Po'ski wkład w badania archeo'ogiczne Południowego Zachodu
USA
Aut. Radosław Pa'onka
Zakład Archeologii Nowego Świata Instytutu Archeologii UJ prowadzi między innymi badania
związane z archeologią kontynentu północnoamerykańskiego. W latach 2002-2003 związane one były
z uczestnictwem w badaniach archeologicznych na stanowisku Cahokia Mounds (Illinois), koło
dzisiejszego miasta St. Louis. Cahokia była największym prekolumbijskim ośrodkiem indiańskim w
Ameryce Północnej (często nazywanym nawet proto-miastem) już trzysta lat przed przybyciem na te
tereny Europejczyków. Około 1250 roku n.e. Cahokię zamieszkiwało ponad 20 tysięcy Indian
zaliczanych do tzw. kultury Missisipi. Cahokia Mounds wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO.
Około 1250 roku n.e. Cahokię zamieszkiwało ponad 20 tysięcy Indian zaliczanych do tzw. kultury
Missisipi. Cahokia Mounds wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Cliff Palace w Parku Narodowym Mesa Verde (Kolorado), jedne z największych osiedli Indian Pueblo
w XIII wieku n.e. prawdopodobnie o charakterze obronnym.
Od roku 2005 polski udział w badaniach przeszłości Ameryki Północnej związany jest z pracami w
interdyscyplinarnym projekcie badawczym  Goodman Point Archaeological Project: Community
Center and Cultural Landscape Study dotyczącym zmian ludnościowych i społecznych w XIII wieku
n.e. w regionie Mesa Verde. Region Mesa Verde ze słynnym Parkiem Narodowym Mesa Verde
znajduje się na pograniczu Utah i Kolorado, na Południowym Zachodzie USA, a stanowisko Goodman
Point Pueblo było jedną z największych osad (tzw. centrów osadniczych) kultury Pueblo w XIII wieku
n.e. w tym regionie. Projekt prowadzony jest przez Crow Canyon Archaeological Center w Cortez.
Badania obejmują głównie wykopaliska archeologiczne na stanowisku Goodman Point Pueblo i kilku
mniejszych osadach. W ramach projektu realizowany jest także program współpracy archeologów i
antropologów z kilkoma plemionami indiańskimi z Południowego Zachodu w celu inkorporacji
tradycyjnej wiedzy plemiennej do pełniejszej rekonstrukcji faktów odkrywanych przez archeologów.
Początki kultury Pueblo sięgają jeszcze pierwszego tysiąclecia p.n.e. i rozwija się ona nadal dzisiaj
stanowiąc jeden z najbardziej wyraz
nych przykładów kontynuacji kulturowej i osadniczej Indian
Ameryki Północnej. Współczesne rezerwaty Indian Pueblo znajdują się w Arizonie (Indianie Hopi) i
Nowym Meksyku (Indianie Zuni, Acoma, Laguna i szesnaście pozostałych puebli położonych w dolinie
Rio Grande). Jest to ten sam teren, na którym ich przodkowie mieszkali jeszcze przed przybyciem
Europejczyków. W pewnym stopniu zachowane jest także tradycyjne budownictwo Indian Pueblo,
gdzie najczęściej kilkupiętrowe domostwa (tzw. puebla) budowano z cegły suszonej na słońcu,
obrobionych kamieni i belek drewnianych. Przetrwało również wiele elementów tradycji, obrzędów i
zwyczajów, które po dziś dzień wyznaczają rytm życia mieszkańców rezerwatów.
Pomimo, że Indianie Pueblo przetrwali i wciąż kultywują tradycje swoich przodków na terenach
dzisiejszej Arizony i Nowego Meksyku, to jednak część obszarów zamieszkiwanych przez nich jeszcze
kilkaset lat temu, w pewnym okresie została opuszczona. Tak było m.in. z regionem Mesa Verde i
stanowiskiem Goodman Point Pueblo, gdzie osadnictwo Indian Pueblo zanikło nagle pod koniec XIII
wieku n.e. Powody wyludnienia całego regionu i migracji na południe i południowy-wschód w
dalszym ciągu nie są do końca wyjaśnione i stanowią jedną z największych i najbardziej intrygujących
zagadek współczesnej archeologii amerykańskiej. Region Mesa Verde był jednym z obszarów, gdzie
kultura Pueblo rozwinęła się najpełniej, dlatego jeszcze bardziej zastanawiającym jest fakt
opuszczenia tego terenu oraz to, że ludność tej kultury nie podjęła ponownej próby jego zasiedlenia.
