Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
Regionalizacja tektoniczna Polski  Polska południowo-zachodnia
Andrzej Żelax
niewicz1, Paweł Aleksandrowski2
Tectonic subdivision of Poland: southwestern Poland. Prz. Geol., 56: 904 911.
A b s t r a c t . Geologically, southwestern Poland is located between the Upper Elbe Fault Zone
on the SW and the Dolsk Fault Zone on the NE. It comprises two major crustal blocks: the Lower
Silesian Block and the South Wielkopolska Block separated by the narrow Middle Odra Horst.
The Lower Silesian Block is principally subdivided into the Fore-Sudetic Block and the Sudetic
Block. These blocks are further subdivided into several smaller tectonic units. Their boundaries
and main features are briefly characterized. It is proposed here to initiate a discussion on inter-
nally coherent tectonic subdivision of the region, principles of such subdivision and due revision
of the hitherto used terminology. The discerned tectonic units generally do not coincide with
A. Żelax
niewicz P. Aleksandrowski
physiogeographic subdivision, thus it is not recommended to confuse the geographic and geo-
logic regionalization.
Keywords: tectonic subdivision, Sudetes, Lower Silesia, Wielkopolska region, tectonic unit
W niniejszym artykule przedstawiono propozycję ujed- Duże jednostki strukturalne
nolicenia i usystematyzowania nazewnictwa stosowanego
południowo-zachodniej Polski
w regionalnym podziale tektonicznym południowo-za-
chodniej Polski, a w szczególnoS
ci obszaru Dolnego
Jako terytorium południowo-zachodniej Polski rozu-
R
ląska, dokonując regionalnego przeglądu ważniejszych
miany jest obszar należący do kilku krain historycznych:
jednostek strukturalnych wraz z podaniem przedkładanych
Dolnego R
ląska, zachodniego Górnego R
ląska (R
ląska
do dyskusji propozycji ich nazw. Intencją autorów jest
Opolskiego), południowej Wielkopolski i ziemi lubuskiej.
używanie nazw zgodnych z zaleceniami i listą terminów
Obszar ten obejmuje sąsiadujące ze sobą fragmenty dwóch
tektonicznych zaproponowanych przez Komitet Nauk
prowincji fizycznogeograficznych: SW częS
ć Niżu R
rodko-
Geologicznych PAN do stosowania w regionalizacji tekto-
woeuropejskiego oraz NE częS
ć Masywu Czeskiego (Kon-
nicznej obszaru naszego kraju. Nazwy jednostek tektonicz-
dracki & Richling, 2002). Należą do nich następujące
nych powinny być fenomenologiczne, odzwierciedlać fakty
makroregiony fizycznogeograficzne: Sudety Zachodnie,
terenowe i odnosić się do geometrycznej klasyfikacji struk-
Sudety R
rodkowe i Sudety Wschodnie, Pogórze Zachod-
tur, a nie do ich interpretacji i wnioskowanej genezy. Pro-
niosudeckie i Przedgórze Sudeckie, wschodnie częS
ci
pozycja nowego nazewnictwa jest zaproszeniem do dyskusji,
Niziny R
ląsko-Łużyckiej, Wzniesień Łużyckich i Obniże-
jest więc tymczasowa. Autorzy zdają sobie sprawę, że
nia Dolnołużyckiego, Nizina R
ląska, Wał Trzebnicki,
wymaga ona dalszych ulepszeń i eliminacji pewnych, nie-
Obniżenie Milicko-Głogowskie, Nizina Południowowiel-
uniknionych na tym etapie, niekonsekwencji. W celu ini-
kopolska oraz pojezierza Leszczyńskie, Lubuskie i Wiel-
cjacji i usystematyzowania oczekiwanej dyskusji
kopolskie. Jest rzeczą naturalną, że regionalizacja oparta
prezentowany tu przegląd jest doS
ć ogólny i  zgodnie z
na kryteriach fizycznogeograficznych, mimo częS
ciowych
założeniami  opisowy. Stąd podawane w nim informacje
zależnoS
ci, odbiega od regionalizacji opartej na kryteriach
szczegółowe nie są opatrzone odsyłaczami do literatury.
geologicznych. Stąd też lepiej jest, dla uniknięcia nieporo-
Czytelnika zainteresowanego oryginalnymi pracami oraz
zumień, nie mieszać obu regionalizacji, zwłaszcza poprzez
genetycznymi i paleotektonicznymi interpretacjami
posługiwanie się identycznymi nazwami (nawet po opa-
poszczególnych jednostek strukturalnych obszaru SW Pol-
ski, odsyłamy do licznych prac syntetycznych poS
więco- trzeniu ich dodatkowymi zastrzeżeniami).
Ruchy pionowe w neogenie, związane z ostatnimi eta-
nych tektonice tego regionu, które ukazały się w ostatnich
latach (np. Żelax
niewicz, 1997, 2006; Franke & Żelax
nie- pami formowania Alp i Karpat, doprowadziły na przedpolu
wicz, 2000; Aleksandrowski i in., 2000; Aleksandrowski & orogenu alpejskiego do blokowego wyniesienia i wyodręb-
Mazur, 2002; Mazur i in., 2006, 2007a, b), a także do prac nienia z otoczenia masywu czeskiego3, który w swej częS
ci
starszych (Teisseyre i in., 1957; Oberc, 1972), gdzie
północno-wschodniej uległ rozczłonkowaniu na dwa wiel-
zamieszczono obszerne przeglądy literatury x
ródłowej.
kie, wzajemnie przemieszczone bloki: blok sudecki,
wypiętrzony wzdłuż strefy uskokowej górnej Łaby
(oddzielającej masyw łużycki od masywu Gór Kruszco-
1 wych) na SW i sudeckiego uskoku brzeżnego na NE, oraz
Instytut Nauk Geologicznych PAN, Komitet Nauk Geolo-
przylegający doń od północy, względnie obniżony blok
gicznych PAN, ul. Podwale 75, 50-449 Wrocław; pansudet
przedsudecki (ryc. 1 3). Tworzą one wspólnie blok dol-
@pwr.wroc.pl
2
Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski,
noS
ląski. W podziale fizycznogeograficznym blok sudecki
ul. Cybulskiego 30, 50-205 Wrocław; pawel.aleksandrowski
obejmuje głównie Sudety (Zachodnie, R
rodkowe i
@ing.uni.wroc.pl
Wschodnie) i Pogórze Zachodniosudeckie.
3
Masyw Czeski jako nazwę prowincji geograficznej piszemy
Na północ od bloku przedsudeckiego, oddzielony odeń
dużą literą, a małą literą  zgodnie z zasadami pisowni polskiej
zrębem S
rodkowej Odry, którego uskoki  w odróżnie-
 jako nazwę jednostki tektonicznej. W ten sposób w tekS
cie
niu od sudeckiego uskoku brzeżnego  nie wykazywały w
zaznaczamy, o jednostce jakiej kategorii jest mowa.
