Powięź – charakterystyka ogólna





Marcin Brzozowski, Marcin Szkolnicki



WSTĘP

Powięzie ( fasciae) to błoniaste struktury zbudowane z tkanki łącznej

włóknistej. Podobnie jak kaletki maziowe, pochewki ścięgien, bloczki ścięgien czy

trzeszczki, zaliczane są do tak zwanych narządów pomocniczych mięśni [2].

W rzeczywistości ich funkcja jest znacznie bardziej skomplikowana, o czym

współczesny świat medycyny przekonuje się coraz bardziej. O zmieniającej się roli

powięzi niech świadczy chociażby przegląd piśmiennictwa na ten temat,

przedstawiony przez Findley’a i Schleip’a w 2007roku [3]. Wykorzystując bazę

MEDLINE, określili oni, że w latach 2003 do 2007, ilość publikacji naukowych

dotycząca tej tkanki wzrosła znacząco w porównaniu z latami 1985-2003. Wzrost ten

wyniósł 600%! Początkowe lata XXI wieku to zatem przełom w znaczeniu powięzi

we współczesnej medycynie, osteopatii, fizjoterapii [4].



BUDOWA I PODZIAŁ

Stecco dzieli powięź na trzy zasadnicze warstwy. Są nimi powięź

powierzchowna, powięź głęboka oraz namięsna [10]. Powięź powierzchowna ( fascia

superficialis), czasami nazywana tkanką podskórną, leży tuż pod skórą,

a zbudowana jest z włókien kolagenowych i elastynowych, które tworzą warstwę

tkanki łącznej luźnej. Pełni ona istotne role. Po pierwsze, dzięki licznym komórkom

tłuszczowym, odpowiedzialna jest za ochronę termiczną naszego ciała. Po drugie

stanowi ochronę mechaniczną, jak również zapewnia możliwość ruchu skóry

względem tkanek głębiej usytuowanych – w tym również względem połączonej z nią

powięzi głębokiej. Powięź głęboka ( fascia profunda) to pozbawiona komórek

tłuszczowych błona łącznotkankowa. Zbudowana jest z falistych włókien

kolagenowych oraz włókien elastynowych. Jest strukturą znacznie grubszą niż leżąca

pod nią namięsna. Otacza ona mięśnie i tworzy pochewki dla nerwów i naczyń.

W okolicy stawów odpowiedzialna jest m.in. za budowę oraz wzmacnianie ścięgien.

W kilku miejscach naszego ciała powięź ta zbudowana jest z dwóch warstw ściśle

zależnych od siebie. Powięź głęboka połączona jest z namięsną przez twz.

przegrody międzymięśniowe (przedziały międzymięśniowe) oraz rozcięgna i ścięgna.

Namięsna ( epimysium) zwana jest czasami omięsną zewnętrzną ( Perimysium

externum) lub powięzią namięsną. Obejmuje ona pojedyncze mięśnie lub ich głowy

i jednocześnie, poza granicami mięśnia, przedłuża się ona w pochewki ścięgna oraz

ościęgna. Namięsna zbudowana jest z takich samych włókien jak powięź głęboka,

ale jest od niej znacznie cieńsza. Wynika to z konieczności dostosowywania się jej

kształtu do zmian zachodzących w rejonie omięsnej czy śródmięsnej w odpowiedzi

na zachowanie wrzecionek mięśniowych. Namięsna bowiem stanowi jedną ciągłość

z omięsną, której zadaniem jest odizolowywać pęczki włókien mięśniowych od siebie

oraz z śródmięsną, która oddziela od siebie włókna mięśniowe [10].





FUNKCJE POWIĘZI

Główna funkcja powięzi to otaczanie poszczególnych komórek naszego ciała,

tkanek, narządów, organów, mięśni. Jest ona odpowiedzialna za utrzymanie kształtu

ww. elementów, a zatem i całego naszego ciała. Jednocześnie przez tzw. ciągłość

powięziową, pełni ona funkcję komunikacyjną – odpowiedzialna jest za

przekazywanie zmian napięć z jednego obszaru na inne warstwy czy do innych

okolic [2,5,10].



Popularną w obecnych czasach charakterystyką czynności, jakie pełni układ

powięziowy, jest ta opisywana przez Kuchera & Kuchera [5] - z języka angielskiego

nazywana w skrócie �ś4P” (Ryc.1.).





Packaging



Protection



4P Passageway





Posture





Ryc.1. Sch

emat funkcji powięzi �ś4P” wg Kuchera & Kuchera.



Pierwsze �śP” pochodzi od słowa �ś Packaging” (z ang. opakowywanie). Określa

ono rolę tworzenia opakowania dla tkanek. Powięzie otaczają poszczególne

elementy naszego ciała, zapewniając im kształt oraz odpowiednie ułożenie

względem

sąsiednich

struktur.

Jednocześnie,

wielowarstwowość

układu

powięziowego pozwala na pewną swobodę ruchu. Dzięki izolacji każdego z mięśni

mogą one pracować niezależnie od siebie [5].

Drugie �śP” (�ś Protection” – z ang. ochrona) określa funkcję ochronną tych

błoniastych struktur. Powięzie stanowią bowiem bardzo istotny mechanizm

podpierający dla organów i narządów. Zapewniając im tym samym prawidłową

funkcję [5].

