Strona 1 z 15
DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI
do końca starożytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989
jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki 28 czerwca 1914 w Sarajewie serbski zamachowiec zabija arcyksięcia Ferdynanda.
W lipcu i sierpniu wybucha I wojna światowa.
1915-1922 Masowe mordy Ormian w Turcji.
1915 GANDHI inicjuje ruch satjagrahy (zob. 1907) w Indiach.
1915 Rabindranath Tagore, Dom i świat.
1916 James Joyce, Portret artysty z czasów młodości.
[1916] EINSTEIN ogłasza podstawy ogólnej teorii względności.
{1916} Ferdinand de SAUSSURE, Kurs językoznawstwa ogólnego. Narodziny strukturalizmu w językoznawstwie: język jest jako system rządzony prawami, z czego nie
zdają sobie sprawy jego użytkownicy.
1917 Rewolucja lutowa kładzie w Rosji kres epoce caratu.
W październiku władzę przejmują bolszewicy, którym przewodzi Władimir Ilicz Lenin.
Brytyjczycy zgadzają się, by w odebranej Turcji Palestynie powstała żydowska siedziba narodowa.
W Europie wybucha epidemia grypy hiszpanki, która w ciągu dwu lat zabije ok. 20 mln ludzi.
{1917} FREUD, Wstęp do psychoanalizy.
1917 Objawienia maryjne w Fatimie.
1918 W marcu początek nieudanej interwencji brytyjsko-amerykańsko-japońskiej przeciw bolszewikom.
Niepodległość dekladurą Litwa, Lotwa, Estonia, Polska, Czechosłowacja, Węgry, Ukraina, Królestwo Serbów, Chowratów i Słoweńców.
W Niemczech wybucha rewolucja, co prowadzi 11 listopada do zawieszenia broni ze sprzymierzonymi.
1918 Ojciec Pio ogłasza, że pojawiły się u niego stygmaty (czego nigdy nie zbadali lekarze).
1918 Oswald SPENGLER, Zmierzch Zachodu.
[1918] Vilhelm BJERKENS, Tor BERGERON, Halvor SOLBERG, Jakob BJERKES
tworzą model cyrkulacji atmosferycznych, służący m.in. sporządzaniu prognoz pogody.
Lord RAYLEIGH wyjaśnia rolę warstwy ozonowej w atmosferze w pochłanianiu
promieniowania kosmicznego.
[[1918]] Edwin ARMSTRONG projektuje odbiornik superheterodynowy - co umożliwi
masową produkcję radioodbiorników wysokiej jakości, m.in. do użytku domowego.
[1919] Arthur Stanley EDDINGTON, A. C. CROMELLIN i inni, obserwując okolice tarczy słonecznej podczas zaćmienia, dostarczają pierwszego doświadczalnego potwierdzenia
ogólnej teorii względności: światło odchyla się w polu grawitacyjnym.
[1919] RUTHERFORD i James CHADWICK przeprowadzają pierwszą sztuczną reakcję
jądrową.
{1919} Florian ZNANIECKI, Rzeczywistość kulturowa.
[[1919]] John Alcock i Arthur Whitten Brown przelatują saolotem nad Atlantykiem.
Na trasach Paryż-Londyn i Berlin-Weimar uruchomiono pasażerskie linie lotnicze.
2009-10-20
Strona 2 z 15
{1920} Początek wykopalisk w Harappie i Mohendżo-Daro, prowadzących do odkrycia
przedaryjskiej cywilizacji nad Indusem.
[1920] MICHELSON dokonuje bezpośredniego pomiaru średnicy gwiazdy.
[1920-21] Jan ŁUKASIEWICZ i Emil L. POST formułują pierwsze systemy logik
wielowartościowych.
{1921} Carl Gustav JUNG, Typy psychologiczne.
{1921} Edward SAPIR, Language. An Intruduction to the Study of Speach. Ta książka daje początek etnolingwistyce, badającej związki między językiem a kulturą.
1922 Ludwig WITTGENSTEIN, Tractatus logico-philosophicus (zob. najważniejsze tezy). Książka mieszająca rozważania nad stosunkiem myśli - ujętej z punktu widzenia
logiki Fregego i Russella - do świata z mistyką. Zaczyna się od "Świat jest wszystkim, co się zdarza", a kończy na "O czym nie można można mówić, o tym trzeba milczeć".