904
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
synklina pasmo
neogenie aktywnoS
ci o istotnej składowej pio-
Doberlug
zgorzeleckie
nowej, znajduje się kolejny blok skorupy ziem- Doberlug
Syncline
skiej. Proponujemy nadać mu miano bloku po-
łudniowowielkopolskiego, zostawiając dotych-
czas używaną nazwę monoklina przedsudecka
masyw
jedynie dla okreS
lenia łagodnie monoklinalnie
nachylonej platformowej pokrywy tego bloku (ryc. struktura
łużycko-
R
wiebodzic
1 3). Blok obejmuje Dolny R
ląsk i południową
Wielkopolskę.
izerski
Granicę północno-zachodnią bloku połud-
niowowielkopolskiego wyznacza strefa usko-
kowa Dolska (ryc. 2A, 3A). Strefa ta wraz z
str. bardzka
metam.
całym blokiem znajduje się pod przykryciem
kłodzki
monokliny przedsudeckiej, które tworzy tu gór-
ne piętro strukturalne (ryc. 2, 3A). W obrębie
50km
tego piętra monoklina przechodzi ku NE bez
ostrej granicy tektonicznej w synklinorium
szczecińsko-miechowskie (ang. Szczecin-Mie-
Ryc. 1. Główne jednostki tektoniczne Polski południowo-zachodniej
chów Synclinorium) wzdłuż strefy zaniku mono- Fig. 1. Major regional tectonic units of southwestern Poland
klinalnych upadów i pojawienia się odkształceń
fałdowych (a nie wzdłuż podkenozoicznej wychodni chro- osadowe pozostałe po wypełnieniu S
ródgórskiego zapadli-
nostratygraficznej granicy jura-kreda, jak to na przykład ska, po inwersji ujęte w synklinoria: S
ródsudeckie i północ-
proponuje Karnkowski, 2008). nosudeckie (ryc. 1, 2 i 3). Zdeformowane tektonicznie,
Blok sudecki (ang. Sudetic Block) i blok przedsudec- strukturalnie co najmniej dwupiętrowe, podłoże bloku
ki (ang. Fore-Sudetic Block) bloku dolnoS
ląskiego (ang. południowowielkopolskiego, z wyższym piętrem tego
Lower Silesian Block), ogólnie rzecz biorąc, tworzą skały podłoża tworzonym przez skały nie młodsze od górnego
tych samych jednostek tektonostratygraficznych, choć karbonu, nie odsłania się nigdzie na powierzchni. Słabo
reprezentujących różne głębokoS
ciowo poziomy intersek- odkształcona permsko-mezozoiczna pokrywa osadowa
cyjne. Blok dolnoS
ląski, nazwany tak po raz pierwszy
wypełnia prawie cały obraz mapy geologicznej (po zdjęciu
przez Stupnicką (1989), odsłania na powierzchni komplek- kenozoiku) obszaru monokliny, z wyjątkiem zrębu Biela-
sy skalne, które w przytłaczającej większoS
ci (bez wschod- wy Trzebnica i leżącego dalej ku NE zrębu Wolsz-
niej częS
ci Sudetów Wschodnich) należą do wewnętrznych
tyn Leszno, ograniczonego strefą uskokową Dolska (ryc.
stref orogenu waryscyjskiego oraz fragmentów ich perm-
2A, 3A). Skały tej pokrywy zapadają monoklinalnie pod
sko-mezozoicznej pokrywy osadowej. Tym samym repre-
niewielkim kątem ku NE.
zentuje on  podobnie jak masyw czeski  obszar
wychodni podłoża platformy zachodnioeuropejskiej (zwy- Jednostki strukturalne bloku dolnoS
ląskiego
czajowo okreS
lanej też  bez odniesień regionalnych 
mianem platformy paleozoicznej). Blok dolnoS
ląski, jak PodkreS
lając brak zgodnoS
ci podziału geologicznego
wspomniano, wykracza wyrax
nie poza Dolny R
ląsk, obej- bloku dolnoS
ląskiego z regionalizacją geograficzną, ze
mując terytorium północnych Czech i niemieckich Łużyc. względów praktycznych przedstawimy regionalizację tek-
Zdając sobie sprawę, że użycie przymiotnika dolnoS
ląski w toniczną tego bloku w jego częS
ciach: zachodniej, S
rodko-
nazwie tej jednostki nie jest z tego powodu okolicznoS
cią
wej i wschodniej. Jak powiedziano na wstępie, autorzy nie
najszczęS
liwszą, proponujemy pozostać przy takim roz- odnoszą się do różnych interpretacji budowy i ewolucji
wiązaniu.
częS
ci składowych bloku oraz nie uwzględniają odmien-
ObecnoS
ć fragmentów permsko-mezozoicznej pokry- nych poglądów poszczególnych badaczy.
wy osadowej zarówno w bloku dolnoS
ląskim, jak i bloku
południowowielkopolskim (ang. South Wielkopolska Block)
Zachodnia częS
ć bloku dolnoS
ląskiego. Zachodnia
wynika z ich piętrowej budowy. W bloku dolnoS
ląskim,
częS
ć bloku dolnoS
ląskiego jest zdominowana przez masyw
przeważające w obrazie kartograficznym, podłoże o kon-
łużycko-izerski (ang. Lusatia-Izera Massif). Geograficz-
solidacji waryscyjskiej (ryc. 2, 3) jest niezgodnie przykryte
nie masyw leży na obszarze Pogórza Łużyckiego w
skałami pokrywy platformowej, stanowiącej górne piętro
Niemczech, Obniżenia Żytawsko-Zgorzeleckiego, Pogórza
strukturalne. W wyniku znacznego wypiętrzenia całego
Izerskiego, Gór Izerskich, Karkonoszy, Lasockiego Grzbie-
obszaru, piętro to jest tu reprezentowane tylko przez skały
tu i Rudaw Janowickich. Geologiczne granice masywu sta-
nowią: synklina Doberlug (ang. Doberlug Syncline) po
stronie NW, uskok S
ródłużycki (ang. Intra-Lusatian Fault)
4
Nazwa jest tradycyjna ale niezbyt S
cisła  wistocie rzeczy oraz główny uskok S
ródsudecki (ang. Main Intra-Sudetic
jest to wysokokątowy (stromy) uskok odwrócony.
Fault) po stronie NE, nasunięcie łużyckie4 (ang. Lusatian
5
Przymiotnik górnej proponujemy dodać dla odróżnienia tej
Thrust) oraz uskok zachodniołużycki (ang. West Lusatian
struktury od linii tektonicznej zlokalizowanej wzdłuż dolnego
Fault) wchodzące w skład strefy uskokowej górnej Łaby5
biegu Łaby (odpowiadającej NW segmentowi wyróżnianego nie-
(ang. Upper Elbe Fault Zone) po stronie SW (ryc. 1). Ku
kiedy w Polsce lineamentu Hamburg Kraków), często w geolo-
SW wychodnie skał masywu łużycko-izerskiego, wraz ze
gii zachodnioeuropejskiej okreS
lanej lineamentem albo strefą
uskokową Łaby. strefą Łaby, nikną pod sukcesją północnoczeskiej niecki
905
S
nieżnicka
strefa
synklinorium
usko
n
BLOK
kowa
a
s
u
u
s
monoklina
k
L
n
WIELKO-
POLSKI
o
Odr
u
i
pr
k
ę
s
c
S

a
y
i
r
zedsudecka
t
e
ó
i
północnosudeckie
Middle
a
u
d
ł
s
u
n
k
ł
ż
o
BLOK
u
k
y
T
W
z
h
c
ż
a
e
r
c
y
st
k
pasmo
h
Odra
u
o
c
L
i
s
u
d
e
k
s
n
t
i
a
i
t
o
F
y
i
I
a
ł
n
ault
t
r
u
a
n
-
L
ż
u
ór
s
F
y
a
t
a
c
i
G
Zone
a
u
k
n
l
F
i
t
a
u
l
PRZED-
Krusz-
t
cowe
strefa
kaczawskie
BLOK
uskokowa
Upper
Erzgebirge
SUDECKI
Elbe
zeliński
synklinorium
G
WSKO-
kamienieckie
órnej
str
Fault
iemczy
N
.
