MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Grażyna Jakubczyk
Elżbieta Magdzicka
Wspieranie osoby niepełnosprawnej w załatwianiu spraw
urzędowych 346[02].Z2.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Iwona Kłóska
mgr Aurelia WÅ‚och
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z2.05
 Wspieranie osoby niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Prawo w systemie polityki społecznej. Kompetencje zawodowe 6
asystenta osoby niepełnosprawnej w stosowaniu przepisów
prawnych
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Korespondencja urzędowa. Układy pism urzędowych 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Reprezentowanie osoby niepełnosprawnej w instytucjach
użyteczności publicznej. Rola specjalistów z różnych dziedzin prawa 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
5. Sprawdzian osiągnięć 30
6. Literatura 35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wspierania osoby
niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,
- rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,
- rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,
- stosować przepisy prawa w działalności socjalnej,
- stosować metody pracy socjalnej,
- organizować wsparcie społeczne,
- pomagać osobie niepełnosprawnej w korzystaniu z ofert edukacyjnych,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- użytkować komputer,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- pomóc osobie niepełnosprawnej rozwiązać problemy z zastosowaniem przepisów prawa,
- zastosować przepisy prawa do ochrony interesów osoby niepełnosprawnej,
- sporządzić na życzenie osoby niepełnosprawnej korespondencję w sprawach pomocy
społecznej,
- sporządzić na życzenie osoby niepełnosprawnej pisma w sprawach urzędowych
(w konsultacji ze specjalistami z dziedziny prawa),
- wystąpić w roli rzecznika osoby niepełnosprawnej w instytucjach publicznych i urzędach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawo w systemie polityki społecznej. Kompetencje
zawodowe asystenta osoby niepełnosprawnej w stosowaniu
przepisów prawnych
4.1.1. Materiał nauczania
We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są
przeszkody, które blokują możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich.
Problemy społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych
sytuacji w życiu jednostek i rodzin. y
ródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz
społeczeństwa, w mechanizmie życia zbiorowego, które generują deprawację i poniżenie
szerokich warstw ludzi. Podmiotami polityki społecznej są te wszystkie organy, instytucje
i organizacje, których zadaniem jest realizacja celów polityki społecznej.
Pomoc społeczna to środek polityki społecznej. Celem pomocy społecznej jest
zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych odpowiadających
godności człowieka. Zadania pomocy społecznej obejmują [17]:
- tworzenie warunków organizacyjnych jej funkcjonowania,
- analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia,
- przyznawanie i wypłacanie świadczeń,
- pobudzanie społecznej aktywności w zaspokojeniu niezbędnych potrzeb życiowych.
Rodzaje świadczeń [17]:
- zasiłki pieniężne (celowy, okresowy, stały),
- renta socjalna,
- pożyczki na usamodzielnienie się,
- usługi opiekuńcze (udzielenie schronienia, posiłków i ubrania),
- pokrycie wydatków na cele zdrowotne i kosztów pogrzebu,
- pobyt w domu pomocy społecznej.
Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom z powodu:
- ubóstwa,
- sieroctwa,
- bezdomności,
- bezrobocia,
- niepełnosprawności,
- długotrwałej lub ciężkiej choroby,
- przemocy w rodzinie,
- potrzeby ochrony ofiar handlu ludz
mi,
- bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych,
- braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe
placówki opiekuńczo-wychowawcze,
- trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodz
cy,
- trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
- alkoholizmu i narkomanii,
- zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,
- potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Osoby niepełnosprawne niezależnie od praw i ulg o charakterze powszechnym korzystają
także ze szczególnych przywilejów i to w różnych aspektach życia. Ich celem jest przede
wszystkim zapewnienie tym osobom równych szans w życiu zawodowym i społecznym.
Dlatego wyartykułowana w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych zasada niedyskryminacji
oraz prawo do samodzielnego i aktywnego życia osób, których sprawność fizyczna lub
psychiczna utrudnia lub uniemożliwia naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, ma nie
tylko aspekt społeczny, ale przede wszystkim ma niwelować rzeczywiste bariery, jakie
w codziennym życiu napotykają osoby niepełnosprawne. Niepełnosprawność jest, zatem
tytułem do korzystania z licznych ulg i preferencji, a ochrona w tym zakresie znalazła swój
wyraz zarówno w przepisach prawnych dotyczących tej grupy osób, jak i w licznych
regulacjach z innych dziedzin prawa, takich choćby jak prawo pracy, prawo podatkowe czy
prawo budowlane.
Powiatowe zespoły orzekania o niepełnosprawności ustalają stopień niepełnosprawności,
który uprawnia osoby niepełnosprawne do określonych ulg i przywilejów. W wydawanych
orzeczeniach zespoły te powinny również zamieszczać wskazania dotyczące konkretnych
uprawnień przysługujących niepełnosprawnym. Orzeczenie ustalające stopień
niepełnosprawności stanowi także podstawę do przyznania ulg i uprawnień na podstawie
odrębnych przepisów, np. wydania karty parkingowej lub ulg na przejazdy komunikacji
kolejowej i autobusowej. Dla celów korzystania z różnych ulg i uprawnień, osoby posiadające
ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy
w gospodarstwie rolnym oraz orzeczenie o niezdolności do pracy wydane przez lekarza
orzecznika ZUS, mogą także wnioskować o ustalenie stopnia niepełnosprawności. W tym
celu powinny złożyć stosowny wniosek do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Osoby niepełnosprawne w wielu aspektach życia mogą korzystać z różnego rodzaju
pomocy, np. załatwiać swoje sprawy poza kolejnością w instytucjach i urzędach. Pomocy
udziela się im także w czasie wyborów, w razie konieczności wystąpienia w sądzie lub, gdy
korzystają z usług niektórych instytucji. Utrudnienia wynikające z różnorakiej dysfunkcji
organizmu osób niepełnosprawnych mogą być przeszkodą w czynnym korzystaniu z praw
wyborczych.
Chcąc temu zaradzić w ordynacji wyborczej przewidziano pewne ułatwienia dla tej
kategorii osób. W przypadku wyborów do Sejmu i Senatu osobom niepełnosprawnym
ułatwiono głosowanie poprzez określenie w przepisach Rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie lokali obwodowej komisji
wyborczej dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych
Również konieczność udziału w postępowaniu sądowym może okazać się dla osoby
niepełnosprawnej wyzwaniem trudnym do podjęcia. Zawiłość sprawy, wymogi procedury
sądowej i szereg formalności, które trzeba spełnić, to utrudnienia, które mogą zniechęcić
każdego, a tym bardziej osobę, która z uwagi na niepełnosprawność nie jest w stanie wykonać
niektórych czynności samodzielnie. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego umożliwiają,
zatem występowanie przed sądem w imieniu takich osób (w niektórych sprawach) innych
uprawnionych podmiotów.
Osoba niepełnosprawna lub z dzieckiem niepełnosprawnym może załatwiać sprawy poza
kolejnością w instytucjach i urzędach publicznych oraz w sklepach. Niepełnosprawni, którzy
podróżują, mają prawo do odpowiednich warunków.
Zgodnie, z art. 14 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe  przewoz
nik
jest obowiązany do zapewnienia podróżnym odpowiednich warunków bezpieczeństwa
i higieny oraz wygody i należytej obsługi. Z tej generalnej zasady wynika powinność
podejmowania przez niego działań ułatwiających korzystanie ze środków transportowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
punktów odprawy, przystanków i peronów osobom niepełnosprawnym, w tym również
poruszających się na wózkach inwalidzkich.
Na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, osobom niepełnosprawnym
przysługują także uprawnienia do ulgowych przejazdów kolejowych i autobusowych. Rodzaje
ulg i ich wysokość są zróżnicowane, a ponadto prawo do nich musi być odpowiednio
udokumentowane. Rodzaje dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania
z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego określa Rozporządzenie
Ministra Infrastruktury z dnia 25 paz
dziernika 2002 r. Dokumenty te osoby uprawnione majÄ…
obowiązek okazywać wraz z dowodem osobistym lub innym dokumentem stwierdzającym
ich tożsamość.
Od 1 sierpnia 2002 r.wszystkie ulgi PKP i PKS obowiązują tylko w 2 klasie pociągów,
tylko w określonych kategoriach pociągów oraz na podstawie określonych rodzajów biletów
o wyznaczenie ogólnodostępnego zastrzeżonego miejsca postojowego (parkingu) może starać
siÄ™:
- osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności (I grupa inwalidzka), oraz osoby
z umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności (odpowiednio inwalida II lub
III grupy), jeśli niepełnosprawność dotyczy narządów ruchu lub jest związana
z chorobami, które mają wpływ na sprawność ruchową (wymagane jest orzeczenie
lekarza),
- osoba opiekująca się osobą niepełnosprawną (,,kierowca przewożący osobę
niepełnosprawną mającą trudności w poruszaniu się ), posiadająca: zaświadczenie
o pobieraniu zasiłku pielęgnacyjnego (np. na dziecko), uzupełnione zaświadczeniem
lekarskim o niepełnosprawności lub poważnej chorobie, dokument: książeczkę ZUS lub
orzeczenie komisji lekarskiej stwierdzającej, że osoba jest niepełnosprawna, korzysta
z pomocy osób trzecich lub ma duże trudności w poruszaniu się.
Miejsce, w którym będzie wyznaczony parking nie może utrudniać ruchu.
Kartę parkingową wydaje osobie niepełnosprawnej starosta. Podstawę jej wydania
stanowi orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności zaliczające do
znacznego, umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności; lub orzeczenie wydane
przez organy rentowe równoważne na mocy przepisów szczególnych z orzeczeniami
o niepełnosprawności.
Osoba niewidoma lub głuchoniema jest zwolniona od podatku lokalnego, np. za
posiadanie psa na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (grupie inwalidzkiej).
