego tytułu zysk)2, tak jak bony pieniężne są sprzedawane w
nominałach o wysokości 10000zł. Ich emitentem jest Skarb Państwa, w imieniu którego występuje
Ministerstwo Finansów. Celem emisji bonów skarbowych jest finansowanie potrzeb budżetu
państwa.
Emisja bonów skarbowych rozpoczęła się od 1991r. Począwszy od drugiej połowy 1994 roku coraz
większym zainteresowaniem cieszyły się bony skarbowe o dłuższym terminie wykupu, natomiast
spadało zainteresowanie nabywców bonami o najkrótszych terminach, co miało uzasadnienie w
oczekiwaniach na spadek inflacji, czy perspektywę wyższej rentowności instrumentów finansowych
o stałej stopie oprocentowania. Bony skarbowe były emitowanie na różne okresy, a dominującym
rodzajem bonów skarbowych w strukturze terminowej w latach 2001-2007 były bony 52-
tygodniowe. Od roku 2004 wzrosło zainteresowanie tymi instrumentami po stronie krajowych
1
I.D. Czechowska,  Bank centralny na rynku pieniężnym , ABSOLWENT, A
ódz
1998, s. 108-115
2
M. Wypych,  Finanse i instrumenty finansowe , ABSOLWENT, A
ódz
1998, s. 137
inwestorów niebankowych: gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, które widzą w nich
atrakcyjną pod względem oprocentowania ofertę
Długoterminowe papiery dłużne:
a) Obligacje- klasyczne instrumenty dłużne, czyli poświadczające zobowiązanie ich emitenta w
stosunku do posiadacza zwanego obligatariuszem, mogą stanowić alternatywę dla kredytu
bankowego. Co do zasady są papierami zbywalnymi- właściciele mogą je sprzedać na rynku
wtórnym. Wiąże się z nimi kilka istotnych pojęć:
·ð Wartość nominalna- kwota zobowiÄ…zania emitenta, zwykle niezmienna do terminu
zapadalności obligacji
·ð Cena emisyjna- cena obligacji na rynku pierwotnym- obrazuje wpÅ‚ywy emitenta z tyt.
sprzedaży obligacji. [może być niższa od nominału- obligacja z dyskontem, wyższa od
nominału- obligacja z premią, równa nominałowi]
·ð Cena rynkowa- cena obligacji na rynku wtórnym
·ð Termin wykupu- data, kiedy emitent jest zobowiÄ…zany spÅ‚acić swoje zobowiÄ…zanie, czyli
wykupić obligacje. (istnieją obligacje wykupywane w drodze losowania lub w ogóle nie
podlegajÄ…ce wykupowi- renty wieczyste)
Istnieje kilka metod podziału obligacji:
·ð ze wzglÄ™du na osobÄ™ emitenta: skarbowe- emitowane przez skarb paÅ„stwa, komunalne-
emitowane przez jednostki samorzÄ…du terytorialnego, korporacyjne- emitowane przez
przedsiębiorstwa (najbardziej zróżnicowane, najniebezpieczniejsze są tzw. obligacje śmieciowe-
emitowane przez firmy o złej kondycji finansowej, ale przynoszące spory zysk)
·ð ze wzglÄ™du na okaziciela: imienne- mogÄ… wystÄ…pić ograniczenia w ich zbywalnoÅ›ci, na okaziciela-
jedynym ograniczeniem zbywalności jest popyt
·ð ze wzglÄ™du na sposób naliczania odsetek: obligacje o staÅ‚ym oprocentowaniu, obligacje o
zmiennym oprocentowaniu, obligacje zerokuponowe [zyskiem dla nabywcy jest dyskonto]
·ð ze wzglÄ™du na okres do wykupu (okres zapadalnoÅ›ci),
Obligacje z terminem spłaty: od 1-5 lat - nazywa się obligacjami krótkoterminowymi, od 5-12 -
nazywa się obligacjami średnioterminowymi, powyżej 12 lat - nazywa się obligacjami
długoterminowymi.
