MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Emilia Niemiec Jasińska
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Maria Bartecka-Straszny
mgr Dorota Kaczor
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.03
 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych 13
5.2.1. Ćwiczenia 13
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej 17
5.3.1. Ćwiczenia 17
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 19
7. Literatura 29
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie asystent osoby niepełnosprawnej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem.
- szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia, które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane metody
nauczania uczenia się oraz środki dydaktyczne,
- ewaluacja osiągnięć ucznia, powinna zostać przeprowadzona za pomocą testów osiągnięć
szkolnych,
- wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne).
Formy organizacyjne pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[02].O1
Podstawy świadczenia usług
socjalnych
346[02].O1.01
Charakteryzowanie
psychofizycznych
i społecznych aspektów
rozwoju człowieka
346[02].O1.03
346[02].O1.02
Kształtowanie
346[02].O1.04
Doskonalenie umiejętności
umiejętności
Prowadzenie profilaktyki
interpersonalnych
rozwiązywania
i promocji zdrowia
problemów
346[02].O1.05
Stosowanie przepisów 346[02].O1.06
bezpieczeństwa Stosowanie przepisów
i higieny pracy oraz prawa w działalności
udzielanie pierwszej socjalnej
pomocy
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- prezentować własne zdanie,
- współpracować w zespole, przyjmując różne role,
- przezwyciężać bariery komunikacyjne,
- stosować techniki ułatwiające komunikowanie się,
- przeprowadzać konstruktywną dyskusję,
- formułować i wyrażać opinie,
- wykazywać empatię i wrażliwość na problemy innych,
- wyjaśniać znaczenie informacji w poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić podmiotowy charakter problemu,
- określić rodzaje sytuacji problemowych,
- przedstawić fazy rozwiązywania problemów,
- dokonać analizy sytuacji problemowej,
- zaplanować strategie rozwiązywania problemów,
- określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów,
- rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania problemów,
- zidentyfikować problemy socjalne rodzące zagrożenia społeczne,
- przewidzieć kierunki rozwoju problemów społecznych oraz ich skutki,
- zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostki,
- określić cele i zasady polityki społecznej w Polsce,
- wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej,
- scharakteryzować strukturę pomocy społecznej,
- określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej,
- scharakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & ............................................
Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[02].O1
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03
Temat: Trudności mieszkaniowe wynikające z deficytu mieszkań  debata.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności przeprowadzenia debaty.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- dobrać argumenty do dyskusji,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- zidentyfikować przyczyny ubóstwa,
- wskazać zadania państwa w zakresie polityki społecznej.
Metody nauczania uczenia się:
- debata.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa,
- praca jednolita,
- praca zróżnicowana.
Czas: 2 godziny zajęć dydaktycznych.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca debaty.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:
- w debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę 
w każdym zespole 3 4-osoby,
- zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie,
- każdy mówca ma na wypowiedz
3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed
rozpoczęciem debaty),
- pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub
przeciw tezie debaty,
- drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na argumenty
strony przeciwnej,
- ostatni mówca podsumowuje wypowiedz
zespołu, podkreślając najważniejsze
argumenty,
- prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu, sygnałem dz
więkowym (np. dzwonek)
informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców,
- pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części debaty
(dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty, wnioski itp.).
2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły  zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).
5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi
zasadami debaty.
7. W drugiej części debaty biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi zasadami
debaty.
8. Podczas dyskusji podsumowującej, prowadzonej przez nauczyciela, uczniowie wskazują
zadania państwa w zakresie polityki społecznej.
Zakończenie zajęć
- ocena pracy uczniów  ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość argumentów,
kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji podsumowującej.
Praca domowa
Określ rolę debaty w rozwiązywaniu problemów.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca ....................................................................
Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[02].O1
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03
Temat: Wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.