Łaby
Zone
-R
LĄSKA
str
S
ródsudeckie
MORA
pasmo
masyw
północnoczeska
niecka
kopuła
kredowa
North
Bohemian
Cretaceous
orlicko
FA
SUDECKI
Basin
STRE
B
Wrocław
20km
100km
Praga
pokrywa osadowa
sedimentary cover
masyw czeski
podłoże krystaliczne
Bohemian Massif
crystalline basement
strefa morawsko-S
ląska (Sudety Wschodnie)
A
Moravo-Silesian Zone (Eastern Sudetes)
uskok
Strugi
Struga
skały pokrywy postorogenicznej
Fault
post-orogenic cover
póx
noorogeniczne skały osadowe
late orogenic sedimentary rocks
MSz
granitoidy waryscyjskie
Variscan granitoids
ofiolit S
rodkowosudecki
Central Sudetic Ophiolite
Ryc. 2. Regionalizacja tektoniczna Polski południowo-za-
chodniej: A  położenie w stosunku do masywu czeskiego;
B  szkic geologiczny południowo-zachodniej Polski. Skróty:
metawulkanity
BU  uskok Bua
ina; GUS  główny uskok S
ródsudecki; MB metavolcanic rocks
 masyw Braszowic Brzex
nicy; MNR-S  masyw Nowej
Rudy Słupca; MSz  masyw Szklar; NK  nasunięcie
fyllity
kłodzkie; RC  rów Czerwieńczyc; SUB  sudecki uskok phyllitic rocks
brzeżny; SUD  strefa uskokowa Dolska; SUL  strefa
uskokowa Łaby; SUO  strefa uskokowa S
rodkowej Odry;
łupki łyszczykowe
ZBT  zrąb Bielawy Trzebnica; ZWL  zrąb Wolsztyn Leszno
mica schists
Fig. 2. Tectonic regionalization of southwestern Poland: A 
position of the region with reference to the Bohemian Massif;
gnejsy
B  geologic sketch of southwestern Poland. Abbreviations:
gneisses
BU  Bua
in Fault; GUS  Main Intra-Sudetic Fault; MB 
Braszowice Brzex
nica Massif; MNR-S  Nowa Ruda Słupiec
granitoidy kadomskie
Massif; MSz  Szklary Massif; NK  Kłodzko Thrust; RC
Cadomian granitoids
 Czerwieńczyce Graben; SUB  Marginal Sudetic Fault;
SUD  Dolsk Fault Zone; SUL  Elbe Fault Zone; SUO 
strefa morawsko-S
ląska (nierozdzielona)
w Sudetach Wschodnich
Odra Fault Zone; ZBT  Bielawy Trzebnica Horst; ZWL 
Moravo-Silesian Zone (undivided)
Wolsztyn Leszno Horst
S
U
ZW
SUO
D
L
ZBT
SUL
N-S
SUB
GUS
POŁUD-
NIOWO-
WIELKO-
POLSKI
GUS
WNW
-ESE
pasmo
Zabłehu
Zabłeh
Belt
B L O K D O L N O R
L Ą S K I B L OK P OŁ UDNI OWOWI E L K OP OL S K I
L O W E R S I L E S I A N B L O C K S OUT H WI E L K OP OL S K A B L OC K
b l o k s u d e c k i b l o k p r z e d s u d e c k i m o n o k l i n a p r z e d s u d e c k a
S u d e t i c B l o c k F o r e - S u d e t i c B l o c k F o r e - S u d e t i c H o m o c l i n e
S N
masyw
pasmo Zabłehu kopuła orlicko-S
nieżnicka kaczawskie pasmo
R
lęzy
południowowielkopolskie pasmo fałdowo-nasuwcze
Zabłeh Belt Orlica-R
nieżnik Dome masyw Gór Sowich fałdowo-nasuwcze
R
lęża zrąb Odry
South Wielkopolska Fold-and-Thrust Belt
Góry Sowie Massif Kaczawa Belt
Massif Odra Horst
?
0 20km
B L O K D O L N O R
L Ą S K I S T R E F A M O R A W S K O - R
L Ą S K A
M O R A V O - S I L E S I A N Z O N E
L O W E R S I L E S I A N B L O C K
b l o k s u d e c k i b l o k p r z e d s u d e c k i
S u d e t i c B l o c k F o r e - S u d e t i c B l o c k
m a s y w ł u ż y c k o - i z e r s k i
L u s a t i a n - I z e r a M a s s i f
WNW niecka opolska ESE
pluton S
ródsudeckie
Opole Trough zapadlisko
Karkonoszy synklinorium
górnoS
ląskie
masyw Gór Sowich masyw strzeliński morawsko-S
ląskie pasmo fałdowo-nasuwcze
Karkonosze Intra-Sudetic
pasmo kamienieckie
Upper Silesian
Góry Sowie Massif Strzelin Massif Moravo-Silesian Fold-and-Thrust Belt
Pluton Synclinorium
Kamieniec Belt
Foredeep
?
?
?
0 20km
?