1922 John DEWEY, Human Nature and Conduct (Natura ludzka a zachowanie).
[1922] Aleksandr Aleksandrowicz FRIEDMANN publikuje pracę, w której - stosując
równania ogólnej teorii względności - rozważa niestatyczne modele kosmologiczne.
[1922] Lewis RICHARDSON opracowuje pierwszą numeryczną prognozę pogody.
{1922} Howard CARTER odkrywa w Dolinie Królów grób faraona Tutanchamona.
[1923] Arthur COMPTON odkrywa zjawisko zmiany długości promieniowania
rentgenowskiego rozpraszanego na swobodnych elektronach - i podaje jego kwantowe
wyjaśnienie.
BOHR ogłasza zasadę korespondencji, wiążącą teorie dotyczące zjawisk mikroświata z
teoriami dotyczącymi zjawisk makroskopowych.
Louis Victor Pierre Raymond de BROGLIE ogłasza hipotezę falowych własnościach
elektronów.
[1923] Johannes BRONSTED podaje protonową teorię kwasów i zasad.
1923 Martin BUBER, Ja i Ty. Fenomenologia spotkania z Innym i Bogiem jako relacji wyprzedzających świadomość siebie.
1923 György LUKÁCS, Historia i świadomość klasowa.
{1923} Jean PIAGET, Mowa i myślenie u dziecka.
1924 André Breton, Manifest surrealizmu
[1924] Edwin Powell HUBBLE wykazuje, że mgławice spiralne są wielkimi gromadami
gwiazd - "galaktykami" - leżącymi daleko poza galaktyką Drogi Mlecznej.
1924 Thomas Mann, Czarodziejska góra.
1925 Franz Kafka, Proces (wydanie pośmiertne).
1926 Alan Alexander Milne, Kubuś Puchatek.
[1924-1928] Edwin SCHRÖDINGER, Werner HEISENBERG, Max BORN, Wolfgang
PAULI, Paul A. M. DIRAC i inni tworzą podstawy mechaniki kwantowej.
2009-10-20
Strona 3 z 15
[1925] Edward APPLETON dowodzi istnienia jonosfery, rozciągającej się od 70 do 1000
km nad powierzchnią Ziemi, a zawierającej liczne jony i elektrony swobodne.
[1926] Gilbert LEWIS formułuje teorię kwasów i zasad.
1926-29 Louis Armstrong nagrywa z towarzyszeniem The Hot Five i The Hot Seven.
1927 Hermann Hesse, Wilk stepowy. 1927 Pierwszy film dźwiękowy, Śpiewak jazzbendu.
[1927] Walter HEITLER i Fritz Wolfgang LONDON tworzą podstawy chemii kwantowej.
1927 Martin HEIDEGGER, Bycie i czas.
Salvador Dalí, Luis Buňuel, Pies andaluzyjski - surrealizm na ekranie.
Walt Disney tworzy pierwsze filmy animowane z Myszką Miki.
[1927] Clinton DAVISSON, Lester GERMER i George THOMSON uzyskują obrazy
dyfrakcji elektronów, zgodnie z hipotezą de Brogie'a z 1923 r.
Edward CONDON, Walter HIETLER i Fritz LONDON podają kwantowe wyjaśnienie
wiązania między atomami cząsteczki wodoru - i dają początek chemii kwantowej.
[1927-9] DIRAC, HEISENBERG, PAULI i inni tworzą podstawy elektrodynamiki
kwantowej.
[1928] John von NEUMANN ogłasza podstawy teorii gier.
Ralph W. L. HARTLEY tworzy podstawy teorii informacji.
[1928] HUBBLE odkrywa przesunięcie ku czerwieni widm galaktyk, co potwierdza
sformułowany przez Friedmanna (1922) model rozszerzającego się wszechświata. Rodzi
się teoria Wielkiego Wybuchu.
[1928] Alexander FLEMING zaczyna badania, które doprowadzą go do odkrycia
penicyliny.
[1928] Gilbert WALKER odkrywa oscylacje południowe - okresowe zmiany temperatury
powierzchniowych wód Pacyfiku i układów ciśnienia atmosferycznego ponad nim.
