Język migowy a migany w komunikacji osób niesłyszących
Strona główna > Komunikacja alternatywna
Przez wiele stuleci rozwijająca si ę stopniowo wiedza o komunikowaniu się ludzi ograniczała si ę do zagadnień związanych
z wykorzystywaniem w kontaktach społecznych dz
więkowych systemów j ęzykowych. Ten naturalny dla cz łowieka sposób
komunikowania się służył członkom określonej wspólnoty językowo kulturowej do wymiany informacji i wyrażania uczuć.
W badaniach nad komunikowaniem się ludzi często jednak pomijano złożoność i bogactwo niewerbalnych elementów zachowań
językowych, a także przez bardzo długi czas nie brano w nich pod uwagę języków migowych. Dla wielu tysięcy ludzi w Polsce,
niesłyszących od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, a więc g łuchych lub głuchoniemych, macierzystym językiem, a dla tych ostatnich także
podstawowym środkiem porozumiewania się jest właśnie język migowy.
Język migowy głuchych to ogół znaków manualno mimicznych używanych przez niesłyszących do porozumiewania się między sobą. Obecnie naturalny
język migowy jest wzbogacony przez formułowanie końcówek fleksyjnych i innych form gramatycznych, za pomocą mowy daktylnej, co upodabnia go do
języka naturalnego, jakim posługuje się całe społeczeństwo.
Ponad milion osób w Polsce ma uszkodzony słuch w takim stopniu, że utrudnia im to normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Jednak większość
z nich, to osoby słabosłyszące, które na co dzień posługują się mową, korzystają z aparatów słuchowych i innych urządzeń ułatwiających słyszenie. Ich
problemy polegają na utrudnieniach w komunikacji z innymi ludz
mi, w odbiorze dz
więku podczas oglądania telewizji, swobodnym korzystaniu z telefonu
itp. Są to jednak uciążliwości życia codziennego, z którymi można si ę pogodzić i które nie tworzą barier nie do pokonania. Prawdziwe problemy
zaczynają się wówczas, gdy uszkodzenie s łuchu jest g łębokie i istnieje od urodzenia lub w wyniku chorób, urazów lub zatrucia środkami
farmakologicznymi powstaje w pierwszych latach życia dziecka. Spotykamy się z nim czasem na ulicy, w kawiarni, w sklepie czy w autobusie
i obserwujemy jak porozumiewają się bez słów, jedynie przy pomocy rąk, mimiki, gestów. Zastanawia nas  co można w ten sposób przekazać
i czy taka forma porozumiewania się może zastąpić język dz
więkowy, którym posługują się ludzie słyszący i mówiący. Niekiedy spotykamy również
gestykulacyjne tłumaczenie niektórych programów telewizyjnych (znany od lat program  W świecie ciszy ), co przywodzi kolejną refleksję: jeśli jest
możliwe takie tłumaczenie, to znaczy, że ta forma przekazu (język migowy) może być pełnowartościowym językiem. Ale czy wszyscy głusi w naszym
kraju są odpowiednio przygotowani do odbioru takiej formy przekazu? Jeśli nikt ich nie nauczył takiego języka, to przecież tak jak my obserwują gesty
tłumacza i jeśli nie potrafią czytać z ust, to komunikaty owe są po prostu nieczytelne.
Dla dużej grupy osób głuchych opanowanie struktur językowych polszczyzny oraz techniki dobrego mówienia i odczytywania mowy z ust jako wyłącznego
środka porozumiewania się w większości przypadków okazuje się niemożliwe. Dzieci niesłyszące w szkołach uczą się języka polskiego. Uczą się także
mówić i odczytywać mowę z układu ust. Używają stale aparatów słuchowych i innych urządzeń, które pozwalają im wykorzystywać pozostałości słuchu.