Cel ogólny: przygotowanie asystenta osoby niepełnosprawnej do rozwiązywania problemów
podopiecznych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- określić powinności asystenta osoby niepełnosprawnej,
- określić wiedzę i umiejętności istotne w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej,
- wskazać cechy osobowości istotne w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej,
- wskazać normy etyczne obowiązujące w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej.
Metody nauczania uczenia się:
- fotojęzyk,
- metoda projektu.
Formy organizacyjne zajęć:
- praca jednolita,
- praca indywidualna,
- praca zbiorowa.
Czas: 5 godzin dydaktycznych.
Środki dydaktyczne:
- zestaw zdjęć przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających osoby w różnym
wieku, w różnych sytuacjach społecznych, np. osoba siedząca na wózku, bezdomny,
dziecko niepełnosprawne, samotnie siedząca osoba w starszym wieku, itp.
- arkusz papieru,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca rozwiązywania problemów podopiecznych.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel z pomocą uczniów przygotowuje miejsce przeprowadzenia zajęć.
2. Przestrzeń sali powinna być zorganizowana tak, aby możliwy był dostęp do stolików
z obu stron.
3. Nauczyciel rozkłada na stolikach przygotowane zdjęcia.
4. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i prosi uczniów, aby:
- obejrzeli przygotowane na stole zdjęcia,
- zastanowili się, które ze zdjęć najlepiej pasuje do tematu zajęć,
- wybrali jedno zdjęcie.
5. Uczniowie idąc wzdłuż stolików w jednym kierunku, przy zachowaniu ciszy (bez
komentowania), w skupieniu przyglądają się każdemu zdjęciu i dokonują wyboru tego ze
zdjęć, które według nich najlepiej odpowiada lekcji. Wyboru dokonują bez zabierania
zdjęcia. Po dokonaniu wyboru mogą odejść na bok. Uczniowie mogą wielokrotnie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
przechodzić wzdłuż stolików nim dokonają wyboru. Na tym etapie nie komentuje się
wyboru. Sygnałem dla nauczyciela, że ta faza ćwiczenia została zakończona jest odejście
na bok wszystkich uczniów.
6. Na polecenie nauczyciela każdy uczeń bierze do ręki wybrana fotografię. (Uwaga: może
się zdarzyć, że więcej osób dokona wyboru tego samego zdjęcia  zajmują wtedy miejsca
obok siebie.) Uczniowie zajmują miejsca w kręgu wraz z nauczycielem, który kieruje
przebiegiem ćwiczenia.
7. Uczniowie prezentują wybrane zdjęcia klasie, a następnie po kolei przedstawiają
uzasadnienie swojego wyboru (kolejność wypowiedzi dowolna).
8. Następnie uczniowie przystępują do opracowania projektu (zgodnie z ćwiczeniem 1
z rozdziału 5.3.1 Poradnika nauczyciela),
9. Nauczyciel prosi uczniów, aby dokonali prezentacji projektów.
10. Nauczyciel dokonuje podsumowania prezentacji wskazując ponownie istotne aspekty
udzielania wsparcia społecznego.
Zakończenie zajęć
- uczniowie dzielą się na forum grupy własnymi refleksjami na temat zastosowanej metody
i efektów zajęć.
- nauczyciel dokonuje oceny pracy uczniów.
Praca domowa
Wypisz cechy charakteru ułatwiające pracę asystenta osoby niepełnosprawnej.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Stosując technikę kontraktu i udzielania informacji zwrotnej, zaplanuj rozwiązanie
problemu przedstawionego w opisie sytuacji.
Opis sytuacji:
35 letnia kobieta wychowuje samotnie 5-letnią córeczkę. Dziewczynka choruje na
mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niej upośledzenie czynności lokomocyjnych,
porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność intelektualna i manualna jest w normie.
Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie maluje farbami. Cały czas spędza z matką
w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami. Dziewczynka jest blada, smutna i nieufna
w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest fryzjerką, nie pracuje, całkowicie poświęciła się
córeczce. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza dziecko w wykonywaniu wszystkich
czynności. Przed chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dzisiaj jest samotna,
zamknięta z dzieckiem w domu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) odegrać rolę matki, córki lub asystenta osoby niepełnosprawnej,
3) przeanalizować schemat zawierania kontraktu,
4) postępować zgodnie ze schematem zawierania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej,
5) wspólnie z partnerami, odgrywającymi poszczególne role, zawrzeć kontrakt w celu
rozwiązania problemu przy uwzględnieniu informacji zwrotnych,
6) spisać warunki kontraktu wynegocjowane wspólnie z osobami odgrywającymi rolę
matki, córki,
7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy,
8) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę
sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda odgrywania ról,
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Na podstawie załączonego opisu sytuacji dokonaj rozpoznania problemów i zaproponuj
sposób ich rozwiązania.
Opis sytuacji:
Pani Stanisława ma 71 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie
w starym budownictwie na pierwszym piętrze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym
mieście i rzadko odwiedza matkę. Pani Stanisława czuje się osamotniona. Z powodu złego
stanu zdrowia nie opuszcza samodzielnie swojego mieszkania. Osobą utrzymującą kontakt
z Panią Stanisławą jest asystent osoby niepełnosprawnej, który przychodzi do niej trzy razy
w tygodniu na 2 godziny. Większość czasu Pani Stanisława spędza w oknie przyglądając się
życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę wścibską, kontrolującą ich życie. Zdarzają się
sytuacje, kiedy Pani Stanisława zaczepia dzieci, bawiące się pod jej oknami i wypytuje
o szkołę, rodzinę, itp. Pani Stanisława chciałaby wychodzić na spacery.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) określić etapy rozwiązywania problemów,
3) zdefiniować problem/my do rozwiązania,
4) zapoznać się z procedurą przydzielonej przez nauczyciela techniki rozwiązywania
problemów:
- burza mózgów,
- drzewo decyzyjne.
5) zastosować odpowiednią (przydzieloną przez nauczyciela) technikę rozwiązania
problemów i zgromadzić pomysły rozwiązania problemu,
6) dokonać wyboru najodpowiedniejszego sposobu rozwiązywania problemu, zgodnie
z prakseologicznymi zasadami rozwiązywania problemów,
7) zapisać i zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy,
8) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia. Podzielić się spostrzeżeniami na temat barier
występujących w poszukiwaniu rozwiązań problemów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusja,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- opisy procedur wybranych technik rozwiązywania problemów,
- tablica,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- kartki papieru A4,
- zegarek z alarmem,
- karteczki samoprzylepne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ sposoby poprawienia sytuacji osób niepełnosprawnych. Wykorzystaj metodę
metaplanu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić problemy osób niepełnosprawnych,
2) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
jak jest,
3) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
jak być powinno,
4) zastanowić się i ustalić dlaczego nie jest jak być powinno,
5) poszukać przyczyn tego stanu rzeczy  zapisać na kartkach w kształcie owalu,
6) poszukać sposobów poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (WNIOSKI z dyskusji) 
zapisać na kartkach w kształcie prostokątów,
7) kartki przyczepić do tablicy do schematu metaplanu w odpowiednich miejscach,
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metaplan,
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- tablica, w którą łatwo wbijać pinezki,
- duży arkusz szarego papieru przyczepiony do tablicy,
- kartki w trzech kolorach, o różnych kształtach (owal, koło, prostokąt,)
- pinezki,
- mazaki.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku, udziel odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jakie problemy występują w danej rodzinie?
2. Jakie skutki społeczne mogą wynikać z tych problemów?
3. Jakie działania naprawcze powinni podjąć poszczególni członkowie rodziny?
4. W jakich instytucjach mogą szukać wsparcia poszczególni członkowie rodziny?
5. Jakie działania profilaktyczne, powinny podjąć władze gminy, aby zapobiec
w przyszłości rozwojowi wskazanych problemów socjalnych?