1929 Lew Trocki, jeden z przywódców Rewolucji Październikowej, zostaje zmuszony do opuszczenia ZSRR.
Kolektywizacja rolnictwa i początek Wielkiego Głodu na Ukrainie.
24.10 czarny czwartek na giełdzie w Nowym Jorku i początek wielkiego kryzysu gospodarczego w USA i na świecie.
1929 WHITEHEAD, Process and Reality (Proces i rzeczywistość). System spekulatywnej kosmologii.
1929 WITTGENSTEIN niespodziewanie wraca do Cambridge i zaczyna filozofować.
Tego roku, próbując naprawić błędy logicznych partii swej pierwszej książki (1922) pisze
- nieudany - artykuł Kilka uwag o formie logicznej; daje też Wykład o etyce, rzucający nowe światło na "mistyczne" uwagi Traktatu.
1929 Otto NEURATH, Rudolf CARNAP , Hans HAHN, Wissenschaftliche
Weltauffassung: Der Wiener Kreis (fragment). Ten manifest otwierał okres publicznej działalności Koła Wiedeńskiego. (Zob. też artykuł, który otwierał pierwszy numer
kwartalnika Erkenntnis, gdzie miała być rozwijana filozofia empiryzmu logicznego: Moritz SCHLICK, Przewrót w filozofii, 1930.)
1929 HUSSERL, Medytacje kartezjańskie. Fenomenologiczne ujęcie problemu Innego.
2009-10-20
Strona 4 z 15
1929 Jose ORTEGA Y GASSET, Bunt mas, obraz kryzysu kultury Zachodu.
{1929} Karl MANNHEIM, Ideologia i utopia.
Bronisław MALINOWSKI, śycie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji.
1929 Jiddu KRISHNAMURTI, który miał być nowym wcieleniem Boddhisattwy Maitrei, rozwiązuje Zakon Gwiazdy na Wschodzie i zrywa z Towarzystwem Teozoficznym (zob.
1875). (Zob. Rozwiązanie Zakonu Gwiazdy, a także Sedno nauczania Krishnamurtiego z 1980.)
[1929] Arthur HOLMES rozwija geologiczną teorię prądów konwekcyjnych w skorupie
ziemskiej.
[[1929]] W Londynie nadano pierwszą audycję telewizyjną.
[1930] Beno GUTENBERG, Harold JEFFREYS i Keith BULLEN zaczynają badania,
które w ciągu dziesięciu lat doprowadzą ich do odkrycia głównych sfer wnętrza Ziemi.
[1930] Clyde TOMBAUGH odkrywa Plutona.
[1930] Robert TRUMPLER odkrywa materię międzygwiazdową.
[1930] Kurt GÖDEL, Die Vollständigkeit der Axiome des logischen Funktionenküls.
[1931] GÖDEL, Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica und
verwandter Systeme I. Dowód twierdzenia o niezupełności arytmetyki i wszelkich bogatszych systemów matematycznych.
[1931] Stefan BANACH, Teorja operacyj t. 1 Operacje liniowe, a tam wprowadzone pojęcie przestrzeni Banacha i sformułowanie geometrycznych metod w analizie
matematycznej.
[1931] Ernest LAWRENCE i Milton S. LIVINGSTONE budują cyklotron.
Ernst RUSKA i Max KNOLL budują mikroskop elektronowy.
[1932] Karl JANSKY odkrywa promieniowanie radiowe Drogi Mlecznej - i daja początki radioastronomii.
[1932] James CHADWICK odkrywa neutrony.
Carl David ANDERSON odkrywa pozytony (cząstki o masie identycznej z elektronami,
ale o dodatnim ładunku elektrycznym, których istnienie wynikało z teorii Diraca).
John Douglas COCKCROFT i Ernest Thomas WALTON wywołują reakcję jądrową za
pomocą sztucznie przyspieszonych cząstek.
HEISENBERG formułuje teorię, że jądro atomowe składa się z protonów i neutronów.
John COCKCROFT i Ernest WALTON dokonują reakcji jądrowej przy użyciu sztucznie
przyspieszanych cząstek.
1933 Alfred TARSKI, Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych.
[1933] Andriej KOŁMOGOROW aksjomatyzuje rachunek prawdopodobieństwa.