Warto wiedzieć, że przypadki głuchoty całkowitej zdarzają się rzadko. Jednak już uszkodzenie słuchu
na poziomie 90 100 decybeli, chociaż pozwala reagować na silniejsze dz
więki, całkowicie uniemożliwia
słyszenie mowy, której pasmo akustyczne zawiera się w przedziale 30 60 decybeli, a najgłośniejszy
krzyk nie przekracza 85 decybeli. Przy ubytku słuchu na poziomie 90 100 decybeli, dzięki aparatom
słuchowym można odbierać niektóre, głośniejsze dz
więki mowy. Nie wystarczy to, aby rozumieć
słuchem czyjąś wypowiedz
, ale takie  tło dz
więkowe może ułatwić odczytywanie mowy z ust. Mimo
jednak długotrwałych, wieloletnich ćwiczeń logopedycznych, ukierunkowanych na kształtowanie mowy
i jej odczytywanie z ust, niewiele osób głuchych pokonuje barierę językową i opanowuje czynnie język
dz
więkowy. Także odczytywanie z ust jest niezwykle trudną sztuką, a odbiór mowy w ten sposób jest
bardzo męczący dla wzroku i możliwy tylko na bardzo bliską odległość. Efektywne odczytywanie z ust,
jeśli nie jest uzupełnieniem odbioru słuchowego lecz wyłączną formą percepcji, jest możliwe zaledwie
przez kilka do kilkunastu minut, po tym okresie zmęczenie wzroku, skoncentrowanego na ciągle zmieniającym się układzie ust rozmówcy, uniemożliwia
skuteczny odbiór. Nic więc dziwnego, że właśnie język migowy stał się najbardziej preferowaną przez osoby niesłyszące formą porozumiewania się,
a tworzony przez nich samych, legł u podstaw silnej więzi środowiskowej, opartej na wspólnocie językowej, podobnie, jak ma to miejsce w przypadku
mniejszości etnicznych. Mniejszość językowa, którą tworzą niesłyszący, jest o tyle nietypowa, że ich możliwości rozwoju w zakresie mowy dz
więkowej
są ograniczone, stąd też dla wielu osób niesłyszących głównym środkiem porozumiewania się z otoczeniem pozostaje jedynie język migowy.
Język migowy i jego specyficzne cechy
Języki migowe, którymi posługują się osoby niesłyszące, istnieją na świecie od ponad 200 lat, kiedy to zaczęły powstawać pierwsze szkoły dla dzieci
niesłyszących, będące pierwszymi skupiskami osób pozbawionych słuchu. W Polsce pierwsza taka szkoła  Instytut Głuchoniemych w Warszawie 
powstała w 1817r., od tej wi ęc daty trzeba liczyć historię polskiego języka migowego. Warunkiem koniecznym powstania określonego systemu
komunikacji, który miałby charakter trwały i byłby przekazywany z pokolenia na pokolenie jest bowiem istnienie społeczności, wśród której zachodzi
potrzeba wytworzenia takiego systemu. Ponieważ we wszystkich społecznościach ludzkich pojawił się język dz
więkowy, powstanie języka o innym
kanale przekazywania musiało być spowodowane pojawieniem się specyficznej sytuacji, przejawiającej się tym, że w danej społeczności użycie języka
dz
więkowego okazało się niemożliwe. To właśnie zjawisko miało miejsce w pierwszych szkołach dla głuchych (B. Szczepankowski, 1973).
Warto zauważyć, że swoistej odmiany języka migowego używały plemiona indiańskie Ameryki Północnej w komunikacji międzyplemiennej, i to z całą
pewnością od XVIII wieku, a niewykluczone, że nawet wiek lub dwa wcześniej, co oznaczałoby, że Indianie używali języka migowego wcześniej, niż
osoby niesłyszące. Język ten został opisany w 1884 r. przez W.P.Clarka, kapitana armii amerykańskiej. Indian Sign Language w II połowie XIX wieku był
używany przez kilkadziesiąt tysięcy amerykańskich Indian z ponad dwudziestu różnych plemion, rozproszonych na olbrzymim obszarze kilku milionów
kilometrów kwadratowych. Przypadek ten stanowi jedyne na świecie znane i opisane zjawisko masowego posługiwania się językiem migowym przez
osoby słyszące. W póz
niejszym okresie przeniesienie Indian do rezerwatów i ograniczenie kontaktów międzyplemiennych spowodowało stopniowy zanik
tego języka (J. Perlin 1993). Języki migowe niesłyszących natomiast dopiero w XIX wieku przeżywały swój rozkwit na całym świecie. Dziś posiadają już
potrzeba wytworzenia takiego systemu. Ponieważ we wszystkich społecznościach ludzkich pojawił się język dz
więkowy, powstanie języka o innym
kanale przekazywania musiało być spowodowane pojawieniem się specyficznej sytuacji, przejawiającej się tym, że w danej społeczności użycie języka
dz
więkowego okazało się niemożliwe. To właśnie zjawisko miało miejsce w pierwszych szkołach dla głuchych (B. Szczepankowski, 1973).