Obowiązkiem firm świadczących usługi telekomunikacyjne jest wydzielenie
w placówkach obsługi klienta stanowisk przystosowanych do obsługi osób
niepełnosprawnych, oznaczonych specjalnym znakiem graficznym, instalowanie w każdej
placówce obsługi klienta specjalnie oznaczonych urządzeń przekazu tekstu, umożliwiających
kontakt z osobą niesłyszącą lub niemówiącą, umieszczenie w spisie abonentów informacji
o miejscu zainstalowania i rodzaju dostępnych dla osób niepełnosprawnych urządzeń
końcowych, sporządzenie na żądanie osób niewidomych albo słabowidzących, po
udokumentowaniu niepełnosprawności, dodatkowych faktur wraz z podstawowym wykazem
wykonywanych usług telekomunikacyjnych w alfabecie Braille lub w innej formie
uwzględniającej rodzaj niepełnosprawności oraz udostępnienie takim osobom w punktach
obsługi klienta, regulaminu świadczenia usług i cenników sporządzonych w jednej z form
uwzględniającej rodzaj ich niepełnosprawności.
W placówce pocztowej operator świadczący powszechne usługi pocztowe ma obowiązek
zapewnić organizację pracy swoich placówek w ten sposób, by umożliwić osobom
poruszającym się na wózkach inwalidzkich korzystanie z świadczonych usług, a także
stworzyć odpowiednio oznakowane stanowiska obsługi osób niepełnosprawnych oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
umieścić nadawcze skrzynki pocztowe w sposób i w miejscu umożliwiającym korzystanie
z nich przez osoby niepełnosprawne.
Ponadto osobom z uszkodzeniem narządu ruchu powodującym konieczność korzystania
z wózka inwalidzkiego, niewidomym lub ociemniałym, na ich wniosek i bez pobierania
dodatkowych opłat, doręcza się przesyłki listowe, przesyłki rejestrowane, w tym przesyłki
z deklarowaną wartością oraz kwoty pieniężne określone w przekazach pocztowych,
z pominięciem oddawczej skrzynki pocztowej oraz bez konieczności odbierania przesyłki
w placówce operatora. Poczta ma także obowiązek przyjąć od osoby niepełnosprawnej
w miejscu jej zamieszkania prawidłowo opłaconą przesyłkę niebędącą przesyłką
rejestrowanÄ….
Osoby niepełnosprawne mogą mieć różne problemy z korzystaniem z usług
komunikacyjnych. Aby temu zaradzić w przepisach prawa telekomunikacyjnego
i pocztowego przewidziano obowiązki, jakie spoczywają na operatorach i placówkach
pocztowych w zakresie ułatwiania osobom niepełnosprawnym dostępu do świadczonych
usług. Operatorzy świadczący usługi telekomunikacyjne są obowiązani zapewnić osobom
niepełnosprawnym dostęp do świadczonych przez siebie usług powszechnych przez
zakładanie aparatów publicznych przystosowanych do potrzeb tych osób oraz oferowanie im
urządzeń końcowych przystosowanych do ich potrzeb, jeżeli używanie takiego urządzenia jest
niezbędne dla zapewnienia im dostępu do usług powszechnych.
Ulgi pocztowe i telekomunikacyjne:
1. Udogodnienia związane z usługami pocztowymi (Dz. U. z 1996 r., Nr 127, poz. 598; ż 3)
to m.in.: bezpłatna usługa doręczania listów, paczek i przekazów bezpośrednio do domu.
Listonosz powinien przyjąć zwykły, opłacony list i wrzucić go do skrzynki.
MajÄ… do nich prawo:
 osoby niepełnosprawne z uszkodzeniem narządu ruchu i korzystające z wózka
inwalidzkiego,
 osoby z uszkodzonym wzrokiem, posiadajÄ…ce orzeczenie o znacznym stopniu
niepełnosprawności lub całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji
(I grupa inwalidzka).
Zapotrzebowanie na usługę zgłasza się w urzędzie pocztowym właściwym dla miejsca
zamieszkania (dzielnicy).
2. Wobec uchwalenia Ustawy Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2000 r., Nr 73, poz. 852),
która zastąpiła ustawę o łączności operatorzy świadczący usługi telekomunikacyjne
o charakterze powszechnym mają obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym
dostępu do świadczonych przez siebie usług powszechnych poprzez:
 zakładanie aparatów publicznych przystosowanych do używania przez osoby
niepełnosprawne oraz
 oferowanie osobom niepełnosprawnym aparatów telefonicznych przystosowanych
do używania przez te osoby.
Operatorzy nie mają obowiązku stosowania wobec osób niepełnosprawnych ulg
w opłatach. Firmy telekomunikacyjne mogą jednak w drodze uchwał podejmować decyzje, co
do udzielenia rabatów osobom niepełnosprawnym.Także operatorzy sieci telefonii
komórkowych mogą podjąć decyzję o zapewnieniu ulg osobom niepełnosprawnym. Bliższych
informacji najlepiej szukać na ich stronach internetowych lub dzwonić na infolinię
poszczególnych firm.
Osoby, wobec których orzeczono znaczny stopień niepełnosprawności, korzystają ze
zwolnień od opłat za używanie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych.
Chcąc uzyskać zwolnienie od powyższych opłat, osoba uprawniona powinna udać się do
placówki pocztowej w miejscu stałego pobytu i wraz z dowodem osobistym przedstawić
dokument stwierdzający zaliczenie jej do jednej z wymienionych wyżej grup. Osoba, która
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, przedstawia ten dokument albo legitymację
dokumentującą niepełnosprawność w stopniu znacznym. Zwolnienie od opłat następuje od
początku miesiąca następującego po miesiącu, w którym przedstawiono odpowiednie
dokumenty w urzędzie pocztowym.
Osoby niewidome mogą korzystać z bibliotek przystosowanych do ich potrzeb. Zadania
te spoczywają na Centralnej Bibliotece Niewidomych, która zapewnia obsługę biblioteczną
niewidomych oraz koordynuje działalność pokrewnych bibliotek i instytucji. Ustawa z dnia
27 czerwca 1997 r. o bibliotekach kwalifikuje, bowiem osoby niepełnosprawne do
specjalnych grup użytkowników.
Osoby niepełnosprawne są również uprawnione do ulgowych wstępów do muzeów.
Uprawnienie to wynika z przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 paz
dziernika
1997 r. w sprawie określenia grup osób, którym przysługuje ulga w opłacie lub zwolnienie
z opłat za wstęp do muzeów państwowych i dotyczy emerytów, rencistów, inwalidów oraz
osób niepełnosprawnych wraz z opiekunami. Opłata ulgowa za wstęp do muzeum przysługuje
za okazaniem stosownych dokumentów.
Osoby niepełnosprawne mogą też liczyć na preferencje, gdy starają się o paszport.
Zgodnie, bowiem z art. ż 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r.
w sprawie opłat paszportowych, ulgową opłatę w wysokości 50% stawki pobiera się od osób
niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r., a także od
współmałżonków tych osób, pozostających na ich wyłącznym utrzymaniu oraz osób
korzystających z pomocy społecznej w formie zasiłków stałych.
Przywileje w czasie podróży  niepełnosprawni w czasie podróży mogą liczyć na
różnego rodzaju ułatwienia. Z jednej, bowiem strony, jeśli występują w roli kierowcy, są
zwolnieni z pewnych wymogów obowiązujących użytkowników dróg, z drugiej zaś jako
pasażerowie mają prawo do ulgowych przejazdów i odpowiednich warunków w czasie
podróży.
Osoby niepełnosprawne w Polsce mają swoją reprezentację. Z jeden strony w postaci
wielu fundacji, stowarzyszeń, grup samopomocowych skupiających osoby niepełnosprawne
lub działających na ich rzecz, a z drugiej strony w postaci Ogólnopolskiego Sejmiku Osób
Niepełnosprawnych i Krajowej Rady Osób Niepełnosprawnych. Istnieją również instytucje
publiczne, które powstały, aby działać na rzecz i w imieniu osób niepełnosprawnych. Jest to
np. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.
Istotną kategorię uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym stanowią
świadczenia o charakterze pieniężnym. Prawo do nich zostało powiązane ze stopniem
niepełnosprawności. Ponadto osoby niepełnosprawne mogą również korzystać ze świadczeń
z pomocy społecznej, jeżeli spełniają określone kryterium dochodowe. Z pomocy finansowej
mogą też korzystać opiekunowie niepełnosprawnych dzieci.
Aby otrzymać zasiłek należy zgłosić się w Ośrodku Pomocy Społecznej w miejscu
zamieszkania (gminie, dzielnicy). Dobrze jest dołączyć podanie wyjaśniające problem.
Pracownik socjalny odwiedza osobÄ™ lub rodzinÄ™ starajÄ…cÄ… siÄ™ o pomoc w jej mieszkaniu (jest
to tzw. wywiad środowiskowy). Poznaje jej położenie i na tej podstawie planuje pomoc.
Koniecznie trzeba przedstawić dokumenty potwierdzające dochody oraz dołączyć inne
zaświadczenia wymagane przez pracownika socjalnego.
Gdzie można odwołać się od decyzji w sprawie pomocy? Decyzję o przyznaniu pomocy
podejmuje i podpisuje dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej, w którym ubiegamy się
o pomoc. Odwołanie składa się w ciągu 14 dni od daty otrzymania decyzji do Wojewody lub
Samorządowego Kolegium Odwoławczego w zależności od typu pomocy. Prawo do
świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom, które nie mają żadnych
z
ródeł utrzymania lub dochód na głowę rodziny nie przekracza społecznie uznanego
minimum.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Podstawą prawną pomocy społecznej, w zakresie niezbędnym do wykonywania
rzecznictwa dla osoby niepełnosprawnej przy współudziale specjalistów jest:
1) art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.;
2) art. 35 lit.  a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze
zmianami);
3) Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r.  Karta Praw Osób
Niepełnosprawnych (M. P. z 1997r. Nr 50, poz. 475).
