Edukacja ekologiczna w nauczaniu zintegrowanym.

„Nadrzędnym celem zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju tak, aby było przygotowane na miarę swoich możliwości, do życia w zgodzie z ludźmi, z przyrodą i samym sobą”.
W dobie gwałtownych zmian i szybkiego rozwoju cywilizacyjnego ochrona przyrody i racjonalne wykorzystanie jej zasobów stały się problemem całej ludzkości. Dzieci są bacznymi obserwatorami otaczającego świata i edukację ekologiczną należy rozpoczynać już od najmłodszych lat, aby w przyszłości umiejętnie korzystały z darów Ziemi i rozwijającej się cywilizacji.
Edukacja ekologiczna obejmuje wiedzę teoretyczną oraz działanie w środowisku i dla środowiska. Należy stwarzać dzieciom takie sytuacje, aby samodzielnie dochodziły do prawd i zasad oraz umiały myśleć perspektywicznie. Zalety nauczania zintegrowanego (brak podziału na przedmioty, nastawienie na działalność uczniów w procesie uczenia) można wykorzystać do opracowania działań związanych z edukacją ekologiczną.

Należy kształtować postawy dzieci zgodnie z etyką ekologiczną poprzez:
- rozbudzenie potrzeby kontaktu z przyrodą,
- wyrabianie szacunku dla przyrody i jej piękna,
- wpajanie silnego związku ze środowiskiem,
- uczestnictwo w działaniach mających na celu ochronę i zapobieganie dewastacji środowiska,
- naukę ekologicznego życia we własnym domu,
- kształtowanie postawy odpowiedzialnego konsumenta.

Podejmując działania ekologiczne z dziećmi warto zachęcić do współpracy rodziców. Przykład idzie z góry i warto, aby rodzice wspierali działania dzieci i nauczyciela. W działalności uczniów na początku ważna jest dobra wola i chęci dzieci, z czasem przychodzą wiedza i umiejętności, a uczniowie stają się partnerami dorosłych w dbaniu o środowisko.

Jedno ze szczególnych zadań wychowania przedszkolnego polega na tym, aby przez aktywne kontakty z przyrodą wykształcić u dziecka właściwy stosunek do niej. Dziecko poznając świat rozpoczyna od otaczających je rzeczy i zjawisk przyrodniczych. Powinniśmy mieć okazję obserwować rośliny i zwierzęta, opiekować się nimi., wówczas wytworzy się u nich uczuciowy stosunek do przyrody. Powinniśmy przyzwyczajać je do stałego, uważnego obserwowania własnego środowiska i otaczającego świata.

Pierwszym etapem w edukacji ekologicznej jest ukazanie piękna przyrody. Należy umożliwiać dzieciom obserwacje natury w czasie zaplanowanych wycieczek i spacerów. Jest to też doskonała okazja do realizacji zadań kształcenia zintegrowanego np. kształtowania umiejętności wypowiadania się uczniów i ćwiczeń ruchowych, wykonywania obliczeń matematycznych (np. kalendarzowych) oraz ekspresji plastycznej i muzycznej.
Wyszukiwanie informacji o świecie i jego zagrożeniach z różnych źródeł daje okazję do mało nużących ćwiczeń w czytaniu ze zrozumieniem. Powinno się stwarzać dzieciom okazje do popełniania dobrych uczynków dla przyrody np. sadzenia nowych roślin, dbania o porządek na wybranym terenie leśnym lub parku miejskiego, segregowania śmieci na terenie szkoły i w domu, zbierania makulatury. Są to działania wyrabiające u uczniów zaangażowaną postawę i uczą samodyscypliny.
Dużo emocji i refleksji ekologicznych wywołują wycieczki na miejskie wysypiska śmieci i do oczyszczalni ścieków. Po zakończeniu określonego cyklu zajęć (np. o segregacji śmieci), jako podsumowanie i sprawdzenie efektów pracy, dzieci mogą pisać samodzielnie lub w grupach ulotki ekologiczne. Zaangażowanie dzieci w stworzenie folderu o ich miejscowości z uwzględnieniem jej najpiękniejszych miejsc, ale również najbardziej zdewastowanych, daje okazję poznania instytucji i osób odpowiedzialnych za czystość najbliższego środowiska.

Kształtowanie u dzieci szacunku do przyrody powinno uwzględnić:
- wpajanie zrozumienia, że przyroda jest dla człowieka użyteczna i dlatego należy ją szanować
- ugruntowanie wiadomości o niektórych gatunkach roślin, zwierząt, obiektów przyrody nieożywionej będących rzadkością i należy je chronić i opiekować się nimi.

Rozwijając dyspozycję do racjonalnego korzystania z przyrody należy pamiętać, aby:
- dziecko zrozumiało, że wiele tych surowców jest nieodwracalnych, np. złoża węgla, rudy żelaza, a więc należy je szczególnie oszczędzać
- by dziecko zdawało sobie sprawę, że człowiek nadmiernie zanieczyszcza przyrodę
- potrafiło wykonywać proste prace związane z uprawą i pielęgnacją roślin

Dążność do kontaktu dziecka z przyrodą polega na odczuwaniu przez nie emocjonalnej z nią więzi, pragnieniem przebywania w środowisku przyrodniczym. Dlatego chcąc rozwijać tę postawę należy:
a) organizować częste spacery i wycieczki do obiektów przyrodniczych i ekosystemów w różnych porach roku
b) organizować sytuacje, aby dziecko w kontakcie z przyrodą doznawało jak najwięcej przeżyć emocjonalnych i intelektualnych
c) zaznajamiać dziecko z podstawowymi zasadami ochrony przyrody i wdrażać je do ich przestrzegania
d) rozumienie, że środowisko przyrodnicze jest podstawowym koniecznym kompleksem dla zdrowia i życia obecnego i przyszłych pokoleń.