Warto zauważyć, że swoistej odmiany języka migowego używały plemiona indiańskie Ameryki Północnej w komunikacji międzyplemiennej, i to z całą
pewnością od XVIII wieku, a niewykluczone, że nawet wiek lub dwa wcześniej, co oznaczałoby, że Indianie używali języka migowego wcześniej, niż
osoby niesłyszące. Język ten został opisany w 1884 r. przez W.P.Clarka, kapitana armii amerykańskiej. Indian Sign Language w II połowie XIX wieku był
używany przez kilkadziesiąt tysięcy amerykańskich Indian z ponad dwudziestu różnych plemion, rozproszonych na olbrzymim obszarze kilku milionów
kilometrów kwadratowych. Przypadek ten stanowi jedyne na świecie znane i opisane zjawisko masowego posługiwania się językiem migowym przez
osoby słyszące. W póz
niejszym okresie przeniesienie Indian do rezerwatów i ograniczenie kontaktów międzyplemiennych spowodowało stopniowy zanik
tego języka (J. Perlin 1993). Języki migowe niesłyszących natomiast dopiero w XIX wieku przeżywały swój rozkwit na całym świecie. Dziś posiadają już
historię i tradycję, są również, jak ka żdy żywy język, tworzywem kulturotwórczym. Będąc znacznie młodszymi od języków dz
więkowych stopniowo
wyrównują zaległości, stając się pełnowartościowymi językami  systemami semantycznymi, które są używane przez zespół ludzi do porozumiewania się
stale i o wszystkim (B. Szczepankowski 1996).
miłość przyjaz
ń strach wolność
Charakterystyczną cechą wszystkich narodowych języków migowych jest wykorzystywanie w przekazie informacji kanału gestowo wzrokowego, a nie,
jak to ma miejsce w przypadku języków dz
więkowych, kanału g łosowo słuchowego. Języki migowe nie posiadają systemów morfologicznych, co
w praktyce objawia się brakiem odmian znaków migowych przez przypadki, rodzaje i osoby. Powoduje to stosowanie gramatyk typu pozycyjnego,
gdzie o sensie zdania decyduje szyk wyrazów. Inne cechy j ęzyków migowych są identyczne jak cechy języków dz
więkowych. Języki migowe są
sprawnymi systemami komunikowania się, pozwalającymi na swobodne nadawanie i odbiór informacji. Warunkiem koniecznym powstania takiego
trwałego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie systemu komunikowania się jest istnienie społeczności, w której zachodzi potrzeba jego
wytworzenia. Język bowiem  bez względu na formę jego użycia  jest zjawiskiem społecznym, stworzonym przez zbiorowość ludzką i dla jej potrzeb.
Dla języka migowego taką społecznością stały się osoby niesłyszące, zwane także głuchymi lub głuchoniemymi.
Wspólną cechą języków migowych, w odróżnieniu od j ęzyków dz
więkowych, jest to, że występuje w nich więcej analogii do rzeczywistości niż
w językach dz
więkowych. W tych ostatnich mamy czasem do czynienia z tzw. onomatopejami, kiedy forma wyrazu naśladuje jego treść, np. w wyrazach
szum, świst czy trzask. Z oczywistych względów jest ich bardzo niewiele. W językach migowych natomiast dość często pojawiają się znaki migowe
naśladujące kształt określanego przedmiotu lub ruch, wykonywany przy określonej czynności. Znaki takie, określane nazwą znaków ikonicznych,
stanowią przeciętnie ok. 1/3 liczby wszystkich znaków danego języka migowego. Dzięki wysokiemu wskaz
nikowi ikoniczności języki migowe różnych
krajów są do siebie podobne.
