Alina Woz
nica Oddział HŻŻ WSSE
w Rzeszowie
Rzeszów, 21.09.2011 r.
Motto:
Prawidłowe żywienie jest konieczne nie tylko dlatego,
aby zapobiec chorobom, ale i dlatego, ażeby umożliwić
wyzwolenie wszystkich potencjalnych sił biologicznych
organizmu, co jest warunkiem prawidłowego rozwoju
fizycznego i umysłowego oraz wytworzenia należytej
odporności na niekorzystne działanie czynników
środowiskowych.
(prof. Aleksander Szczygieł)
Òð60%: niezbilansowana dieta
Òð25%: zakażenia i zatrucia
pokarmowe
Òð10%: alergie
Òð3%: substancje dodatkowe
i skażenia
Układ krążenia 30%
Nowotwory ogółem 30%
- przewodu pokarmowego 70%
Zaparcia 70%
Otyłość 50%
Cukrzyca 25%
Próchnica 30%
Szacunki:
«å
Wadliwe odżywianie to 1/3 kosztów
leczenia
gdy dodat k ow o niezdr ow y t r yb
życ ia
(papier osy) a przede w szyst k im
brak aktywności fizycznej
«å
to razem ok. 50% kosztów leczenia
(NPZ)
W oparciu o:
ZASADY PRAWIDA
OWEGO ŻYWIENIA DZIECI
I MA
ODZIEŻY ORAZ WSKAZÓWKI DOTYCZ
CE
ZDROWEGO STYLU ŻYCIA
POL - HEALTH
NARODOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA NADWADZE
I OTYA
OÅšCI ORAZ PRZEWLEKA
YM CHOROBOM
NIEZAKAy
NYM POPRZEZ POPRAW
ŻYWIENIA
I AKTYWNOÅšCI FIZYCZNEJ
Nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna oraz
nadwaga
i otyłość -
pow odem dram at yc znyc h k onsek w enc ji dla r ozw oju
psyc hofizyc zne go dziec i i m łodzieży or az pow odem
w ielu c horób w w iek u dorosłym :
«å
c uk rzyc a,
«å
c horoby uk ładu k rążenia,
«å
now ot w or y złośliw e,
«å
ost eopor o za
- przew lek Å‚e c horoby niezak az
ne lub c hor oby
żyw ieniow o zależne.
Ro zw ijając e się nadw a ga i ot yłość - zaburzenia
funk c ji w ielu narządów , przyc zyna w ielu różnyc h
c horób or az gor szyc h w ynik ów
w nauc e.
Powikłania otyłości u dzieci
«å
Psychosocjalne: Zła samoocena, Lęk, Depresja, Zaburzenia jedzenia, Izolacja
socjalna, Gorsze wyniki w nauce
«å
Neurologiczne: Guz rzekomy mózgu
«å
Endokrynologiczne: Insulinooporność, Cukrzyca typu 2, Przedwczesne
dojrzewanie, Zespół policyklicznych jajników (dziewczęta), Hipogonadyzm (chłopcy)
«å
Sercowo-naczyniowe: Zaburzenia lipidowe, Nadciśnienie tętnicze,
Koagulopatia, Przewlekłe zapalenie, Dysfunkcja śródbłonka (endotelium)
«å
Płucne: Zespół nocnego bezdechu, Astma, Nietolerancja ćwiczeń fizycznych
«å
Żołądkowo-jelitowe: Choroba refluksowa przełyku, Choroba stłuszczeniowa
wątroby, Kamica żółciowa, Zaparcia stolca
«å
Nerkowe: Stwardnienie kłębuszków nerkowych (glomerulosclerosis)
«å
Mięśniowo-szkieletowe: Bóle pleców, Zwichnięcie nasady głowy kości udowej,
ZÅ‚amanie przedramienia, PÅ‚askostopie
Żywienie niedoborowe pod względem ilościowym
i jakościowym 
«å
pogorszenie stanu zdrowia, upośledzenia funkcjonowania układu
odpornościowego,
«å
zmniejszenie wydolności układu krążeniowo-oddechowego,
«å
zaburzenie prawidłowego rozwoju tkanki kostnej,
«å
nadmierna drażliwość
«å
i zmniejszenie koncentracji,
«å
w konsekwencji gorsze wyniki w nauce.