Opis przypadku:
Państwo X mieszkają na wsi. Utrzymują się z małego gospodarstwa, ponadto pani X
pracuje na pół etatu w pobliskiej szkole jako sprzątaczka. Mają na utrzymaniu dwójkę dzieci
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
w wieku szkolnym. Młodszy ośmioletni syn choruje na cukrzycę. Nie sprawia problemów
wychowawczych, bardzo dobrze się uczy. Marzy o komputerze.
Jego starsza o sześć lat siostra uczęszcza do gimnazjum w oddalonym o 20 kilometrów
mieście. Bardzo chciałaby się modnie ubierać, otrzymywać kieszonkowe i posiadać telefon
komórkowy. Nauka sprawia jej duże trudności, a ostatnio zaczęła chodzić z koleżankami na
wagary.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania i zapisać je na kartce (każdą odpowiedz
na
odrębnej kartce),
3) umieścić kartki z odpowiedziami w wyznaczonym miejscu,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenia,
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- kartki,
- pisaki,
- tablica.
Ćwiczenie 3
Opracuj projekt organizacji prowadzącej działalność z zakresu pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić obszar działań stowarzyszenia,
2) wybrać nazwę stowarzyszenia,
3) określić teren działania i zasady pozyskiwania środków finansowych,
4) ustalić cele i sposoby ich realizacji,
5) wybrać partnerów,
6) opracować projekt organizacji,
7) przedstawić projekt na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda projektu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki,
- tablica.
Ćwiczenie 4
Określ najważniejsze przyczyny bezdomności.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) z podanego wykazu czynników przyczyniających się do powstania zjawiska bezdomności
wybrać 4 najważniejsze czynniki,
2) następnie w parze z kolegą (koleżanką) na drodze negocjacji, z 8 czynników wybrać
4 wspólne  najważniejsze,
3) połączyć się z drugą parą w grupę 4  osobową, sprawdzić które czynniki są wspólne
i przedstawić z 16 czynników  4 najważniejsze,
4) porównać wyniki pozostałych grup,
5) podaną listę czynników pogrupować ze względu na przyczyny wynikające:
- z sytuacji społeczno-ekonomicznej,
- z sytuacji prawnej,
- z przyczyn związanych z patologiami,
- z przyczyn natury socjopsychologicznej,
- przyczyn osobowościowych.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- kuli śniegowej
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- kartki,
- pisaki,
- tablica,
- wykaz czynników warunkujących zjawisko bezdomności:
- rozpad rodziny,
- eksmisje,
- powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,
- brak stałych dochodów,
- przemoc w rodzinie,
- brak tolerancji społecznej,
- uzależnienia,
- likwidacja hoteli pracowniczych,
- opuszczenie domu dziecka,
- powrót ze szpitala psychiatrycznego,
- uchodz
stwo,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- bezrobocie,
- rozwód,
- poczucie osamotnienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt powinności asystenta osoby niepełnosprawnej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) okreslić, co powinien umieć asystent osoby niepełnosprawnej i jaki powinien być, aby
wykonywać prawidłowo swoje obowiązki,
2) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności i każdą z cech psychofizycznych,
3) odpowiedz
zapisać na pojedynczych kartkach,
4) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne i umiejętności,
5) przykleić do dużego arkusza papieru,
6) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy wspólnie z koleżankami
i kolegami, sprecyzować zadania asystenta osoby niepełnosprawnej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusja wielokrotna,
- dyskusja frontalna.
Środki dydaktyczne:
- kartki pisaki,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip chart.
Ćwiczenie 2
Wez
udział w debacie na temat  Trudności mieszkaniowe wynikają z deficytu
mieszkań .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znalez
ć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę  przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę  przygotować argumenty potrzebne do jej
zanegowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5) z każdej grupy wybrać 3 4-osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,
przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi;
pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,
6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczyć poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu  dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym
czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),
8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według
ustalonego porządku,
9) jako obserwator przysłuchać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty (dyskusja
plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki
społecznej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- debata.