Każdy język migowy posiada swe charakterystyczne słownictwo  migowe znaki ideograficzne, które określają poszczególne słowa, czasem krótkie
zwroty. Ich liczba w różnych językach waha się od 5 do 15 tysi ęcy znaków. Stanowią one podstawę komunikacji językowej. Uzupełnieniem znaków
ideograficznych są znaki daktylograficzne, na które składa się alfabet palcowy, a więc zestaw znaków oznaczających poszczególne litery alfabetu
(także niektóre digrafy, jak np. sz, cz, rz), znaki liczebników głównych i porządkowych, ułamków zwykłych i dziesiętnych, itp.
Alfabety palcowe stanowią dziś integralną część języków migowych i wchodzą w zależności ze znakami pojęciowymi, chociaż
są one znacznie bliższe językom dz
więkowym, a w szczególności ich odmianom pisanym. Odpowiadają one bowiem literom, na
które można rozczłonkować każdy wyraz języka dz
więkowego, nie ma jednak takiej możliwości, aby na litery rozczłonkować
ideograficzny znak migowy. Z tej też przyczyny w klasycznym języku migowym nie występują końcówki fleksyjne, daje się
natomiast dostrzec wpływ alfabetu palcowego na powstawanie nowych znaków w językach migowych, w których często
wykorzystuje się układ palców charakterystyczny dla znaków alfabetu palcowego, odpowiadających literom, rozpoczynającym dany wyraz Przykładami
takich znaków są znaki ideograficzne odpowiadające pojęciom: kto, który, każdy, co, my, wy, objętość, ważny, lub niektórym dniom tygodnia itd.
(Lane H 1996).
Język migowy posiada własną, specyficzną gramatykę pozycyjną, w której o sensie zdania decyduje kolejność wyrazów. Wytworzenie się takiej
właśnie gramatyki spowodowane jest faktem, że znaki ideograficzne mają stałą formę  nie posiadają odmian przez przypadki i osoby, więc struktury
gramatyczne trzeba pozyskiwać w inny sposób. Ten typ gramatyki jednak powoduje, że z języka polskiego na język migowy (i odwrotnie) nie można
tłumaczyć słowa po słowie, lecz trzeba konstruować tłumaczone zdania w postaci całościowych struktur, zgodnie z zasadami gramatyki języka, na który
się aktualnie tłumaczy. To samo zjawisko występuje zresztą także w tłumaczeniach z języka dz
więkowego na inny j ęzyk dz
więkowy  tłumacząc
np. z języka polskiego na język angielski także trzeba tłumaczone zdania konstruować zgodnie z zasadami gramatyki obcego języka. Specyficzną cechą
języków migowych jest także organizacja przestrzenna wypowiedzi, pozwalająca w sposób precyzyjny opisywać rzeczywistość za pomocą znacznie
mniejszej liczby znaków migowych niż ma to miejsce za pomocą słów w językach dz
więkowych. Także inny charakter ma artystyczny przekaz w języku
migowym, wykorzystuje on bowiem efekty wizualne zamiast akustycznych, dając większe szanse wzbogacania treści wypowiedzi (K.Diehl 1995).
Interesujące jest to, że podobne zasady gramatyczne, wykorzystujące szyk wyrazów w zdaniu, wytworzyły się we wszystkich językach migowych świata.
