Tom 58 2009
Numer 3 4 (284 285)
Strony 573 583
Bogusław Pawłowski1,2, Dariusz Danel1
1
Zakład Antropologii PAN
Kuz
nicza 35, Wrocław 50-951
2
Katedra Antropologii, Uniwersytet Wrocławski
Kuz
nicza 35, Wrocław 50-138
E-mail: [e-mail]
[e-mail]
Widzę w dalekiej przyszłości szerokie perspektywy znacznie
ważniejszych jeszcze badań. Psychologia oprze się z pew-
nością na nowym poglądzie, że każdą umiejętność i każ-
dą zdolność umysłową można osiągnąć jedynie stopniowo.
karol Darwin,  O powstawaniu gatunków , str. 448, WUW
2009.
PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA  NAUKA O ADAPTACJACH I EWOLUCYJNEJ INERCJI
LUDZKIEGO UMYSA
U
Zajmująca się głównie zachowaniami, pre- królestwa zwierząt i mogłaby zyskać bardzo
ferencjami, zdolnościami poznawczymi i per- przydatne, ugruntowane już teorie i narzę-
cepcją człowieka, psychologia to nauka, która dzia nauk biologicznych.
wyrosła w XIX w. w obrębie nauk humani- W ostatnich kilkudziesięciu latach poja-
stycznych, a dokładnie nauk społecznych. Te wiło się kilka ważnych podejść nauk biolo-
historyczne uwarunkowania spowodowały, gicznych do badania ludzkich zachowań. Za-
że pomimo kilku prób eksplorowania zagad- liczyć do nich można niewątpliwie wyrosłą
nień tradycyjnie związanych z psychologią na lorenzowskiej etologii, etologię człowieka
przez ekologów behawioralnych czy biolo- (eiBl-eiBesfelDt 1989), socjobiologię (wilson
gów ewolucyjnych, niestety przez wiele lat 1975) czy ekologię behawioralną człowieka
jedyną akceptowaną pomocną dla psycholo- (smith 1992, smith i winterhalDer 1992).
gii dziedziną biologii była fizjologia. Swoisty Jednym z ostatnich podejść biologicznych,
monopol psychologów na badania ludzkich które pomimo, a może dzięki kontrowersjom,
zachowań i preferencji wynika prawdopo- które budzi, stało się stosunkowo popularne
dobnie w dużym stopniu z kulturowo utrwa- i współcześnie jest chyba najlepiej znanym
lonego dualistycznego podziału: człowiek- biologicznym podejściem stosowanym do
zwierzęta. Pomimo obalenia tego dualizmu analizy umysłu i zachowań człowieka jest
już dawno temu przez Darwina i jego tezy o psychologia ewolucyjna (PE). Uważa się, że
ewolucyjnej ciągłości między człowiekiem a termin  evolutionary psychology pojawił się
resztą świata ożywionego (Darwin 1859), ten po raz pierwszy w artykule Amerykańskiego
szkodliwy dla badań nad uwarunkowaniami biologa Michaela Ghiselina (ghiselin 1973).
ludzkiego behawioru, dychotomiczny pogląd I tak to dzięki temu terminologicznemu po-
niestety ciągle dominuje w naukach społecz- mysłowi biologa, szerzej niż to wcześniej
nych. W naszej opinii już dawno psycholo- bywało, ewolucja wkroczyła na psychologicz-
gia powinna stać się poddziedziną biologii. ne konferencje. Jest to obecnie jedna z naj-
Zajmuje się w końcu pewnymi wybranymi szybciej rozwijających się gałęzi psychologii,
aspektami organizmu żywego należącego do będąca w zasadzie odłamem biologii ewo-
Bogusław Pawłowski, Dariusz Danel
574
lucyjnej badającej ludzkie preferencje i za- bór naturalny działa na poziomie alleli, suk-
chowania. Obserwowany gwałtowny rozwój ces reprodukcyjny danego osobnika może
tej nauki może wynikać z tego, że w przeci- być mierzony nie tylko poprzez liczbę kopii
wieństwie do wcześniejszych biologicznych danego genu jaka zostanie przekazana jego/
podejść, nauka ta ma w nazwie  psychologię jej dzieciom, ale też poprzez dzieci jego/jej
i dlatego wzbudziła tak duże zainteresowanie krewnych. Pomaganie krewnym może więc
psychologów, a ich jest przecież znaczenie zwiększać sukces reprodukcyjny osobnika
więcej niż biologów zajmujących się ludzkim tym bardziej im wyższy jest stopień pokre-
behawiorem. wieństwa i więcej wspólnych genów.
Psychologia ewolucyjna, to nauka bada- c) Altruizm odwzajemniony (trivers
jąca mechanizmy psychologiczne kierujące 1971).
ludzkimi zachowaniami w aspekcie ich ewo- Zachowania altruistyczne między osobni-
lucyjnej adaptatywności. W odróżnieniu od kami niespokrewnionymi mogą pojawić się
psychologii poznawczej, PE uważa, że umysł wtedy, gdy altruista może liczyć na odwza-
ludzki i jego  produkty (preferencje, stra- jemnienie udzielonej pomocy.
tegie zachowań) powstały jako biologiczne d) Inwestycje rodzicielskie (trivers
adaptacje do rozwiązywania częstych proble- 1972).
mów życiowych, z jakimi mieli do czynienia Płeć, która ponosi większe inwestycje ro-
nasi ewolucyjni przodkowie. Ludzki umysł, dzicielskie (poświęca więcej czasu i energii)
zachowania, psychika są więc efektem dzia- na urodzenie i wychowanie potomstwa, sta-
łania ewolucyjnych nacisków selekcyjnych je się obiektem rywalizacji płci przeciwnej.
związanych z doborem naturalnym lub do- Zwykle to samice ponoszą większe koszty
borem płciowym (np. CosmiDes i współaut. reprodukcji i dlatego też u nich wykształciły
1992). Psycholodzy ewolucyjni zatem starają się mechanizmy selekcji partnerskiej, pod-
się zrozumieć psychologiczne mechanizmy czas gdy u samców silniej zaznaczona jest ry-
przez identyfikację funkcji, jakie spełniały walizacja o partnerki płciowe. Opieka przez
one w przeszłości ewolucyjnej w kontekście samce nad potomstwem może zmienić te re-
przetrwania i reprodukcji osobnika. lacje.