Środki dydaktyczne:
- arkusz papieru,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Kształtowanie umiejętności
rozwiązywania problemów
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru:
- zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,
- zadania 3, 10, 13, 14, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 13 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 zadań z poziomu
ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 zadań z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz do odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. b, 4. b, 5. d, 6. a, 7. c, 8. c, 9. c, 10. a, 11. a,
12. b, 13. b, 14. c, 15. a, 16. d, 17. c, 18. c, 19. d, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Wyjaśnić podmiotowy charakter problemu A P a
2. Zidentyfikować cechy sytuacji problemowych B P a
3. Rozróżnić rodzaje sytuacji problemowych D PP b
Zidentyfikować najczęstsze problemy sfery
4. B P b
socjalnej
Wskazać poprawną kolejność procesu
5. B P d
rozwiązywania problemów
6. Zidentyfikować fazy rozwiązywania problemów A P a
Zidentyfikować techniki rozwiązywania
7. B P c
problemów
8. Wymienić składniki kontraktu A P c
Rozpoznać bariery twórczego rozwiązywania
9. B P c
problemów
Wskazać prakseologiczne zasady rozwiązywania
10. D PP a
problemów
11. Określić zakres polityki społecznej B P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii
12. B P b
społecznej
Scharakteryzować stopnie dotkliwości kwestii
13. C PP b
społecznych
Określić mierniki statystyczne pomocne
14. C PP c
w identyfikacji problemów społecznych
15. Zidentyfikować zachowania prospołeczne B P a
Zidentyfikować elementy struktury pomocy
16. A P d
społecznej
Wskazać organizacje zaangażowane w pomoc
17. A P c
społeczną
18. Określić funkcje opieki A P c
Określić uwarunkowania jednostkowe w pracy
19. C PP d
opiekuńczej
20. Określić aspekty etyczne pracy socjalnej C PP d
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Stwierdzenie, że problem jest zawsze czyjś świadczy o
a) podmiotowym charakterze problemu.
b) przedmiotowym charakterze problemu.
c) warunkowym charakterze problemu.
d) bezwarunkowym charakterze problemu.
2. Problem to sytuacja
a) trudna, nowa, niepewna.
b) niejasna, prosta, stara.
c) złożona, o jasno określonych ramach, mająca jedno rozwiązanie.
d) skomplikowana, angażująca wszystkie procesy poznawcze, stara.
3. Pani X jest asystentem osoby niepełnosprawnej  14-letniego chłopca z mózgowym
porażeniem dziecięcym. Podczas opieki nad chłopcem pani X kilkakrotnie zachęcała
chłopca do rysowania, lecz za każdym razem łamał kredki i rzucał nimi w opiekunkę.
Pani X uważa, że zachowanie jej podopiecznego jest wobec niej złośliwe, ponieważ
chłopiec pomimo zachęt nie zmienia swojego zachowania. Pani X poskarżyła się matce
podopiecznego, która poinformowała ją, że jej syn ma wadę wzroku i prawdopodobnie
nie widzi płaskich powierzchni, co jest przyczyną zachowań oporowych podczas
rysowania. Problem z jakim miała do czynienia opiekunka jest problemem
a) decyzyjnym.
b) wykonawczym.
c) orientacyjnym.
d) technicznym.
4. Do najczęstszych problemów sfery socjalnej nie należą
a) trudności w wypełnianiu ról społecznych.
b) trudności radzenia sobie z poważnymi zmianami w życiu.
c) problemy natury zdrowotnej.
d) problemy w podejmowaniu decyzji.
5. Fazy rozwiązywania problemów w kolejności to
a) analiza sytuacji problemowej, dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów,
weryfikacja.
b) dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów, analiza sytuacji problemowej,
weryfikacja.
c) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, weryfikacja, wytwarzanie
pomysłów.
d) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, wytwarzanie pomysłów,
weryfikacja.