1933 Adolf Hitler kanclerzem Rzeszy.
Franklin Delano Roosevelt wprowadza politykę Nowego Ładu ekonomicznego, opartego na państwowym interwencjonizmie.
1934 Chińcsy komuniści pod wodzą Mao Zedonga ruszają w Wielki Marsz.
Rewolucja pożera swych twórców: początek Wielkiej Czystki w ZSRR.
1934 Karl POPPER, Logik der Forschung. Wyd. angielskie, rozszerzone, The Logic of
Scientific Discovery (Logika odkrycia naukowego), 1959 (fragmenty). Te teorie są naukowe, które są doświadczalnie falsyfikowalne (tzn. wyniki doświadczeń mogą skłonić
2009-10-20
Strona 5 z 15
uczonych do uznania, że zdanie bazowe, wynikające logicznie z teorii, jest fałszywe - co dowiedzie fałszywości teorii). Postawa krytycznego racjonalizmu, charakterystyczna dla
działalności naukowej, polega na tym, aby formułować śmiałe (ogólne, ścisłe i proste)
teorie, a następnie poddawać je surowym próbom obalenia.
{1934} George Herbert MEAD, Umysł, osobowość, społeczeństwo.
[1934] Irene i Frédéric JOLIOT-CURIE odkrywają sztuczną promieniotwórczość.
[1934] Gerhard GENTZEN formułuje metody dedukcji naturalnej i dowodzi
niesprzeczności sformalizowanej arytmetyki liczb naturalnych.
1934 Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy.
1935 Ludwik FLECK, Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki
o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Jedna z pierwszych prac z zakresu tzw.
socjologii wiedzy. Zawarte są w niej liczne idee, które zostaną sformułowane raz jeszcze przez Kuhna w 1962. (O Flecku zob. fleck.umcs.lublin.pl.)
1935 Gabriel MARCEL, Być i mieć. Manifest chrześcijańskiego egzystencjalizmu.
{1935} Karl MANNHEIM, Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy.
[1935] Hideki YUKAWA formułuje mezonową teorię oddziaływań jądrowych.
[[1935]] Robert WATSON-WATT konstruuje radar.
1935 Powstaje big-band Benny Goodmana i zaczyna się era swingu.
George Gershwin, Porgy and Bess.
1936 Salvador Dalí, Płonąca żyrafa.
[1936] Carl ANDERSON i Seth NEDDERMEYER odkrywają lepton µ.
[[1936]] W Londynie zaczyna nadawać regularne programy pierwsza stacja telewizyjna.
1936 HUSSERL, Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna.
Radykalna krytyka nauk przyrodniczych, które doprowadziły do zerwania między światem
poznania a światem życia.
1936 Jacques MARITAIN, Humanizm integralny.
{1936} John Maynard KEYNES, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza.
Fundamentalne dzieło ekonomiczne.
1937 Witold Gombrowicz, Ferdydurke.
[1938] Otto HAHN i Fritz STRASSMANN dokonują rozszczepienia jądra atomowego.
Hans Albrecht BETHE i inni wyjaśniają, co stanowi źródło energii Słońca i gwiazd (model
reakcji termojądrowych, w wyniku których wodór stopniowo zamienia się w węgiel).
1939 Joaquin Rodrigo, Concierto de Aranjuez
1 września 1939 Niemcy napadają na Polskę. 3 września Anglia i Francja, które nie pomogą Polsce, wypowiadają wojnę Niemcom. 17 września Sowieci napadają na bezbronną Polskę. 30 listopada Sowieci napadają na Finlandię.
17 kwietnia 1940 Niemcy zakładają obóz koncentracyjny Auschwitz.
10 maja Niemzy atakują Holandię, Belgię i Francję. 15-17 czerwca Sowieci zajmują Litwę, Łotwę i Estonię.
8 sierpnia zaczyna się lotnicza bitwa o Wielką Brytanię.
2009-10-20
Strona 6 z 15
{1940} Franz BOAS, Race, Language and Culture, a tam program antropologii kulturowej.
22 czerwca 1941 Niemcy napadają na Związek Sowiecki.
7-8 grudnia Japończycy bombardując Pear Harbour zaczynają wojnę z USA.