Jest tych j ęzyków bardzo wiele, a także istnieje mi ędzynarodowy język migowy gestuno, opracowany przez międzynarodowy zespół ekspertów
Światowej Federacji Głuchych. Język ten jest u żywany w oficjalnych kontaktach międzynarodowych niesłyszących, na kongresach, seminariach,
igrzyskach i mityngach sportowych itp. Niezależnie jednak od istnienia międzynarodowego języka migowego, głusi z różnych krajów znacznie łatwiej
niż ludzie słyszący porozumiewają się między sobą, jeśli operują tylko własnymi językami. Cechą charakterystyczną wszystkich języków migowych
jest bowiem ikoniczność znaków określających pojęcia konkretne  a więc ich jednoznaczne podobieństwo do kształtów przedmiotów, lub ruchów
wykonywanych przy czynnościach, które określają. Stąd znaki pojęć konkretnych często są podobne do siebie, a czasem nawet takie same w różnych
językach migowych.
Przykłady:
Znak telefon jest identycznie wykonywany w bardzo wielu językach migowych. Przyłożenie do policzka dłoni zamkniętej w pięść, ale z wyprostowanymi
kciukiem i palcem małym tak, że imitują one słuchawkę telefoniczną występuje w polskim, amerykańskim, niemieckim, australijskim, brazylijskim,
szwedzkim i wielu innych językach migowych, a także w języku międzynarodowym GESTUNO.
Znak ksiądz, który w polskim języku migowym pokazuje się kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki  rysując koloratkę przy szyi, jest identycznie
wykonywany w języku amerykańskim, a bardzo podobnie w niemieckim, australijskim i międzynarodowym  ten sam gest jest wykonywany dwiema
rękami.
Podobnych analogii można znalez
ć wiele. Pozwala to na stwierdzenie, że języki migowe, nie tylko bez względu na państwo, ale i na kontynent, należą
jakby do jednej rodziny języków a istniejące w ramach tej rodziny podobieństwa ułatwiają nawiązywanie kontaktu, podobnie jak np. w przypadku
języków słowiańskich.
wykonywany w języku amerykańskim, a bardzo podobnie w niemieckim, australijskim i międzynarodowym  ten sam gest jest wykonywany dwiema
rękami.
Podobnych analogii można znalez
ć wiele. Pozwala to na stwierdzenie, że języki migowe, nie tylko bez względu na państwo, ale i na kontynent, należą
jakby do jednej rodziny języków a istniejące w ramach tej rodziny podobieństwa ułatwiają nawiązywanie kontaktu, podobnie jak np. w przypadku
języków słowiańskich.
Mowa ciała jest nieodłącznym elementem wypowiedzi zarówno w języku dz
więkowym, jak i w języku migowym. Można w niej wyróżnić dwa rodzaje
zachowań kinetycznych  świadome i sterowane zachowania, objawiające się np. gestykulacją i mimiką oraz zachowania nieświadome, takie jak
pozycja ciała, ułożenie kończyn, niektóre elementy mimiki. Niewerbalne elementy wypowiedzi w języku dz
więkowym obejmują zarówno zachowania
kinetyczne, jak i wokalne, w języku migowym tylko zachowania kinetyczne, jednak znacznie bogatsze niż stosowane w języku fonicznym. Należą do
nich nie tylko mimika i pantomimika, ale także różne gesty wtrącone, nie mające znaczenia konwencjonalnego, lecz ułatwiające percepcję treści
wypowiedzi oraz sekwencje znaków daktylograficznych, prezentujące np. imiona w łasne za pomoc ą alfabetu palcowego. Ponadto w aktach
komunikacyjnych osób niesłyszących, zwłaszcza nie posługujących się mową dz
więkową, pojawiają się także elementy niewerbalne o charakterze
akustycznym w postaci mimowolnie wydawanych dz
więków, zazwyczaj nie mają one jednak znaczenia treściowego, podobnie jak w mowie osób
słyszących odgłosy typu eee, mm, hmm, itp., wypełniające przerwy w mówieniu.