Bardzo ważne ewolucyjne koncepcje Ha- e) Konflikt rodzice-potomstwo (trivers
miltona (hamilton 1964a, b) i Triversa (wy- 1974).
bór najważniejszych prac: trivers 2002), Dziecko z każdym z rodziców, jak i z ro-
które dotyczyły tak istotnych dla człowie- dzeństwem (jeśli nie są to bliz
nięta jedno-
ka kwestii jak ewolucja altruizmu i pomocy jajowe), dzieli 50% genów. Indywidualnie
krewnym, opieka rodzicielska czy konfliktów jednak każde dziecko posiada zestaw unikal-
między rodzicami a potomstwem, ściągnęły nych genów i z takiej perspektywy można
też na siebie uwagę części psychologów i za- założyć, że samo ze sobą jest spokrewnione
inspirowały ich do rozpatrywania zachowań w 100 %. Konflikt interesów jest wynikiem
człowieka w kontekście ewolucyjnym. tego, że dziecko chce zapewnić sobie mak-
Oto koncepcje, które można uznać za simum inwestycji rodzicielskich, kosztem
podwaliny psychologii ewolucyjnej. swojego rodzeństwa. Dla rodziców jednak
a) Dobór naturalny sensu lato wraz z do- bardziej korzystne może być inwestowanie
borem płciowym (Darwin 1859, 1871). po równo w każde dziecko (wtedy każde
Osobniki posiadające takie cechy (morfo- będzie miało równe szanse przeżycia) lub za-
logiczne, fizjologiczne i behawioralne), które przestanie opieki nad dzieckiem zdolnym do
umożliwiają im np. bardziej efektywne zdo- samodzielnego przeżycia i urodzenie kolejne-
bywanie pokarmu, unikanie drapieżników, go dziecka. Każde z tych rozwiązań będzie
ale również dają przewagę w konkurencji o zwiększało szanse na maksymalizację sukcesu
partnera, pozostawiają stosunkowo więcej reprodukcyjnego rodziców.
potomstwa, które dziedziczy geny warunku- f) Ewolucyjna teoria gier (maynarD smith
jące lepszą adaptacje do warunków środo- i PriCe 1973).
wiska i przyczyniające się do maksymalizacji W sytuacji konfliktu interesów, optymal-
sukcesu reprodukcyjnego. na strategia zachowania osobnika zależy od
b) Dostosowanie łączne (ang. inclusive tego, jaką strategię podejmują jego rywale.
fitness) (hamilton 1964a, b). Zachowanie osobnika jest więc wynikiem
Liczba potomstwa posiadającego geny interakcji z zachowaniami innych osobni-
rodzica nie odzwierciedla całkowitego suk- ków. Strategia, która w danej populacji daje
cesu reprodukcyjnego osobnika. Jako że do- średnio największe możliwe zyski, czyli naj-
Psychologia ewolucyjna
575
bardziej zwiększa fitness, w porównaniu do innymi osobnikami, strategią zachowania da-
innych strategii, jest zaadaptowana przez jącą średnio najlepsze zyski jest bycie uczci-
większość osobników i nie może być wypar- wym (angażowanie się we współpracę) na
ta przez strategie alternatywne, jest ewolucyj- samym początku interakcji, a następnie po-
nie stabilną (patrz artykuł argasińskiego w stępowanie zgodnie z zasadą wzajemności
tym zeszycie KOSMOSU).  wet za wet , tj. postępuj tak jak postąpił
g) Ewolucja kooperacji i strategia kooperujący osobnik w poprzednim ruchu
 wet za wet (axelroD i hamilton 1981). (patrz artykuł argasińskiego w tym zeszycie
W przypadku nawiązywania współpracy z KOSMOSU).
ZAA
OŻENIA PSYCHOLOGII EWOLUCYJNEJ
Według tooBy ego i CosmiDes (2005), jed- (np. zdobycie pokarmu, znalezienie partnera
nych z twórców PE, nauka ta bazuje na kliku seksualnego czy zachowania rodzicielskie). W
teoretycznych założeniach. ujęciu modularnej koncepcji ludzkiego umy-
1. Mózg jest formą komputera zaprojekto- słu foDora (1983) można postulować takie
wanego przez dobór naturalny do pozyskiwa- funkcjonalne moduły, jak np. moduł detek-
nia informacji ze środowiska. Uzyskane dane cji oszustw związanych z nieprzestrzeganiem
służą do inicjowania określonych zachowań społecznych reguł (CosmiDes i tooBy 1992).
oraz do regulowania procesów fizjologicz- Z funkcjonowaniem jednostki w społeczeń-
nych. Poszczególne  programy ludzkiego stwie związana jest konieczność angażowania
umysłu zostały ukształtowane przez dobór się w szereg umów społecznych (koopera-
naturalny, który selekcjonował te, które po- cji), które polegają na tym, że dany osobnik
zwalały skutecznie rozwiązywać problemy oferuje określone korzyści innemu osobni-
adaptacyjne. kowi, pod warunkiem odwzajemnienia (Co-
2. Zachowania człowieka są efektem zwią- smiDes i tooBy 1989). Umowa społeczna ma
zanym z odpowiedzią ewolucyjnie ukształ- więc charakter warunkowy typu  jeżeli-to
towanego mózgu na pozyskaną z otoczenia (np.  jeżeli czerpiesz zyski z danej interak-
informację. Aby badać i zrozumieć określone cji, musisz ponieść koszty ), a jej realizacja
zachowanie, konieczna jest więc znajomość u ludzi może zachodzić w rożny sposób, na
zarówno informacji jakie je inicjują, jak i przykład natychmiastowy, odsunięty w czasie
konstrukcji mentalnych programów, które lub stopniowy. Ważne jest, aby kooperacja
wywołują dane zachowania. była korzystna dla obu osobników. Taki sys-
3. Kognitywne programy ludzkiego mó- tem jest jednak narażony na niestabilność w
zgu są adaptacjami i istnieją, ponieważ za- przypadku oszustwa jednego z uczestników
chowania przez nie generowane u naszych interakcji. W takim przypadku osobnik inwe-
przodków pozwalały im przeżyć i rozmnożyć stujący w określoną formę współpracy po-
się. niesie ewidentne straty, a drugi osobnik, któ-
4. Kognitywne programy ludzkiego mó- ry dopuścił się oszustwa i nie zaangażował
zgu nie muszą być obecnie adaptatywne  się w kooperację, osiągnie wyłącznie zyski.
na pewno jednak były takie w środowiskach, Zakładając, że konieczność współpracy była
w których żyli nasi ewolucyjni przodkowie. (i jest) niezwykle istotna w naszej ewolucji,
5. Umysł ludzki, to nie jedno uniwersalne można podejrzewać, że wykształcił się spe-
i niespecyficzne narzędzie, lecz wiele wyspe- cyficzny mechanizm psychologiczny, który
cjalizowanych programów zaprojektowanych umożliwił określanie, czy dany osobnik po-
przez dobór naturalny do rozwiązywania kon- stępuje według określonej umowy społecznej
kretnych problemów adaptacyjnych. Innymi i czy ponosi określone koszty w stosunku do
słowy, dany mechanizm kognitywny jest sku- zysków, które czerpie. Jako że mechanizm
teczny w specyficznej domenie definiowanej ten został ukształtowany w wyniku nacisków
przez określony problem adaptacyjny. Po- selekcyjnych doboru naturalnego, będzie on
dobnie jak różnymi funkcjami w organizmie aktywowany wyłącznie w warunkach, któ-
zajmują się różne organy (a nie jeden ogól- re będą dawały podstawy sadzić, że istnieje
ny organ), tak i w przypadku mózgu, istnie- zagrożenie konkretnej umowy społecznej.
je wiele wyspecjalizowanych mechanizmów Nie będzie on natomiast aktywny w warun-
psychologicznych odpowiadających za różne kach abstrakcyjnych, gdy określony wyima-
problemy, które człowiek musi rozwiązywać ginowany problem, mimo że analogiczny z
Bogusław Pawłowski, Dariusz Danel
576
punktu widzenia logiki formalnej, nie będzie dają możliwość dużej elastyczności ludzkich
dotyczył konkretnych sytuacji społeczno- zachowań. Postulowany multimodularny mo-
biologicznych, które wpływały na ewolucję del umysłu jest więc zbiorem interaktyw-
mechanizmu psychologicznego związanego nych modułów, miedzy którymi dochodzi do
z łatwą detekcją zachowań niezgodnych z wymiany informacji.