Następne �śP” (�ś Passageway” – z ang. korytarz, przejście) to wytyczanie dróg

i kanałów dla nerwów, naczyń limfatycznych, żył i tętnic. Warto mieć świadomość,

iż ciągłość powięziowa może istotnie zaburzyć funkcję naczyń, przenosząc napięcia

z mięśni, stawów czy innych okolic [5].

Kolejne �śP” według schematu Kuchera & Kuchera �ś4P”, to udział

w utrzymywaniu postawy ciała (�ś Posture” – z ang. postawa). Powięź określana jest tu

jako bierny element łączący napięcia generowane przez mięśnie. Jednocześnie rola

ta jest o tyle istotna, iż w powięziach występują wolne zakończenia nerwowe,

receptory bólowe czy proprioreceptory [5]. Zatem powięź możemy traktować jako

strukturę, odpowiedzialną za odbieranie istotnych informacji o stanie napięciowym

układu ruchu. Dodatkowo, jak zaznacza Becker czy Upledger [1,11], istnieją

przypuszczenia, iż układ powięziowy ma zdolność zapamiętywania wzorców

ruchowych. Doniesienia te opierają się na zaskakujących wynikach eksperymentów

przeprowadzonych na powięziach w początkowych latach XXI wieku. Okazało się

bowiem, że powięź posiada zdolność do aktywnego kurczenia się, dzięki obecności

komórek o charakterze mięśnia gładkiego w jej sktrukturze [6,8,9,12]. Zatem można

przypuszczać, iż zmiany napięć układu mięśniowo-powięziowego, czy innych części

ciała, mogą wymuszać utrwalone zmiany w powięzi. Zaburzeniu mogą ulegać wzorce

ruchowe, co może przekładać się na wyraźne zwiększenie wydatku energetycznego

w utrzymaniu postawy ciała. Wynika z tego jednocześnie, że dla odtworzenia

prawidłowego rozkładu napięć powięzi i przywrócenia jej funkcji (opisywanych

chociażby powyżej), można wykorzystywać w szczególności techniki ukierunkowane

na powięź.



PODSUMOWANIE



Powięź to jedna za składowych tkanki łącznej. Jej poszczególne warstwy

stanowią w zasadzie jedną całość, mimo że oddzielają od siebie albo pojedyncze

włókienka mięśniowe, albo pęczki włókien, albo mięśnie czy grupy mięśniowe. Zatem

najmniejsze zmiany napięciowe (np. blizny) w obrębie skóry odebrane zostaną przez

powięź powierzchowną, przekazane do mięśnia i dalej do jego pojedynczych

składowych. W ten sposób zaburzeniu może ulec funkcja mięśnia, mimo jego

prawidłowej budowy. Zrozumiałą wydaje się również sytuacja odwrotna, gdzie

mikrouszkodzenia

włókien mięśniowych mogą prowadzić do zaburzenia

przesuwalności skóry względem powięzi głębokiej. Tym samym, funkcje nerwów czy

naczyń w obrębie skóry mogą być nieprawidłowe. Powyższe przykłady wyjaśniają,

jak istotne znaczenie ma ciągłość powięziowa dla zachowania statyki czy

wykonywania ruchu [7]. Terapeuta, znając podział powięzi, jej poszczególne

składowe, topografię oraz techniki powięziowe, może podejmować skuteczne

interwencje manualne. Ich wpływ lokalny jak i globalny może okazać się bezcenny

dla przywrócenia zaburzonych czy utraconych funkcji. Mowa tu nie tylko o samej

powięzi, ale również uzależnionych od niej mięśni, nerwów, naczyń czy organów

wewnętrznych.





PIŚMIENNICTWO:



1. Becker RE. 2005. Life in motion. Fort Worth: Stillness Press;

2. Bochenek A, Reuchel M. Anatomia człowieka. Tom 1. 1990. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa;

3. Findley TW, Schleip R. 2007. Fascia Research. Basic Science and Implication

for Conventional and Complementary Health Care, vols. 2–3. Elsevier,

Germany;

4. James H, Castaneda L, Miller ME, Findley T. Rolfing structural integration

treatment of cervical spine dysfunction. Journal of Bodywork and Movement

Therapies 2009 Volume 13,3: 229-238;

5. Kuchera WA, Kuchera ML. 1994. Osteopathic Principles in Practice. Greyden

Press LLC;

6. O’Connell JA. 1998. Bioelectrice Fascial Activation and Release. Indianapolis

AOO;

7. Richter P, Hebgen E. 2010. Punkty Spustowe I Łańcuchy Mięśniowo-

Powięziowe w Osteopatii i Terapii Manualnej. Galaktyka, Łódź;

8. Schleip R, Klingler W, Lehmann-Horn F. Active fascial contractility: fascia may

be able to contract in a smooth muscle-like manner and thereby influence

musculoskeletal dynamics. Med Hypotheses 2005, 65: 273-277;

9. Schleip R, Naylor IL, Ursu D, Melzer W, Zorn A, Wilke HJ, Lehmann-Horn

F,Klingler W: Passive muscle stiffness may be influenced by active contractility

of intramuscular connective tissue. Med Hypotheses 2006, 66: 66-71;

10. Stecco L. 2010. Manipulacja powięzi w zespołach bólowych układu ruchu.

Odnowa, Szczecin;

11. Upledger JE, Vredevoogd JD. 2003. Lehrbuch der Craniosacralen Therapie I.

5 Aufl.., Stuttgart: Haug;

12. Yahia LH, Pigeon P, DesRosiers EA: Viscoelastic properties of the human

lumbodorsal fascia. J Biomed Eng 1993, 15: 425-429;