Język migowy jest językiem specyficznym, w którym treść merytoryczna wypowiedzi przekazywana jest tą samą drogą, którą w języku dz
więkowym
przekazywane są kinetyczne środki pozawerbalne. Mimo że język migowy składa się ze zbioru skodyfikowanych gestów przekazywanych kanałem
gestowo wzrokowym, jednak podobnie jak w przypadku mowy dz
więkowej niemal nigdy nie jest to odhumanizowana prezentacja umownych znaków
migowych, pozbawiona udziału środków pozawerbalnych. Przyjmując, że znaki migowe s ą odpowiednikiem części werbalnej języka naturalnego,
w języku migowym także występują zjawiska, które można zaliczyć do niewerbalnych aktów komunikacyjnych, analogicznie jak ma to miejsce
w przypadku aktów komunikacyjnych realizowanych w języku dz
więkowym. Należą do nich przede wszystkim:
mimika twarzy i pantomimika stanowiąca element znaków migowych10,
l
mimika twarzy i pantomimika uzupełniająca wypowiedz
,
l
sposób prezentacji znaków migowych (tempo, rytm wypowiedzi, akcentowanie itp.),
l
gesty naturalne, czyli nie będące znakami migowymi,
l
kontakt wzrokowy  jakość i wymiana spojrzeń,
l
dystans fizyczny między rozmówcami oraz dotyk,
l
pozycja ciała w trakcie rozmowy.
l
Podobnie jak w komunikowaniu się za pomocą języków dz
więkowych, zachowania niewerbalne są w mniejszym stopniu kontrolowane przez osobę
migającą niż zachowania werbalne, nie są całkowicie spontaniczne i nie podlegają powszechnie znanym regułom społecznym. Niektóre znaki kinetyczne
są wykorzystywane przez osoby niesłyszące do konkretnych celów wiążących się z uszkodzeniem słuchu. Przykładowo, tupnięcie nogą w podłogę
(w znakach kinetycznych oznacza ostry protest czy niezgadzanie się z czyjąś wolą), lub głośne uderzenie ręką w stół (w znakach kinetycznych oznacza
protest przeciw głośnemu zachowaniu się oraz żądanie natychmiastowej ciszy) w społeczności niesłyszących służą zwróceniu na siebie uwagi przed
rozpoczęciem przekazywania informacji, bowiem drgania podłogi przy tupnięciu czy hałas powstający przy uderzeniu ręką w stół mogą być odebrane
przez osobę niesłyszącą drogą akustyczną lub wibracyjną. Inny przykład: machanie na boki uniesioną dłonią, ustawioną wnętrzem do rozmówcy
w znakach kinetycznych na ogół oznacza formę powitania lub pożegnania na odległość, a w społeczności niesłyszących, wykonywany oburącz, stanowi
odpowiednik braw (aplauz), jeśli są one przeznaczone dla osób niesłyszących. Wreszcie znak odwrócenia się plecami (lub częściej odwrócenia głowy),
który w znakach kinetycznych utożsamiany jest z gniewaniem się czy obrażaniem, w społeczności niesłyszących oznacza, że osoba niesłysząca nie chce
dalej słuchać rozmówcy, chce przerwać rozmowę na dany temat.
Język migany
Od kilkudziesięciu lat w wielu krajach świata, w tym także w Polsce, niezależnie od klasycznego języka migowego, znaki migowe wykorzystuje się także
jako ilustrację wypowiedzi słownej. Powstaje w ten sposób migana odmiana ojczystego języka mówionego, zwana językiem miganym. Znaków
migowych używa się w szyku gramatycznym języka ojczystego, dodając za pomocą alfabetu palcowego końcówki fleksyjne. Język migany stosuje się
zawsze razem z językiem mówionym. Jest to tzw. system językowo migowy. Tę sztucznie utworzoną odmianę języka, łączącą w sobie cechy języka
migowego i języka narodowego, wykorzystuje się w nauczaniu dzieci niesłyszących, w tłumaczeniach telewizyjnych, a także w porozumiewaniu się
z niesłyszącymi dwujęzycznymi, a więc tymi, którzy mają dobrze opanowane struktury gramatyczne języka polskiego, a równoczesne ilustrowanie
wypowiedzi słownej znakami języka migowego ułatwia im odczytywanie z ust.
