MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Magdzicka
Stosowanie wybranych form terapii zajęciowej
346[02].Z2.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z2.03
 Stosowanie wybranych form terapii zajęciowej , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Przykładowe scenariusze zajęć 6
5. Ćwiczenia 10
5.1. Terapia zajęciowa jako forma aktywizacji osób niepełnosprawnych.
Metody i formy terapii zajęciowej 10
5.1.1. Ćwiczenia 10
5.2. Planowanie terapii zajęciowej 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Zasady i metody arteterapii i biblioterapii 17
5.3.1. Ćwiczenia 17
5.4. Zasady i metody muzykoterapii i choreoterapii 20
5.4.1. Ćwiczenia 20
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 31
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie asystent osoby niepełnosprawnej.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać, aby bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas pracy z poradnikiem,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
 ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego, ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- użytkować komputer,
- współpracować w grupie,
- określać podstawowe potrzeby człowieka,
- stosować zasady komunikacji interpersonalnej,
- rozpoznawać potrzeby i problemy osoby niepełnosprawnej,
- rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,
- wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 scharakteryzować metody i formy terapii zajęciowej,
 zaprojektować wspólnie z terapeutą zajęciowym program terapii zajęciowej dla osoby
niepełnosprawnej,
 dobrać formy i metody terapii zajęciowej z uwzględnieniem możliwości podopiecznego
do podejmowania samodzielnych działań,
 wykorzystać codzienne czynności do podnoszenia samodzielności i sprawności
podopiecznego,
 zachęcić podopiecznego do wykonywania czynności manualnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł: Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i środowisku
346[02].Z2
Jednostka modułowa: Stosowanie wybranych form terapii zajęciowej
346[02].Z2.03
Temat: Wielkanocne pocztówki  technika natryskowa. Elementy arteterapii w terapii
zajęciowej.
Cel ogólny: Poznanie różnych technik arteterapii w terapii zajęciowej.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 zastosować technikę natryskową,
 wykonać kartę świąteczną,
 wybrać właściwą dla osoby niepełnosprawne formę terapii zajęciowej,
 współpracować w grupie,
 wykazać się cierpliwością, wytrwałością oraz poczuciem odpowiedzialności.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
 wrażliwość na problemy osób niepełnosprawnych,
 tolerancja i akceptacja,
 pracy w zespole,
 określania cech osobowości.
Metody nauczania uczenia się:
 pokaz,
 ćwiczenia praktyczne,
 pogadanka,
 instruktaż.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 indywidualna,
 grupowa.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
 szablony z wyciętymi wzorami do natryskiwania o tematyce świątecznej i wiosennej,
 kolorowe kartony przycięte do formatu pocztówki,
 szczoteczki,
 farby,
 spodki,
 spinacze biurowe.
Zadanie dla ucznia:
Wykonaj techniką natryskową kartkę świąteczną na wiosenny kiermasz wielkanocny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Określenie tematu zajęć w nawiązaniu do rehabilitacji zawodowej osób
niepełnosprawnych  pogadanka.
2. Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.
3. Wyjaśnienie uczniom zasad pracy.
4. Przygotowanie stanowiska pracy  rozłożenie podkładek.
5. Rozdrabnianie farby, zwrócenie uwagi na odpowiednią konsystencję i kolorystykę
pasującą do świąt wielkanocnych.
6. Instrukcja dotycząca układu szablonu oraz jego umocowania za pomocą spinaczy
biurowych.
7. Pokaz sposobu natryskiwania farby za pomocą szczoteczki.
8. Przypomnienie o konieczności próbnego natryskiwania szczoteczką na gazetę oraz
sprawdzania czy szablon nie jest mokry od spodu.
9. Wskazanie jak należy sobie pomagać a zarazem nie przeszkadzać, przy odpinaniu
spinaczy. Robi to ktoś, kto ma czyste ręce.
10. Przypomnienie o konieczności częstego mycia rąk by nie pobrudzić odbitej pocztówki.
11. Rozłożenie mokrych prac na wolnych stołach do wyschnięcia.
12. Omówienie efektów pracy z zaznaczeniem zaangażowania uczestników i ich
indywidualnych możliwości.