W Polsce obligacje mogą być przedmiotem obrotu na rynku publicznym i niepublicznym. publiczny
reguluje Ustawa z dnia 29 lipca 2005r o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania
instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych oraz
Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o obrocie instrumentami finansowymi .Emisja na rynku niepublicznym
obejmuje obligacje o czasie życia krótszym niż 1 rok lub obligacje przeznaczone dla wąskiego grona
inwestorów [poniżej 100], ustawa o obligacjach nie wymaga pośrednictwa instytucji finansowej
przy emisji niepublicznej, jednak w praktyce najczęściej taki pośrednik występuje. Emisja na rynku
publicznym wymaga od emitenta przygotowania prospektu emisyjnego, a w niektórych
przypadkach memorandum informacyjnego. Prospekt powinien być zatwierdzony przez KNF, zaś
memorandum przesłane do wiadomości Komisji, która może je odrzucić w razie niespełnienia
wymogów. Zapisy na obligacje mogą być prowadzone tylko za pośrednictwem firm inwestycyjnych.
Na rynku wtórnym obligacjami można obracać na giełdzie lub na regulowanym rynku
pozagiełdowym.
b) Listy zastawne- rodzaj papieru dłużnego o bardzo wysokim poziomie bezpieczeństwa, który może
być emitowany na okaziciela lub jako imienny. Może przybierać postać materialną a także
zdematerializowaną. Wysoki poziom bezpieczeństwa tego instrumentu wynika z zabezpieczenia go
wierzytelnościami powstałymi w wyniku udzielonych kredytów hipotecznych. Listy zastawne mogą
być emitowane w walucie obcej. Na polskim rynku kapitałowym są relatywnie młodym
instrumentem. Dnia 1 stycznia 1998r. weszła w życie ustawa o listach zastawnych i bankach
hipotecznych, której celem było ożywienie budownictwa mieszkaniowego w Polsce, uruchomienie
mechanizmu długookresowego finansowania mieszkalnictwa, a tym samym przyspieszenie procesu
przekształcenia potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych w efektywny popyt na
mieszkania.
Listy zastawne można podzielić na: hipoteczne listy zastawne- podstawę emisji stanowią
wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami,
publiczne listy zastawne- podstawę emisji stanowią wierzytelności banku hipotecznego z tytułu:
- kredytów w części zabezpieczonych wraz z należnymi odsetkami, gwarancją lub poręczeniem
NBP, Europejskiego Banku Centralnego, rządów lub banków centralnych państw członkowskich UE,
Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju z wyjątkami;
- kredytów udzielonych podmiotom wymienionym powyżej
- kredytów w części zabezpieczonej wraz z należnymi odsetkami, gwarancją lub poręczeniem
jednostek samorządu terytorialnego oraz kredytów udzielonych jednostkom samorządu
terytorialnego.
Podsumowując krótką charakterystykę Polskich instrumentów dłużnych uważam, że trudno jest
jednoznacznie stwierdzić czy lepsze są bony pieniężne czy skarbowe, albo czy obligacje są lepsze od listów
zastawnych ponieważ instrumenty te zostały stworzone i wdrożone w rynek w różnych celach. Mogę jednak
stwierdzić, że bony pieniężne mają mniej zalet niż bony skarbowe, które oferują więcej możliwości
inwestorom, można je stosunkowo łatwo sprzedać/kupić na rynku wtórnym i mają większą płynność;
Obligacje skarbowe zajmują pierwsze miejsce na rynku długoterminowych papierów dłużnych w Polsce,
stanowiąc około 90% jego struktury, należą do najczęściej wykorzystywanych instrumentów w procesie
zaciągania długu publicznego. Bez względu na sposób ich oprocentowania czy też osoby do których są
kierowane najważniejszą ich cechą jest to że mają charakter dłużny i mają pokrycie w majątku Skarbu
Państwa.
Listy zastawne emitowane są w celu pozyskania środków finansowania kredytów inwestycyjnych.
Angażowanie swoich wolnych środków w te instrumenty mogą stanowić element strategii inwestycyjnej
polegającej na dywersyfikacji portfela inwestycyjnego co równoznaczne jest z obniżeniem ryzyka,
dodatkowym atutem listów zastawnych w takich sytuacjach jest ich wysoki stopień bezpieczeństwa. W
Polsce szczególnie mocno akcentuje się potrzebę wyjścia listu zastawnego na rynki zagraniczne, bowiem
zasilenie lokalnego rynku kapitałem zewnętrznym podniesie jego płynność3.
3
A. Nierodka, 12. Środkowoeuropejska Konferencja Listu Zastawnego, Finansowanie nieruchomości, Fundacja na Rzecz
kredytu Hipotecznego, wrzesień 2008, s. 102-103