Międzynarodowym prawnym dokumentem jest: Europejska Karta Społeczna,
sporzÄ…dzona w Turynie dnia 18 paz
dziernika 1961 r.(Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.).
Europejska Karta Społeczna (EKS) to podstawowy dokument Rady Europy, dotyczący
praw społeczno  ekonomicznych obywateli. EKS przyjęto w 1961 roku, a Polska jest jej
stroną od 1997 roku. W akcie ratyfikacyjnym nasz kraj przyjął na siebie między innymi
zobowiÄ…zania dotyczÄ…ce:
Artykuł 12  Prawo do zabezpieczenia społecznego
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego,
UmawiajÄ…ce siÄ™ Strony zobowiÄ…zujÄ… siÄ™:
1) ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;
2) utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym
co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej
Organizacji Pracy (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego;
3) zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;
4) podjąć kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumień dwustronnych
i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków
ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:
5) do równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Umawiających się Stron,
jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezpieczenia społecznego, w tym zachowanie
korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, bez
względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Umawiających się Stron, które
mogłyby podjąć osoby chronione;
6) do przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia
społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub
zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z Umawiających się
Stron.
Artykuł 13  Prawo do pomocy społecznej i medycznej
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do pomocy społecznej
i medycznej, UmawiajÄ…ce siÄ™ Strony zobowiÄ…zujÄ… siÄ™:
1) zapewnić, by każdej osobie, która nie posiada dostatecznych zasobów i która nie jest
zdolna do zapewnienia ich sobie z innych z
ródeł, szczególnie poprzez świadczenia
z systemu zabezpieczenia społecznego, została przyznana odpowiednia pomoc oraz,
w przypadku choroby, opieka konieczna ze względu na jej stan;
2) zapewnić, by osoby otrzymujące taką pomoc nie cierpiały z tego względu ograniczenia
ich praw politycznych lub społecznych;
3) przewidzieć, by każdy mógł otrzymać od właściwych służb publicznych lub prywatnych
taką poradę i osobistą pomoc, jaka może być konieczna dla zapobieżenia lub usunięcia
stanu potrzeby, lub ulżenia sytuacji osobistej lub rodzinnej;
4) stosować postanowienia przewidziane w ustępach 1, 2 i 3 niniejszego artykułu na równi
wobec swoich obywateli i wobec obywateli innych UmawiajÄ…cych siÄ™ Stron,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
znajdujÄ…cych siÄ™ legalnie na ich terytoriach, zgodnie z zobowiÄ…zaniami wynikajÄ…cymi dla
Stron z Europejskiej konwencji o pomocy społecznej i medycznej, podpisanej w Paryżu
dnia 11 grudnia 1953 r.
Artykuł 14  Prawo do korzystania ze służb opieki społecznej
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do korzystania ze służb opieki
społecznej, Umawiające się Strony zobowiązują się:
1) popierać lub organizować służby posługujące się metodami właściwymi dla pracy
socjalnej oraz które przyczyniają się do dobrobytu i rozwoju zarówno jednostek, jak
i grup w społeczeństwie, oraz do ich adaptacji w środowisku społecznym;
2) zachęcać do uczestnictwa jednostek i organizacji dobroczynnych lub innych
w ustanawianiu i utrzymywaniu takich służb.
Artykuł 15  Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo do szkolenia
zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa osób niepełnosprawnych fizycznie lub
umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej,
UmawiajÄ…ce siÄ™ Strony zobowiÄ…zujÄ… siÄ™:
1) podjąć konieczne środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym ułatwień
szkoleniowych, w tym, jeżeli to konieczne, utworzenie wyspecjalizowanych instytucji
publicznych lub prywatnych;
2) podjąć odpowiednie środki w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych, takie jak
wyspecjalizowane służby pośrednictwa pracy, ułatwianie podejmowania pracy
chronionej oraz środki dla zachęcania pracodawców do zatrudniania osób
niepełnosprawnych.
Asystent osoby niepełnosprawnej powinien wiedzieć o schorzeniu i niepełnosprawności
tyle samo, a czasem i więcej niż jego niepełnosprawny partner. Najważniejsze cechy, które
powinny charakteryzować asystenta osoby niepełnosprawnej, to posiadanie wiedzy na temat
niepełnosprawności, prawa obywatelskiego, kompetencji, mądrości, komunikatywności,
w pewnym stopniu również asertywność i empatia, ale także uczciwość, cierpliwość,
wyczucie, uczucie, dyskrecja, wrażliwość, otwartość i tolerancja. Współpraca z asystentem
w przypadku osób niepełnosprawnych jest w wielu wypadkach niezbędna do normalnego
funkcjonowania w życiu społecznym. Dzięki usługom asystenckim osoba niepełnosprawna
może wykonać wiele czynności życia codziennego w tym także podjąć pracę. Asystent
osobisty nie tylko zajmuje się osobą niepełnosprawną, ale równocześnie odciąża rodzica lub
innego członka rodziny, który w tym czasie może poświęcić swój czas na pracę. Usługi
asystenta osobistego są niezbędnym warunkiem do aktywizowania zachowań prospołecznych
wśród osób niepełnosprawnych Instytucji asystenta poświęcona jest jedna ze Standardowych
Zasad ONZ z 1993 r. Według niej państwa powinny zagwarantować osobom
niepełnosprawnym opiekę tak, aby faktycznie umożliwić im podnoszenie poziomu
niezależności w życiu codziennym. Wynika z niej, iż państwo powinno zapewnić usługi
asystenta osobistego, szczególnie dla osób ze znaczną niepełnosprawnością (zgodnie z jej
potrzebami). Asystent w tym kontekście może być widziany jako ważne ogniwo prowadzące
do wyrównania szans i zwiększenia uczestnictwa osób niepełnosprawnych w codziennym
życiu. Znaczenie asystenta dla osoby niepełnosprawnej jest kluczowe. Jest on niezbędny do
realizacji wszystkich uprawnień, jakie gwarantuje mu ustawodawstwo unijne, w tym
uprawnień konstytucyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest prawo i w jakim znaczeniu można się nim posługiwać?
2. Jakie znasz podmioty polityki społecznej?
3. Czym zajmuje się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej?
4. Komu w świetle prawa udziela się pomocy społecznej?
5. Jakie dokumenty stanowią podstawę prawną pomocy społecznej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj prezentację osoby niepełnosprawnej, która ma zachęcić pracodawcę do jej
zatrudnienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią art. 15 Europejskiej Karty Społecznej,
2) ustalić, jakie środki służą zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
3) opracować prezentację osoby niepełnosprawnej metodą SWOT,
4) zaprezentować grupie wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tekst (wybrane fragmenty) Europejskiej Karty Społecznej,
- wzór analizy SWOT:
a) Co wynika z silnych stron: to twój atut i podstawa.
b) Co wynika ze słabych stron: pracuj nad nimi.
c) Co wynika z szans: znajdz
wszystkie możliwe i wykorzystaj.
d) Co wynika z zagrożeń: eliminuj i unikaj.
Silne strony: SÅ‚abe strony:
- w czym jesteśmy lepsi od konkurencji? - co robimy gorzej niż konkurencja?
- co nas pozytywnie wyróżnia? - co wymaga poprawy?
- co posiadamy, czego inni nie mają? - w czym nie jesteśmy dobrzy?
- przewagi techniczne i technologiczne? - czy konkurencja wykorzystuje nasze
- czy cały czas myślimy o rozwoju, słabości?
postępie, innowacji? - czy konkurencja działa na osłabienie
- co udaje nam się unikać, czego inni nie naszej pozycji?
robią? - czy nadążamy za postępem, czy w ogóle
- czy posiadamy unikalne zdolności, o nim myślimy i jest dla nas ważny?
zasoby, umiejętności? - czego nie potrafimy unikać?
Szanse: Zagrożenia:
- szanse w najbliższym otoczeniu? - zagrożenia w najbliższym otoczeniu?
- szanse ekonomiczne w skali makro i czy - skala makro?
w ogóle mają jakiś wpływ? - zmiany technologiczne?
- tendencje, trendy? - czynnik ludzki?
- zmiany technologiczne? - pozycja finansowa: kredyty?
- czynnik ludzki?
- pozycja finansowa: przepływy pieniężne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- papier formatu A4,
- pisaki,
- mazaki,
- Kodeks Cywilny,
- Kodeks Postępowania Administracyjnego,
- flamastry,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w prasie oferty pracy dla osób niepełnosprawnych. Posegreguj według
określonych stanowisk i oczekiwań pracodawców. Określ, jakie powinieneś podjąć działania,
aby Twój podopieczny otrzymał zatrudnienie. Dokonaj analizy stosunku prawnego łączącego
osobę niepełnosprawną z pracodawcą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z Rozdziałem 4 i 5 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób
niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r.,
2) określić kompetencje prawne asystenta osoby niepełnosprawnej,
3) wyszukać oferty pracy w lokalnej prasie,
4) określić na podstawie jakiego aktu prawnego powstał stosunek pracy,
5) określić podmioty tego stosunku,
6) zaprezentować wyniki na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- flamastry,
- tekst Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych,
- Kodeks Pracy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie Ustawy z dn. 14 czerwca 1960 r. KPA (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., nr
98, poz.1071) i Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 8 stycznia 2002 r. w sprawie
przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. z 2002 r., nr 5, poz. 46) określ, jakie
są procedury przyjmowania i rejestrowania skarg i wniosków w Domu Pomocy Społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze wskazanymi przepisami prawnymi,
2) określić procedury przyjmowania i rejestrowania skarg w DPS,
3) zapisać i zaprezentować grupie wynik swojej pracy,
4) zanotować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Ustawa z dn. 14 czerwca 1960 r. KPA (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., nr 98,
poz. 1071),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 8 stycznia 2002 r. w sprawie przyjmowania
i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. z 2002 r., nr 5, poz. 46),
- Kodeks Postępowania Administracyjnego,
- arkusze papieru formatu A4,
- flamastry,
- poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić podstawy prawne dotyczące pomocy społecznej?