Współpraca z pracownią introligatorską celem przycięcia na gilotynie odpowiedniej
wielkości kart świątecznych i z pracownią informatyczną celem wydrukowania i wklejenia
tekstu zawierającego życzenia.
Sprawdzanie
1. Uczniowie sprawdzają, jakie cechy były potrzebne, aby wykonać starannie i efektownie
pracę.
2. Dyskutują, na ile skuteczna jest taka forma terapii w rehabilitacji zawodowej osób
niepełnosprawnych.
Analiza końcowa
Występujące elementy rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych:
- wykonanie wszystkich prac związanych z wyprodukowaniem karty świątecznej,
- opanowanie podstawowych operacji technologicznych: zaginanie, cięcie, wycinanie,
naklejanie,
- poznanie narzędzi służących do wykonania prac plastycznych z papieru,
- wykorzystanie i łączenie różnych materiałów, dobór kolorów, projektowanie wzorów
w tym projektowanie komputerowe.
Występujące elementy rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych:
- wyrabianie zaradności osobistej,
- podnoszenie samodzielności oraz wiary we własną wartość i przydatność społeczną,
- kształtowanie cierpliwości, wytrwałości oraz poczucia odpowiedzialności za stanowisko
pracy i wykonaną kartkę,
- poznanie zasad bhp obowiązujących w pracowni,
- kształtowanie i nauka innych umiejętności i zachowań wynikających z indywidualnych
programów rehabilitacji i terapii uczestników a także bieżących potrzeb terapeutycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł: Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i środowisku
346[02].Z2
Jednostka modułowa: Stosowanie wybranych form terapii zajęciowej
346[02].Z2.03
Temat: Muzyczne nastroje. Elementy muzykoterapii w rehabilitacji osób
niepełnosprawnych.
Cel ogólny: Zapoznanie z różnymi formami rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 rozwiązać istniejące problemy emocjonalne osoby niepełnosprawnej,
 odreagować napięcia psychofizyczne, nadmiar energii i agresji,
 zastosować Mobilny Model Rekreacji Muzycznej.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
 wrażliwość na problemy osób niepełnosprawnych,
 tolerancja i akceptacja,
 umiejętność spontanicznego wyrażania emocji ruchem,
 kształtowanie empatii,
 pracy w zespole,
 dążenie do samodoskonalenia się.
Metody nauczania  uczenia się:
 ćwiczeń praktycznych,
 relaksacji.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca zespołowa,
 praca grupowa.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- płyty CD,
  Smutna pieśń Piotra Czajkowskiego,
  Wesoły wieśniak Roberta Schumana,
 odtwarzacz CD,
 kartki formatu A2,
 kolorowa kreda,
 taśma przylepna,
 duży arkusz papieru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zadanie dla ucznia:
Uczestnicząc w zajęciach wyodrębnij fazy reakcji muzycznej. Wykorzystaj znane Ci
techniki relaksacji.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Pogadanka na temat: Mobilnego Modelu Rekreacji Muzycznej.
2. Określenie tematu zajęć.
3. Wyjaśnienie tematu, szczegółowych celów kształcenia.
Realizacja zajęć:
I. Faza  odreagowania .
1. Pytanie skierowane do uczniów: Jak się dzisiaj czujesz? , odpowiedz
udzielona
śpiewem.
2. Zabawa: Na podwórku  ćwiczenie muzyczno ruchowe (podział na II grupy; I
grupa  młodzież rozmawiająca na podwórku; II grupa  zdenerwowani dozorcy,
którzy nakazują opuścić hałasującej młodzieży podwórko; uczniowie w zależności
od nastroju muzyki naśladują radość, złość, smutek).
II. Faza rytmizacji
1. Ćwiczenia z elementami pantomimy wybrany uczeń naśladuje za pomocą gestów,
mimiki określone nastroje; pozostali zgadują, co kolega przedstawia.
2. Prezentacja przez nauczyciela ilustracji ludzkich twarzy (wesołych, smutnych,
niezadowolonych); w zależności od wskazanego rysunku uczniowie wyrażają
głosem określone stany emocjonalne.
4. Seria trzech oddechów.
I. Faza uwrażliwienia
1. Wysłuchanie przez uczniów dwóch kontrastujących utworów:
- Smutna pieśń Piotra Czajkowskiego,
- Wesoły wieśniak Roberta Schumanna.