jakąś umową społeczna. Jako potwierdze- Nie wyklucza się również istnienia mniej
nie tej tezy CosmiDes i tooBy (1989, 1992) wyspecjalizowanych i do pewnego stopnia
podają wyniki badań, w których uczestnicy bardziej ogólnych mechanizmów psycholo-
poproszeni zostali o rozwiązanie tzw. proble- gicznych. Przykładem może być ogólna inte-
mu wasona (1966), w którym, na podstawie ligencja odzwierciedlająca możliwość rozwią-
uprzednio zdefiniowanego zdania logicznego zywania problemów z różnych dziedzin życia
typu  jeżeli p to q , badany wykorzystując lo- (ChiaPPe i maCDonalD 2005), czy umiejętność
giczne rozumowanie ma za zadanie wykryć postrzegania głębi (widzenia stereoskopowe-
przykładowe sytuacje, które mogą naruszać go), która sama w sobie może nie rozwiązy-
zdefiniowaną zasadę. Okazuje się, że w przy- wać konkretnego problemu adaptacyjnego,
padku gdy zasada logiczna dotyczy proble- ale może być użyta do zdobywania poży-
mu, w którym opisana jest umowa społeczna wienia czy też unikania ciosów przeciwnika
zawierająca zdefiniowane kategorie zysków i (Duntley i Buss 2008). Ogólne mechanizmy
kosztów (np. aby osiągnąć korzyść X, musisz psychologiczne, mimo swojej niedoskonałości,
spełnić określony warunek, tj. ponieść koszt wespół z mechanizmami wyspecjalizowany-
Y), ludzie są w stanie bardzo dobrze wykryć mi mogłyby być korzystne w rozwiązywaniu
naruszenia od takiej umowy, bez względu na problemów adaptacyjnych w relatywnie no-
to czy z określoną sytuacją spotkali się w ży- wym, niestabilnym środowisku, bez wyraz
nie
ciu codziennym. Inaczej jest jednak w przy- ukształtowanej i powtarzającej się presji selek-
padku, gdy zasada logiczna dotyczy problemu cyjnej (ChiaPPe i maCDonalD 2005).
abstrakcyjnego, w którym zyski i koszty nie
KONCEPCJA śRODOWISK EWOLUCYJNYCH
są jasno określone. Wtedy wykrywanie od-
ADAPTACJI I EWOLUCYJNEJ INERCJI
stępstw od danej zasady przysparza ludziom
znacznie więcej problemów (CosmiDes i to- W badaniu kształtowania się mechani-
oBy 1989, 1992). Zdaniem CosmiDes i tooBy- zmów psychologicznych (modułów kogni-
 ego (1992) sytuacja taka wynika z tego, że tywnych) niezwykle istotna jest idea środo-
umysł powstał w procesie ewolucji, w której wiska, w których powstały ewolucyjne zmia-
zdolność wykrywania odstępstw od umów ny adaptacyjne (BowlBy 1969). Zgodnie z tą
społecznych, czyli minimalizowania ryzyka koncepcją, niektóre istniejące adaptacje psy-
poniesienia strat w przypadku interakcji z chologiczne, które powstały w wyniku naci-
osobą nieuczciwą, była znaczącą korzyścią sków selekcyjnych w pewnych warunkach
adaptacyjną. Umiejętność rozwiązywania wy- środowiska w przeszłości, nie koniecznie
imaginowanych problemów logicznych nie muszą być adaptatywne w nowych warun-
była premiowana przez dobór naturalny. W kach środowiska. Opieka medyczna, trans-
związku z tym wykształcił się wyspecjalizo- port, bezpieczne domy i mieszkania, natłok
wany mechanizm kognitywny, dający umie- informacji, swobodny i łatwy (przynajmniej
jętność logicznego myślenia w przypadku w krajach  rozwiniętych ) dostęp do wody
rozwiązywania problemów związanych z i pożywienia nie ma nic wspólnego z pier-
przestrzeganiem umów społecznych, a nie wotnym środowiskiem życia ludzi, pełnym
ogólna inteligencja, która daje możliwość lo- niebezpieczeństw ze strony drapieżników,
gicznego rozumowania bez względu na ro- patogenów i innych naturalnych zagrożeń. W
dzaj problemu (ale zob. Buller 2005). ewolucyjnej skali czasu wszystkie te znaczące
Zgodnie z założeniami PE ludzka psychika zmiany środowiska w jakim żyje człowiek za-
może być postrzegana jako zbiór wielu wy- szły relatywnie niedawno, bo na przestrzeni
specjalizowanych mechanizmów (modułów kilkunastu czy co najwyżej kilkudziesięciu ty-
o charakterze algorytmów decyzyjnych), któ- sięcy lat wraz z gwałtownym rozwojem (czy
re umożliwiały rozwiązanie konkretnych pro- też raczej  ewolucją ) kultury ludzkiej i poja-
blemów adaptacyjnych. Ważne jest także, że wianiem się jej wytworów, które występują
poszczególne mechanizmy nie są od siebie obecnie praktycznie w każdym aspekcie na-
ściśle odizolowane. Zakłada się, że mogą one szego życia. Według psychologów ewolucyj-
w różnych kombinacjach współpracować ze nych ten czas wydaje się być za krótki, aby
sobą, a ich mnogość i wysoka specjalizacja mogły zadziałać w nim ewolucyjne procesy
Psychologia ewolucyjna
577
selekcyjne. W związku z tym sugeruje się, że wań człowieka z sukcesem reprodukcyjnym.
występuje specyficzne ewolucyjne opóz
nie- Zgodnie z najważniejszym przesłaniem wy-
nie w dostosowaniu mechanizmów psycho- nikającym z teorii ewolucji, cechy najlepiej
logicznych. Taka swoista ewolucyjna inercja przystosowujące do środowiska, powinny
wynika z tego, że mechanizmy kognitywne są zwiększać fitness osobnika posiadającego te
wynikiem adaptacji do środowisk, w których cechy (Darwin 2009). Jednakże, jak twierdzą
żyli nasi dawni przodkowie, a nie do współ- psycholodzy ewolucyjni, to że mechanizmy
czesnych warunków środowiska (CosmiDes i mentalne sterujące ludzkimi zachowaniami
tooBy 1987). Z takiego podejścia wynika, że były skuteczne w rozwiązywaniu problemów
obecnie nie wszystkie mechanizmy psycholo- w środowisku ewolucyjnych zmian adapta-
giczne i wynikające z nich zachowania czło- cyjnych nie znaczy, że działają one z taką
wieka muszą przyczyniać się do maksymali- samą efektywnością również dzisiaj (Cosmi-
zacji fitness, czyli zwiększenia sukcesu repro- Des i współaut. 1992, Buss 2009). Z tego po-
dukcyjnego osobnika. Założenie takie między wodu dochodzenie, w jaki sposób określone
innymi różni PE od socjobiologii czy ekologii zachowania przekładają się obecnie na suk-
behawioralnej człowieka, które postulują, że ces reprodukcyjny może być nie rzadko po-
zachowania człowieka mają charakter ada- zbawione sensu, bowiem okoliczności, które
ptatywny, czyli że są optymalne ze względu w przeszłości warunkowały istnienie takiej
na maksymalizację osobniczego fitness w da- zależności mogły zaniknąć (tooBy i Cosmi-
nych warunkach ekologicznych. Des 1989, Buss 2009). Przykładem może być
związek między statusem społeczno-ekono-
KIEDY KSZTAA
TOWAA
Y SIę MECHANIZMY
micznym (SES) mężczyzny a jego sukcesem
PSYCHOLOGICZNE?