ðð ðð
2) określić o czym stanowi Europejska Karta Społeczna?
ðð ðð
3) scharakteryzować ustawodawstwo krajowe w aspekcie pomocy
społecznej?
ðð ðð
4) wykorzystać Kodeks Pracy do rozwiązania problemów osób
niepełnosprawnych?
ðð ðð
5) wyjaśnić, co to jest stosunek prawny i jakie są jego elementy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Korespondencja urzędowa. Układy pism urzędowych
4.2.1. Materiał nauczania
Korespondencja urzędowa, jej zawartość i styl powinna być tak długa, jak tego wymaga
sytuacja. Oczywistą rzeczą jest, że jeśli tematyka korespondencji porusza zagadnienia
bardziej skomplikowane niż przeciętnie, możemy spodziewać się dłuższego listu. Ogólnie
rzecz biorąc na długość korespondencji wpływa fakt zasobu posiadanych informacji na dany
temat, styl pisania i słownictwo, jakiego się używa. Bez względu na adresata korespondencji
należy pamiętać, iż list musi się charakteryzować następującymi cechami:
- czytelność: obecnie przyjmuje się, iż wszelkie pisma urzędowe powinny być pisane, albo
na maszynie, albo generowane komputerowo. Jeśli nie mamy możliwości napisania
tekstu na komputerze, lub maszynie starajmy się, by charakter pisma był jak najbardziej
czytelny,
- estetyka pisma: dobrze jest pisać pisma urzędowe na papierze o dobrej jakości, koloru
białego. Unikamy papieru w linię, czy w kratkę. Oko urzędnika natychmiast wyłapuje
niuanse estetyczne korespondencji,
- układ pisma zgodny z wymogami kategorii korespondencji. Ton pisma ma odpowiadać
rodzajowi korespondencji. Starajmy się unikać tak rażących potknięć, jak na przykład
zwroty nieformalne stosowane w korespondencji formalnej. Zdarza się to często
obcokrajowcom tzw. brak wyczucia znaczeniowego zakresu słów. Zanim przystąpimy do
pisania należy wziąć pod uwagę następujące kwestie,
- cel korespondencji, czyli co chcemy powiedzieć i osiągnąć - wymagany format
wypowiedzi, czyli zastanowić się, jaką formę wypowiedzi przyjąć: list formalny,
nieformalny, schemat listu gratulacyjnego, czy artykułu, itd.,
- krótki szkic korespondencji, czyli wyznaczenie zasadniczych paragrafów tematycznej
wypowiedzi, np.: wstęp, rozwinięcie, podsumowanie.
Jeśli spełnimy wyżej wymienione wymagania, to korespondencja powinna być: jasna,
logiczna, zwięzła i, przede wszystkim, skuteczna. Pisma mogą być redagowane na papierze
bez nadruku lub na blankietach korespondencyjnych, do których zalicza się: blankiet zwykły,
blankiet reklamowy, blankiet uproszczony. Niezależnie od tego, na czym sporządzone jest
pismo, zwykle używa się papieru formatu A4 (210x297 mm) w układzie pionowym lub A5
(210x148,5 mm) w układzie poziomym. Układ pism ustalony jest Polską Normą. W wielu
instytucjach wchodzi styl zachodni, tj. wg norm ustalonych w krajach Europy Zachodniej.
Nadal jednak w Polsce obowiązuje PN, która wyodrębnia następujące części składowe pisma:
1. Nagłówek  zawiera nazwę i adres nadawcy pisma. Można umieścić informacje
uzupełniające o nadawcy, np. telefon, faks. Adres umieszcza się w lewym górnym rogu,
przy lewym i bezpośrednio pod górnym marginesem. Powinno ono mieć kształt
prostokąta. Dane wpisuje się w układzie blokowym, z pojedynczym odstępem pomiędzy
wierszami, np.
UrzÄ…d Miasta i Gminy
Dział Organizacji
ul. Wiśniowa 126
81 522 Gdynia
(058) 663 32 83
Na blankietach korespondencyjnych pole to zajmuje całą górną część pisma pomiędzy
lewym i prawym marginesem i bezpośrednio pod górnym. Dane wpisuje się wtedy w sposób
wyśrodkowany.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
2. NazwÄ™ i adres odbiorcy  zawiera nazwÄ™ i siedzibÄ™ firmy lub miejsce zamieszkania
adresata pisma. Na papierze bez nadruku umieszcza się je po prawej stronie, poniżej
znaku pisma lub na jego wysokości. Na blankietach korespondencyjnych znajduje się ono
w miejscu oznakowanym (zwykle jest to ramka). Zasady wypełniania pola adresata są
następujące:
a) dane adresata podaje się w układzie blokowym, formując tekst w kształcie
prostokÄ…ta,
b) dane wpisuje siÄ™ w pierwszym przypadku  mianowniku,
c) stosuje się pojedynczy odstęp między wierszami,
d) nie należy stosować skrótów skrótowców, z wyjątkiem: ul.  ulica, m.  mieszkanie,
mgr  magister, inż.  inżynier, prof.  profesor, pw.  pod wezwaniem,
e) każdy element danych umieszcza się w oddzielnym wierszu,
f) kolejność pisania poszczególnych elementów jest następująca:
 nazwa firmy lub imiÄ™ i nazwisko adresata,
 podwójna interlinia (odstęp),
 ulica, numer domu, ewentualnie mieszkanie,
 kod pocztowy, nazwa miejscowości, które należy wyróżnić poprzez wielkie
litery i pogrubiony druk,
g) w polu adresata niczego nie należy podkreślać,
h) oznaczenia pocztowe, jak ekspres i polecony, pisze siÄ™ nad adresem,
i) nie należy dzielić wyrazów,
j) imię i nazwisko adresata może być poprzedzone zwrotem grzecznościowym,
tytułami zawodowymi i naukowymi. Zwrot należy umieścić w oddzielnym wierszu,
np.
Szanowny Pan
mgr Jan Nowak
Dyrektor Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjnych
ul. Mokra 16
81 522 G D Y N I A
3. Pole wpływu  znajduje się po lewej stronie pisma na wysokości pola adresata,
przystawia się w nim pieczątkę wpływu.
4. Znaki powoławcze  znajduje się tylko na blankietach korespondencyjnych
i umieszczone jest na całej szerokości pomiędzy lewym i prawym marginesem, poniżej
pola wpływu i pola adresata. Tu umieszcza się informacje o znaku i dacie pisma, na które
się odpowiada oraz naszego pisma. Znak i data to informacje, na które zwykle się
powołujemy. Informacje te umieszcza się pod nadrukami stałymi w układzie blokowym,
np.
Wasze pismo z dnia:
Wasz znak:
Nasz znak:
Data: 2006.02.17
TK II/344/2006
NA V/26/65/2006 2006.03.17
Inaczej informacje te rozmieszcza siÄ™, redagujÄ…c pisma na papierze bez nadruku, i tak:
a) miejsce i datę sporządzenia pisma umieszcza się w prawym górnym rogu, bezpośrednio
pod górnym i przy prawym marginesie, a więc nie wyżej niż 1,5 cm od górnej krawędzi
pisma. Po nazwie miejscowości powinien być przecinek i słowo dnia, a za nim data, np.
Gdynia, dnia 2006 03 17 lub Gdynia, dnia 17 marca 2006 roku. Miejsce i data powinny
być umieszczone na tym samym poziomie, co nagłówek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zasady pisania daty:
 dzień i miesiąc powinny składać się z dwóch elementów, a rok powinien być
czterocyfrowy, np. 17.03.2006 roku,
 zaleca się, aby daty pisać, zaczynając od roku, następnie miesiąc i dzień, oddzielać
myślnikami, np. 2006 03 17,
 nazwę miesiąca w dacie można pisać słownie, wtedy najpierw dzień, miesiąc słownie
(zawsze w dopełniaczu), potem rok oraz słowo roku, np. 17 marca 2006 roku,
 pisząc datę, nie należy stosować skrótu r. zamiast roku, miesiąca nie należy pisać
cyfrą rzymską, gdyż ułatwia to fałszowanie daty.
b) znak pisma umieszcza się pod polem nagłówkowym około 1 cm poniżej tego pola.
Powinien być wyróżniony przez podkreślenie, kursywę lub pogrubienie. Znaku pisma nie
należy wtedy poprzedzać informacją Nasz znak, gdyż w tym miejscu może być tylko
umieszczony tylko nasz znak. Nie jest błędem umieszczenie znaku pisma bezpośrednio
przy lewym marginesie, poniżej pola adresata, a powyżej określenia sprawy. Wtedy
jednak należy poprzedzić informacją Nasz znak, gdyż w tym miejscu może znajdować się
zarówno Wasz, jak i Nasz znak.
c) datę i znak pisma, na które się odpowiada umieszcza się w pierwszym zdaniu treści
pisma, np. OdpowiadajÄ…c na Wasze pismo z dnia 17 marca 2006 roku, znak DL III
12/134/672/2005 w sprawie.