2. Wykonanie przez uczniów dowolnych ilustracji plastycznych do poznanych
miniatur.
3. Omówienie wykonanych rysunków.
II. Faza relaksacji
1. Seria trzech oddechów.
2. Ćwiczenie relaksacyjne  Wodospad .
III. Faza aktywizacji
1. Marsz w kole w rytm akompaniamentu fortepianowego.
2. Pytanie skierowane do uczniów  Jak się teraz czujesz? odpowiedz
słowna
z jednoczesnym wyklaskiwaniem rytmu.
Analiza końcowa
Na dużym arkuszu papieru uczniowie wypisują fazy rekreacji muzycznej występującej
w zajęciach.
Faza Rodzaj ćwiczenia Symbol
I. (O)
II. (Z)
III. (U)
IV. (R)
V. (A)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
5. ĆWICZENIA
5.1. Terapia zajęciowa jako forma aktywizacji osób
niepełnosprawnych. Metody i formy terapii zajęciowej
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj szkło użytkowe (np. butelka, wazonik) oklej je masą papierową i pomaluj.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji nauczyciel powinien zapoznać uczniów z technikami
malowania na szkle z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić i scharakteryzować techniki plastyczne,
2) przygotować masę papierową,
3) scharakteryzować technikę oklejania,
4) dobrać barwy do swojego samopoczucia,
5) okleić szkło użytkowe masą papierową,
6) pomalować oklejone szkło,
7) zaprezentować wynik pracy i podzielić się spostrzeżeniami z grupą.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 pokaz z objaśnieniem.
Środki dydaktyczne:
- masa papierowa,
- mała butelka lub szklanka lub wazonik lub salaterka,
- farby,
- pędzel,
- woda,
- ręczniki papierowe,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj z masy solnej wisiorek lub ozdobę na szyję.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji nauczyciel powinien zapoznać uczniów z techniką
przygotowania masy solnej z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować wg określonej receptury masę solną (1:1 mąka i sól, 1 łyżka oleju, wody
tyle ile zabierze masa do konsystencji  tępego ciasta),
2) starannie wyrobić masę solną,
3) narysować projekt wisiorka lub innej ozdoby  zawieszki,
4) wykonać wisiorek według wzoru,
5) zrobić patyczkiem dziurkę do przewlekania,
6) ozdobić dodatkowymi elementami,
7) odłożyć do wyschnięcia,
8) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenia,
- pokaz z objaśnieniem.
Środki dydaktyczne:
- małe miseczki do wyrobienia masy solnej,
- składniki na masę (mąka, sól, olej, woda),
- kartka formatu A4,
- miękki ołówek,
- koraliki lub inne elementy ozdobne,
- patyczek do szaszłyków.
Ćwiczenie 3
Wyszukaj w bibliotece, bądz
w domu książkę, która Twoim zdaniem może być użyta do
celów biblioterapeutycznych dla osoby w podeszłym wieku.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić co to jest biblioterapia,
2) wyszukać odpowiednią lekturę,
3) przedstawić fabułę, streszczenie na forum grupy,
4) dokonać uzasadnienia wyboru,
5) uwagi z dyskusji zapisać na tablicy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 książki o różnej tematyce,
 tablica flipchart,
 mazaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 4
Wyszukaj w sklepie muzycznym płyty z muzyką relaksacyjną, która będzie wpływała
uspokajająco na podopiecznego, który jest osobą w starszym wieku.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić co to jest muzykoterapia
2) określić podstawowe rodzaje muzyki (muzyka poważna, rozrywkowa, pop, disco),
3) zapoznać się z ofertami muzycznymi pobliskiego sklepu,
4) znalez
ć dział z muzyką, którą wybrałbyś do zajęć z muzykoterapii,
5) wyjaśnić jak kataloguje się muzykę, aby sporządzić listę,
6) sporządzić listę z muzyką, zaprezentować ją na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 tablica flipchart,
 pisaki,
 kartki papieru A4.