reprodukcyjnym (P�russe 1993), czy też duży
Mimo że zakłada się, iż środowisko ewo- apetyt na tłuste potrawy albo słodycze, który
lucyjnych zmian adaptacyjnych nie powinno odzwierciedla paleolityczne preferencje ży-
być ściśle utożsamiane z konkretnym miej- wieniowe (strassman i DunBar 1999).
scem i czasem (a raczej z częstością i siłą P�russe (1993) wykazał, że w Kanadzie
działania selekcji) (Buss 2009), to jednak za liczba symultanicznych partnerek oraz całko-
okres, w którym kształtowały się mechanizmy wita liczba partnerek seksualnych jaką miał
psychologiczne, przyjmuje się najczęściej plej- w życiu mężczyzna jest w głównej mierze de-
stocen postulując, że prawie cała ewolucyjna terminowana przez SES mężczyzny (szczegól-
historia naszego gatunku (a nawet rodzaju nie między jego 30 a 39 rokiem życia). Duża
Homo) przebiegała właśnie w tym okresie w liczba partnerek i intensywność zachowań
warunkach zbieracko-łowieckich (CosmiDes seksualnych w przeszłości najpewniej prze-
i tooBy 1987, CosmiDes i współaut. 1992). kładała się na większy sukces reprodukcyjny
W tym ujęciu umysł współczesnego człowie- mężczyzny. Obecnie jednak dzięki bardzo
ka może być więc traktowany jako  umysł z skutecznej kontroli poczęć (np. antykoncep-
epoki kamienia (allman 1994). Krytycy EP cja hormonalna) w krajach rozwiniętych ob-
nie zgadzają się jednak z takim  plejstocen- serwuje się brak silnego związku między SES
trycznym podejściem. Należy zwrócić uwa- mężczyzny a jego sukcesem reprodukcyjnym.
gę, że o ile faktycznie w PE najczęściej pod- W przypadku słodyczy i tłustych potraw
kreśla się, że mechanizmy psychologiczne postuluje się, że duży apetyt na nie jest wy-
człowieka wyewoluowały w tym okresie, to nikiem tego, że w ewolucyjnej przeszłości
nie znaczy, że część z nich nie ma znacznie w warunkach zbieracko-łowieckich, dostęp
starszych ewolucyjnych korzeni. Przykładem do pokarmów bogatych w te substancje
mogą być zachowania macierzyńskie, rywali- był utrudniony, a okresowe braki żywno-
zacja między samcami w przypadku wyboru ści nie należały do rzadkości (Buss 2009).
partnerki, wykształcenie się mechanizmów Apetyt na pokarmy bogate w węglowodany
selektywności partnerskiej u kobiet, zdolność i tłuszcz, oprócz zapewnienia energii ko-
uczenia się, formowania więzi socjalnych czy niecznej do codziennego funkcjonowania
ustalania hierarchii w grupie. organizmu, pozwalał nagromadzić wysoko-
energetyczne zapasy w postaci tkanki tłusz-
INERCJA EWOLUCYJNA MECHANIZMóW
czowej. Nagromadzona w ten sposób ener-
PSYCHOLOGICZNYCH A fITNESS OSOBNIKA
gia mogła być wykorzystywana w sytuacjach
Główne założenia psychologii ewolucyj- sezonowych ograniczeń w dostępie do za-
nej mają bardzo poważne konsekwencje, gdy sobów pokarmowych. W takich warunkach
rozważa się związek współczesnych zacho- środowiska apetyt taki był więc cechą ada-
Bogusław Pawłowski, Dariusz Danel
578
patatywną. Współcześnie jednak dostęp do i DunBar 1999, Buss 2009). Inna sytuacja
wysokokalorycznych, tłustych pokarmów w występuje w przypadku błonnika, w który
wielu społeczeństwach nie jest problemem, obfitował plejstoceński pokarm. Współcze-
a zapotrzebowanie na energię jest mniejsze sna wysoce zaawansowana obróbka mecha-
i organizm nie ma potrzeby nagromadza- niczna, termiczna i chemiczna pokarmów
nia zapasów energii. Będący spuścizną po w dużej mierze usunęła ten składnik z na-
przodkach apetyt na tłuszcz może przyczy- szej diety. Brak wykształconego apetytu na
niać się np. do otyłości, cukrzycy typu II, błonnik powoduje, że współczesny czło-
schorzeń układu krwionośnego i chorób wiek staje się bardziej narażony na choro-
serca, co zagraża zdrowiu, a w skrajnych by układu pokarmowego, np. nowotwory
przypadkach i życiu człowieka (strassman (strassman i DunBar 1999).
POLA BADAWCZE PSYCHOLOGII EWOLUCYJNEJ
B. WYBóR PARTNERA
W obrębie psychologii ewolucyjnej wy-
różnić można kilka podstawowych pól ba-
Badanie mechanizmów doboru partne-
dawczych (Buss 2009). Skupiają się one
ra u ludzi jest prawdopodobnie najbardziej
głównie na następujących zagadnieniach:
rozwiniętą i ciągle aktywnie eksploatowaną
dziedziną psychologii ewolucyjnej. Setki prac
A. PRZETRWANIE OSOBNIKA W śRODOWISKU
bezpośrednio odwołują się do fundamental-
Ewolucja człowieka, podobnie jak każdego
nych koncepcji biologicznych, opisujących
innego gatunku, zachodzi w środowiskach,
mechanizmy rywalizacji o partnera (doboru
które generują określone naciski selekcyjne.
wewnątrzpłciowego) i wybiórczości partner-
Mogą one wynikać np. z uwarunkowań kli-
skiej (doboru międzypłciowego) (np. Dar-
matycznych wpływających na pojawienie się
win 1871, fisher 1958, trivers 1972, zahavi
susz czy powodzi, okresowych braków żyw-
1975; szerszy opis i przegląd: Danel i Paw-
ności czy niebezpiecznego ukształtowania
łowski 2009a oraz artykuł raDwana w tym
terenu. Nie mniej ważna jest również decy-
zeszycie KOSMOSU). Przykładowo, obserwo-
dująca o przeżyciu osobnika presja selekcyj-
wane współcześnie rytualne walki mężczyzn
na ze strony innych gatunków kształtujących
w społeczeństwach tradycyjnych oraz dzisiej-
dane biocenozy. Może odzwierciedlać się ona
sze sporty walki, takie jak na przykład karate,
np. w doskonaleniu sposobów polowania jak
boks, zapasy, judo czy kickboxing, mogą być
i konieczności unikania drapieżników, drob-
reminiscencją męskiej rywalizacji fizycznej o
noustrojów chorobotwórczych czy toksyn
partnera. Współcześnie jednak rywalizacja o
zawartych w pokarmie roślinnym. Istotną
partnerki częściej przybiera formę pośrednią,
rolę odgrywa również konieczność rywaliza-
w której istotną rolę odgrywa na przykład po-
cji z przedstawicielami tego samego gatunku
zycja społeczna, prestiż, status społeczno-eko-
przyjmująca np. postać bezpośredniej walki
nomiczny (li i współaut. 2002) czy poczucie
o zasoby pokarmowe. Ludzkie mechanizmy
humoru i zdolności intelektualne (miller
psychologiczne powinny być ukształtowa-
2001). W przypadku kobiet dobrym przykła-
ne poprzez adaptacje do selektywnych wa-
dem rywalizacji o partnera może być częst-
runków środowiska. Przykładem może być
sze niż u mężczyzn deprecjonowanie urody i
strach przed pająkami pojawiający się już u
sugerowanie mężczyznom niewierności sek-
5 miesięcznych niemowląt (rakison i Der-
sualnej innych kobiet (Buss i DeDDen 1990).