Rozmaite teorie mówiące o prawdopodobnych przyczynach opuszczenia regionu Mesa Verde
przytaczają m.in. zmiany środowiskowe, w tym tzw. Wielką Suszę, która panowała na Południowym
Zachodzie w latach 1276-1299 i była szczególnie odczuwana w Mesa Verde. Susza mogła
doprowadzić do załamania się gospodarki kultury Pueblo w tym regionie, bazującej głównie na
uprawie kukurydzy, dyni i fasoli. Jednak ostatnie dane pochodzące z interdyscyplinarnego projektu
 The Village Project , grupującego badaczy z Crow Canyon Archaeological Center oraz Washington
State University pokazują, że prawdopodobnie pogorszenie się klimatu i warunków środowiskowych
nie było aż tak dotkliwe, żeby zmusić wszystkich mieszkańców do migracji.
Przykład jednego z małych stanowisk w Sand Canyon w południowo-zachodniej części Kolorado.
Innym, często przytaczanym powodem były narastające konflikty pomiędzy różnymi grupami Pueblo
rywalizującymi o zasoby naturalne oraz dostępne pola uprawne i z
ródła wody. Te konflikty mogły być
także spowodowane-jak twierdzą niektórzy badacze-przez nadciągające z północny plemiona
koczowników, głównie przodków dzisiejszych Indian Ute (kiedyś często przytaczani przez badaczy
amerykańskich Apacze i Nawahowie, wrogowie Indian Pueblo w póz
niejszym okresie, pojawili się na
Południowym Zachodzie znacznie póz
niej, prawdopodobnie dopiero w XIV lub XV wieku).
Teoria o intensyfikacji konfliktów i walk w regionie Mesa Verde podtwierdzona jest w dużym stopniu
przez ślady zniszczeń niektórych stanowisk z tego okresu, ikonografię sztuki naskalnej, jak też przez
lokowanie osad w miejscach trudno dostępnych, ale łatwych do obrony przed napastnikami (np. w
niszach skalnych na stokach stromych kanionów). Innym dowodem na to jest także pojawienie się
kamiennej architektury obronnej, charakterystycznej właśnie dla XIII wieku. Prawdopodobnie już
kilkadziesiąt lat przed opuszczeniem tego regionu pojawiły się pierwsze poważne konflikty, ponieważ
już wtedy zaczęto budować mury otaczające osiedla, kamienne wieże oraz podziemne tunele łączące
niektóre budynki w osadach.
W następnych latach planowany jest samodzielny polsko-amerykański projekt archeologiczny, który
ze strony polskiej ma prowadzić Dr Radosław Palonka z Instytutu Archeologii UJ oraz badacze
amerykańscy z ośrodka archeologicznego Crow Canyon Archaeological Center w Cortez, Kolorado i
Washington State University. Projekt ma być kontynuacją wcześniejszej współpracy i skupić się
głównie na badaniach prekolumbijskiego osadnictwa kutury Pueblo wokół innego ważnego
stanowiska z XIII wieku-Castle Rock Pueblo w kanionie Sand Canyon.
Kristin Kuckelman, kierownik badań w Goodman Point Pueblo, podczas namierzania poszczególnych
struktur na stanowisku.
Planowany projekt zakłada m.in. stworzenie mapy prehistorycznego osadnictwa wokół Castle Rock
Pueblo oraz sondażowe wykopaliska archeologiczne na kilku mniejszych stanowiskach w Sand
Canyon, szczególnie położonych w trudno dostępnych miejscach i na których stwierdzono ślady
architektury obronnej. Badania projektu zakładają także współpracę ze współczesnymi Indianami
Pueblo, potomkami prekolumbijskiej kultury Pueblo. Jednym z głównych założeń projektu jest
usiłowanie odpowiedzi na pytanie o faktyczne przyczyny, które powodowały ludnością Pueblo, gdy w
pod koniec XIII wieku zaczęła przenosić swoje siedziby kilkaset kilometrów na południe, na tereny
dzisiejszej środkowej i wschodniej Arizony oraz w dolinę rzeki Rio Grande w Nowym Meskyku.