Ćwiczenie 5
Wykonaj pocztówkę wielkanocną techniką natryskową.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowiska pracy  rozłożyć podkładki,
2) rozdrobnić farby, zwrócić uwagę na odpowiednią konsystencję i kolorystykę pasującą do
świąt wielkanocnych,
3) ułożyć szablon i umocować za pomocą spinaczy biurowych,
4) natryskiwać farbę za pomocą szczoteczki (próba pracy na gazecie),
5) wykonać pocztówkę,
6) odłożyć mokrą pracę w wyznaczone miejsce,
7) zaprezentować wyniki na forum grupy.
Zalecane metody nauczania  uczenia się:
 ćwiczenia,
 pokaz z objaśnieniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Środki dydaktyczne:
- podkładki,
- szablony z wyciętymi wzorami do natryskiwania o tematyce świątecznej i wiosennej,
- kolorowe kartony przycięte do formatu pocztówki,
- szczoteczki,
- farby,
- spodki,
- spinacze biurowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Planowanie terapii zajęciowej
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz dowolną technikę terapii zajęciowej i zgodnie z jej zasadami sporządz

tygodniowy plan terapii zajęciowej dla osoby niepełnosprawnej z dysfunkcją ruchową
(kończyny dolne).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment
rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić metody i formy terapii,
2) dokonać wyboru rodzaju terapii,
3) określić potrzeby osoby niepełnosprawnej z dysfunkcją ruchową,
4) racjonalnie zaplanować zadania dla osoby niepełnosprawnej z dysfunkcją ruchową,
5) zaprezentować plan na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 tabelaryczne zestawienie metod i form terapii,
 arkusz papieru w kratkę,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj grupowe, całodniowe zajęcia wykorzystując różne techniki terapii zajęciowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment
rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wyjaśnić, na czym polega planowanie zajęć dla osób niepełnosprawnych,
2) określić możliwości psychofizyczne osób z określoną niepełnosprawnością,
3) przeanalizować potrzeby osób niepełnosprawnych,
4) opracować plan grupowych, całodniowych zajęć,
5) kartki z planami przypiąć do tablicy i porównać z planami innych uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 kartki papieru A4,
 mazaki,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj zajęcia o charakterze poznawczo-rekreacyjnym dla grupy podopiecznych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment
rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić potrzeby poznawczo-rekreacyjne grupy podopiecznych,
2) przygotować przewodnik turystyczny, aby wybrać trasę wycieczki wspólnie
z podopiecznymi,
3) określić zasady organizowania wycieczek,
4) zaplanować zajęcia w plenerze dostosowane do możliwości podopiecznych,
5) zaprezentować opracowany plan na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- przewodnik turystyczny,
- przybory do pisania,
- oferty rekreacyjne,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj imprezę kulturalno-rozrywkową pod hasłem  Jesienne spotkania dla grupy
niepełnosprawnych na wózkach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment
rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować potrzeby podopiecznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
2) określić miejsce i czas imprezy,
3) ułożyć program imprezy zawierający elementy wspólnego śpiewania, gier i zabaw
integracyjnych, itd.,
4) zaplanować bezpieczną organizację ogniska (pieczenie kiełbasek),
5) zaplanować warunki bezpiecznego poruszania się w plenerze lub budynku podczas
imprezy,
6) zaprezentować plan imprezy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- kartki papieru,
- ołówek,
- zbiór gier i zabaw integracyjnych,
- śpiewnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.3. Zasady i metody arteterapii i biblioterapii
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie, wybranej przez siebie bajki wykonaj plakat z zastosowaniem jednej
z technik arteterapii.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać jedną z bajek,
2) określić technikę arteterapeutyczną,
3) przygotować plakat,
4) zaprezentować wynik pracy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenie,
 pokaz.
Środki dydaktyczne:
 duże arkusze papieru,
 farby plakatowe,
 tkaniny o różnej fakturze,
 woda,
 klej,
 nożyczki,
 pędzel,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Sporządz
wykaz książek, których tematykę można wykorzystać w biblioterapii.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić sobie rodzaje biblioterapii,
2) wyszukać w Internecie strony zawierające opisy książek,
3) sporządzić wykaz książek, które można wykorzystać w biblioterapii,
4) wydrukować przygotowany wykaz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 arkusze papieru formatu A4,
 poradnik dla ucznia,
 drukarka.