póx
noorogeniczne skały osadowe,
pokrywa górnokredowa głównie waryscyjskie granitoidy waryscyjskie ofiolit S
rodkowosudecki
pokrywa permsko-triasowa łupki łyszczykowe
Upper Cretaceous cover late orogenic sedimentary rocks, Variscan granitoids Central Sudetic Ophiolite
Permo-Triassic cover mica schists
mainly Variscan
skały metawulkaniczne i metaosadowe paragnejsy i ortognejsy ortognejsy kadomskie granitoidy łużyckie serie skalne (nierozdzielone) strefy morawsko-S
ląskiej
metavolcanic and metasedimentary rocks paragneisses and orthogneisses orthogneisses Cadomian Lusatian granitoids rock series (undivided) of the Moravo-Silesian Zone
Ryc. 3. Przekroje geologiczne ilustrujące położenie jednostek tektonicznych Polski południowo-zachodniej: A  przekrój N-S; B  przekrój WNW-ESE. Lokalizację przekrojów zaznaczono na ryc. 2
Fig. 3. Geological cross-sections showing distribution of tectonic units in southwestern Poland. A  N-S cross-section; B  WNW-ESE cross-section. See Fig. 2 for the location
Sudetic Marginal Fault
North Odra Fault
sudecki uskok brzeżny
South Odra Fault
połnocny uskok Odry
południowy uskok Odry
Intra-Sudetic Fault
uskok S
ródsudecki
uskok Dolska
struktura bardzka
pluton Kłodzko-Złoty Stok
Bardo Struct. Unit
Kłodzko-Złoty Stok Pluton
Niemcza Zone
strefa Niemczy
Dolsk Fault Zone
Orłowa Thrust
Moldanubian Thrust
uskok
Sudetic Marginal Fault
sudecki uskok brzeżny
nasunięcie moldanubskie
nasunięcie orłowskie
Niemcza Zone
strefa Niemczy
uskok S
ródsudecki
wschodniokarkonoski
Intra-Sudetic Fault
East Karkonosze Fault
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
(płyty) kredowej (ang. North Bohemian Cretaceous Basin), deckiego graniczy z masywem izerskim (ryc. 2, 3). Pod
a ku wschodowi  pod skałami osadowymi synklinorium względem geograficznym zajmuje ono obszary Gór
S
ródsudeckiego (ang. Intra-Sudetic Synclinorium). Kaczawskich, Pogórza Kaczawskiego, częS
ci Pogórza
CzęS
ć zachodnia masywu łużycko-izerskiego  masyw Izerskiego, Pogórza Wschodniołużyckiego i Niziny
łużycki (pełna nazwa: łużycki masyw granitowo-szaro- R
ląskiej (Równina Legnicka, Równina Wrocławska). Geo-
głazowy; ang. Lusatian Granite-Greywacke Massif)  jest
logicznie pasmo kaczawskie jest rozcięte przez uskok
zbudowana z granodiorytów łużyckich wieku 585 530 mln
sudecki brzeżny i przechodzi przezeń z bloku sudeckiego
lat i szarogłazów łużyckich osadzonych w szelfowym zbior-
w obręb bloku przedsudeckiego. CzęS
ć przedsudecką
niku 590 560 mln lat temu. Stanowi ona erozyjnie odsłonięty
pasma kaczawskiego ogranicza od NE strefa uskokowa
fragment póx
noprekambryjskiego orogenu kadomskiego,
S
rodkowej Odry. W częS
ci północno-zachodniej skały
w który na przełomie kambru i ordowiku (514 490 mln lat
pasma kaczawskiego nikną pod pokrywą skał osadowych
temu) intrudowały granity rumburskie i izerskie. W częS
ci
synklinorium północnosudeckiego, jego granicę SE
izerskiej masywu łużycko-izerskiego skały kadomskiej sko-
wyznaczają zaS
pluton granitowy Strzegomia Sobótki
rupy zostały zachowane w postaci kontynuujących się tu
(ang. Strzegom-Sobótka Granite Pluton) i masyw gabro-
zgnejsowanych granodiorytów łużyckich (gnejsy LeS
nej,
wo-serpentynitowy R
lęży (ang. R
lęża Gabbro-Serpentini-
KoS
cielnik i Platerówki) oraz pasm łupków łyszczyko-
te Massif), który litotektonicznie reprezentuje fragment
wych. Granity, przekształcone w różnym stopniu w gnejsy,
ofiolitu sudeckiego (ang. Sudetic Ophiolite). Kaczawskie
budują też w całoS
ci północne i znaczne obszary południo-
pasmo łupkowo-zieleńcowe jest zbudowane z paleozoicz-
wo-wschodnich partii (szczególnie po stronie czeskiej)
nych serii obejmujących przedział wiekowy od dolnego
masywu izerskiego. Granity te zostały zdeformowane i
kambru po dolny karbon. Tworzą je węglanowe skały kam-
zmetamorfizowane w trakcie orogenezy waryscyjskiej
bru, silikoklastyczne skały ordowiku, głębokomorskie
(380 335 mln lat temu). U jej schyłku intrudował granit
krzemionkowe skały syluru i dewonu, związane z nimi
karkonoski (328 310 mln lat temu), tworząc podłużny gra-
produkty zasadowego i kwaS
nego (tzw. bimodalnego) wul-
nitowy pluton karkonoski (ang. Karkonosze Granite Plu-
kanizmu i magmatyzmu oraz dolnokarbońskie(?) zespoły
ton) w centrum masywu izerskiego, oddzielając jego
melanżowe. Skały te zostały zmetamorfizowane w facji
gnejsową częS
ć północną od S
rednio i nisko metamorficz-
zieleńcowej (ok. 350 340 mln lat temu) z lokalnie czytel-
nych serii osadowo-wulkanogenicznych częS
ci południo-
nymi reliktami wczeS
niejszego metamorfizmu w warun-
wej i wschodniej (ryc. 2). W budowie wschodniej i
kach wyższego ciS
nienia facji łupków glaukofanowych
południowo-wschodniej częS
ci masywu łużycko-izerskie-
(datowanymi na ok. 360 mln lat).
go istotny udział biorą bimodalne metawulkanity o wieku
Synklinorium północnosudeckie (ang. North Sudetic
ok. 500 mln lat, które częS
ciowo uległy metamorfizmowi
Synclinorium) graniczy od SW ze zgorzeleckim pasmem
wysokociS
nieniowemu w facji łupków glaukofanowych
łupkowym poprzez główny uskok łużycki, a od NE jest
(ok. 360 mln lat temu).
ograniczone sudeckim uskokiem brzeżnym od bloku
Do masywu łużyckiego, poprzez uskok S
ródłużycki
przedsudeckiego (ryc. 2, 3). Jednostka ta powstała w wyni-
(granica SW), przylega wąskie zgorzeleckie pasmo łupko-
ku inwersji basenu sedymentacyjnego typu niecki, utwo-
we6 (ang. G�rlitz (Zgorzelec) Slate Belt; ryc. 1 2). Geogra-
rzonego na podłożu zbudowanym z serii metamorficznych
ficznie znajduje się ono na Pogórzu Wschodniołużyckim i
pasma kaczawskiego w rejonie R
wierzawy, Lwówka
Pogórzu Zachodniosudeckim. Granicę NE pasma wyzna-
R
ląskiego i Bolesławca. OS
synklinorium zanurza się
cza główny uskok łużycki (ang. Main Lusatian Fault),
łagodnie ku NW, dzięki czemu w jego SE obrzeżeniu
oddzielający je od synklinorium północnosudeckiego.
można obserwować wychodnie kolejnych, coraz głębszych
Ku SE pasmo zgorzeleckie przechodzi, w niejasny dotąd
warstw wypełnienia osadowego dawnej niecki, obej-
sposób, w kaczawskie pasmo łupkowo-zieleńcowe. Pasmo
zgorzeleckie jest zbudowane ze skał osadowych i wulka- mującego osady klastyczne najwyższego karbonu (stefa-
nu), klastyki i wulkanity dolnego permu, morską sukcesję
nitów obejmujących interwał czasowy od kambru po wczesny
karbon włącznie. Choć sukcesja ta różni się od kaczawskiej, osadową cechsztynu wraz z łupkami miedzionoS
nymi,
reprezentując wyjS
ciowo inny fragment osadowo-wulkano- węglanami i siarczanami, które są przykryte seriami triasu i
genicznego wypełnienia paleozoicznego basenu, to cechą górnej kredy.
