Żwirownia osadów polodowcowych
w Wyrzysku-Hetkach
Ustka
Lokalizacja:
województwo wielkopolskie
powiat pilski
gmina Wyrzysk
miejscowoS
ć Wyrzysk
Rejon geograficzny:
Pojezierza Południowobałtyckie
5894
Pojezierze Południowopomorskie
Pojezierze Krajeńskie
Jednostka geologiczna:
wał S
rodkowopolski
antyklina Nakła
zlodowacenie S
rodkowopolskie
3652
Na południowo-wschodnim krańcu miejscowoS
ci Wy- pieszego wiodącego z Wyrzyska do Osieka nad Notecią.
1 rzysk, w przysiółku Hetki, znajduje się niewielka żwirownia Zwiedzenie żwirowni w Wyrzysku oraz jej sąsiedztwa
utworów rzecznolodowcowych i lodowcowych wieku pozwala na zapoznanie się z rozwojem doliny pra-Noteci
plejstoceńskiego. Geologicznie obszar ten znajduje się w w S
rodkowym i póx
nym plejstocenie.
obrębie antykliny Nakła, i jest położony na prawym brzegu Wyrzysk jest miastem znanym od 1326 roku, urodził się
doliny rzeki Łobożki, niedaleko jej ujS
cia do Noteci. tu Wernher von Braun (1912-77), twórca niemieckich rakiet
W wyrobisku odkrywkowym odsłania się profil utwo- V2. WS
ród zabytkowych budowli podziwiać można dwór z
rów składający się z czterech jednostek sedymentacyjnych. połowy XIX wieku, szachulcowy młyn wodny, synagogę z II
Najniższa, o miąższoS
ci 13 metrów, odpowiada osadom połowy XIX wieku oraz wczesnoS
redniowieczne grodzisko
2 rzeki roztokowej i reprezentowana jest przez piaski i żwiry stożkowate  Czubatka .
z wkładkami mułków. Widoczne są w nich warstwowania
The post-glacial gravels pit in Wyrzysk-Hetki
rynnowe wielkoskalowe, struktury deformacyjne oraz za-
burzenia gęstoS
ciowe, a także laminacja oraz warstwowania In the southeastern edge of Wyrzysk town, in Hetki
smużyste. Datowanie osadów wykazało, iż powstały one w hamlet there is an abandoned gravel pit where Pleistocene
początkowej fazie zlodowaceń S
rodkowopolskich, tj. około alluvial and glacial sediments can be examined. The area
250-300 tys. lat temu. belongs to the Nakło Anticline and is located in the right
Drugą jednostkę sedymentacyjną tworzy 1,5 metrowa bank of the Łobożka River valley, close to its confluence
3 warstwa gliny zwałowej z wyrax
nym, w częS
ci spągowej, with the Noteć River.
nagromadzeniem głazów. Nad nią zalega metrowa, piasz- The site is accessible from the local road No. 194 heading
czysto-mułkowa warstwa, pochodzenia fluwioglacjalnego, Osiek-Gołańcz, then Wyrzysk where the visitor must turn
w której widoczne są warstwowania przekątne i laminacja right behind the hospital building. Pit gate is located some
falista. Czwartą, zamykającą profil warstwą jest kompleks 500 meters from the turn.
o miąższoS
ci 1,5-metra, zbudowany z drobnoziarnistych The sediments exposed in the pit were divided into the
iłów i mułków. Ten typ osadów jest charakterystyczny dla four members. The lowest member is a 13-meters-thick
zbiornika zastoiskowego, czyli jeziora, znajdującego się na pile of sands and gravels with silt intercalations deposited
przedpolu lądolodu. R
ciany żwirowni w dolnych partiach by meltwaters. The sediments contain large-scale, trough
ulegają zapełzywaniu i osypywaniu, szczyt poroS
nięty jest cross-bedding, deformational structures and density distur-
krzewami i drzewami, głównie liS
ciastymi. bances along with horizontal lamination and flaser bedding.
Aby dotrzeć do wyrobiska należy z drogi wojewódzkiej Datings point out to the initial phase of the Mid-poland
nr 194 w kierunku Osiek-Gołańcz, w Wyrzysku za szpitalem glaciation (i.e., about 250,000-300,000 years ago). The
miejskim skręcić w lewo. Wjazd do żwirowni znajduje się w lowest member is covered by 1.5-meter-thick clay bed with
odległoS
ci ok. 500 metrów za skrzyżowaniem. distinct boulder accumulation in the lower part, followed
Obiekt znajduje się w Nadnoteckim Obszarze Chronio- by 1-meter-thick sand and silt bed with cross-stratification
nego Krajobrazu i położony jest w pobliżu czarnego szlaku and wavy lamination.
234
Piła
Wyrzysk
The fourth member is 1.5-meters-thick bed composed since 1326. It is a birthplace of Werner von Braun (1912-77)
of clays and silts, typical of glacial lake developed at the front the constructor of V-2 missiles and satellites (Explorer-1).
of the ice sheet. Among the historical monuments the most valuable are: manor
The site is located in the Notec River Area of Protected built in the half of the XIXth century, watermill built in post-
Landscape, close to the black touristic trail which connects and-pan style, synagoge from the second half of the XIXth cen-
Wyrzysk and Osiek villages. Wyrzysk town has been known tury and early medieval stronghold site called  Czubatka .
1
3
Wybrana literatura: 113, 130, 142, 223, 411
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
2
R. Sokołowski (2005)
235