ringer 2008), czy też badania nad zapamięty-
Najintensywniej chyba badany jest jednak
waniem położenia przestrzennego obiektów
dobór międzypłciowy, czyli preferencje part-
(np. pożywienia) (new i współaut. 2007).
nerskie oraz mechanizmy postrzegania atrak-
Pamięć ta jest w przypadku kobiet lepiej roz-
cyjności kobiet i mężczyzn. Wiele współcze-
winięta niż u mężczyzn, co interpretowane
snych badań wykazało, że atrakcyjność nie
jest jako adaptacja do zbieractwa, które było
jest postrzegana jako cecha całkowicie arbi-
domeną kobiet. W przypadku mężczyzn, an-
tralna, zależna od bardzo indywidualnych lub
gażujących się częściej w łowiectwo, naciski
też kulturowych uwarunkowań. Przykładowo,
na precyzyjną pamięć przestrzenną nie były
w badaniach nad atrakcyjnością twarzy wyka-
tak silne, w przeciwieństwie do presji selek-
zano dużą zgodność ocen atrakcyjności za-
cyjnej na umiejętność orientacji przestrzen-
równo w obrębie danej kultury, jak i między
nej i nawigacji.
Psychologia ewolucyjna
579
kulturami (langlois i współaut. 2000). Jedno- pewność ojcostwa. Zdaniem psychologów
cześnie, składające się między innymi na twa- ewolucyjnych, czynniki te oraz zrozumienie,
rzowy ornament płciowy symetria i antropo- że opieka rodzicielska w swojej ostatecznej
metryczna przeciętność twarzy czy poziom formie jest mechanizmem zwiększającym
twarzowego dymorfizmu płciowego, rozpa- sukces reprodukcyjny rodziców, pozwala-
truje się w kontekście markerów dobrych ge- ją wyjaśnić takie zjawiska, jak na przykład
nów, zdolności rodzicielskich, stabilności roz- większe ryzyko złego traktowania pasierbów
wojowej, wysokiej jakości układu immunolo- i pasierbic przez niespokrewnionych z nimi
gicznego czy też, wieku i płodności (Danel przybranych rodziców (Daly i wilson 1988).
i Pawłowski 2009b). Podobne badania biolo- Podobnie, odwołując się do pewności ojco-
gicznego znaczenia atrakcyjności przeprowa- stwa oraz współczynnika pokrewieństwa, jak
dza się w przypadku innych jej wskaz
ników, i do koncepcji dostosowania łącznego, PE
takich jak np. wysokość, masa czy kształt cia- próbuje wyjaśniać relacje powstające pomię-
ła (Pawłowski 2009). W badaniach tych czę- dzy dziadkami i wnukami (euler i weitzel
sto analizowana jest również rola kontekstu, 1996) czy pomiędzy innymi członkami rodzi-
w jakim realizują się preferencje partnerskie ny np. kuzynostwem (Jeon i Buss 2007) lub
(np. czy partner jest wybierany do związku wujostwem (gaulin i współaut. 1997).
krótko- czy długoterminowego; i możliwych
D. ŻYCIE I KONfLIKTY W GRUPIE
innych czynników modyfikujących charakter
preferencji partnerskich (np. własnej atrak- Życie w grupach społecznych oraz ko-
cyjności i budowy ciała, fazy cyklu menstru- nieczność interakcji z innymi osobnika-
acyjnego) (patrz Pawłowski 2009). Uzyskiwa- mi były istotnym czynnikiem selekcyjnym,
ne wyniki zwykle dowodzą, że preferencje również kształtującym ludzkie mechanizmy
estetyczne wykształciły się w toku ewolucji psychologiczne. Konkretne problemy ada-
jako adaptatywne mechanizmy psychologicz- ptacyjne wiązały się np. z koniecznością
ne, które umożliwiały maksymalizację suk- nawiązywania współpracy i pomocy osob-
cesu reprodukcyjnego. Na przykład badania nikom niespokrewnionym. Altruizm, prze-
nad wysokością ciała mężczyzn, która jest strzeganie umów społecznych i wykrywanie
dodatnio skorelowaną z ich atrakcyjnością, oszustów łamiących takie umowy, są więc
wykazały, że wyżsi mężczyz
ni mają większą szeroko rozpatrywane w PE (CosmiDes i to-
szansę na posiadanie potomstwa (Pawłowski oBy 1992; patrz również powyżej). Życie w
i współaut. 2000). Podobne wyniki uzyskano grupie wiąże się również z konfliktami, za-
w badaniach nad związkiem liczby dzieci z równo pomiędzy osobnikami w obrębie tej
atrakcyjnością twarzy mężczyzn i kobiet uro- samej społeczności, jak pomiędzy różnymi
dzonych pomiędzy 1937 a 1940 rokiem. Za- społecznościami. Podważając powszechny
równo w przypadku kobiet jak i mężczyzn, w tradycyjnej psychologii pogląd o możli-
niska atrakcyjność twarzy określona na pod- wości wykształcenia się agresji u człowieka
stawie zdjęcia zrobionego w wieku młodzień- w wyniku procesów uczenia się i wpływu
czym, była związana z mniejszą liczbą dzieci bodz
ców środowiskowych (np. Berkowitz
(Jokela 2009). Warto jednak wspomnieć, że 1993) PE stara się określić ewolucyjne przy-
związek atrakcyjności twarzy z sukcesem re- czyny jej wykształcenia się i zdefiniować ja-
produkcyjnym nie został stwierdzony w in- kie problemy adaptatycyjne pozwalała roz-
nych badaniach współczesnych kobiet (Paw- wiązywać. Postuluje się kilka roboczych hi-
łowski i współaut. 2008), co może wynikać z potez tłumaczących, dlaczego mogło dojść
powszechności stosowania antykoncepcji. do pojawienia się agresji i dlaczego to
mężczyz
ni są bardziej agresywni od kobiet
C. RELACJE RODZINNE
(Buss i shaCkelforD 1997). Przykładowo,
Studia nad mechanizmami opieki rodzi- agresja mogła służyć przywłaszczaniu so-
cielskiej i powstawaniem więzi rodzinnych bie od innych ludzi zasobów istotnych dla
oparte są głównie na teorii inwestycji rodzi- przetrwania i reprodukcji. Z drugiej strony,
cielskich (trivers 1972), konfliktu rodzice- mogła też wykształcić się jako mechanizm
potomstwo (trivers 1974) oraz dostosowa- obronny przed atakami innych lub też być
nia łącznego (hamilton 1964a, b). Główne skutecznym środkiem zniechęcającym do
czynniki wpływające na ewolucję mechani- ataku potencjalnych agresorów. Korzyści
zmów psychologicznych związanych z opie- z bycia agresywnym mogą ujawniać się
ką rodzicielską, to stopień pokrewieństwa również w kulturach, w których walka lub
pomiędzy rodzicami i potomstwem oraz udział w konfliktach zwiększa pozycję w
Bogusław Pawłowski, Dariusz Danel
580
hierarchii i status społeczny. Ponadto agre- trwałych, również pozapartnerskich kon-
sja może być również przejawem doboru taktów seksualnych, podczas gdy kobiety z
