dr Mirosława Malinowska,
Katedra Meteorologii i Klimatologii
Instytut Geografii Uniwersytetu Gdał
skiego
SPOA
ECZNO-GOSPODARCZE SKUTKI
ZMIAN KLIMATU W POLSCE
WĘród docierających do nas informacji medial- spalanie drewna to kolejne przyczyny zwi�kszo-
nych coraz cz�Ęciej moŻna usłysze� wymieniane nego poziomu CO2 w atmosferze.
jednym tchem poj�cia  efekt cieplarniany i  glo- Rozwój rolnictwa, zwłaszcza stosowanie nawo-
balne ocieplenie . Pojawiające si� teorie, które
zów sztucznych, powoduje emisj� tlenków azotu
łączą anomalie klimatyczne w Polsce ze skutkami
do atmosfery. Związki te uwalniają si� równieŻ
powyŻszych zjawisk, wydają si� wielu geografom
w wyniku spalania tworzyw sztucznych i bio-
mocno przesadzone. Czy mają oni jednak racj�?
masy, w trakcie produkcji nylonu oraz uŻytkowa-
Jakie mogą by� skutki globalnego ocieplenia
nia samochodów  stanowią jeden ze składników
w naszym kraju?
spalin.
Wydobywaniu surowców energetycznych towa-
rzyszy uwalnianie si� do atmosfery metanu. Łró-
Gazy cieplarniane
dłami tego gazu są równieŻ: hodowla bydła, uprawa
Rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana w poło-
ryŻu, spalanie biomasy oraz procesy chemicz-
wie XVIII w. wynalezieniem maszyny parowej,
ne zachodzące na wysypiskach Ęmieci. Ponadto
skutkowała intensywnym rozwojem przemysłu
naturalnym emitentem metanu do atmosfery są
ci�Żkiego. Wykorzystanie nowych ęródeł energii,
obszary bagienne.
przede wszystkim w�gla kamiennego i brunatnego,
Koncentracja wyŻej wymienionych gazów
a wdrugiej połowie XX w. ropy naftowej, spowo-
w atmosferze zwi�kszyła si� gwałtownie od cza-
dowało gwałtowny wzrost emisji dwutlenku
sów intensywnego rozwoju przemysłu. Wzrost
w�gla do atmosfery. Zmiana sposobu Życia ludzi
ten był szczególnie duŻy w drugiej połowie XX w.
wywołana rewolucją przemysłową oznaczała
�rednia koncentracja dwutlenku w�gla w atmo-
popraw� jego jakoĘci. Liczba ludnoĘci Ęwiata, sza-
sferze, którą oceniano w erze przedindustrialnej
cowana około 1650 r. na 500 mln osób, obecnie
na około 280 ppm1, zwi�kszyła si� w roku 2005
przekracza 6 mld. Konieczno� zapewnienia
do 379 ppm. Tempo wzrostu koncentracji tego
odpowiedniej iloĘci poŻywienia takiej liczbie ludzi
wiąŻe si� ze zmianą uŻytkowania duŻych obsza- gazu w latach 1995 2005 szacuje si� na 1,9 ppm
rów gruntów. Dlatego masowo wycina si� lasy na rok. Globalne st�Żenie metanu wzrosło od ery
i zamienia je na pola uprawne. Wylesienia oraz przedindustrialnej do roku 2005 z 715 ppb2 aŻ
W 2006 roku wyemitowano w Polsce ok. 9 ton CO2 na osob�.
1
Skrót ppm oznacza  cz�Ęci na milion . Jest to stosunek liczby molekuł gazów cieplarnianych do całkowitej liczby molekuł
czystego powietrza, np. 300 ppm oznacza 300 molekuł gazu cieplarnianego na milion molekuł powietrza.
1
DIGITAL VISION
Społeczno-gospodarcze skutki zmian klimatu w Polsce
do 1774 ppb, a tlenku azotu  z 270 ppb do 319 ppb. azotu i metan. W naturalnych warunkach proces
Bez wątpienia proces ten jest bardzo niekorzyst- ten jest korzystny. To dzi�ki obecnoĘci wspo-
mnianych gazów Ęrednia temperatura powietrza
ny, poniewaŻ dwutlenek w�gla, tlenki azotu oraz
przy powierzchni Ziemi wynosi około +15�C. Cał-
metan to tzw. gazy cieplarniane, odpowiedzialne
kowity ich brak w atmosferze skutkowałby spad-
za powstawanie na naszej planecie antropoge-
kiem temperatury powietrza przy powierzchni
nicznego efektu cieplarnianego (szklarniowego).