wspólną obu jest obecnoS
ć dolnokarbońskich(?), chaotycz- W północno-zachodniej częS
ci bloku przedsudeckiego,
nych kompleksów melanżowych, w obrębie których znaj- na wschód od Legnicy, wS
ród skał kaczawskiego pasma
dują się fragmenty (olistolity) pochodzące z niszczenia
łupkowo-zieleńcowego, wyłania się na powierzchnię spod
starszej sekwencji ordowicko-dewońskiej. Skały pasma
utworów kenozoicznych niewielki masyw gnejsowy
zgorzeleckiego przeszły też podobną ewolucję tektoniczną
Wądroża Wielkiego (ang. Wądroże Wielkie Gneiss Mas-
jak skały kompleksu kaczawskiego, choć zostały w niż-
sif; ryc. 2, 3), zbudowany ze słabo zdeformowanych grano-
szym stopniu zmetamorfizowane.
diorytów wieku 548 ą 9 mln lat, korelowanych z kadomskimi
Kaczawskie pasmo łupkowo-zieleńcowe (ang. Kaczawa
granodiorytami masywu łużyckiego.
Greenstone-and-Slate Belt) poprzez linię uskoku S
ródsu-
Jeszcze dalej na północ jednostka kaczawska opiera się
o zrąb S
rodkowej Odry (ang. Middle Odra Horst), rozpo-
znany tylko dzięki otworom wiertniczym, wykonanym
6
Termin pasmo, używany w tekS
cie do okreS
lenia także kilku
niegdyS
w poszukiwaniu złóż miedzi. Zrąb, szerokoS
ci ok.
innych jednostek tektonicznych, zawsze kryje w sobie  zgod-
20 km i długoS
ci ponad 100 km, ograniczony jest od SW
nie z zalecaną definicją  strukturę złożoną z fałdów i nasunięć.
południowym uskokiem Odry (ang. South Odra Fault),
Dodatkowe okreS
lenie litologiczne ma na celu pełniejszą charak-
aodNE północnym uskokiem Odry (ang. North Odra
terystykę jednostki, której nazwa z praktycznych względów
powinna być możliwie krótka.
Fault). Oba uskoki wyznaczają jednoczeS
nie granice strefy
908
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
uskokowej Odry (ang. Odra Fault Zone). Zrąb oddziela granitoidy intrudujące od 490 do 480 mln lat temu. Meta-
blok przedsudecki od bloku południowowielkopolskiego z morfizm tych skał w warunkach górnej facji amfibolitowej
monokliną przedsudecką (ryc. 2, 3). Wnętrze zrębu tworzą zachodził 385 360 mln lat temu.
skały metamorficzne, zarówno o niskim, jak i o wysokim Ofiolit sudecki (ang. Sudetic Ophiolite) jest tektonicz-
stopniu przeobrażenia, przecięte niewielkimi intruzjami nie rozczłonkowaną jednostką litostrukturalną, która
posttektonicznych granitoidów o wieku 345 mln lat, a więc odsłania się w kilku masywach skalnych, znajdujących się
starszymi niż większoS
ć pox
no- i posttektonicznych grani- głównie na S
rodkowym Przedgórzu Sudeckim: w Masywie
tów w Sudetach. Skały te składają się na ciągle słabo R
lęży, Wzgórzach Kiełczyńskich, Wzgórzach Niemczań-
poznaną jednostkę tektonostratygraficzną, którą proponu- sko-Strzelińskich oraz w Obniżeniu Noworudzkim w
jemy okreS
lić mianem strefy krystalicznej Odry (ang. Sudetach R
rodkowych. Największe fragmenty ofiolitu
Odra Crystalline Zone). reprezentują: gabrowo-serpentynitowy masyw R
lęży, któ-
ry przylega od północy do masywu sowiogórskiego. Na E
R
rodkowa częS
ć bloku dolnoS
ląskiego. W centrum od masywu Gór Sowich, wS
ród skał strefy Niemczy
tej częS
ci bloku leży synklinorium S
ródsudeckie (ang. występuje serpentynitowy masyw Szklar (ang. Szklary
Intra-Sudetic Synclinorium). Jest to struktura powstała w Serpentinite Massif) oraz gabrowo-serpentynitowy masyw
wyniku dwuetapowej inwersji basenu sedymentacyjnego, Braszowic Brzex
nicy (ang. Braszowice-Brzex
nica Gab-
który od S
rodkowego wizenu zajmował wnętrze Sudetów, bro-Serpentinite Massif), anaSW gabrowo-diabazowy
stanowiąc wtedy rozległe póx
noorogeniczne zapadlisko S
ród- masyw Nowej Rudy Słupca (ang. Nowa Ruda-Słupiec
górskie. Od wczesnego karbonu po wczesny trias, a potem, Gabbro-Diabase Massif; ryc. 2, 3). Protolit ofiolitu sudec-
po przerwie, w póx
nej kredzie gromadziły się w nim kiego składał się głównie z ultramafitów i gabr, niewielkiej
głównie osady klastyczne, oddzielone od niższego piętra iloS
ci dolerytów i bazaltów oraz rzadko występujących
niezgodnoS
cią. Depozycji tych osadów towarzyszył okre- lidytów. Skały te stanowiły fragment skorupy oceanicznej
sowo w karbonie i w permie intensywny wulkanizm. Ramy generowanej 420 400 mln lat temu, kiedy to prawie jedno-
tego basenu wyznaczały widoczne i dziS
uskoki, oddzie- czeS
nie ulegały przeobrażaniu (serpentynizacji i rodingity-
lające go od krystalicznego otoczenia, stąd też granice
zacji) pod znacznym wpływem wody morskiej. W póx
nym
synklinorium S
ródsudeckiego są głównie tektoniczne.
dewonie zostały one pogrążone na głębokoS
ć 5 8 km
Północno-zachodnią i zachodnią granicę synklinorium sta- (1,7 3 kbar) i uległy metamorfizmowi regionalnemu w
nowi zespół uskoków normalnych oddzielających je od
warunkach dolnej facji zieleńcowej (250 370�C). Nie
metamorficznych serii skalnych masywu łużycko-izerskie- przeszły one jednak wczeS
niej metamorfizmu w wyższych
go. Granicę północną tworzy uskok Domanowa (ang.
ciS
nieniach. Wynika stąd, że nie uległy subdukcji, co
Domanów Fault), odgraniczający synklinorium S
ródsudec- odróżnia je istotnie od serii metawulkanitów kaczawskich
kie od pasma kaczawskiego. Po stronie północno-wschod- oraz serii metawulkanitów z SE częS
ci masywu łużyc-
niej synklinorium graniczy ze strukturą R
wiebodzic
ko-izerskiego. Z końcem dewonu rozczłonkowany na frag-
wzdłuż uskoku Strugi (ang. Struga Fault) i z masywem
menty ofiolit S
rodkowosudecki wraz gnejsami sowio-
gnejsowym Gór Sowich, w częS
ci wzdłuż wschodniego
górskimi i metamorfikiem masywu kłodzkiego był już na
segmentu głównego uskoku S
ródsudeckiego. Dalej ku E i
powierzchni i podlegał erozji.