wewnątrzpłciowego, silniej zaznaczonego reguły będą bardziej seksualnie wstrzemięz
-
u mężczyzn, lub też służyć jako środek pre- liwe (Buss i sChmitt 1993). Warto jednak
wencyjny przed zdradą stałych partnerów. zwrócić uwagę na to, że zarówno w sytu-
W skrajnych formach objawiających się np. acji ekologicznie, jak i społecznie narzuco-
w różnie nasilonym molestowaniu seksu- nej monogamii oraz ze względu na wysokie
alnym czy nawet gwałtach, agresja może koszty stosunkowo długiej opieki rodziciel-
być też sposobem na uzyskanie dostępu skiej u człowieka, mężczyz
ni są też bardzo
do kopulacji (Buss i shaCkelforD 1997). wybiórczy w przypadku wyboru partnerki
Bazując na teorii inwestycji rodzicielskich długoterminowej. Konflikt płci może być
(trivers 1972), jak i na regule Batemana również odzwierciedlony poprzez mecha-
(1948), PE bada również specyficzny ewo- nizm zazdrości seksualnej. Mężczyz
ni bar-
lucyjny konflikt interesów, jaki występuje dziej koncentrują się na sygnałach niewier-
między strategiami seksualnymi mężczyzn ności seksualnej kobiet, która może wiązać
i kobiet (symons 1979, Buss 1989). Wynika się z koniecznością inwestowania zasobów
on z faktu mniejszych inwestycji rodziciel- w dziecko innego mężczyzny. Dla kobiet
skich mężczyzn oraz ich praktycznie nie- natomiast istotniejsza będzie zdrada emo-
ograniczonego potencjału reprodukcyjnego cjonalna mężczyzny, która może sygnalizo-
w porównaniu do kobiet. Uwarunkowania wać utratę chęci mężczyzny do dalszych in-
takie powodują, że mężczyz
ni częściej będą westycji rodzicielskich i partnerskich (Buss
dążyć do promiskuityczności oraz krótko- i współaut. 1992).
DYSKUSJA NAD ZAA
OŻENIAMI PSYCHOLOGII EWOLUCYJNEJ
Przedstawione powyżej główne założe- Wynika to z tego, że trudno dokładnie od-
nia teoretyczne PE stały się obiektem kry- tworzyć naciski selekcyjne związane z okre-
tyki nie tylko tradycyjnej psychologii, ale ślonymi mechanizmami psychologicznymi
też ekologii behawioralnej człowieka (EBC) czy też zachowaniami, jakie miały miejsce
badającej zachowania ludzi w kontekście w środowisku ewolucyjnych zmian adapta-
biologii ewolucyjnej. Główna teza ekolo- cyjnych (smith i współaut. 2001). Znaczy
gów behawioralnych zakłada, że określone to, że EBC krytycznie odnosi się do kon-
zachowanie zwierząt (w tym ludzi) w da- cepcji  inercji ewolucyjnej mechanizmów
nych warunkach środowiska jest z reguły psychologicznych człowieka i tego, że
optymalną strategią maksymalizującą fit- mózg współczesnych ludzi jest niejako mó-
ness osobnika (winterhalDer i smith 2000, zgiem  paleolitycznym . Trudno się jednak
kreBs i Davies 2001). EBC wywodzi się z z tym do końca zgodzić, bo gdyby tak było,
ekologii behawioralnej i skupia się na ba- to dlaczego np. obecnie w Europie ludzie
daniu ludzkich zachowań i ich adaptatyw- ciągle o wiele częściej boją się niegroz
nych
ności w danym ekologicznym kontekście, a pająków niż zagrażających życiu samocho-
nie jak PE na problemie kształtowania się dów? Podobnie z ciągłym upodobaniem
mechanizmów psychologicznych. W prze- do słodyczy czy hamburgerów. Można by
ciwieństwie do psychologów ewolucyj- takie przykłady mnożyć. Nie mniej jednak
nych, ekolodzy behawioralni postulują, że należy podkreślić, że postulowane przez PE
ze względu na wysoką plastyczność Homo opóz
nienie adaptacyjne niektórych mecha-
sapiens, zachowania współczesnego czło- nizmów psychologicznych może być znacz-
wieka są adaptatwne. Jedną z głównych nie mniejsze niż się zakłada, a rola bardziej
osi sporu między EP i EBC jest właśnie to, ogólnych modułów mentalnych (np. ogól-
czy obecnie ludzie zachowują się jakby byli nej inteligencji), służących rozwiązywaniu
maksymalizatorami fitness, czy też realizato- nowych problemów adaptacyjnych, większa
rami ukształtowanego w przeszłości progra- (np. unikanie rozpędzonych samochodów
mu adaptacyjnego (smith i współaut. 2001). czy świadoma  zdrowa dieta ). Ponadto nie
Założenie PE o tym, że dane zachowanie można wykluczyć, że mechanizmy psycho-
(mechanizm psychologiczny) w przeszło- logiczne mogą ewoluować w różnym tem-
ści zwiększało fitness jest problematyczne i pie i w związku z tym mogą różnić się ska-
niemożliwe do naukowego przetestowania. lą opóz
nienia ewolucyjnego.
Psychologia ewolucyjna
581
Tezy EBC wydają się jednak słuszne w wpływać na zmienność ludzkich zachowań
odniesieniu do zachowań związanych na i ich adaptatywność (mameli 2007). Szcze-
przykład ze strategiami pozyskiwania zaso- gólnie istotne może być zwrócenie uwagi
bów pokarmowych czy wieloma zachowa- na rolę przekazu kulturowego dotyczącego
niami społecznymi. Nawet badania nad pre- wierzeń, tradycji obowiązujących w danym
ferencjami estetycznymi niektórych cech społeczeństwie, czy narzuconych społecz-
(np. względnej masy ciała czy ilości tkanki nie sposobów interpretacji pewnych zja-
tłuszczowej u kobiet) u potencjalnego part- wisk. Określone zachowanie, które wydaje
nera potwierdzają tezę o możliwości opty- się nieadaptatywne w wąskim biologicz-
malizacji ludzkich preferencji i decyzji w nym kontekście, w szerszej perspektywie
zależności od warunków środowiska (np. uwzględniającej realia występujące w da-
ubogiego czy bogatego w zasoby pokarmo- nej kulturze może okazać się korzystne dla
we) (sugiyama 2004). maksymalizacji fitness. Na przykład postę-
Analizując problem opóz
nienia ewolu- powanie według określonych norm może
cyjnego i związanej z nim małej elastycz- zapewnić prestiż i łatwiejszy dostęp do za-
ności w dopasowywaniu zachowań do sobów pokarmowych. Aby więc zrozumieć
nowych warunków środowiska trudno historię ewolucji ludzkiego umysłu i wyja-
oprzeć się wrażeniu, że zarówno biolodzy śnić znaczenie określonych zachowań obec-
behawioralni, jak i psycholodzy ewolucyj- nie, należy rozpatrywać je zarówno w kon-
ni nie doceniają w swoich analizach czyn- tekście ewolucji biologicznej jak i zmian
nika kulturowego, który może znacząco ( ewolucji ) kulturowych (mameli 2007).