Język migowy stał się w drugiej połowie obecnego stulecia przedmiotem badań naukowych w wielu krajach. Ciekawym eksperymentem była próba
nawiązania za pomocą języka migowego komunikacji międzygatunkowej, podjęta w latach sześćdziesiątych w Nevadzie (USA), gdzie para psychologów
Allen i Beatrice Gardner podjęła si ę nauczania amerykańskiego języka migowego szympansicy o imieniu Washoe. Po czterech latach nauki małpa
opanowała biegle 132 znaki amerykańskiego języka migowego, przy czym nie tylko je rozumiała, ale umiała si ę także nimi czynnie posługiwać.
Prowadzone dalej eksperymenty z kolejnymi małpami wykazały, że małpy, które zostały nauczone języka migowego w dzieciństwie, posługują się nim
w codziennej komunikacji między sobą i przekazują znajomość tych znaków potomstwu (Prałat Pyrzewicz I., Bajewska J, 1994). W ostatnich latach
podjęto także szereg badań nad polskim językiem migowym. Wspólną cechą wszystkich rozważań i badań naukowych jest potwierdzenie roli i znaczenia
języka migowego dla rozwoju poznawczego i społecznego niesłyszących dzieci, w tym także dla rozwoju języka ojczystego jako drugiego języka
dziecka.
Czy trudno nauczyć się języka migowego?
To dość częste pytanie, które zwykle stawiają osoby chcące współpracować z niesłyszącymi. Niewątpliwie o wiele łatwiej jest nauczyć się języka
miganego, polegającego na ilustrowaniu znakami migowymi wypowiedzi w języku polskim. Wystarczy tu bowiem nauczyć się znaków migowych,
stosując je zgodnie z gramatyką wziętą z języka polskiego. Kursy tego języka dla nauczycieli, rodziców dzieci głuchych i innych osób związanych
zawodowo z niesłyszącymi organizuje Polski Związek Głuchych. Dwa lub trzy dwutygodniowe kursy pozwalają na opanowanie podstaw porozumiewania
się, zaś samodzielne ćwiczenia w częstych kontaktach z niesłyszącymi umiejętności te doskonalą i rozwijają.
Alfabet palcowy można opanować w ciągu kilku godzin, jest to jednak elementarna umiejętność, która nie umożliwia komunikowania się na szerszą
Alfabet palcowy można opanować w ciągu kilku godzin, jest to jednak elementarna umiejętność, która nie umożliwia komunikowania się na szerszą
skalę. Nie można jednak przyjąć założenia, że każdy, kto chciałby nauczyć się migać, może to uczynić.
Do nauki tego języka, podobnie jak innych, trzeba mieć określone predyspozycje, takie jak:
dobrą sprawność wzroku
l
dobrą sprawność manualną,
l
dobrą koordynację wzrokowo ruchową,
l
wyrazistą artykulację, która ułatwia osobom niesłyszącym równoległe odczytywanie gestów i mowy z ust.
l
dobrą pamięć wzrokową,
l
inne predyspozycje (podobnie jak do skutecznej nauki języków obcych).
l
Najpopularniejszą formą kształcenia w zakresie języka miganego są trzystopniowe kursy dla nauczycieli dzieci głuchych, organizowane bezpośrednio
w ośrodkach szkolno wychowawczych, a także latem, w formie tzw. letnich szkół języka migowego, w ramach których organizuje się kształcenie dla
większej liczby osób na ró żnych poziomach. Doskonałymi pomocami dydaktycznymi są podręczniki wydawane przez Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne (słowniki oraz cykl filmów dydaktycznych), takie jak:
1. J. K. Hendzel: Słownik polskiego języka miganego, Wydaw.  Offer , Olsztyn 1995; B.Szczepankowski, M. Rona: Szkolny słownik języka
migowego; Oficyna Wydawnicza  Vinea , Bydgoszcz 1994;
2. Trzyczęściowy cykl filmów dydaktycznych obejmuje w założeniu 110 kilkunastominutowych filmów, których realizatorem jest Wytwórnia Filmowa
 Dydakta w Warszawie;