Prawidłowy sposób żywienia rozpoczęty dopiero
w póz
niejszym okresie życia nie zniweluje utraconych
wcześniej możliwości rozwoju psychicznego i fizycznego.
 Zbilansowana dieta 
«å
w ar unek pr aw idłow e go r o zw oju
«å
osiągnięc ia opt ym alnej, zaprog ram ow anej
genet yc znie budow y c iała,
«å
r o zw oju int elek t ualne go i em oc jonalne go
«å
dobr e go zdrow ia i sam opoc zuc ia w ok r esie
dziec ińst w a
i m łodośc i
«å
jak i m niejsze go r yzyk a w yst ąpienia lic znyc h c horób
w dorosłym życ iu
Zbilansowana dieta - dost ar c zanie or ganizm ow i
ener gii
i w szyst k ic h niezbędnyc h sk ładnik ów pok ar m ow yc h
w odpow iedniej ilośc i i odpow iednim st osunk u, przy
uw zględnieniu lic zby posiłk ów i ic h r ozłożeniu w
c iągu dnia, or az przy w zięc iu pod uw a gę w iek u, płc i i
ak t yw nośc i fizyc znej.
TALERZ ZDROWIA
Na podst aw ie w ielu obserw ac ji nauk ow yc h
 pr aw idłow e żyw ienie w ok r esie
dziec ińst w a i dojrzew ania szc ze gólnie
w ażne - organizm potrzebuje odpowiedniej
ilości różnorodnych witamin i składników
mineralnych - zapew nienie opt ym alne go
w zr ost u or az pr aw idłow e go t em pa r o zw oju
fizyc zne go um ysłow e go.
Spożywanie urozmaiconej żywności -
najlepszy sposób dost ar c zenia w szyst k ic h
pot rzebnyc h w it am in
i sk ładnik ów m iner alnyc h or az zapew nienia
pr aw idłow e go bilansu ener gii, białek ,
t łuszc zów
i w ęglow odanów .
Pełna i nieprzetworzona żywność  wysoka wartość
odżywcza
«å
ow oc e i w arzyw a,
«å
pełne ziar na zbóż i k asz,
«å
nisk ot Å‚uszc zow e pr oduk t y m lec zne,
«å
c hude m ięso, r yby i drób 
najlepsze z
ródło sk ładnik ów odżyw c zyc h dla
or ganizm u dla zac how ania zdrow ia i w łaśc iw e go
r o zw oju.
Żywność wysoko przetworzona - nisk a w ar t ość
odżyw c za.
Chipsy ziem niac zane c zy słodyc ze - spożyw ać t ylk o
od c zasu do c zasu.
Jak dokonać wyboru w ar t ośc iow ej żyw nośc i ? - czytać
oznakowanie (opisy na opak ow aniac h) i w ybier ać
pr oduk t y bogat e w w it am iny oraz sk Å‚adnik i
m iner alne.
Rodzice, szkoła, samorządy 
«å
odpow iedzialność za zdrow ie dziec i i
m łodzieży poprzez eduk ac ję w zak resie
pr aw idłow e go st ylu życ ia (zw łaszc za
pr aw idłow e go żyw ienia)
«å
ro zw ój w szk ołac h żyw ienia zgodne go
z zalec eniam i żyw ieniow ym i
«å
zapew nienie odpow iednie go po ziom u
ak t yw nośc i fizyc znej c elem zapobieżenia
ot yłośc i i c horobom przew lek łym
«å
or az zapewnienie odpowiadajÄ…cego zasadom
racjonalnego żywienia
asortymentu produktów spożywczych,
napojów sprzedawanych w szkołach.