5. Określenie przedmiotu sprawy  na papierze bez nadruku określenie sprawy umieszcza
się 2  3 interlinie poniżej pola adresata. Przy lewym marginesie piszę się wyraz Sprawa:
i po nim wpisuje się właściwe określenie sprawy. Na blankietach korespondencyjnych
określenie sprawy wpisuje się poniżej pola znaków powoławczych, po nadruku stałym
Sprawa: Jest to bardzo ważny i obowiązkowy element każdego pisma. Jego zadaniem jest
poinformowanie adresata w jednym lub kilku słowach, czego dane pismo dotyczy. Jest to
swoisty tytuł pisma. Na jego podstawie, nieraz bez czytania tekstu, dokonuje się
rozdziału pism do załatwienia. Po dwukropku właściwe określenie sprawy podaje się:
 małą literą,
 w mianowniku,
 nie stawiajÄ…c po nim kropki,
 wyróżniając je przez podkreślenie, kursywę, pogrubienie, nie wyróżnia się przy tym
wyrazu Sprawa:, najczęściej stosuje się nazwę danego pisma, np. Sprawa:
reklamacja, Sprawa: zamówienie.
Jeśli pismo ma charakter listu stosuje się zwrot grzecznościowy rozpoczynający list,
np. Szanowna Pani Dyrektor Wtedy treść listu powinna rozpocząć się w odległości
1 2 interlinii poniżej tego zwrotu. Jeśli po takim zwrocie:
 postawi się przecinek  treść pisma należy rozpocząć poniżej małą literą,
 nie postawi się nic  treść zaczyna się, poniżej, ale wielką literą.
6. Treść pisma rozpoczyna się w odległości 1 2 interlinii poniżej określenia sprawy. Pismo
powinno zajmować całą powierzchnię między marginesami. Powinno się zaczynać
bezpośrednio pod górnym, a kończyć nad dolnym marginesem. Treść pisma powinna być
wyrównana zarówno do lewego, jak i prawego marginesu, należy włączyć justowanie
tekstu. Należy też używać prostych czcionek, np. Times New Roman, Arial, Courier
i wielkości liter 10  12 punktów przy pianiu treści oraz 14  16, pisząc tytuły. Nie wolno
pozostawiać na końcu wiersza spójników, przyimków lub myślników. Redagując treść
pisma, należy pamiętać o tym, aby myśli w nim wyrażone układały się logicznie, należy
ujmować je w oddzielne akapity, a ważne informacje wyróżnić. Treść pisma może być
podana w następujących układach:
a) układ a linea (z wcięciem)  polega na rozpoczynaniu każdej myśli od wcięcia
2-5 znaków, nagłówki i tytuły rozmieszczamy na środku kolumny tekstu, akapity
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
w jednym tekście obowiązują tej samej wielkości, powinien być stosowany
obowiązkowo w pismach do osób fizycznych,
b) układ blokowy  polega na rozpoczynaniu każdego wiersza równo z linią lewego
marginesu, nagłówki i tytuły umieszcza się również po lewej stronie, dodatkowo
stosuje się odstępy wierszowe  interlinie, które oddzielają poszczególne myśli treści
pisma, powinien być stosowany obowiązkowo w korespondencji między
jednostkami organizacyjnymi (instytucja, firma), poszczególne myśli oddziela się
podwójną interlinią. Zarówno w układzie blokowym, jak i a linea stosuje się
pojedyncze odstępy między wierszami. Można je zwiększyć do 1,5 wiersza.
7. Podpisy  po zakończeniu treści pisma osoba upoważniona podpisuje je. Podpis
umieszcza się z prawej strony w odległości 2 3 interlinii poniżej ostatniego wiersza
tekstu. Między stanowiskiem służbowym, tytułem a imieniem i nazwiskiem pozostawia
się wolne miejsce, które jest przeznaczone na podpis. Wszystkim elementom podpisu
nadaje się układ blokowy, np.:
Dyrektor
mgr inż. Adam Kowalski
Podpis powinien być:
 własnoręczny,
 wykonany piórem lub długopisem,
 pełny (pełne imię i nazwisko),
 tylko na kopiach można stosować podpis skrócony, tzw. parafę,
 tylko na zawiadomieniach, wezwaniach i zaproszeniach można użyć pieczątki, tzw.
faksymile,
jeśli pismo wymaga podpisu 2 osób to składają one podpisy w jednej linii obok siebie,
zaczyna osoba o wyższym stanowisku.
8. Zwrot pożegnalny  w końcowych częściach pisma używa się często tzw. zwrotów
pożegnalnych, np. Z poważaniem, Z wyrazami szacunku, które umieszcza się między
tekstem a podpisem, w odległości 1 2 interlinii. Po zwrotach pożegnalnym nigdy nie
należy stawiać kropki, np.
Z wyrazami szacunku
Dyrektor
mgr inż. Adam Kowalski
W pismach o charakterze listu, dla podkreślenia ich osobistego charakteru, zwroty
pożegnalne należy pisać odręcznie.
9. Elementy dodatkowe  pod tekstem pisma z lewej strony, na wysokości podpisu,
umieszcza się informacje dodatkowe (załączniki, do czyjej wiadomości pismo wysłano,
rozdzielnik) w następujący sposób:
f) jeśli załączniki wymienione są z nazwy w treści pisma, informujemy tylko o ich
liczbie, np. Załącznik: 1, Załącznik: 3,
g) jeśli liczba załączników jest większa niż 5, można napisać: Załączników: plik,
h) jeśli w treści pisma nie ma informacji o załącznikach, należy je wymienić
w elementach dodatkowych:
Załączniki: Dyrektor,
1. Plan zagospodarowania miasta.
2. Mapa osiedla Południe.
3. Analiza finansowa. inż. Barbara Ochnia,
d) w podaniach, w których nie wymienia się nazw załączników informacja ma postać:
Do podania załączam:
1. Kwestionariusz osobowy.
2. Dyplom ukończenia studiów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
3. Orzeczenie lekarskie.
e) jeśli pismo, oprócz adresata, wysyła się do wiadomości innych odbiorców,
informację o tym muszą być w polu elementów dodatkowych:
Do wiadomości: Kurator Oświaty,
1. Zespół Szkół Ekonomicznych.
2. Liceum Ogólnokształcące.
3. Zespół Szkól Ponadgimnazjalnych. dr. Adam Kępa.
f) jeśli pismo podpisują 2 osoby informacje dodatkowe umieszcza się również przy
lewym marginesie, ale w odległości 2 3 interlinii poniżej podpisów,
g) gdy pismo wysyłane jest do kilku adresatów, w polu adresowym umieszcza się
informacje Wg rozdzielnika, a rozdzielnik umieszcza siÄ™ w informacjach
dodatkowych, np.:
Rozdzielnik: Starosta,
1. Zespół Szkół Ekonomicznych w Gdyni.
2. Liceum Ogólnokształcące w Gdyni.
3. Zespół Szkól Ponadgimnazjalnych w Gdyni. inż. Jerzy Bąk.
Oryginał pisma pozostaje u nadawcy, a do adresatów wysyła się kopie.
h) jeśli pod treścią pisma umieszczone są informacje o załącznikach, to rozdzielnik
umieszcza się poniżej.
Odstępy pomiędzy poszczególnymi elementami pisma powinny być odpowiednie do
potrzeb, czyli takie, aby zajmowało ono całe pole pomiędzy marginesami. Odstępy te
powinny być proporcjonalne:
 największy odstęp należy zastosować między miejscem i datą sporządzeniem pisma
a polem adresata,
 mniejszy od niego odstęp należy zastosować między adresatem a określeniem sprawy,
 jeszcze mniejszy odstęp powinien znalez
ć się miedzy określeniem sprawy a pierwszym
wierszem tekstu pisma,
 odstęp między ostatnim wierszem tekstu a podpisem powinien być podobny do odstępy
między określeniem sprawy a pierwszym wierszem tekstu.
Styl urzędowy
Przy sporządzaniu pism stosuje się styl urzędowy. Charakterystyczne dla tego stylu są
następujące cechy:
 przewaga zdań pojedynczych,
 dążenie do ujęć zwięzłych, ścisłych, jednoznacznych (nie dopuszczających różnej
interpretacji),
 brak pierwiastków emocjonalnych i obrazowych,
 używanie specjalistycznej terminologii,
 uprzejma forma,
 zwroty grzecznościowe,
 stosowanie powszechnie znanych skrótów i skrótowców,
 ujmowanie treści w formie punktów,
 unikanie w pismach wyrazów w językach obcych, jeżeli występują ich odpowiedniki
polskie,
 posługiwanie się stroną bierną,
 posługiwanie się formami nieosobowymi.
Zmiany zachodzące w naszej gospodarce coraz częściej powodują zmiany w sposobie
redagowania pism. Coraz częściej używana jest w pismach forma osobowa. Nie zmieniają się
jedynie cechy pisma. Każde pismo powinno być:
 sformułowane w sposób jasny i zrozumiały,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 przejrzyste,
 opracowane ze szczególną starannością,
 zredagowane zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi zasadami pisowni,
 utrzymane w uprzejmej formie,
 sformułowane w sposób ścisły i zwięzły,
 powinno dotyczyć w zasadzie jednej sprawy.
Przykładem opracowania korespondencji urzędowej może być list motywacyjny
i życiorys zawodowy:
LIST MOTYWACYJNY
(podanie o pracÄ™, aplikacja, oferta pracy)
Dobry list motywacyjny powinien:
1) być krótki,
2) zawierać istotne (dla pracodawcy) informacje,
3) stwarzać pożądany wizerunek kandydata,
4) być prawdziwy,
5) wzbudzać zaufanie i zainteresowanie,
6) mieć dołączone dokumenty poświadczające informacje w nim zawarte,
7) nakreślać ramy do rozmowy kwalifikacyjnej.
Kandydat ubiegający się o pracę informuje przyszłego pracodawcę o swoim
wykształceniu, umiejętnościach oraz dotychczasowych osiągnięciach w pracy zawodowej.
Nigdy nie należy przedstawiać pracodawcy kserokopii listu motywacyjnego.
Dokumentów nie należy zginać.