ZAKOC
CZENIE
Chociaż niektóre założenia PE są kon- wieka w zależności od wpływu danego za-
trowersyjne, jest to chyba jak do tej pory chowania na sukces reprodukcyjny, różni-
najbardziej znacząca ekspansja ewolucjoni- ce w stopniu ewolucyjnej inercji dla róż-
zmu na tereny psychologii. Niewątpliwie nych mechanizmów psychologicznych, me-
PE daje interesujące teoretyczne narzędzia chanizmy doboru zależnego od częstości
do wyjaśniania zawiłości psychiki, ocze- występowania danych strategii behawioral-
kiwań, preferencji i zachowań człowieka. nych w populacji1, procesy demograficzne
Nie znaczy to jednak, że to jedyna per- (przegęszczenie jako czynnik wpływający
spektywa, która umożliwia wgląd w ludzką na decyzje i zachowania) czy wpływ pro-
naturę. PE jest nauką interdyscyplinarną cesów kulturowych na zachowania (w tym
i daje możliwość integracji antropologii i np. selekcja określonych preferencji i za-
biologii z psychologią i socjologią. W niej chowań poprzez stanowione i odpowied-
też leży potencjał integracyjny dla nauk o nio egzekwowane prawa2).
preferencjach i zachowaniach człowieka, W naszym przekonaniu jest ciągle dużo
a w tym dla różnych, chyba trochę frag- miejsca na więcej ewolucji w psychologii
mentarycznych dyscyplin współczesnej ewolucyjnej. Mottem dla psychologów, któ-
psychologii (np. psychologii poznawczej, re wskazuje, że podobnie jak w przypadku
społecznej, rozwojowej, osobowości czy ogromnego znaczenia ewolucjonizmu w
psychologii klinicznej). Umożliwia ona wy- naukach biologicznych, również znaczenie
krywanie i analizę ewolucyjnie zaprojekto- biologii ewolucyjnej w psychologii jest fun-
wanych uniwersalnych mechanizmów psy- damentalne, może być następujące stwier-
chologicznych oraz analizę ultymatywnych dzenie Barkowa i współaut. (1992):  Kon-
przyczyn tych mechanizmów. Możliwe, że cepcje psychologiczne, które nie są kompa-
PE mogłaby się stać pełniejszą platformą tybilne z biologią ewolucyjną są tak samo
badawczą, gdyby uwzględniała także różny problematyczne jak koncepcje reakcji che-
stopień plastyczności behawioralnej czło- micznych, które łamią prawa fizyki .
1,2
Dziękujemy za te sugestie Janowi Kozłowskiemu.
Bogusław Pawłowski, Dariusz Danel
582
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY  ADAPTATIONS AND EVOLUTIONARYINERTION Of HUMAN
MIND
S u m m a r y
Evolutionary psychology (EP) attempts to explain ness. EP accepts modularity of mind, what means
human preferences and psychological mechanisms that mind is composed of separate modules to solve
that are related to human behaviour as evolutionary different adaptive problems (this opposite view is
adaptations. Among such biological approaches ex- that human mental faculties are general-purpose
plaining human behavior as human ethology, socio- learning mechanisms).
biology or human behavioural ecology, EP seems to We discuss the idea of the environment of evo-
develop presently in the fastest way and has already lutionary adaptedness (EEA), and explain why EP
many proponents amongst biologists and psycholo- claims that not all presently observed human pref-
gists. We present the biological theories that allowed erences and behaviours maximise biological fitness.
the emergence of EP (e.g. natural and sexual selec- furthermore, we present the main areas of research
tion, inclusive fitness, parental investment, recipro- in EP (survival, mate choices, relationships with-
cal altruism, evolutionary game theory) and main in family as well as conflicts and cooperation in a
principles of EP. According to EP, human brain func- group). We also discuss the controversies related to
tions as a  computer designed by natural or sexual the EP presumptions or interpretations and in the fi-
selection that are related with psychological adapta- nal part of the paper we suggest that EP could give
tions that evolved to solve recurrent problems in en- better understanding of human preferences and be-
vironments (both physical and social) in which our haviour if it would include higher behavioural plas-
ancestors lived. This means that cognitive programs ticity of man, quantity dependent behavioural strate-
are adaptations which promoted some types of pref- gies or cultural impact on human behaviour.
erences and behaviours that increased biological fit-
LITERATURA
CosmiDes l., tooBy J., 1989. Evolutionary psycholo-
allman w. f., 1994. The Stone Age Present. Simon &
gy and the generation of culture. Part II : Case
Schuster, new York.
study: A computational theory of social exchan-
axelroD r., hamilton w. D., 1981. The evolution of
ge. Ethol. Sociobiol. 10, 51 97.
cooperation. Science 211, 1390 1396.
CosmiDes l., tooBy J., 1992. Cognitive adaptations
Barkow J., CosmiDes l., tooBy J., 1992. The Adapted
Mind: Evolutionary psychology and the genera- for social exchange. [W:] The Adapted Mind:
Evolutionary Psychology and the Generation of
tion of culture. Oxford University Press, Oxford.
Bateman a. J., 1948. Intra-sexual selection in Dro- Culture. Barkow J., CosmiDes L., tooBy J. (red.).
Oxford University Press, Oxford, 163 228.
sophila. Heredity 2, 349 368.
Berkowitz l., 1993. Aggression: Its causes, conse- CosmiDes l., tooBy J., Barkow J. 1992. Evolutionary
psychology and conceptual integration. [W:] The
quences, and control. McGraw - Hill, new York.
BowlBy J., 1969. Attachment and Loss: Vol.1 Attach- Adapted Mind: Evolutionary Psychology and the
Generation of Culture. Barkow J., L. CosmiDes L.,
ment. Hoghart Press, London.
tooBy J. (red.). Oxford University Press, NY.
Buller D. J., 2005. Evolutionary psychology: the
Daly m., wilson m. i., 1988. Homicide. Adline de
emperor s New paradigm. Trends Cogn. Sci. 9,
Gruyter.
277 283.
Buss D. m., 1989. Conflict between the sexes: strate- Danel D., Pawłowski B., 2009a. Atrakcyjność a me-
chanizmy doboru płciowego i teoria sygnaliza-
gic interference and the evocation of anger and
cji biologicznej. [W:] Biologia atrakcyjności czło-
upset. J. Pers. Soc. Psychol. 56, 735 747.
wieka. Pawłowski B. (red.). WUW, Warszawa.
Buss D. m., 2009. Evolutionary Psychology: The New
Danel D., Pawłowski B., 2009b. Biologiczne znacze-
Science of the Mind (Wyd. 3). Allyn & Bacon,
nie atrakcyjności twarzy. [W:] Biologia atrak-
Boston.