3. B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994, s.45 48.
Bierną znajomość języka miganego posiada wi ększość osób g łuchych i głuchoniemych, czynną znajomość posiadają przede wszystkim głusi
oraz większość tych głuchoniemych, którzy kończyli szkoły specjalne (Szczepankowski B. 1994). Jest jednak wiele osób głuchoniemych, które potrafią
się porozumiewać wyłącznie przy pomocy klasycznego języka migowego. Opanowanie tego języka jest znacznie trudniejsze. Tu bowiem nie wystarczy
poznanie znaków, trzeba zrozumieć ducha j ęzyka  słownictwo, gramatykę, sposoby prezentacji znaków, specyfikę manualnej komunikacji
przestrzennej, zawierającej wiele zasad nie występujących w językach dz
więkowych, nauczyć się poprawnego konstruowania wypowiedzi w języku
migowym. Można to osiągnąć jedynie przebywając na co dzień wśród niesłyszących, a wystarczający dla swobodnej komunikacji poziom opanowania
języka osiąga się dopiero po kilku latach stałego stosowania go w kontaktach komunikacyjnych.
Niełatwo też stać się znawcą (ekspertem), dobrym tłumaczem klasycznego języka migowego  w Polsce jest zaledwie kilkudziesięciu tłumaczy na
wysokim, profesjonalnym poziomie i są to w większości osoby, które miały niesłyszących rodziców, a często wcześniej nauczyły się migać niż mówić.
Głuchoniemi, którzy nie opanowali polszczyzny ani w mowie, ani w piśmie, przez całe swe życie muszą korzystać z usług profesjonalnych tłumaczy
języka migowego.
Marzena Mieszkowicz
Materiały z
ródłowe:
1. Wykorzystane przeze mnie przezrocza wykonała Wytwornia filmowa  Dydakta Warszawa, Radziwie 13, tel/fax [phone]. Pochodzą ze strony:
http://www.glusi.pl
2. Slownik jezyka migowego: http://www.pzg.org.pl/
3. Inne adresy związane z tematem znajdziesz w dziale: Wydawnictwa i linki
Bibliografia:
1. B. Szczepankowski: Pomoce techniczne dla osób z niesprawnym narządem słuchu. W: S. Jakubowski, R. Serafin, B. Szczepankowski: Pomoce
techniczne dla osób niepełnosprawnych. CNBSI, Warszawa 1994, s. 124
2. B. Szczepankowski: Oczy pomagają słyszeć. Podręcznik odczytywania mowy z ust. PZG, Warszawa 1973, s. 5 7
3. J. Perlin: Lingwistyczny opis polskiego języka migowego. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1993, s.19
4. Prillwitz S.: Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących. WSiP, Warszawa 1996
5. Pietrzak W.: Język migowy dla pedagogów. WSiP, Warszawa 1992
6. A. Zawadowski: Lingwistyczna teoria języka. Warszawa 1966, s.6
7. B. Szczepankowski: Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna. CEM, Warszawa 1996, s.22
8. B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994, s. 39
9. Wybrane materiały zagraniczne dotyczące języka migowego. Tłum.K.Diehl. PZG, Warszawa 1995, s. 2 4
10. Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. W: Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1/1996 r., s. 15 22
11. H. Lane: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. WSiP, Warszawa 1996
12. B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, wyd.I, Warszawa 1988, wyd.II Warszawa 1994; W. Pietrzak: Język migowy dla
pedagogów, WSiP, Warszawa 1992; I. Prałat Pyrzewicz, J.Bajewska: Język migowy w szkole i internacie, WSiP, Warszawa 1994
13. J. K. Hendzel: Słownik polskiego języka miganego, Wydawnictwo  Offer , Olsztyn 1995; B.Szczepankowski, M. Rona: Szkolny słownik języka
migowego, Oficyna Wydawnicza  Vinea , Bydgoszcz 1994
14. Trzyczęściowy cykl filmów dydaktycznych obejmuje w założeniu 110 kilkunastominutowych filmów, z których powstało dotychczas ponad 80. Ich
realizatorem jest Wytwórnia Filmowa  Dydakta w Warszawie
15. B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, Warszawa 1994, s. 45
Język migowy.zip (158 KB)
Strona główna > Komunikacja alternatywna