Prawidłowe żywienie - jeden
z najważniejszych czynników środowiskowych,
wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie
przez niego dobrego stanu zdrowia.
Polega na całkowitym pokryciu
zapotrzebowania organizmu na energiÄ™
i wszystkie niezbędne składniki
pokarmowe.
Niedobór lub nadmiar energii i składników pokarmowych
w pożywieniu - zachwianie homeostazy procesów
metabolicznych zachodzÄ…cych w organizmie.
W Polsce w ostatnich latach sytuacja w zakresie
żywienia dzieci i młodzieży - niezadowalająca.
Diety młodego pokolenia :
«å
nieprawidłowo zbilansowane,
«å
zbyt duża zawartość niektórych składników
pokarmowych, przy wyraz
nych niedoborach innych
składników
«å
część dzieci - nadmierne spożycie żywności, przez co
kaloryczność diety przekracza wydatek energetyczny.
Nieprawidłowości w żywieniu dzieci 
«å
zbyt duże spożycie tłuszczu-
w ogólnej ilości spożywanego tłuszczu - duży udział
kwasów tłuszczowych nasyconych, mały - kwasów
wielonienasyconych (występujących w olejach roślinnych
i rybach- mintaj, dorsz, halibut, morszczuk, karp, tuńczyk,
pstrąg tęczowy, makrela łosoś, śledz
solony, węgorz)
«å
nieprawidłowa struktura spożycia tłuszczu - we
wszystkich grupach wiekowych chłopców i dziewcząt -
spożywanie produktów i potraw zawierających znaczne
ilości tłuszczu. Frytki i inne dania typu fast food -
ulubione potrawy.
Duże spożycie tłuszczów ogółem w diecie
osób młodych i wysoki udział tłuszczów zwierzęcych
- kwasy tłuszczowe nasycone są istotnym
z
ródłem energii, mniejszy udział z kwasów
tłuszczowych wielonienasyconych.
Pożywienie populacji - za mały udział kwasów
tłuszczowych n-3 - niepr aw idłow a st r uk t ur a
spożyc ia t łuszc zów , niew yst ar c zając e
spożyc ie r yb (ist ot ne z
ródło k w asów
t łuszc zow yc h n-3).Najc zęśc iej r yby
sm ażone - t r ac ą c enne w łaśc iw ośc i
podc zas pr oc esu sm ażenia  doc hodzi do
ut lenienia k w asów n-3.
Nieprawidłowe zbilansowanie diety - spożycie cukrów
prostych - sacharozy.
«å
Udział energii z sacharozy zbyt duży w związku z częstym
spożywaniem słodyczy, które w jadłospisach wielu chłopców i
dziewcząt występują codziennie.
«å
Zamiast kanapki - batonik czy ciasteczko (z
ródło cukru, kwasów
tłuszczowych nasyconych oraz izomerów trans (powstających podczas
uwodornienia tłuszczów roślinnych).
«å
Inne z
ródła cukru: dodatek cukru (często w dużych ilościach) do
różnych napojów i potraw; napoje słodzone gazowane (lemoniada,
oranżada, napoje typu cola oraz soki i nektary owocowe, słodzonych
napojów gazowanych, jak
Zamiast owocu rodzice podajÄ… soki i nektary owocowe.
«å
Same owoce również zawierają cukry proste - nie powinny być
spożywane bez ograniczeń, zwłaszcza w przypadku dzieci z nadwagą i
otyłością.
Występuje zwiększone spożycie owoców kosztem warzyw.
Duża zawartość cukrów prostych w diecie -
mniejsze spożycie węglowodanów
złożonych - korzystniejszych dla
organizmu.
Z produktów będących podstawowym ich
z
ródłem - zwykle tylko pieczywo i
ziemniaki.
Rzadko kasze, ryż, płatki, czy nasiona roślin
strączkowych; ryż i płatki, zwłaszcza
kukurydziane - coraz większa rola w diecie.