Ćwiczenie 3
Zaprezentuj w formie pantomimy tytuł dowolnej bajki, baśni lub opowiadania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić rodzaje i przykłady opowieści terapeutycznych, bajek psychoterapeutycznych
i psychoedukacyjnych,
2) wyjaśnić jakie ma zastosowanie w terapii pantomima,
3) przygotować prezentację,
4) wystąpić w pantomimie przed grupą,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 karimaty,
 muzyka dobrana wg koncepcji ucznia,
- wykaz tytułów książek, opowieści, bajek terapeutycznych i psychoedukacyjnych.
Ćwiczenie 4
Opracuj w formie plastycznej inny wariant zakończenia wybranego przez Ciebie
opowiadania dotyczącego osoby niepełnosprawnej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać opowiadanie i przeczytać jego zakończenie,
2) przygotować i zapisać inne zakończenie opowiadania,
3) wykonać pracę plastyczną prezentującą inne zakończenie opowiadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 pokaz.
Środki dydaktyczne:
- kartki formatu A4,
- materiały piśmienne,
- duże arkusze papieru,
- kredki,
- farby plakatowe lub inne materiały plastyczne,
- woda,
- ręczniki papierowe,
- pędzle.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.4. Zasady i metody muzykoterapii i choreoterapii
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wysłuchaj utwory muzyki aktywnej i receptywnej, określ różnice między nimi.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien określić wiek
podopiecznego oraz omówić zakres i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni
przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wysłuchać muzykę aktywną, a następnie receptywną,
2) na kartce formatu A4 narysować w połowie linię pionową,
3) namalować farbami emocje, towarzyszące słuchaniu obydwu utworów muzycznych,
4) określić różnice między muzyką aktywną i receptywną,
5) pracę przypiąć do tablicy,
6) porównać i przedyskutować efekty pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- odtwarzacz CD,
- płyty CD z nagraniami muzyki aktywnej i receptywnej,
- kartki papieru formatu A4,
- farby,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ na czym polega ćwiczenie motoryki małej i ćwiczenie motoryki dużej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment
rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) scharakteryzować rozwój właściwości psychomotorycznych człowieka,
2) wyjaśnić pojęcia: ćwiczenie motoryki małej i dużej,
3) określić na czym polega ćwiczenie motoryki małej i dużej,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 metoda przewodniego tekstu.
Środki dydaktyczne:
-  Encyklopedia powszechna ,
- papier A4,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Ułóż proste ćwiczenia ruchowe, które można wykorzystać w gimnastyce porannej
z podopiecznymi. Dobierz do tego odpowiednią muzykę.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić etapy dotyczące rozwoju oraz właściwości psychomotoryczne człowieka,
2) określić poziom wydolności fizycznej podopiecznego,
3) określić upodobania muzyczne podopiecznego,
4) zapoznać się z rodzajami ćwiczeń ogólno usprawniających,
5) przygotować propozycję ćwiczeń,
6) zaprezentować ćwiczenia w klasie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 pokaz.
Środki dydaktyczne:
- piłki,
- maty,
- skakanka,
- odtwarzacz CD,
- płyty CD z muzyką.