Jak rozwinąć zainteresowanie dziecka przyrodą?

Wprowadzanie dziecka w środowisko, w życie ludzi, świat przyrody i techniki rozpoczynają rodzice niemal od pierwszego roku życia dziecka. Początkowo uczą je rozróżniać przedmioty w otoczeniu, w mieszkaniu, na podwórku. Z każdym tygodniem i miesiącem krąg poznawanych rzeczy i zjawisk zwiększa się. Kształtuje się również stosunek dziecka do różnych elementów środowiska. Matka przecież często ostrzega przed niektórymi rzeczami, których trzeba się bać, nie wolno ich ruszać, nie wolno się do nich zbliżać. Wszystkie zdrowe dzieci z entuzjazmem i radością uczą się. To, co my nazywamy zabawą jest rodzajem nauki. Dlatego też każde dziecko powinno mieć dużo okazji do bawienia się i to możliwie w wieloraki sposób. Wszystkie zabawy rozwijające i ćwiczące wyobraźnię, zaciekawiające, pobudzające aktywność i siłę mięśni przyczyniają się do ćwiczenia umysłu, a więc są nauką.
Mały człowiek zdobywa swoją wiedzę doświadczalnie niejednokrotnie odczuwając boleśnie skutki takiego sposobu np. parząc się, kłując, przecinając sobie palec. W poszukiwaniu działań dla twórczej, radosnej nauki dziecka nie potrzeba sięgać do kosztownych zabaw, których celem jest rozwój intelektualny. Nasz własny mały dom pełen jest przedmiotów z powodzeniem spełniających tę rolę, trzeba tylko umieć je dostrzec. Większość dzieci lubi bawić się w kuchni, a doświadczenia stąd wyniesione są niezmiernie cenne. Odmierzanie, ważenie, ucieranie, zagniatanie, wycinanie, dekorowanie itp. to zabawy pełne słów, zagadek, zręczności i uwagi. Nie uniemożliwiajmy dzieciom tego prostego, a jednocześnie empirycznego zdobywania wiedzy. Zdolność wydzierania naturze jej tajemnic w sposób aktywny i twórczy jest jedną z najistotniejszych cech człowieka. Również codzienne wycieczki, wspólne patrzenie, odkrywanie i przeżywanie są szczególnie ważne i radosne dla dzieci. W młodszym więc wieku dziecko zdobywa swoją wiedzę o otaczającej je materii poprzez doświadczenia wykonywane przez siebie lub przez szczegółową obserwację otaczającego go świata.
W miarę rozwoju dziecko nabywa umiejętności przekazywania i przyswajania wiedzy, która dociera do niego w formie werbalnej. Zdobyte wiadomości sprawdzane są później często doświadczalnie. Dziecko o rozbudzonej ciekawości poznawczej zadaje pytania całemu otoczeniu, nie tylko nauczycielowi, ale rodzicom, dziadkom, rodzeństwu. Aktywność przejawiająca się w zadawaniu pytań dobrze świadczy o rozwoju psychicznym dziecka. W dalszym procesie uczenia się człowiek nabywa umiejętności i zdobywa konkretną, często abstrakcyjną wiedzę. Jego umysł musi jednak służyć do samodzielnego tworzenia, wzbogacania i systematyzowania wiedzy, do rozwiązywania problemów, a nie tylko do gromadzenia określonych treści.

I tutaj pojawia się problem zdobywania wiedzy przyrodniczej w szkole. Rozpoczynając planowanie zajęć z przyrody konieczne jest posiadanie informacji o wstępnej wiedzy dziecka i jego trudnościach w rozwiązywaniu podstawowych pojęć z zakresu wiedzy przyrodniczej.
Ze zjawiskami i procesami zachodzącymi w przyrodzie uczniowie powinni zapoznać się poprzez samodzielną aktywność badawczą. Przedmioty przyrodnicze stwarzają bardzo korzystne warunki do doświadczeń, eksperymentowania, naukowego rozumowania, formułowania i sprawdzania hipotez. Aktywność badawcza uczniów jest bardzo ważnym elementem nauczania. Można wykorzystywać naturalną ciekawość dziecka do poznawania właściwości substancji, przedmiotów i zjawisk. Często wykorzystując spontaniczną aktywność dzieci przygotowujemy je do naukowego badania zjawisk fizycznych i rozumienia otaczającego świata. Należy również pamiętać o ograniczeniu roli pogadanki nauczyciela na rzecz samodzielnego poszukiwania przez dzieci informacji w różnych źródłach. Zróbmy wszystko, aby uczniowie polubili obserwacje i eksperymenty przyrodnicze. Lekcje przyrody bez obserwacji, bez pokazów nauczyciela i prostych eksperymentów uczniowskich są lekcjami straconymi. Uczeń mogąc wykonać doświadczenie, eksperyment wkłada w nie całe swe „serce” chcąc wypaść jak najlepiej. Niejednokrotnie towarzyszą mu wtedy emocje. Przyroda jest przedmiotem doświadczalnym, a uczynienie z niej zajęć typowo teoretycznych byłoby największą krzywdą uczynioną uczniom. To właśnie spontaniczna wiedza uzyskana na podstawie doświadczenia dziecka nie poddanego zabiegom edukacyjnym jest bardzo trwałą i niezwykle odporną na zapominanie.