Nie zawsze odpowiednia ilość błonnika -
z
ródłem są głów nie pr oduk t y zbożow e i
w arzyw a st rÄ…c zk ow e.
Zbyt m ała zaw ar t ość błonnik a 
niepr aw idłow y dobór pr oduk t ów
spożyw c zyc h 
«å
t ylk o jasne piec zyw o,
«å
zaw sze ziem niak i zam iast g r ubo ziar nist yc h
k asz,
«å
r yż brązow y i m ak ar on pełno ziar nist y -
pr oduk t y niezm ier nie rzadk o goszc zÄ…c e na
st ołac h;
«å
sok ow oc ow y zam iast ow oc w c ałośc i -
przy w yc isk aniu znac zna c zęść błonnik a
po zost aje w w yt Å‚ok ac h.
Racje pokarmowe charakteryzują się małą
zawartością niektórych składników
mineralnych i witamin.
Składnik niedoborowy - najczęściej wapń,
spożyc ie
w k ażdej g r upie w iek ow ej o w iele m niejsze
od zalec eń.
Ser y podpuszc zk ow e (żółt e i pleśniow e) -
lepsze z
ródło w apnia, m ogą być
uw zględniane w jadłospisie, przy
jednoc zesnym og r anic zeniu spożyc ia
innyc h pr oduk t ów będąc yc h z
ródłem
t łuszc zu zw ierzęc e go.
Poważny problem - nadmiar sodu w pożywieniu.
W każdej grupie wiekowej jego spożycie przekracza nie tylko normę,
lecz także górny tolerowany poziom spożycia.
Przyczyny:
«å
dodatek soli kuchennej do większości potraw
«å
stosowanie w wielu procesach przetwarzania żywności.
Kanapki - dodawana głównie wędlina zamiast mięso pieczone lub duszone
(zawierają znacznie mniej soli),spożywanie słonych serów
podpuszczkowe niż twaróg.
Ryby  rzadko i są to (poza rybą smażoną) najczęściej śledzie solone,
konserwy rybne, lub ryby wędzone.
Coraz częściej spożywane sięgają dania typu instant, dania gotowe
oraz różne przekąski - zawierają znaczne ilości soli.
Mieszanki przyprawowe z dodatkiem soli dodawanych do potraw,
które są jednocześnie dosalane.
Wady w żywieniu dzieci i młodzieży wynikają również
z nieregularnego spożywania posiłków.
Około 10-20% uczniów deklaruje, że nie spożywa I śniadania przed
wyjściem do szkoły, a niek t órzy rów nież nie zabierają ze sobą II
śniadania.
Szk oły rzadk o or ganizują w spólne śniadania, uc zniow ie niec hęt nie
k orzyst ają z t ak iej m ożliw ośc i.
Niekorzystna jest też sytuacja dotycząca obiadów szkolnych.
Szk oły podst aw ow e - z pełnych obiadów korzysta tylko ponad 9%
uczniów,
część uczniów posiłki szkolne ocenia jako niesmaczne,
nieestetycznie podane,
a asortyment oferowanych potraw jako zbyt ubogi.
Wiele dzieci, które nie zabierają ze sobą II śniadania i nie
korzystają z obiadów lub innych posiłków wydawanych w
stołówce szkolnej, nie zjada nic w czasie pobytu
w szkole.
Oferta w sklepikach szkolnych produktów - nie zapew nia pok r yc ia
zapot rzebow ania na sk Å‚adnik i pok ar m ow e.
Po pow roc ie ze szk oły dziec i i m łodzież nie spożyw ają posiłk ów
r e gular nie.
Nie jadanie kolacji, zastępowanie pełnowartościowego posiłku
słodyczami i przekąskami, jak chipsy i chrupki, oraz słodkimi
napojami gazowanymi.
Posiłki - duża monotonia. W skład poszczególnych posiłków wchodzą
podobne potrawy, asortyment jest niewielki.