Ćwiczenie 4
Przygotuj, (nie dłuższe niż 10 minut), zajęcia o charakterze ruchowo-muzycznym do
wybranej przez siebie muzyki dla podopiecznego, który jest osobą słabowidzącą. Napisz do
nich scenariusz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uczniowie powinni przeczytać odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić wydolność fizyczną i możliwości podopiecznego,
2) wybrać muzykę,
3) dobrać ćwiczenia do możliwości podopiecznego,
4) opracować scenariusz zgodnie z założeniami muzykoterapii.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
 wykaz tytułów muzyki relaksacyjnej,
 kasety, płyty z przykładowymi zajęciami muzykoterapeutycznymi, tańcami
integracyjnymi,
 kartki,
 pisaki,
 poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Stosowanie wybranych form
terapii zajęciowej
Test składa się z 20 zadań, z których :
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,
- zadania 6, 8, 11, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu podstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. c, 4. a, 5. a, 6. c, 7. b, 8. c, 9. c, 10. a, 11. d,
12. d, 13. c, 14. a, 15. c, 16. d, 17. d,18. c, 19. a, 20. b.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Zidentyfikować formy terapii zajęciowej B P b
2 Rozróżnić elementy terapii B P c
3 Zidentyfikować rodzaje terapii zajęciowej B P c
4 Dobrać formy terapii A P a
5 Określić formy pracy w terapii C P a
6 Zastosować specjalistyczną terminologię D PP c
7 Zidentyfikować zadania choreoterapii B P b
8 Określić etapy terapii D PP c
9 Rozpoznać rodzaje biblioterapii B P c
10 Określić zadania muzykoterapii C P a
11 Dobrać rodzaj terapii do schorzeń psychogennych C PP d
12 Wyjaśnić, na czym polega terapia tańcem B P d
13 Wskazać formę muzykoterapii A P c
14 Określić zadania choreoterapii C P a
15 Określić cel biblioterapii C P c
16 Zidentyfikować problemy osób niepełnosprawnych
C P d
w literaturze dziecięcej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
17 Zidentyfikować cechy charakterologiczne
C P d
prezentowane w bajce
18 Zidentyfikować rodzaj bajki wprowadzającej
C P c
zmiany w zachowaniu
19 Określić formę zajęć biblioterapeutycznych D PP a
20 Wyjaśnić znaczenie bajkoterapii dla wzmocnienia
D PP b
stanów emocjonalnych
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne to formy
a) zabawy.
b) rehabilitacji.
c) odpoczynku.
d) pracy zarobkowej.
2. Elementem terapii zajęciowej jest proces zwany
a) rewalidacją.
b) resocjalizacją.
c) rehabilitacją.
d) kompensacją.
3. Ergoterapia to jedna z form
a) muzykoterapii.
b) biblioterapii.
c) terapii zajęciowej.
d) terapii manualnej.
4. Estetoterapia to terapia wykorzystująca
a) kontakt z pięknym otoczeniem.
b) kontakt z drugim człowiekiem.
c) kontakt z grupa rówieśniczą.
d) muzykę.
5. Formy pracy grupowa, zbiorowa, indywidualna występują w
a) procesie kształcenia.
b) szpitalu.
c) zajęciach domowych.
d) terapii manualnej.
6. Rysowanie kredkami ołówkowymi, świecowymi, pastelami, kredą, węglem to
a) biblioterapia.
b) choreoterapia.
c) arteterapia.
d) chromoterapia.
7. Choreoterapia zajmuje się
a) ćwiczeniami rzez
biarskimi.
b) ćwiczeniami muzyczno-ruchowymi.
c) malowaniem na szkle.
d) czytaniem książek.
8. Identyfikacja i katharsis to etapy procesu
a) plastykoterapii.
b) kinezyterapii.
c) biblioterapii.
d) plastyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
9. Jednym z rodzajów biblioterapii jest terapia
a) domowa.
b) szkolna.
c) wychowawcza.
d) szpitalna.
10. W skład muzykoterapii wchodzą takie czynności jak
a) śpiewanie, granie.
b) pisanie i recytowanie wierszy.
c) czytanie.
d) malowanie na szkle.
11. W schorzeniach psychogennych stosujemy
a) muzykoterapię cichą.
b) muzykoterapię głośną.
c) muzykoterapię aktywną.
d) muzykoterapię receptywną.
12. Terapia wykorzystująca taniec to
a) muzykoterapia.
b) plastykoterapia.
c) miedzioryt.
d) choreoterapia.
13. W pedagogice specjalnej stosujemy muzykoterapię w formie
a) cichej.
b) głośnej.
c) aktywnej.
d) receptywnej.
14. Choreoterapia ma za zadanie
a) poprawiać komunikację i kontakty społeczne.
b) rozwijać mowę czynną.
c) rozwijać zdolności intelektualne.
d) prowadzić zabawę.
15. Stwierdzenie  pomaga pokonywać problemy, podaje wzorce zachowań i nadaje im
znaczenie odnosi się do
a) muzykoterapii.
b) choreoterapii.
c) biblioterapii.
d) ćwiczeń.
16. Brak akceptacji dla inności poruszane jest w bajce o
a) Reksiu.
b) Bolku i Lolku.
c) Śpiącej królewnie.
d) Brzydkim kaczątku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
17. Bajka  Szewczyk Dratewka prezentuje
a) lenistwo.
b) zazdrość.
c) złość.
d) pochwałę odwagi i sprytu.