SE granice synklinorium są złożone, gdyż tworzą układ
Przy NW narożu trójkątnego w kształcie masywu
drugorzędnych zrębów i rowów w strefie granicznej z
sowiogórskiego znajduje się struktura R
wiebodzic (ang.
masywem kłodzkim, strukturą bardzką, plutonem kłodz- R
wiebodzice Structural Unit), wklinowana pomiędzy gnej-
ko-złotostockim i kopułą orlicko-S
nieżnicką. Ku SW dolne
sy sowiogórskie na południu a pasmo kaczawskie na
piętro synklinorium niknie pod pokrywą kredową piętra
północy (ryc. 2, 3). Na SW uskok Strugi oddziela strukturę
górnego, należącą do północnoczeskiej niecki kredowej.
R
wiebodzic od niecki S
ródsudeckiej, a brzeżny uskok
Ku SE pokrywa kredowa synklinorium S
ródsudeckiego
sudecki obcina ją na NE. Struktura R
wiebodzic stanowi
przedłuża się w rów górnej Nysy Kłodzkiej (ang. Nysa
ograniczony uskokami i wewnętrznie sfałdowany, rombo-
Kłodzka Graben), w którym gromadziły się detrytyczne
wy w kształcie fragment większego(?), wczesnowaryscyj-
osady szelfowe górnej kredy deponowane wprost na meta- skiego S
ródgórskiego basenu osadowego, wypełnionego
morficznych skałach kopuły orlicko-S
nieżnickiej (ryc. 2).
zlepieńcami, piaskowcami i mułowcami. Tworzą one trzy
Masyw gnejsowy Gór Sowich (ang. Góry Sowie
formacje powstałe w wyniku póx
nodewońsko-wczesno-
Gneiss Massif), który przylega od NE do synklinorium
karbońskiej (ok. 360 350 mln lat) erozji masywu sowio-
S
ródsudeckiego, jest rozcięty uskokiem sudeckim brzeż- górskiego oraz leżącego ówczeS
nie dalej na zachód,
nym na dwie częS
ci  sudecką i przedsudecką (ryc. 2, 3).
nieznanego  masywu południowego .
W swej częS
ci górskiej masyw sowiogórski graniczy
Na północ od struktury R
wiebodzic i masywu gnejso-
uskokowo na SE ze strukturą bardzką, a na NW ze struk- wego Gór Sowich występuje na powierzchni duży, kar-
turą R
wiebodzic. W częS
ci przedsudeckiej północną gra- bońsko-wczesnopermski pluton granitowy Strzegom
nicę masywu stanowi uskok dzielący go od masywu R
lęży,  Sobótka (ang. Strzegom-Sobótka Granite Pluton), kon-
wschodnią zaS
 strefa S
cinania Niemczy (ryc. 2, 3).
taktujący intruzywnie ku SE z masywem R
lęży (ryc. 2, 3).
Masyw sowiogórski jest zbudowany głównie z kilku
Strefa S
cinania Niemczy (ang. Niemcza Shear Zone)
odmian gnejsów, w częS
ci migmatycznych, wS
ród których
przylega od zachodu do masywu gnejsowego Gór Sowich
podrzędnie występują granulity, amfibolity i sporadycznie
(ryc. 2, 3). Znajduje się ona na Przedgórzu Sudeckim, zaj-
ultrabazyty. Protolitem gnejsów sowiogórskich były mując obszar Wzgórz Dębowych i Wzgórz Szklarskich,
przede wszystkim szarogłazy oraz pelity osadzające się w które są częS
cią Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Od
basenie neoproterozoiczno-kambryjskim, a podrzędnie  wschodu pod względem geologicznym graniczy ona z
909
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
pasmem metamorficznym Kamieńca, na południu zaS
wo-amfibolitowego pasma Star�ho M�sta (ang. Star�
obcina ją brzeżny uskok sudecki, podczas gdy na północy M�sto Belt).
niknie pod pokrywą kenozoiczną. Strefa Niemczy stanowi Litostratygrafia kopuły orlicko-S
nieżnickiej jest uroz-
20-kilometrowej szerokoS
ci fragment zmetamorfizowanej maicona. Jej częS
ć wewnętrzną budują różne odmiany gnej-
sekwencji osadowej szarogłazów i kwarcytów, z wystąpie- sów (migmatycznych i metagranitów) o wieku 514 490 mln
niami skał ofiolitu sudeckiego oraz strefowo zmylonityzo- lat oraz łupki łyszczykowe, amfibolity i leptynity (metaryo-
wanych ciał gnejsów sowiogórskich. Intrudowały w nią lity) o wieku ok. 520 500 mln lat, a także wapienie krysta-
granodioryty niemczańskie o wieku 340 mln lat. Sekwen- liczne i kwarcyty, zmetamorfizowane w facji amfibolitowej.
cja ta uległa tu niskociS
nieniowemu metamorfizmowi, WS
ród gnejsów migmatycznych występują skały zmeta-
przynajmniej w częS
ci związanemu z efektem termicznym morfizowane w warunkach facji granulitowej i eklogitowej
pojawienia się intruzji, która była syntektoniczna z regio- na znacznych głębokoS
ciach (do 130 km) pod bardzo
nalną deformacją S
cięciową w tej strefie. wysokim ciS
nieniem (do 33 kbar). CzęS
ć zewnętrzną
Struktura bardzka (ang. Bardo Structural Unit) znaj- kopuły orlicko-S
nieżnickiej tworzy na zachodzie, oddzie-
duje się na południe od masywu sowiogórskiego oraz stre- lone od częS
ci wewnętrznej kopuły synmetamorficznymi
fy Niemczy i masywów ofiolitowych, w podniesionym, uskokami normalnymi, pasmo fyllitowo-zieleńcowe No-
spągowym skrzydle brzeżnego uskoku sudeckiego (ryc. v�ho M�sta (ang. Nove M�sto Slate-Greenstone Belt). Tyl-
2, 3). Geograficznie jest ona zlokalizowana głównie na ko niewielka częS
ć tego pasma wchodzi na terytorium Pol-
obszarze Gór Bardzkich w Sudetach R
rodkowych. Geolo- ski. W całoS
ci po stronie czeskiej leżą fyllity, łupki i
gicznie od SW graniczy z kłodzkim masywem metamor- paragnejsy, częS
ciowo migmatyczne, oraz amfibolity mało
ficznym i leżącym nad nim niezgodnie cienkim pakietem jeszcze poznanego pasma łupkowego Zabłehu (ang. Zabłeh
górnodewońskich zlepieńców i wapieni, na które jest nasu- Schist Belt).
nięta wzdłuż nasunięcia kłodzkiego (ang. Kłodzko Thrust), Pasmo metamorficzne Kamieńca Ząbkowickiego
a także z wypełnionym osadami dolnopermskimi rowem (ang. Kamieniec Ząbkowicki Metamorphic Belt) znajduje
tektonicznym Czerwieńczyc (ang. Czerwieńczyce Gra- się we wschodniej częS
ci Przedgórza Sudeckiego, na
ben), odgałęziającym się od synklinorium S
ródsudeckiego. obszarze Wzgórz Dębowych i Wzgórz Dobrzenieckich
Od NE strukturę bardzką obcina brzeżny uskok sudecki. należących do Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Jego
Od NW poprzez szeroką strefę uskokową, reprezentującą granicę zachodnią stanowi strefa S
cinania Niemczy, grani-
fragment głównego uskoku S
ródsudeckiego, struktura cę wschodnią stanowi strefa korzeniowa nasunięcia Strze-
bardzka graniczy z blokiem sowiogórskim. Budują ją lina (ang. Strzelin Thrust), w większoS
ci skryta pod osadami
głównie niezmetamorfizowane skały górnego ordowi- kenozoicznymi doliny Oławy, granicę południową zaS

ku(?), syluru, dewonu i dolnego karbonu, jedynie w częS
ci uskok sudecki brzeżny (ryc. 2, 3). Granica północna pasma
południowej wyrax
nie podgrzane przez póx
nokarbońską nie jest dobrze okreS
lona, gdyż znika ono pod pokrywą
intruzję granitoidów kłodzko-złotostockich. kenozoiczną.