6. Badanie rozbieżności i luk między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane odbywa się
w fazie rozwiązywania problemów
a) dostrzeganie problemu.
b) analiza sytuacji problemowej.
c) wytwarzanie pomysłów rozwiązania.
d) weryfikacja pomysłów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
7. W pracy socjalnej do rozwiązywania problemów często wykorzystuje się
a) technikę kontraktu i asertywności.
b) technikę kontraktu i aktywnego słuchania.
c) technikę kontraktu i informacji zwrotnej.
d) technikę aktywnego słuchania i informacji zwrotnej.
8. Na wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji nie składa się
a) zamiar.
b) działanie.
c) wymiana informacji.
d) cel.
9. Niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle należy do barier o charakterze
a) emocjonalnym.
b) kulturowym.
c) poznawczym.
d) praktycznym.
10. Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego ustalenie celów powinno odbywać się na
etapie
a) przygotowania działań.
b) realizacji działań.
c) oceny działań.
d) weryfikacji działań.
11. Sprawy dnia codziennego związane z polityką społeczną, to
a) praca, jedzenie, nauka.
b) praca, jedzenie, podróże.
c) praca, konflikty w pracy, podróże.
d) nauka, praca, podróże.
12. Kwestie społeczne o umiarkowanym stopniu dotkliwości to
a) bieda, brak samodzielnego mieszkania.
b) niedostatek, bezrobocie czasowe.
c) bezradność, długotrwałe bezrobocie.
d) nędza, bezdomność.
13. Asymetria, dysfunkcja to pojęcia kwestii społecznych, których wspólną cecha jest
a) uporządkowanie.
b) chaos.
c) równowaga.
d) jednolitość.
14. Negatywnym miernikiem statystycznym pomocnym w identyfikacji problemów
zdrowotnych jest
a) wykształcenie.
b) skala szczepień.
c) zachorowalność.
d) spożycie dóbr i usług.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
15. Zachowaniem prospołecznym jest
a) organizowanie zbiórki pieniędzy na rzecz dzieci z porażeniem mózgowym.
b) nieudzielenie pomocy ofiarom wypadku.
c) zachowania agresywne na meczu piłki nożnej.
d) pomoc koledze w kradzieży.
16. W strukturze pomocy społecznej stowarzyszenie działające na rzecz dzieci głuchych
znajduje się w sektorze
a) publicznym  rządowym.
b) publicznym  samorządowym.
c) prywatnym.
d) non-profit.
17. W skład sektora publicznego wchodzą
a) MOPS, fundacje, hostele.
b) MOPS, spółki, ośrodki adaptacyjne.
c) hotele, ośrodki pomocy dzieciom i młodzieży, MOPS.
d) stowarzyszenia, MOPS, noclegownie.
18. Opieka nie pełni funkcji
a) regulacyjnej.
b) usamodzielniającej
c) ochronnej.
d) homeostatycznej.
19. W pracy opiekuńczej należy uwzględniać następujące uwarunkowania jednostkowe
a) zasoby, okoliczności, aspiracje.
b) zasoby, potrzeby, aspiracje.
c) zasoby, okoliczności, oczekiwania.
d) zdolności, aspiracje, potrzeby.
20. W pracy opiekuńczo-wychowawczej asystent powinien kierować się następującymi
zasadami pracy socjalnej
a) indywidualizacji, neutralności, subiektywizmu.
b) neutralności, małych kroków, poufności.
c) uporze w realizacji podejmowanych działań, poufności, samostanowienia.
d) indywidualizacji, akceptacji, poufności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko& .......................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Test 2
Test praktyczny nisko symulowany do jednostki modułowej  Kształtowanie
umiejętności rozwiązywania problemów
Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera
polecenie do wykonania, opis sytuacji i kartę odpowiedzi.
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
ponadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
Lp. Kryterium Punktacja
Diagnozowanie środowiska dziecka Za diagnozę  0-10 punktów
1.
niepełnosprawnego. Określenie problemów.
Etapy rozwiązania problemu oraz działania na Za wskazanie etapów
poszczególnych etapach rozwiązywania problemów 
0-10 punktów.