ReasumujÄ…c:
«å
konieczność zmiany zwyczajów żywieniowych -
zwiększenie spożycia warzyw i owoców,
«å
produktów zbożowych z pełnego przemiału,
«å
mleka i produktów mlecznych oraz ryb
«å
przy równoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczu,
zwłaszcza zwierzęcego,
«å
cukru i słodyczy oraz soli kuchennej i słonych
przekÄ…sek,
«å
poprawa regularności spożywania
pełnowartościowych posiłków
«å
oraz większe ich urozmaicenie.
Fast food (ang. dosłow nie szybk a żyw ność ) - pożyw ienie szybk o
przygot ow yw ane, serw ow ane na poc zek aniu i na ogół t anie.
Wysok a w ar t ość k alor yc zna  zaw ier a dużą ilość t łuszc zów
i w ęglow odanów , przy rów noc zesnym niedoborze c ennyc h dla
or ganizm u
subst anc ji, t ak ic h jak : błonnik , w it am iny i sk ładnik i m iner alne.
Fast food - dost ar c zają dużyc h ilośc i
«å
nasyc onyc h k w asów t łuszc zow yc h
«å
or az izom erów t r ans k w asów t łuszc zow yc h,
«å
ponadt o w yst ępują niew ielk ie ilośc i niezbędnyc h nienasyc onyc h
k w asów t łuszc zow yc h (NNK T)
«å
or az duża, na t le dzienne go fizjologic zne go zapot rzebow ania na
sód, zaw ar t ość soli k uc hennej
«å
sac haro zy
«å
c uk r u
«å
pr aw ie śladow e ilośc i zaś dot yc zą w it am iny C, t iam iny (w it am iny
B1), w it am iny E, D or az A
«å
a t ak że błonnik a pok ar m ow e go.
Spożywanie, zwłaszcza z dużą częstotliwością, posiłków typu fast
food
podwyższa ryzyko powstania niedożywienia witaminowego.
Poza żywnością typu fast food  słodzone napoje gazowane -
zawierają również znaczące ilości fosforanów, dodatkowo
mogących zwiększać ryzyko rozwoju osteoporozy w wieku
póz
niejszym.
«å
Wzrost spożycia tłuszczu - powstanie nadwagi i otyłości,
a w konsekwencji do poważnych chorób przewlekłych.
«å
Potencjalnie niekorzystny skutek zbyt częstego korzystania
z żywności typu fast food - wzrost ryzyka spożywania przez
człowieka z dietą związków chemicznych
o niekorzystnym działaniu dla zdrowia - heat
toxicants - het eroc yk lic zne am iny, w ielopierśc ieniow e
w ęglow odor y ar om at yc zne, fur any or az
ak r yloam id.
Podwyższony poziom akryloamidu - w artykułach
spożywczych, których przygotowanie wymaga
wydłużonego procesu pieczenia lub smażenia, bądz
też
wielokrotnego stosowania, wbrew zaleceniom
higienicznym, tej samej porcji tłuszczu smażalni czego
(różny asortyment frytek i chipsów).
Akryloamid jest uznany za zwiÄ…zek potencjalnie
rakotwórczy dla człowieka.
Znalazł się na liście związków rakotwórczych Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO).
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC)
zakwalifikowała go do grupy 2B = związek ten jest
potencjalnie rakotwórczy również dla człowieka.
«å
Przewlekła inicjacja zmian nowotworowych - nawet przy
spożywaniu bardzo małej ilości tego związku, w faza
nierozpoznana przez wiele lat.
«å
Długotrwałe spożywanie akryloamidu w zbyt dużyc h
ilośc iac h - niek orzyst ne dla spr aw ne go
funk c jonow ania układu nerwowego
(uszk odzenia c ent r alne go i obw odow e go uk Å‚adu
nerw ow e go).
«å
Dr uga g r upa zw iązk ów , k t ór e pow st ają w w ynik u
w yt w arzania pr oduk t ów t ypu fast food - izomery
trans kwasów tłuszczowych, nie są t ypow ym i heat
toxicants, ich spożywanie - ryzyko rozwoju chorób
żywieniowozależnych , a w szczególności chorób układu krążenia
i cukrzycy typu 2.