Dokumenty układa się w następującej kolejności:
a) list motywacyjny,
b) życiorys (curriculum vitae),
c) kopie świadectw i dyplomów,
d) inne zaświadczenia.
Życiorys, czyli inaczej CV (z łaciny: curriculum vitae  przebieg życia), jest to
najważniejsze pismo, którego wymaga się od kandydatów w każdym miejscu pracy.
Umiejętność pisania życiorysu może przydać się również wtedy, gdy ubiegasz się
inaczej stypendium lub po prostu o przyjęcie do szkoły średniej  zanim jeszcze zaczniesz
starać się o pracę. Najkrócej rzecz ujmując CV jest to prezentacja osoby i jej osiągnięć.
Staramy się w nim jak najlepiej przedstawić swoje kwalifikacje, osiągnięcia, doświadczenie
zawodowe itp. tak, aby przyciągnąć uwagę czytającego (pracodawcy czy doradcy
personalnego). Pamiętaj, że nie ma jednego uniwersalnego wzorca pisania życiorysu, są
jedynie pewne stałe elementy, które musimy w nim zawrzeć.
ŻYCIORYS ZAWODOWY
(curriculum vitae)
Rozpoczyna się od podania danych personalnych kandydata  nazwisko i imię na środku
strony, niżej data i miejsce urodzenia oraz stan cywilny. Przy lewym marginesie  adres
i telefon.
Życiorys może mieć trzy formy:
1) chronologiczną  tuż po danych personalnych umieszcza się streszczenie przebiegu pracy
zawodowej kandydata z uwzględnieniem zakresu obowiązków, następnie podaje się
informacje o szkołach i wymienia zainteresowania,
2) ukierunkowaną (dla absolwentów)  nacisk położony na wykształcenie i te umiejętności,
które odnoszą się do wymagań stawianych przez pracodawcę w konkretnej sytuacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
3) chronologiczno  funkcjonalną (kombinowaną, dla osób z dużym doświadczeniem
zawodowym)  po danych personalnych umieszcza się krótką charakterystykę swojej
osoby, umiejętności, osiągnięcia zawodowe, wykształcenie, przebieg pracy zawodowej,
informacje dodatkowe i referencje.
Informacje o przebiegu pracy zawodowej oraz zdobywaniu kwalifikacji przedstawia siÄ™
w porządku odwrotnym niż chronologiczny.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dokumenty towarzyszÄ… poszukiwaniu pracy?
2. Jak sporządza się życiorys zawodowy(CV  Curriculum Vitae)?
3. Co to jest list motywacyjny?
4. Co to jest dokumentacja urzędowa?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z dostępnych wzorów i wskazówek przygotuj swój życiorys zawodowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady pisania życiorysu zawodowego,
2) przeanalizować dostępne wzory i wskazówki pisania życiorysu zawodowego,
3) określić swoje dane osobowe,
4) podać wykształcenie,
5) wymienić ukończone kursy i szkolenia,
6) podać przebieg pracy zawodowej,
7) wskazać zainteresowania i hobby,
8) wydrukować i zaprezentować przygotowany życiorys.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- stanowisko komputerowe z drukarkÄ…,
- wzór życiorysu zawodowego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj list motywacyjny, wykorzystaj informacje zawarte w zamieszczonym
przykładzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
- zapoznać się z fragmentem materiału nauczania dotyczącym pisania listu
motywacyjnego,
- przeanalizować przykład listu motywacyjnego,
a) opracować szkic listu,
b) zaprezentować szkic listu na forum grupy,
c) po uwzględnieniu uwag grupy wydrukować list motywacyjny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki formatu A4,
- stanowisko komputerowe z drukarkÄ…,
- wzór listu motywacyjnego:
Zduńska Wola, 24 stycznia 2007
Tomasz Lisiewski
98  111 Zduńska Wola
ul. Åšwierkowa 12
tel. [phone]
Pan Dyrektor Jan Kowalski
Polskie Książki Telefoniczne
90  924 A
ódz

Al. Kościuszki 1
Szanowny Panie!
Z dużym zainteresowaniem przeczytałem w  Gazecie Wyborczej z dnia 20.01.2007 r.
Ogłoszenie o pracy w charakterze ankietera. Sądzę, że moje doświadczenie i umiejętności
mogą być przydatne w wykonywaniu pracy na tym stanowisku.
W okresie nauki szkolnej podejmowałem wiele działań, dzięki którym zdobyłem
umiejętności i doświadczenie przydatne w oferowanej przez Pana pracy. Uczestniczyłem w
charakterze ankietera w prowadzonych przez szkołę badaniach losów absolwentów. Do moich
zadań należało skontaktowanie się z absolwentami naszej szkoły i przeprowadzenie z nimi
wywiadu. Brałem również udział w komputerowym opracowaniu wyników badań, gdzie
mogłem wykorzystać zdobyte podczas nauki umiejętności z zakresu statystyki. Swoje
zdolności organizatorskie miałem okazję doskonalić podczas organizowanych w szkole  Dni
Otwartych , podczas których kierowałem grupą kolegów odpowiedzialnych za prezentację
pracowni komputerowej. Dwuletnia praca w sklepiku szkolnym pozwoliła mi na
kształtowanie takich cech, jak dokładność, komunikatywność, odpowiedzialność. Zostały one
dostrzeżone przez moich kolegów, którzy w grupie III powierzyli mi obowiązki skarbnika.
Jestem osobą aktywną i otwartą na nowe doświadczenia, konsekwentną w działaniu,
Podejmowane dorywczo prace w niepełnym wymiarze godzin i w okresie wakacji pozwoliły
mi na sprawdzenie siÄ™ w pracy zawodowej.
Mam nadzieję, że praca wykonywana dla Pańskiej firmy pozwoli mi powiększyć moje
doświadczenia zawodowe, a zaangażowanie w pracę przyczyni się do dobrego wykonywania
powierzonych mi obowiązków. Podczas bezpośredniego spotkania chciałbym zaprezentować
się jako kandydat do pracy na stanowisku ankietera. Pozwolę sobie zadzwonić w tej sprawie
1.02.2007 r.
Z poważaniem
Tomasz Lisiewski
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 3
Posługując się przepisami ustawy o rehabilitacji i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
przedstaw w formie pisemnej rozwiązanie niżej opisanej sytuacji.
Opis sytuacji:
Pani Kowalska jest osobą bardzo chorą, nie może samodzielnie się poruszać. Najlepszym
dla niej wyjściem byłby wózek inwalidzki, ale brak środków finansowych uniemożliwia jego
zakup na wolnym rynku. Nigdy dotąd nie chorowała. Stan jej zdrowia jest wynikiem
przebytego rok temu udaru mózgu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) ustalić sposób postępowania w opisanej sytuacji,
3) określić, jakie warunki muszą być spełnione, aby pani Kowalska wystąpiła o orzeczenie
stopnia niepełnosprawności,
4) ustalić, jakie czynności formalno-prawne powinny być podjęte i do jakiego organu się
zwrócić, aby uzyskać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności,
5) ustalić, jakie uprawnienia przysługują osobom niepełnosprawnym,
6) wypełnić wniosek o przyznanie wózka inwalidzkiego,
7) zaprezentować wynik swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
- flamastry,
- kartki formatu A4,
- komputer z dostępem do Internetu,
- wzór wniosku.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować dokumenty urzędowe?
ðð ðð
2) określić czym różni się list motywacyjny od podania urzędowego?
ðð ðð
3) wymienić najważniejsze informacje zawarte w CV?
ðð ðð
4) samodzielnie napisać list motywacyjny?
ðð ðð
5) uważnie czytać pisma urzędowe?
ðð ðð
6) wyjaśnić, w jakim celu przy pismach urzędowych załącza się
pouczenia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Reprezentowanie osoby niepełnosprawnej w instytucjach
użyteczności publicznej. Rola specjalistów z różnych
dziedzin prawa
4.3.1. Materiał nauczania
W państwie prawa trzeba znać swoje prawa. Zanim zaczniemy działać warto poznać
sekrety urzędów i zasady postępowania z urzędnikami. Osoba niepełnosprawna w swoim
codziennym życiu napotyka na przeróżne problemy natury medycznej, psychologicznej,
społecznej i zawodowej. Aby je rozwiązać konieczne jest kompleksowe i skoordynowane
działanie na wielu płaszczyznach. Przede wszystkim jednak, niezbędny jest odpowiedni
system prawny. Polska w przeciągu ostatnich lat stworzyła przepisy prawne, których
adresatami są osoby niepełnosprawne, jednak w związku z brakiem stabilności społeczno 
gospodarczo-politycznej, ustawodawstwo w tym zakresie jest często zmieniane. Załatwienie
najprostszej sprawy przy tak zmiennym systemie prawnym staje siÄ™ ogromnym problemem
i to nie tylko dla osób niepełnosprawnych, ale również dla ich rodzin oraz pracowników
organizacji i instytucji działających na rzecz tej grupy społecznej. Konsekwencją takiego
stanu rzeczy jest ogromna dezinformacja osób niepełnosprawnych w zakresie praw, które ich
dotyczą wynikającą z problemów w zrozumieniu zawiłych przepisów prawnych przy
jednoczesnym, trudnym dostępie do porad prawnych ze względu na ich wysoki koszt.
W Polsce dopiero od niedawna powstają e-urzędy  strony internetowe urzędów, na
których można część spraw załatwić on line lub po prostu czegoś się dowiedzieć, poznać
prawa strony, zasady odwołań oraz unieważnienia decyzji. Obowiązki osób i rodzin
ubiegających się o pomoc społeczną, np. portal internetowy Pra@wo i Urz(ON)d.
Osoby lub rodziny, korzystające z pomocy społecznej, zobowiązane są do współpracy
z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej.
Nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy przez osobę bezrobotną, marnotrawstwo
przyznanych świadczeń, ich celowe niszczenie, bądz
też marnotrawstwo własnych zasobów
materialnych, a także ich nieracjonalne wykorzystywanie mogą stanowić podstawę do
odmowy przyznania świadczeń z pomocy społecznej. Również nie wywiązywanie się
z uzgodnień zawartych w kontrakcie socjalnym może spowodować ograniczenie lub odmowę
przyznania świadczenia.
Osoby i rodziny, korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, są zobowiązane
poinformować o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej i majątkowej, która wiąże się
z podstawą do przyznania świadczeń. Świadome wprowadzenie w błąd pracownika
socjalnego może spowodować zmianę decyzji na niekorzyść strony oraz naliczenie
nienależnie pobranych świadczeń. Świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi,
niezależnie od dochodu rodziny.
Tryb przyznania świadczenia z pomocy społecznej składa się z następujących etapów:
1. Zgłoszenie wniosku o udzielenie pomocy:
- osobiste, pisemne lub telefoniczne zgłoszenie osoby ubiegającej się o pomoc do
pracownika socjalnego (zgłoszenie może nastąpić z urzędu lub może go dokonać
przedstawiciel ustawowy lub inna osoba za zgodÄ… ubiegajÄ…cego siÄ™ o pomoc).
2. Sporządzenie wywiadu środowiskowego i planu pomocy:
- rozeznanie przez pracownika socjalnego sytuacji osobistej i rodzinnej osoby
ubiegającej się o pomoc społeczną, tj. przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
w miejscu zamieszkania klienta,
- wspólne (pracownik socjalny z osobą lub rodziną) opracowanie planu pomocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
3. Sporządzenie decyzji i wydanie jej osobie ubiegającej się o pomoc społeczną.
4. Realizacja przyznanych świadczeń.
Złożenie wniosku  postępowanie w sprawie świadczeń pomocy społecznej wszczynane
jest na wniosek osoby zainteresowanej, bÄ…dz
innej osoby, za zgodÄ… osoby zainteresowanej lub
jej przedstawiciela ustawowego. Ośrodek przyjmuje także wszelkie zgłoszenia od osób,
instytucji i organizacji społecznych, dotyczące konieczności udzielania pomocy każdej osobie
lub rodzinie, znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej i niezdolnej do samodzielnego
zaspokajania np. potrzeb bytowych. Pomoc społeczna może być udzielana również z urzędu,
za zgodą osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika.
Wywiad środowiskowy  podstawą udzielenia pomocy jest wywiad środowiskowy
sporzÄ…dzony w miejscu zamieszkania osoby ubiegajÄ…cej siÄ™ o pomoc, a w sprawach
niecierpiących zwłoki, w miejscu pobytu osoby ubiegającej się. Brak zgody na
przeprowadzenie wywiadu jest równoznaczny z rezygnacją z pomocy społecznej. Celem
wywiadu środowiskowego jest rozeznanie sytuacji bytowej, rodzinnej, zdrowotnej,
zawodowej i mieszkaniowej osoby (rodziny) ubiegajÄ…cej siÄ™ o pomoc. Osoby i rodziny
korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do współudziału w rozwiązaniu ich trudnej
sytuacji życiowej. Pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy w ciągu 14 dni
od daty wszczęcia postępowania, a w sprawach pilnych w terminie 2 dni. Strona występująca
o pomoc powinna zgromadzić dokumenty stanowiące podstawę ustalenia jej danych
personalnych, stanu zdrowia, sytuacji rodzinnej i materialnej. W trakcie przeprowadzania
wywiadu środowiskowego, w porozumieniu z klientem ustalany jest plan pomocy. Ustalenia
mogą być zawarte w kontrakcie socjalnym. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy
mogą zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej.
Kontrakt socjalny  to pisemna umowa zawarta z osobÄ… ubiegajÄ…cÄ… siÄ™ o pomoc,
określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy (osoby zwracającej się o pomoc,
pracownika socjalnego oraz kierownika ośrodka). Zawarcie kontraktu socjalnego ma na celu
określenie sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny, która
znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania
zasobów środowiska lokalnego. Kontrakt zawiera ocenę sytuacji osoby lub rodziny, cele oraz
opis działań koniecznych do podjęcia przez nią, a także formę, zakres i czas udzielanej przez
Ośrodek pomocy. W kontrakcie odnotowuje się również wszystkie uwagi, dotyczące
realizacji kontraktu. Okres, na jaki zawierany jest kontrakt socjalny dostosowywany jest
z jednej strony do sytuacji życiowej, w jakiej znajduje się osoba zawierająca kontrakt,
a z drugiej  do form wsparcia, zaproponowanych przez Ośrodek. Klient otrzymuje jeden
egzemplarz kontraktu.
Wydanie decyzji  świadczenia z pomocy społecznej przyznawane są w formie decyzji.
Wszystkie decyzje o przyznaniu pomocy, a zwłaszcza decyzje o odmowie przyznania
pomocy, wydawane są w formie pisemnej. Wyjątek stanowią świadczenia w postaci pracy
socjalnej, poradnictwa, itp.  tu pomoc udzielana jest bez konieczności wydawania decyzji.
Stronom przysługuje odwołanie od decyzji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.
Realizacja świadczeń pieniężnych  odbywa się w formie wypłat w kasach Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej w terminach określonych w decyzji lub w formie przekazów
pocztowych bÄ…dz
przelewów na konto osobiste.
Wymagane dokumenty  osoby i rodziny ubiegające się o pomoc z Miejskiego Ośrodka
Pomocy Społecznej są zobowiązane do udokumentowania swojej trudnej sytuacji społeczno-
bytowej. Wiąże się to z koniecznością dostarczenia przez osoby ubiegające się o pomoc
szeregu różnorodnych zaświadczeń, oświadczeń itp. Szczegółowych informacji w każdym
indywidualnym przypadku udziela właściwy pracownik socjalny w trakcie zgłaszania się
o pomoc lub w trakcie przeprowadzania wywiadu środowiskowego. W przypadku
niemożności dostarczenia danego dokumentu przez klienta, pracownik socjalny ma prawo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
i obowiązek dołożyć starań do jego zdobycia. Wywiad środowiskowy, dokumenty wymagane
przy przyznaniu pomocy społecznej i decyzje administracyjne, na podstawie, których
następuje realizacja zaplanowanych świadczeń, a także inne pisma przychodzące
i wychodzące z ośrodka, dotyczące danej osoby (rodziny), przechowuje ośrodek i stanowią
one dokumentację klienta od początku jego korzystania z pomocy społecznej.
Odwołania od decyzji MOPS  stronom przysługuje prawo odwołania od decyzji
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w ciągu 14 dni od daty jej otrzymania. Odwołanie
wnosi się na piśmie przez sekretariat Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Odwołania
należy kierować do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.
Z powyższych informacji wynika jak odpowiedzialną jest pomoc asystenta w załatwianiu
podopiecznemu spraw urzędowych. Dzięki jego pracy ludzie niepełnosprawni mają większą
możliwość uczestnictwa w życiu publicznym. Aby reprezentować osobę niepełnosprawną
trzeba znać przepisy prawa. Poniższy wykaz ułatwi poruszanie się po jego ścieżkach.
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Dz. U. 1997 nr 123 poz. 776 z póz
n. zm.
2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593.
3. Likwidacja barier architektonicznych.
4. Kodeks Pracy.
5. Encyklopedia Prawa dla Osób Niepełnosprawnych.
6. Prawa niepełnosprawnych.
7. Kodeks Postępowania Administracyjnego.
8. Polski Serwer Prawa.
9. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 paz
dziernika 2001 r. Dz. U. 01.121.1314
w sprawie: szczegółowego wykazu przedmiotów ortopedycznych, środków
pomocniczych i leczniczych środków technicznych, wysokości udziału własnego
ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich przyznawania,
okresów użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych podlegających naprawie.
10. Uchwały PFRON.
11. Rehabilitacja lecznicza ZUS.
12. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
13. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Zmiany, jakie pociąga za sobą reforma administracyjna kraju, muszą być nie tylko znane
ale i zrozumiałe dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne szczególnie powinny być
doinformowane, ponieważ to brak wiedzy i informacji paraliżuje większość ich działań.
Występując w imieniu osoby niepełnosprawnej należy posiadać pełnomocnictwo lub
upoważnienie. Ponadto, reprezentowanie interesów osoby niepełnosprawnej i koordynacja
działań w tym zakresie wymaga znajomości komunikacji interpersonalnej, umiejętności
uważnego słuchania, czytania ze zrozumieniem, asertywności i empatii. W sytuacjach
problemowych należy korzystać z poradnictwa wyspecjalizowanych instytucji jak, np.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie czy MOPS. Zatrudniają one specjalistów, którzy
udzielają nieodpłatnie porad prawnych. Informują, gdzie i do kogo należy wystąpić
z wnioskiem o pomoc dla osoby niepełnosprawnej.
PRZYKA
ADY: Niepełnosprawny nie może wyjść z domu, bo nie ma podjazdu. Nie
widzi przejścia dla pieszych  potrzebuje sygnalizacji dz
więkowej. Nie może porozumieć się
z urzędnikami, bo w urzędach nie ma tłumaczy języka migowego.
W tych wszystkich sprawach udziela pomocy Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,
które finansuje likwidację barier utrudniających życie osobom niepełnosprawnym 
architektonicznych i w komunikowaniu siÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz przygotować wniosek o wydanie legitymacji osobie niepełnosprawnej?
2. Kto może pomóc osobie niepełnosprawnej w zorganizowaniu uczestnictwa w turnusie
rehabilitacyjnym?
3. Z pomocy, których instytucji użyteczności publicznej skorzystasz w sprawie odwołania
od decyzji o zasiłku pielęgnacyjnym?