Buss D. m., DeDDen l. a., 1990. Derogation of com- cyjności człowieka. Pawłowski B. (red.). WUW,
Warszawa.
petitors. J. Soc. Pers. Relat. 7, 395 422.
Darwin C., (1859). On the Origin of Species by
Buss D. m., sChmitt D. P., 1993. Sexual strategies
Means of Natural Selection. Murray, London.
theory: an evolutionary perspective on human
Darwin C., 1871. The Descent of Man, and Selection
mating. Psychol. Rev. 100, 204 232.
Buss D. m., shaCkelforD t. k., 1997. Human aggres- in Relation to Sex. Murray, London.
Darwin C., 2009. O powstawaniu gatunków. Wy-
sion in evolutionary psychological perspective.
dawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, War-
Clin. Psychol. Rev. 17, 605 619.
szawa.
Buss D. m., larsen r. J., westen D., semmelroth J.,
Duntley J. D., Buss D. m., 2008. Evolutionary psy-
1992. Sex differences in jealousy: Evolution,
physiology, and psychology. Psychol. Sci. 3, 251 chology is a metatheory for psychology. Psychol.
Inq. 19, 30 34.
255.
eiBl-eiBesfelDt i., 1989. Human Ethology. Aldine de
ChiaPPe D., maCDonalD k., 2005. The evolution of
Gruyter, new York.
domain-general mechanisms in intelligence and
euler h., weitzel B., 1996. Discriminative grand-
learning. J. Gen. Psychol. 132, 5 40.
CosmiDes l., tooBy J., 1987. From evolution to be- parental solicitude as reproductive strategy. Hu-
haviour: evolutionary psychology as the miss- man Nature 7, 39 59.
fisher r. a., 1958. The Genetical Theory of Natural
ing link. [W:] The Latest on the Best: essays on
Selection. Oxford University Press, Oxford.
Evolution and Optimality. DuPr� J. (red.). MIT
foDor J. a., 1983. The Modularity of Mind. MIT
Press, Cambridge.
Press, Cambridge, MA.
Psychologia ewolucyjna
583
gaulin s., mCBurney D., Brakeman-Wartell s., 1997. smith e. a., 1992. Human behavioral ecology: I.
Matrilateral biases in the investment of aunts Evol. Anthropol. 1, 20 25.
and uncles. Human Nature 8, 139 151. smith e. a., winterhalDer B., 1992. Evolution-
ghiselin m. t., 1973. Darwin and evolutionary psy- ary Ecology and Human Behavior. Aldine de
chology: Darwin initiated a radically New way Gruyter, new York.
of studying behavior. Science 179, 964 968. smith e. a., mulDer m. B., hill k., 2001. Controver-
hamilton w. D., 1964a. The genetical evolution of sies in the evolutionary social sciences: a guide
social behaviour. I. J. Theor. Biol. 7, 1 16. for the perplexed. Trends Ecol. Evol. 16, 128
hamilton w. D., 1964b. The genetical evolution of 135.
social behaviour. II. J. Theor. Biol. 7, 17 52. strassman B. i., DunBar r. i. m., 1999. Human evolu-
Jeon J., Buss D. m., 2007. Altruism towards cousins. tion and disease: putting the stone age into per-
Proc. Roy. Soc. B 274, 1181 1187. spective. [W:] Evolution in Health and Disease.
Jokela m., 2009. Physical attractiveness and repro- stearns S. C. (red.). Oxford University Press, Ox-
ductive success in humans: evidence from the ford, 91 101.
late 20th century United States. Evol. Hum. Beh. sugiyama l. s., 2004. Is beauty in the context-sensi-
30, 342 350. tive adaptations of the beholder?: Shiwiar use of
kreBs J. r., Davies n. B., 2001. Wprowadzenie do waist-to-hip ratio in assessments of female mate
ekologii behawioralnej (Wyd. 3). PWN, Warsza- value. Evol. Hum. Beh. 25, 51 62.
wa. symons D., 1979. The evolution of human sexuality.
langlois J. h., kalakanis l., ruBenstein a. J., lar- Oxford University Press, NY.
son a., hallam m., smoot m., 2000. Maxims or tooBy J., CosmiDes l., 1989. Evolutionary psycholo-
myths of beauty? A meta-analytic and theoreti- gists need to distinguish between the evolution-
cal review. Psychol. Bull. 126, 390 423. ary process, ancestral selection pressures, and
li n. P., Bailey J. m., kenriCk D. t., linsenmeier J. psychological mechanisms. Behav. Brain Sci. 12,
a., 2002. The necessities and luxuries of mate 724 725.
preferences: testing the tradeoffs. J. Pers. Soc. tooBy J., CosmiDes l., 2005. Conceptual foundation
Psychol. 82, 947 955. of evolutionary psychology. [W:] The Handbook
mameli m. 2007. Evolution and psychology in philo- of Evolutionary Psychology. Buss D. M. (red.).
sophical perspective. [W:] Oxford Handbook of Wiley, Hoboken.
Evolutionary Psychology. DunBar R. I. M., Bar- trivers r., 1971. The evolution of reciprocal altru-
rett L. (red.). Oxford University Press, 21 34. ism. Q. Rev. Biol. 46, 35 57.
maynarD smith J., PriCe g. r., 1973. The Logic of trivers r., 1972. Parental investment and sexual se-
Animal Conflict. Nature 246, 15 18. lection. [W:] Sexual Selection and the Descent of
miller g. f., 2001. The mating mind. Vintage, Lon- Man. CamPBell B. (red.). Aldine Publishing Com-
don. pany, Chicago.
new J., krasnow m. m., truxaw D., gaulin s. J., trivers r. 1974. Parent-Offspring Conflict. Amer.
2007. Spatial adaptations for plant foraging: Zool. 14, 249 264.
women excel and calories count. Proc. Royal trivers r., 2002. Natural Selection and Social The-
Soc. B. 274, 2679 2684. ory: Selected Papers of Robert Trivers. Oxford
Pawłowski B., 2009. Biologia atrakcyjności człowie- University Press.
ka. Wydawnictwa UW, Warszawa. wason P., 1966. Reasoning. [W:] New horizons in
Pawłowski B., DunBar r. i. m., liPowiCz a., 2000. psycholog. foss B. M. (red.). Harmondsworth:
Tall men have more reproductive success. Na- Penguin, 135 151.
ture 403, 156. wilson i. a., 1975. Sociobiology: the new synthesis.
Pawłowski B., BoothroyD L. G., Perrett D. I., Klus- Harvard University Press, Cambridge MA.
ka s., 2008. Is female attractiveness related to winterhalDer B., smith e. a., 2000. Analyzing adap-
final reproductive success? Collegium Antropol. tive strategies: Human behavioral ecology at
32, 457 460. twenty-five. Evol. Anthropol. 9, 51 72.
P�russe D., 1993. Cultural and reproductive success zahavi a., 1975. Mate selection  A selection for a
in industrial societies : testing the relationship handicap. J. Theor. Biol. 53, 205 214.
at the proximate and ultimate levels. Behav.
Brain Sci. 16, 267 322.
rakison D. h., Derringer J., 2008. Do infants pos-
sess an evolved spider-detection mechanism?
Cognition 107, 381 393.