2.
Za opis działań na
poszczególnych etapach 0-10
punktów.
3. Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania 0-10 punktów
Opis wykorzystanych technik rozwiązywania 0-10 punktów
4.
problemów
Proponuje się następujące formy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 25 punktów,
- dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 33 punkty,
- dobry  uczeń uzyskał co najmniej 40 punktów,
- bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 47 punktów.
Plan testu
Lp. Cel operacyjny Kategoria Poziom
(mierzenie osiągnięcia ucznia) celu wymagań
1. Diagnozować problemy dziecka niepełnosprawnego C PP
Wskazywać etapy rozwiązania problemu i
2. C PP
charakteryzować podejmowane działania
3. Uzasadniać sposoby rozwiązania problemów C PP
Charakteryzować techniki rozwiązywania
4. C PP
problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego (dla
każdego ucznia).
6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny,
uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z opisem przypadku.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
Materiały dla ucznia
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
ZADANIE PRAKTYCZNE
Na podstawie opisu przypadku opracuj projekt realizacji prac związanych
z przygotowaniem i organizacją opieki oraz pomocy biopsychospołecznej sześcioletniego
chłopca z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Opis przypadku:
34 letnia kobieta wychowuje samotnie 6 letniego synka  Pawełka. Chłopiec choruje na
mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niego upośledzenie czynności lokomocyjnych,
porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność manualna i intelektualna zachowana,
współmierna do wieku dziecka. Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie rysuje i maluje.
Cały czas spędza z matką w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami, sporadycznie. Jest
blade, smutne, nieufne w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest sprzedawcą, nie pracuje,
zajmuje się opieką i wychowaniem dziecka. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza
dziecko w wykonywaniu wszystkich czynności, ogranicza wysiłek fizyczny syna. Przed
chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dziś jest samotna, zamknięta z dzieckiem
w domu. Matka wraz z synem zajmują 2 izbowe mieszkanie na drugim piętrze w starym
budownictwie, bez windy. Mieszkanie posiada pełen węzeł sanitarny i wyposażony jest
w podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
y
ródłem utrzymania rodziny są:
- alimenty w wysokości 250 zł,
- zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 150 zł,
- zasiłek stały w kwocie 210 zł.
Projekt realizacji prac powinien zawierać:
1. Diagnozę środowiska dziecka niepełnosprawnego  problemów.
2. Wykaz prac wchodzących w skład rozwiązania zidentyfikowanych problemów (etapy
rozwiązania problemów i działania na każdym z tych etapów).
3. Uzasadnienie zaproponowanych rozwiązań.
4. Opis wykorzystanych technik rozwiązywania problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
1. Diagnoza środowiska dziecka. Określenie problemów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Etapy rozwiązania problemu oraz działania na poszczególnych etapach
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Opis zaproponowanej techniki rozwiązywania problemów
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
KRYTERIUM PUNKTACJA
1.
2.
3.
4.
SUMA
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
7. LITERATURA
1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1994
2. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SP, PTP, Warszawa 1984
3. Błedowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4. Clarke D.: Zachowania prospołeczne i antyspołeczne. GWP, Gdańsk 2005
5. Garwin C.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Śląsk 
Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1998
6. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992
7. Kurzynowski A.: Polityka społeczna. SGH, Warszawa 2002
8. Kwaśniewski J.: Praca socjalna, pomoc społeczna. BPS, Warszawa 1995
9. Lisowski A.: Badania potrzeb społecznych BPS. Warszawa 1996
10. Meer K., Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa
1993
11. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.
Inerart, Warszawa 1996
12. Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003
13. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa 
Poznań 1984
14. Sternberg R. J., Spear-Swerling L.: Jak nauczyć dzieci myślenia. GWP, Gdańsk 2003
15. Tarkowski Z.: Zarządzanie i organizacja pomocy społecznej. Wydawnictwo Fundacji
 DRATOR , Lublin 2000
16. www.mps.gov.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29