4. Jakie dokumenty powinieneś posiadać reprezentując osobę niepełnosprawną w urzędach
użyteczności społecznej.?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy sytuacji społecznej pani Janiny i w formie pisemnej określ procedury
postępowania prowadzące do ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.
Opis sytuacji:
Pani Janina (lat 48) jest osobą niepełnosprawną o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Z uwagi na dysfunkcję ruchową nie może samodzielnie się poruszać. Tymczasem
dowiedziała się w mediach, że może otrzymać świadczenie pielęgnacyjne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
- określić swoje kompetencje do reprezentowania osoby niepełnosprawnej,
- przeanalizować ustawę o pomocy społecznej,
- określić procedury prowadzące do ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego,
- zapoznać się z wzorem wniosku i wypełnić go.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- wzór wniosku o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wypełnij wniosek o dofinansowanie w ramach likwidacji barier w komunikowaniu dla
swojego podopiecznego, który jest osobą niepełnosprawną o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
- uruchomić komputer i wejść na stronę www.spes.org.pl,
- przeczytać informacje o programie" Komputer dla Homera"
- zapoznać się z wzorem wniosku o dofinansowanie,
- wypełnić wniosek i wydrukować go,
- zaprezentować wyniki na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką,
- wzór wniosku o dofinansowanie w ramach likwidacji barier w komunikowaniu się,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ w formie pisemnej, u jakich specjalistów i w którym urzędzie użyteczności
publicznej znajdziesz poradę prawną dla pana Jana, który jest osobą niewidomą i wymaga
doraz
nej opieki w codziennych czynnościach a także sprzętu rehabilitacyjnego do
samodzielnego poruszania siÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś :
1) scharakteryzować świadczenie z zakresu ubezpieczenia społecznego, zaopatrzenia
społecznego i pomocy społecznej,
2) dokonać analizy sytuacji pana Jana,
3) określić obszary specjalistycznej pomocy,
4) wskazać konkretne rozwiązania problemów podopiecznego,
5) wskazać tok postępowania dla określonej sytuacji
6) zapisać wnioski i przypiąć na tablicy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki formatu A4,
- flamastry,
- tablica,
- magnesy.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zanalizować potrzeby osób niepełnosprawnych dotyczące m.in.
dostępu do obiektów użyteczności publicznej?
ðð ðð
2) udzielić kompleksowej informacji i wskazać sposoby udzielania
pomocy w załatwianiu spraw urzędowych osobie niepełnosprawnej?
ðð ðð
3) współpracować z przedstawicielami administracji publicznej?
ðð ðð
4) określić, jakie dokumenty należy przygotować, aby w imieniu
podopiecznego uzyskać pomoc w postaci dofinansowania do
likwidacji barier utrudniajÄ…cych codzienne funkcjonowanie ON?
ðð ðð
5) skorzystać z baz danych dotyczących osób niepełnosprawnych
w granicach przewidzianych prawem?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
5. SRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przy ustalaniu zakresu uprawnień i obowiązków opiekuna prawnego należy się posłużyć
a) ustawą o pomocy społecznej.
b) Kodeksem Cywilnym.
c) Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.
d) Kodeksem postępowania administracyjnego.
2. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa
a) cywilnego.
b) administracyjnego.
c) rodzinnego i opiekuńczego.
d) konstytucyjnego.
3. Opiekę prawną powołuje się dla osoby dorosłej w sytuacji
a) choroby psychicznej.
b) całkowitego ubezwłasnowolnienia.
c) długotrwałej choroby.
d) niezaradności osób starszych i samotnych.
4. Zasady organizowania przez gminę usług opiekuńczych dla osób samotnych
i niepełnosprawnych uregulowane są w ustawie o
a) pomocy społecznej.
b) rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
c) ochronie zdrowia psychicznego.
d) świadczeniach rodzinnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
5. Zgodnie z art. 107. ustawy o pomocy społecznej, pracownik organu pomocy społecznej
(pracownik socjalny) powinien przeprowadzić w celu ustalenia sytuacji osobistej,
rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby ubiegającej się o świadczenia pieniężne
a) wywiad środowiskowy.
b) rozliczenie podatkowe.
c) spotkanie z rodzinÄ….
d) spotkanie z sÄ…siadami.
6. Tryb właściwy dla udzielenia pomocy społecznej to
a) zgłoszenie wniosku o udzielenie pomocy.
b) sporządzenie wywiadu środowiskowego.
c) opracowanie planu pomocy.
d) złożenie wniosku, sporządzenie wywiadu środowiskowego planu pomocy, wydanie
decyzji, realizacja świadczeń.
7. Wywiad środowiskowy należy przeprowadzić, licząc od daty wszczęcia postępowania,
w ciÄ…gu
a) trzech dni,
b) czternastu dni,
c) czternastu (lub dwóch w sprawach pilnych) dni,
d) siedmiu dni.
8. Kontrakt socjalny to
a) pisemna umowa zawarta z osobÄ… ubiegajÄ…cÄ… siÄ™ o pomoc, obowiÄ…zki i uprawnienia
stron.
b) zobowiązanie do zapłaty.
c) uprawnienia stron.
d) zakres obowiązków.
9. Odwołanie od decyzji MOPS- u kieruje się do
a) MOPS-u.
b) Samorządowego Kolegium Odwoławczego.
c) właściwego ministra.
d) Centrum Pomocy Rodzinie.
10. Nieodpłatną specjalistyczną pomoc prawną w sprawie osób niepełnosprawnych
znajdziesz w
a) Internecie na stronie e-urzędy.
b) Biurze Spraw Obywatelskich.
c) Urzędzie Miasta.
d) MOPS, e-urzędy, Centrum Pomocy Rodzinie, inne, np. organizacje studenckie.
11. Dokumenty jakie należy przygotować do wywiadu środowiskowego to
a) orzeczenie o niepełnosprawności.
b) legitymacja osoby niepełnosprawnej.
c) dane personalne, zaświadczenia o stanie zdrowia, opis sytuacji rodzinnej
i zaświadczenie o stanie materialnym.
d) Curriculum Vitae.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
12. Poradnictwo specjalistyczne prawne przysługuje
a) wszystkim.
b) osobom ubezwłasnowolnionym bez względu na dochód.
c) tylko tym, którzy mogą za usługę zapłacić.
d) osobom i rodzinom, które mają trudności w rozwiązywaniu problemów życiowych
bez względu na posiadany dochód.
13. Prawo, które przysługuje asystentowi osoby niepełnosprawnej lub pracownikowi
w załatwianiu spraw w urzędach to
a) prawo karne.
b) prawo pierwszeństwa.
c) etyki zawodowej.
d) cywilne.
14. Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie
a) osobie samotnej po 75 roku życia.
b) wymagającej całodobowej opieki, bardzo chorej.
c) wymagającej całodobowej opieki, chorej lub niepełnosprawnej, niemogącej
samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu.
d) chorej psychicznie.
15. Korespondencja urzędowa powinna zawierać
a) trzy strony.
b) 1 stronÄ™.
c) 4 strony.
d) tyle, ile wymaga sytuacja.
16. Pismo urzędowe ma formę
a) listu motywacyjnego.
b) listu nieformalnego.
c) listu formalnego.
d) artykułu.
17. Curriculum Vitae to inaczej
a) list motywacyjny.
b) życiorys zawodowy.
c) życiorys.
d) podanie o pracÄ™.
18. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje
a) niepełnosprawnemu dziecku, osobie niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia,
osobie powyżej 75 roku życia, obywatelom polskim, cudzoziemcom o określonym
statusie prawnym.
b) osobie przebywającej w domu pomocy społecznej.
c) osobie uprawnionej do emerytury.
d) niepełnosprawnym przebywającym w zakładach leczniczo-rehabilitacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
19. W myśl art. 177 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego z dn. 25 lut 1964 r. opieka nad
ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie
a) uchylenia ubezwłasnowolnienia.
b) zmiany ubezwłasnowolnienia.
c) przejęcia opieki przez inna osobę.
d) uchylenia ubezwłasnowolnienia, lub zmiany ubezwłasnowolnienia z całkowitego na
częściowe.
20. Zasady ochrony danych osobowych osoby niepełnosprawnej określa
a) Ustawa o pomocy społecznej.
b) Ustawa o ochronie danych osobowych.
c) Ustawa a o rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych.
d) Europejska Karta Społeczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wspieranie osoby niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr pytania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. LITERATURA
1. Anioł W.: Międzynarodowa polityka społeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
2. Breczko A., Zamróz A., Oliwniak S.: Wstęp do nauk prawnych. Temida 2,
Białystok 1999
3. Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4. Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck , 2006
5. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C.: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe.
Comer, Toruń 1993
6. Grzewka M.: Tajniki korespondencji, poradnik, Zespół Szkół Ekonomicznych, Piła 2003
7. Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis. 2005
8. Kuziak M.: Jak pisać?, Wydanie 2, Wydawnictwo  Park , Bielsko-Biała 2003
9. Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007
(stan prawny 21.04.2007)
10. Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,
Kraków 2007
11. Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
12. A
ętowski J.: Prawo administracyjne dla każdego. Ecostar, Warszawa 1995
13. Michalska A.: Europejska Konwencja Praw Człowieka. Podstawowe dokumenty.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996
14. Rozporządzenie MPS w sprawie przeprowadzania wywiadu środowiskowego
15. Ryba J.: Praktyczne zasady sporzÄ…dzania korespondencji i innych prac biurowych na
maszynie do pisania i na komputerze. Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2000
16. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz. U. Nr 111,
poz.535 z póz
n.zm.)
17. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. (Dz. U. Nr 64, poz.593
z póz
n. zm.)
18. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu
osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze zm.)
19. Wiśniewska M.: Technika biurowa. Wydanie 6, Wydawnictwo  eMPi2 , Poznań 1997
20. Witek E.: Technika biurowa. Wydawnictwo  eMPi2 , Poznań 2004
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35