Ze strukturą bardzką sąsiaduje i tworzy częS
ciowo jej Pasmo kamienieckie tworzą łupki łyszczykowe z
podłoże kłodzki masyw metamorficzny (ang. Kłodzko przeławiceniami leptynitów, amfibolitów, marmurów oraz
Metamorphic Massif). Jego granicę SW wyznacza uskok para- i ortognejsy, zmetamorfizowane w warunkach facji
oddzielający go od niecki S
ródsudeckiej, a serie osadowe amfibolitowej. W częS
ci południowej pasma, w obrębie
niecki przykrywają masyw od NW (ryc. 2, 3). Od NE łupków występują ciała eklogitów i granulitów. W częS
ci
masyw kłodzki graniczy poprzez nasunięcie kłodzkie ze wschodniej pasma kamienieckiego dominują liczne
strukturą bardzką oraz z rowem tektonicznym Czerwień- odmiany gnejsów o zróżnicowanym wieku protolitów 
czyc, natomiast od SE  z granitoidowym plutonem od 1020 do 380 mln lat.
Kłodzka Złotego Stoku (ang. Kłodzko-Złoty Stok Granite
Pluton). Kłodzki masyw metamorficzny jest zbudowany z Wschodnia częS
ć bloku dolnoS
ląskiego. W granicach
amfibolitów, metagabr i gnejsów plagioklazowych, zmeta- Polski zespoły skalne wschodniej częS
ci bloku dolno-
morfizowanych w facji amfibolitowej, oraz z metaryoli- S
ląskiego odsłaniają się głównie na bloku przedsudeckim.
tów, zieleńców, fyllitów i S
rodkowodewońskich wapieni, Niemal cała częS
ć wschodnia bloku sudeckiego leży na
zmetamorfizowanych w facji zieleńcowej. Najnowsze terytorium czeskim i geograficznie prawie pokrywa się z
badania izotopowe wskazują na poligenicznoS
ć i różny Sudetami Wschodnimi (ryc. 2, 3). Pokrywa kenozoiczna
wiek serii wyjS
ciowych. CzęS
ć z nich jest wieku neoprote- pozostawia tu na powierzchni jedynie niewielkie izolowa-
rozoicznego, a częS
ć (słabiej zmetamorfizowana)  dol- ne, wyspowe wystąpienia skał podłoża. Największym z
nopaleozoicznego. nich, leżącym najdalej na północny, jest masyw gnejso-
Kopuła orlicko-S
nieżnicka (ang. Orlica-R
nieżnik Dome) wo-granitowy Strzelina (ang. Strzelin Gneiss-Granite Mas-
obejmuje Góry Orlickie i Góry Bystrzyckie, masyw górski sif). W jego obrębie znajduje się nasunięcie strzelińskie
R
nieżnika, Góry Złote, Góry Rychlebskie, Góry Bialskie i (ang. Strzelin Thrust), które stanowi północny fragment
Krowiarki. Geograficznie obszar Gór Orlickich i Bystrzyc- zespołu nasunięć moldanubskich (ryc. 3B). Oddzielają one
kich jest zaliczany do Sudetów R
rodkowych, reszta  do masyw czeski, obejmujący wewnętrzną częS
ć orogenu wary-
Sudetów Wschodnich. Granice kopuły orlicko-S
nieżnic- scyjskiego (strefy saksoturyńską i moldanubską wraz z
kiej wyznacza na NW pokrywa platformowa ujęta w syn- bohemikum), od strefy morawsko-S
ląskiej (ang. Moravo-Si-
klinorium S
ródsudeckie, na zachodzie krawędx
lesian Zone), która należy do zewnętrznej częS
ci tego oro-
północnoczeskiej płyty kredowej, na północy granitoidy genu. W obrębie bloku dolnoS
ląskiego zespół nasunięć
plutonu Kłodzko Złoty Stok, a na NE  sudecki uskok moldanubskich (ang. Moldanubian Thrust Zone) rozdzie-
brzeżny (ryc. 2, 3). Na wschodzie ogranicza kopułę zespół la jego częS
ć zachodnią i S
rodkową od częS
ci wschodniej.
nasunięć moldanubskich, biegnących w obrębie łupko- Ku południowi zespół nasunięć moldanubskich kontynu-
910
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
uje się w obrębie pasma Star�ho M�sta i stanowi wschod- fragment eksternidów waryscyjskich, występujących
nią granicę kopuły orlicko-S
nieżnickiej. pomiędzy strefami uskokowymi Odry i Dolska. Struktural-
Masyw Strzelina, geograficznie przynależny do nie nawiązuje ono do morawsko-S
ląskiego pasma
Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich, jest zbudowany z serii
fałdowo-nasuwczego ku SE i pasma renohercyńskiego ku
metamorficznych: neoproterozoicznych i pox
nokambryj- WNW. Jeszcze głębsze elementy podłoża bloku południo-
skich gnejsów (protolity: 600 568 mln lat, 504 mln lat),
wowielko- polskiego nawiercono w wyniesionych zrębach
łupków łyszczykowych, amfibolitów i marmurów oraz
Wolsztyna Leszna i Bielaw Trzebnicy (ang. Wolsz-
dewońskich kwarcytów i łupków kwarcytowych, zmeta-
tyn-Leszno Horst, Bielawy-Trzebnica Horst) w postaci
morfizowanych w dolnym i górnym zakresie facji amfibo-
kwarcowo-serycytowych fyllitów, odsłaniających się tam
litowej. W serie te w długim przedziale czasu intrudowały
na powierzchni podpermskiej. Choć wiek ich osadowego
w karbonie granitoidy  od 347 330 do 300 290 mln lat
protolitu nie jest dobrze znany  prawdopodobnie dewo-
temu.