Uwodornione oleje roślinne i rybne są z
ródłem 60-70% izomerów
trans w diecie człowieka.
I Å» Å»- w 2006 r. badania analityczne
oznaczania zawartości izomerów trans
kwasów tłuszczowych na próbie 58
produktów typu fast food z terenu całego
kraju - największy udział tych
związków stwierdzono
w części partii
«å
frytek (6,4%)
«å
w dalszej kolejności pizza (1,32%)
«å
oraz hamburgery (0,46%).
Etykieta - forma przekazu informacji o produkcie dla
konsumenta ( z jakich surowców powstał dany wyrób,
jaka jest jego trwałość i  coraz częściej  wartość
odżywcza).
Cel znakowania żywności - podanie takich informacji,
które mogą mieć wpływ na świadomy wybór produktu
przez konsumenta, biorącego pod uwagę zarówno
właściwości żywieniowe, jak i parametry handlowe.
Aktualnie - etykiety produktów ogniwem do
zmiany nawyków żywieniowych.
Jadłospis powinien być tak ułożony, aby
zapewniać pokrycie zapotrzebowania
na energię i wszystkie niezbędne składniki
pokarmowe.
Przy jego planowaniu uwzględnić
«å
wiek
«å
płeć
«å
stan fizjologiczny
«å
aktywność fizyczną
«å
należną masę ciała osoby.
Najlepiej jest codziennie dostarczać organizmowi
w odpowiednich ilościach wszystkiego, co jest
niezbędne.
Ilość i czas spożywania posiłków - przerwy między nimi nie
przekraczały 3-4 godzin - szczególnie ważne w przypadku dzieci
i młodzieży.
«å
Najlepiej, aby było to 5 posiłków dziennie.
«å
Spożywanie tyle samo posiłków, zbliżonej porze dnia.
«å
Zalecane spożywanie posiłków każdego dnia, o danej godzinie
odpowiadające sobie pod względem wartości energetycznej
i odżywczej.
«å
Kiedy nie jest możliwe przestrzeganie czasu spożywania posiłków - tak
zaplanować, aby organizm otrzymał odpowiednią ilość energii
i składników pokarmowych.
«å
Codziennie spożywany obiad, podwieczorek i kolacja - w dniu, w którym
nie ma możliwości spożycia podwieczorku - zjeść nieco bardziej obfity
obiad
i kolacjÄ™.
«å
Zbyt obfite posiłki - przeciążenie układu pokarmowego.
Bardzo istotne jest urozmaicenie
«å
Umożliwia dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych
składników pokarmowych
«å
ma istotne znaczenie psychologiczne.
Monotonna dieta - zniec hęc a do spożyw ania
posiłk ów i ujem nie w pływ a na apet yt . Unik ać
pow t arzania w c iągu dnia t yc h sam yc h głów nyc h
pr oduk t ów i pot r aw , naw et najsm ac zniejszyc h.
W jadłospisie uwzględniać produkty z każdej grupy.
W przypadk u pr oduk t ów spożyw anyc h rzadziej, jak na
przyk ład r ośliny
st rąc zk ow e, nasiona, orzec hy - włączać je do
jadłospisu co kilka dni,
lec z w odpow iednio zw ięk szonyc h ilośc iac h.
«å
Ważne wykorzystanie produktów
sezonowych - św ieżyc h ow oc ów i
niek t ór yc h w arzyw . W sezonie, w k t ór ym
pr oduk t y t e w yst ępują - w łąc zać do
jadłospisu niec o c zęśc iej, st ar ając się
ur o zm aic ić sposób ic h podania.
«å
Dbać o sposób przyrządzania posiłków.
«å
Uwzględniać m.in. potrawy gotowane lub
pieczone w folii, a nie smażone or az
częściej przygotowywać surówki
warzywne, a rzadziej warzywa poddawać
obróbce termicznej.