Ziemi do  15�C. Stąd teŻ ich nazwa: gazy cieplar-
niane oraz ogólna nazwa opisanego procesu 
Czym jest efekt cieplarniany?
naturalny proces cieplarniany. Jednak spowodo-
Łródłem Życia na Ziemi jest promieniowanie sło-
wany działalnoĘcią człowieka w ostatnich dwóch
neczne, zwane krótkofalowym. Ogrzana w ten
stuleciach wzrost koncentracji gazów cieplarnia-
sposób powierzchnia naszej planety zaczyna emi-
nych w atmosferze skutkuje tym, Że w systemie
towa� promieniowanie długofalowe, które cz�-
Ziemia  atmosfera pozostaje wi�cej energii ciepl-
Ęciowo wydostaje si� w przestrzeł
kosmiczną,
nej, w wyniku czego nast�puje wzrost Ęredniej
a cz�Ęciowo jest zatrzymywane przez gazy obecne
temperatury powietrza na kuli ziemskiej. Mamy
w atmosferze (rys. 1). Przede wszystkim przez zatem do czynienia z antropogenicznym efektem
par� wodną, ale równieŻ dwutlenek w�gla, tlenki cieplarnianym.
2
8
1
3
4
a z y
5
6
7
Rys. 1. Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego.
1 Promieniowanie s"oneczne krótkofalowe (100%). 6 Promieniowanie d"ugofalowe Ziemi.
2 Promieniowanie rozproszone przez atmosfer� (6%). 7 Promieniowanie zwrotne atmosfery.
Promieniowanie poch"oni�te lub odbite przez atmosfer� 8 Promieniowanie uchodzące w przestrzeł

3
i chmury (39%). kosmiczną.
4 Promieniowanie odbite od powierzchni Ziemi (4%).
5 Promieniowanie poch"oni�te przez powierzchni� Ziemi (51%).
2
Skrót ppb oznacza  cz�Ęci na miliard . Jest to stosunek liczby molekuł gazów cieplarnianych do całkowitej liczby molekuł
czystego powietrza, np. 300 ppb oznacza 300 molekuł gazu cieplarnianego na miliard molekuł powietrza.
2
g
c
i
e
p
l
a
r
n
i
a
n
e
Społeczno-gospodarcze skutki zmian klimatu w Polsce
Konsekwencje efektu cieplarnianego w Polsce
BezpoĘrednią konsekwencją ogrzewania si� po-
wierzchni naszej planety jest wzrost Ęredniego
poziomu oceanu Ęwiatowego oraz zmniejszanie
si� obszarów pokrytych Ęniegiem i lodem (rys. 2).
W strefie klimatu umiarkowanego podstawowe
zagroŻenia wynikające z globalnego ocieplenia
i związanych z tym zmian klimatu dotyczą
przede wszystkim naturalnych ekosystemów, rol-
nictwa, strefy wybrzeŻy, zasobów wodnych oraz
zdrowia ludzi. W Polsce do koł
ca XXI w. spo-
dziewany jest wzrost Ęredniej rocznej tempera-
tury powietrza o około 1�C. Towarzyszy� temu
b�dzie wzrost zmiennoĘci temperatury powietrza
i cz�ste wyst�powanie na przemian temperatury
wysokiej i niskiej.
Wzrost temperatury powietrza jest juŻ wyraę-
nie zauwaŻalny w naszym kraju w okresie zimo-
wym i oznacza coraz mniejszą liczb� dni, w któ-
rych temperatura powietrza spada poniŻej zera
oraz spadek liczby dni z opadem Ęniegu i po-
krywą ĘnieŻną. Skutkiem tego zjawiska b�dzie Z roku na rok dni sprzyjających białemu szaleł
stwu moŻe
by� coraz mniej.
skrócenie zimowego okresu wypoczynkowego
w górach, a w związku z tym  spadek dochodów
społecznoĘci utrzymujących si� z turystyki i spor- naleŻy si� spodziewa� cz�stych okresów upałów
tów zimowych. Mimo Że wzrost temperatury przerywanych deszczami, którym towarzyszy�
powietrza w okresie letnim jest mniej zauwaŻalny, b�dą burze, wi�kszej liczby trąb powietrznych
i szkwałów burzowych. Jak wiadomo, fale upałów
zagraŻają osobom starszym, małym dzieciom,
osobom cierpiącym na choroby serca, układu krą-
Żenia i układu oddechowego oraz podatnym na
stres klimatyczny. Zm�czeni wysokimi tempera-
turami ludzie coraz cz�Ęciej b�dą uŻywa� klima-
tyzacji, co doprowadzi do znaczącego wzrostu
zapotrzebowania na energi� elektryczną.
Ocieplenie klimatu wpłynie takŻe na rolnic-
two. WydłuŻy si� okres wegetacji oraz wzrosną
plony roĘlin ciepłolubnych, takich jak kukury-
dza, soja czy słonecznik. Zmniejszą si� za to plony
innych roĘlin, np. ziemniaków. Całkowita pro-
dukcja ŻywnoĘci moŻe początkowo wzrosną�, pod
warunkiem zapewnienia dostatecznej iloĘci wody,
której zasoby b�dą jednak, ze wzgl�du na wzmo-
Żone parowanie, stopniowo male�.