18. Bajka, która wprowadza zmiany w zachowaniu, rozszerza repertuar zachowań to
a) bajka zabawowa.
b) baśń.
c) bajka psychoedukacyjna.
d) bajka psychoterapeutyczna.
19. Formą zajęć biblioterapeutycznych jest
a) malowanie i rysowanie ilustracji.
b) rzez
bienie.
c) sklejanie.
d) haftowanie.
20. Możliwość uspokojenia i wyciszenia daje bajka
a) problemowa.
b) relaksacyjna.
c) psychoedukacyjna.
d) psychoterapeutyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...............................................................................
Stosowanie wybranych form terapii zajęciowej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
TEST 2
Test do jednostki modułowej  Stosowanie wybranych form terapii
zajęciowych
Test składa się z 3 zadań otwartych.
Zadania 1 i 2 są z poziomu podstawowego.
Zadanie 3 jest z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: Zadania powinny być punktowane według następujących kryteriów:
Kryterium Sposób punktowania
1. Wymienienie form terapii zajęciowej 1 pkt.  za jedną formę
2 pkt.  za dwie formy
3 pkt.  za trzy formy
4 pkt.  za więcej jak trzy formy
2. Charakteryzowanie wybranej formy (1 za charakterystykę niepełną, 2  za
terapii zajęciowej wyczerpującą charakterystykę)
3. Omówienie przykładów technik terapii 1 punkt za niepełny opis
zajęciowej dla wybranej metody 2 punkty za wyczerpującą odpowiedz

Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne:
Ocena Liczba uzyskanych punktów
dopuszczający 3
dostateczny 5
dobry 6
bardzo dobry 7
Plan testu
Nr Cel operacyjny (mierzenie osiągnięcia ucznia) Kategoria Poziom
zad. celu wymagań
1 Określić metody terapii zajęciowej D P
2 Charakteryzować wybrane metody C P
3 Przedstawiać przykłady technik terapii zajęciowej C PP
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcje, zestaw zadań otwartych).
4. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
5. Przypomnij o upływający czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
6. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań otwartych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na zadania.
4. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań otwartych.
Zestaw zadań otwartych
1. Wymień znane Ci metody terapii zajęciowej.
2. Scharakteryzuj wybraną formę terapii zajęciowej
3. Przedstaw przykłady technik wybranej metody terapii zajęciowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
7. LITERATURA
1. Bielańska A.: Teatr który leczy. Wydawnictwo UJ, Kraków 2005
2. Borecka I.: Biblioterapia. Teoria i praktyka. Wydawnictwo SBP, 2001
3. Buchalter S.: Terapia sztuką. Zysk i s-ka, Poznań 2006
4. Cybulko P.: Muzykoterapia niewidomych i słabowidzących dzieci. Zeszyty
Tyflologiczne. PZN, Warszawa 1999
5. Dega W., Malinowska K.: Rehabilitacja medyczna, Warszawa 1993
6. Encyklopedia gier. Wydawnictwo Muza, 2001
7. Garlin CH.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej,
Warszawa 1996
8. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S. A. 1996
9. Hulek A.: Świat ludziom niepełnosprawnym, Warszawa 1992
10. Kawczyńska Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. BPS,
Katowice 1998
11. Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Impuls, Kraków 2003
12. Kostrzewa E., Marek E., Patkiewicz J., Wójcie M.: Vademecum niepełnosprawnych,
Wrocław 1993
13. Kott T.: Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa z osobami o obniżonej sprawności
umysłowej. ASP, Warszawa 2002
14. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Warszawa
1996
15. Kraski J.: Promocja zdrowia. Sanmedia, Warszawa 1994
16. Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, Warszawa 1995
17. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej (kwartalnik).
18. Tomasik E.: Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej.  Szkoła Specjalna 1991,
nr 2/3, s. 128 133
19. Stadnicka J.: Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową. WSiP, Warszawa 1998
20. Szulc W.: Sztuka i terapia. Copyright by Wita, Warszawa 1993
21. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dz. U. Nr 123, poz. 776
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31