ński  to końcowe fazy głównej deformacji i przeobrażeń
Cechą charakterystyczną Sudetów Wschodnich jest
udało się datować na 340 mln lat. Wskazuje to na przynale-
m.in. obecnoS
ć neoproterozoicznych, kadomskich gnejsów
żnoS
ć tych skał do orogenu waryscyjskiego. Głębokie
i skał metaosadowych oraz dewońskich kwarcytów i
podłoże monokliny pozostaje nieznane. Jego sejsmiczna cha-
wapieni, znanych też z masywu Brna, który należy już do
rakterystyka prędkoS
ciowa wskazuje na podobieństwo
przedpola orogenu waryscyjskiego. Tektonicznie złożone,
S
rodkowej i dolnej skorupy do skorupy innych obszarów
krystaliczne podłoże tego przedpola kontynuuje się ku NNE
platformy zachodnioeuropejskiej.
aż po blok górnoS
ląski (tzw. Brunovistulicum), którego
Podłoże monokliny przedsudeckiej i SW skrzydła syn-
platformowa pokrywa obejmuje też dewońsko-karboń-
klinorium szczecińsko-miechowskiego, poniżej strefowo
skie zapadlisko górnoS
ląskie (ryc. 3B).
zafałdowanej sukcesji osadowej karbonu (strukturalnie
Wychodnie skał krystalicznych wschodniej częS
ci blo-
reprezentującej bądx
jeszcze kontynuację południowo-
ku dolnoS
ląskiego (Sudetów Wschodnich także w sensie
wielkopolskiego pasma fałdowo-nasuwczego zewnętrznej
geologicznym; gaS
nie tutaj uskok brzeżny, a z nim podział
strefy waryscydów, bądx
też już tylko słabo zdeformowaną
na częS
ć sudecką i przedsudecką bloku) odsłaniają się
częS
ć wypełnienia karbońskiego basenu przedgórskiego
wyspowo spod pokrywy kenozoicznej w rejonie Otmucho-
waryscydów) ze względu na zbyt dużą głębokoS
ć występo-
wa (w Obniżeniu Otmuchowskim) i Głuchołaz, w Górach
wania nie zostało dotąd rozpoznane.
Opawskich, już na terenie R
ląska Opolskiego, poza grani-
cami Dolnego R
ląska. Strefa odsłonięć skał S
redniego stop-
Literatura
nia metamorfizmu regionalnego (marmury, łupki łyszczy-
kowe, amfibolity) w Górach Opawskich stanowi niewielki
ALEKSANDROWSKI P., KRYZA R., MAZUR S., PIN C. &
ZALASIEWICZ J.A. 2000  The Polish Sudetes: Caledonian or
fragment dużej jednostki strukturalnej, znanej z terytorium
Variscan? Transactions of the Royal Society, Edinburgh, Earth Sciences
czeskiego po nazwą kopuły Desny (ang. Desna Dome),
(1999), 90: 127 146.
zbudowanej głównie z dewońskich skał metaosadowych i
ALEKSANDROWSKI P. & MAZUR S. 2002  Collage tectonics in
metawulkanicznych oraz kadomskich gnejsów, które w the northeasternmost part of the Variscan Belt: the Sudetes, Bohemian
Massif. [W:] Winchester J., Pharaoh T. & Verniers J. (eds), Palaeozoic
małej częS
ci tylko odsłaniają się na terenie Polski.
Amalgamation of Central Europe, Geological Society, Sp. Publication,
Dalej na wschód, w okolicach Prudnika i Głubczyc,
201: 237 277.
w obrębie Płaskowyżu Głubczyckiego, odsłania się nie- FRANKE W. & ŻELA NIEWICZ A. 2000  The eastern termination
of the Variscides: terrane correlation and kinematic evolution. [W:]
wielki północny fragment dużej jednostki strukturalnej,
Franke W., Haak V., Oncken O. & Tanner D. (eds.), Orogenic proces-
występującej głównie na obszarze Republiki Czeskiej,
ses: quantification and modelling in the Variscan belt, Geological
zbudowanej z rozwiniętej w facji kulmu, w przewadze tur-
Society Sp. Publication, 179: 63 86.
KONDRACKI J. & RICHLING A. 2002  Geografia regionalna Pol-
bidytowej sukcesji dolnokarbońskiej, z niewielkim
ski, PWN.
udziałem przedorogenicznych osadów dewońskich, wyka-
MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., KRYZA R. &
zującej niski stopień metamorfizmu regionalnego w swej
OBERC-DZIEDZIC T. 2006  The Variscan Orogen in Poland, Geol.
zachodniej częS
ci. Wspomniana sukcesja jest ujęta w sze- Quart., 50: 89 118.
MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., TURNIAK K. &
reg płaszczowin i jako jednostka strukturalna okreS
lana
AWDANKIEWICZ M. 2007a  Geology, tectonic evolution and Late
terminem morawsko-S
ląskie pasmo fałdowo-nasuwcze
Palaeozoic magmatism of Sudetes  an overview. [W:] Kozłowski A.
(ang. Moravo-Silesian Fold-and-Thrust Belt). Jednostka ta
& Wiszniewska J. (eds), Granitoids in Poland, Archivum Mineralogiae
Monograph No. 1. Komitet Nauk Mineralogicznych PAN, Wydział
stanowi typową brzeżną strefę fałdów i nasunięć, odpowia-
Geologii UW: 59 87.
dającą zewnętrznej strefie orogenu waryscyjskiego, ku
MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P. & SZCZEPAŃSKI J. 2007b 
wschodowi nasuniętą na słabo sfałdowany zachodni skraj
Zarys budowy i ewolucji tektonicznej waryscyjskiego piętra struktural-
nego Sudetów. [W:] August C. & Ćwiąkalski J. (eds), Dolny R
ląsk jako
zapadliska górnoS
ląskiego (ryc. 2, 3B).
zaplecze surowcowe do budowy autostrad. Mat. sesji naukowej z oka-
zji 16. Zjazdu Stowarzyszenia Geologów Wychowanków Uniwersytetu
Główne jednostki strukturalne
Wrocławskiego, ING UWr., 22.09.2007, Wrocław: 19 37.
bloku południowowielkopolskiego
OBERC J. 1972  Budowa geologiczna Polski, t. 4, Tektonika, cz. 2,
Sudety i obszary przyległe. Wyd. Geol.
STUPNICKA E. 1989  Geologia regionalna Polski. Wyd. Geol.
Monoklina przedsudecka (ang. Fore-Sudetic Homo-
TEISSEYRE H., SMULIKOWSKI K. & OBERC J. 1957  Geologia
cline) to termin używany tradycyjnie dla okreS
lenia serii
regionalna Polski, t. 3. Sudety, z. 1. Utwory przedtrzeciorzędowe. Pol.
permu i triasu zapadających pod małym kątem ku NE (ryc.
Tow. Geol., Kraków.
ŻELA NIEWICZ A. 1997  The Sudetes as a Palaeozoic orogen in
2, 3). Stanowią one platformową pokrywę sfałdowanego
central Europe. Geol. Mag., 134: 691 702.
karbońskiego fliszowego podłoża, które tworzy pasmo
ŻELA NIEWICZ A. 2006  Dzieje Ziemi. PrzeszłoS
ć geologiczna.
fałdowo-nasuwcze południowej Wielkopolski (ang. South
[W:] Fabiszewski J. (red.), Przyroda Dolnego R
ląska. Wyd. PAN,
Wielkopolska Fold-and-Thrust Belt). Pasmo to reprezentuje Oddział we Wrocławiu: 86 132.
911