«å
Planując potrawy w c hodząc e w sk ład posiłk u
uw zględniać ic h smak, który również powinien
być zróżnicowany.
«å
Odpowiedni dobór barw produktów i potraw,
z k t ór yc h sk łada się posiłek . K olorow e,
przyc iÄ…gajÄ…c e w zrok pot r aw y pobudzajÄ…
apet yt , c o jest ist ot ne zw Å‚aszc za
w przypadk u dziec i.
«å
Planując jadłospis, należy uw zględnić w nim t e
produkty
i potrawy, które dana osoba lubi i chętnie
spożywa.
«å
Gdzie dany posiłek będzie spożywany -
posiłk i przygot ow yw ane na w ynos, na
przyk ład do szk oły  sk ładając e się z t ak ic h
pr oduk t ów i pot r aw , k t ór e będzie łat w o
zabr ać ze sobą i zjeść na m iejsc u
i k t ór e, od m om ent u przygot ow ania do
spożyc ia, nie st r ac ą sw oic h w alorów
żyw ieniow yc h i sm ak ow yc h.
«å
Skorzystanie z posiłku w stołówce, barze,
restauracji  uw zględnić przy planow aniu
jadłospisu- spożyt y w porze zapew niając ej
zac how anie odpow iednic h przerw m iędzy
posiłk am i .
Åšniadanie (I i II)
«å
wpływa na zdolność ucznia do wysiłku podejmowanego w szkole - na
koncentrację, zapamiętywanie, siłę fizyczną, dobre samopoczucie,
intelektualny rozwój.
«å
Podstawą zdrowego śniadania jest pieczywo (najlepsze jest
pełnoziarniste lub z dodatkiem całych ziaren: razowe, graham,
pumpernikiel).
Spożywanie pieczywa z grubego przemiału
«å
regulowanie pracy przewodu pokarmowego
«å
odpowiednia podaż energii, białka, witamin z grupy B, magnezu, cynku
i błonnika pokarmowego.
Mleko i jego przetwory w ciągu dnia  zbyt mała podaż wapnia: problemy
z osiągnięciem prawidłowej masy kostnej w czasie wzrostu i rozwoju
dziecka oraz utrzymania jej w prawidłowym stanie w wieku dorosłym.
Najlepszy dodatek do I i II śniadania:
«å
ser biały c hudy,
«å
plast erek żółt e go ser a,
«å
jogur t bÄ…dz
k efir,
«å
c huda w ędlina, najlepiej drobiow a.
Do k ażde go śniadania dołąc zyć
«å
w arzyw a i ow oc e (sałat a, plast er k i pom idor a c zy k aw ałk i
papr yk i, sałat k a lub surów k a, najlepiej z dodat k iem oleju
r oślinne go lub oliw y z oliw ek ,
«å
ow oc sezonow y, lub sok ow oc ow y bÄ…dz
w arzyw ny).
Nie należy stosować soli - znajduje się ona już w produk t ac h,
k t ór e spożyw am y, np.
w w ędlinac h.
Najlepszym i napojami uzupełniającymi śniadanie, zarów no
pierw sze jak
i dr ugie, sÄ…: w oda m iner alna, herbat k i ow oc ow e, sok i ow oc ow e i
w arzyw ne or az napoje m lec zne.
Przestrzeganie zasad higieny podczas
przygotowywania posiłków
«å
przec how yw anie śr odk ów spożyw c zyc h
(c zas, t em per at ur a, se g r e gac ja)
«å
zam r ażanie śr odk ów spożyw c zyc h
«å
higiena rąk i sprzęt u
«å
pot r aw y z dodat k iem jaj
«å
c zyst e ręc e i sprzęt , dok ładne m yc ie
ow oc ów
i w arzyw , w yparzanie jaj or az
przest rze ganie zasad st osow ania
św ieżyc h, z ak t ualnym t er m inem
przydat nośc i do spożyc ia  podst aw a w
zapobie ganiu zat r uc iom pok ar m ow ym