Wzrost temperatury powietrza spowoduje
wycofanie si� na tereny połoŻone bardziej na pół-
noc gatunków roĘlin i zwierząt zimnolubnych
oraz ekspansj� gatunków ciepłolubnych, dotych-
czas w naszym kraju niespotykanych. Granica
lasów b�dzie przesuwa� si� ku górze, ogranicza-
Rys. 2. Zmiany poziomu oceanu Ęwiatowego oraz pokrywy
jąc tym samym zasi�g przestrzenny typowych
ĘnieŻnej na tle zmian temperatury powietrza.
ekosystemów wysokogórskich, takich jak hale
Łródło: http://www.ipcc.ch/graphics/graphics/syr/fig1-1.jpg i pi�tro kosodrzewiny.
3
PHOVOIR
Społeczno-gospodarcze skutki zmian klimatu w Polsce
Dla Gdał
ska od setek lat istniało zagroŻenie powodziowe ze strony Wisły. Czy teraz miastu zagraŻa� b�dzie Morze Bałtyckie?
Towarzyszący ociepleniu klimatu wzrost obj�te ochroną w ramach sieci Natura 2000 oraz
poziomu morza zagrozi wybrzeŻom. Przewiduje wyspa Wolin, której przyroda stanowi szczególną
si�, Że ogólny poziom morza podniesie si� wartoĘ� w skali europejskiej. Zalanie grozi zarów-
w XXI w. nawet o 1 m. Grozi to zalaniem około no terenom rolniczym, jak i miastom: Szczecinowi
1800 km2 najniŻej połoŻonych obszarów Polski, oraz �winoujĘciu. Niszczenie brzegów morskich,
które zamieszkuje około 120 tys. osób. Jednym a takŻe zalewanie obszarów połoŻonych niŻej
z zagroŻonych miast jest Gdał
sk, zwłaszcza wpływa� b�dzie negatywnie na infrastruktur�
historyczne budynki w nisko połoŻonych cz�- turystyczną i portową, co spowoduje niekorzystne
Ęciach Starego Miasta oraz uj�cia wody pitnej. zmiany ekonomiczne, szczególnie dla osób utrzy-
W bezpoĘrednim sąsiedztwie Zatoki Gdał
skiej mujących si� z turystyki i rybołówstwa.
znajdują si� intensywnie wykorzystywane rolni- Wzrost temperatury powietrza zwi�ksza rów-
czo �uławy WiĘlane, w duŻej cz�Ęci sztucznie nieŻ prawdopodobieł
stwo pojawiania si� w Pol-
odwadniane systemem kanałów i pomp. Im rów- sce dotąd niespotykanych chorób, takich jak
nieŻ groŻą wtargni�cia wody morskiej prowadzące wyst�pująca coraz cz�Ęciej na terenie całego
do zasolenia gleb i zniszczenia upraw. Wzrost kraju, a spotykana do niedawna tylko we wschod-
poziomu morza oznacza takŻe wi�kszą cz�stoĘ� niej Polsce borelioza, czyli odkleszczowe zapale-
oraz intensywnoĘ� sztormów, a zatem szybsze nie centralnego układu nerwowego.
niszczenie na przykład klifowych brzegów. Szcze- Skala potencjalnego zagroŻenia oraz niewiel-
gólnie naraŻony na erozj� morską jest Półwysep kie moŻliwoĘci ograniczenia negatywnych zmian
Helski, którego szerokoĘ� wynosi miejscami zale- klimatu sprawiają, Że szczególnego znaczenia
dwie 100 m. nabiera problem adaptacji gospodarki i społe-
Podnoszenie si� poziomu morza zagraŻa rów- czeł
stw do nowych warunków Życia. Wpływ glo-
nieŻ Zalewowi Szczecił
skiemu i ujĘciu Odry, balnego ocieplenia b�dzie bowiem coraz bardziej
gdzie zniszczeniu mogą ulec unikalne siedliska odczuwalny takŻe w Polsce...
Literatura:
IPCC WG1 AR4 Report, Summary for Policymakers, http://ipcc-wg1.ucar.edu/wg1/Report/AR4WG1_Print_SPM.pdf.
Malinowska M., Jakusik E., Współczesne zmiany klimatu jako nowe wyzwanie edukacyjne, [w:] Palmowski T., Kope� K., (red.),
Współczesne idee i treĘci w dydaktyce geografii, Gdał
sk Pelplin 2005.
Sadowski M., Ocena potencjalnych skutków społeczno-gospodarczych zmian klimatu w Polsce, http://wwf.pl/informacje/publika-
cje/klimat/analiza_zmiany_klimatu_polska.pdf.
4
WOJCIECH WÓJCIK/WWW.FOTOWOJCIK.PL