1941 Erich FROMM, Ucieczka od wolności.
[1941] George BEADLE i Edward TATUM stwierdzają zachodzenie zależności między
genami a syntezą białek. Wkrótce dalsze badania w tym zakresie podejmą też Joshua
LEDERBERG, Severo OCHOA, Arthur KORNBERG, Max DELBRÜCK, François JACOB,
Jacques MONOD, André LWOFF i inni.
[1942] Enrico FERMI, Leo SZILARD i inni budują reaktor jądrowy, w którym uzyskują reakcję łańcuchową.
W USA grupa fizyków pod kierunkiem Jacoba OPPENHEIMERA rozpoczyna projekt
Manhattan, którego celem było zbudowanie bomby atomowej.
[1942] Julian Sorell HUXLEY, Ewolucja. Zarys ówczesnego stanu teorii ewolucji i genetyki.
1942 Albert CAMUS, Mit Syzyfa. Manifest ateistycznego egzystencjalizmu, sprowadzający ludzkie życie do absurdu. W tym samym roku ukazuje się powieść Obcy.
1943 Jean Paul SARTRE, Byt i nicość. Projekt fenomenologicznej ontologii inspirowanej pracami Husserla i Heideggera. Ludzka "egzystencja wyprzedza esencję
" (istotę), a zatem człowiek to byt bez istoty, "skazany na wolność", "bezużyteczna namiętność", by być bogiem.
31 stycznia 1943 Kapitulacja armii niemieckiej pod Stalingradem. Po pancernej bitwie pod Kurskiem 5.07-23.08.1943 Niemcy nieodwracalnie przechodzą do defensywy.
Na konferencji w Teheranie 28.11-1.12 Churchill, Roosevelt i Stalin dzielą świat na przyszłe sfery swoich wpływów.
1943 Hermann Hesse, Gra szklanych paciorków.
[1944] Oswald AVERY, Colin MACLEOD i Maclyn McCARTY stwierdzają, że
transmutacja bakterii ma swe źródła w DNA.
[[1944]] Pierwsze rakiety V-2, skonstruowane pod kierunkiem Wernhera von BRAUNA,
spadają na Paryż i Londyn.
7 i 8 maja Niemcy kapitulują.
16 lipca na poligonie w Alamogordo wybucha bomba atomowa. Następne wybuchają 6 sierpnia nad Hiroszimą i 8 sierpnia nad Nagasaki.
[1945] John MAUCHLY i John ECKERT konstruują komputer ENIAC.
1945 Maurice MERLAU-PONTY, Fenomenologia percepcji. Podmiot myślący to nie duch, lecz ciało.
1945 POPPER, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. Ci wrogowie to Platon, Hegel i Marx.
1946 Gilbert RYLE, The Concept of Mind (tłum. pol. Czym jest umysł). Jedna z najważniejszych książek powstałych w kręgu oksfordzkiej filozofii języka potocznego:
pojęcie człowieka jako "ducha w maszynie" jest wynikiem błędów kategorialnych.
2009-10-20
Strona 7 z 15
9.02.1946 Stalin przemawia w Moskwie i symbolicznie zapoczątkowuje "zimną wojnę".
5.03 Churchill mówi w Fulton o dzielącej Europę "żelaznej kurtnie".
19.11.1946 Francuzi ostrzeliwują Hajfong i zaczynają wojnę o utrzymanie swego panowania w Indochinach.
1946 MATKA TERESA z Kalkuty zakłada Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Miłości.
[1946] Edward PURCELL i Felix BLOCH odkrywają zjawisko magnetycznego rezonansu
jądrowego (NMR).
1947 Powstaje Światowa Organizacja Luterańska.
1947 Max HORKHEIMER, Theodor W. ADORNO, Dialektyka Oświecenia. O tym, jak rozum przeobraził się w narzędzie dominacji.
1947 Emmanuel MOUNIER, Co to jest personalizm? . Manifest personalizmu katolickiego.
[1947] Richard FEYNMAN, Julian SCHWINGER i Shin'ichiro TOMONAGA niezależnie
dokonują renormalizacji równań elektrodynamiki kwantowej.
Cesare LATTES, Hugh MUIRHEAD, Giuseppe OCCHIALINI i Cecil POWELL odkrywają
mezon π.
{1947} Odkrycie w Qumran religijnych tekstów esseńczyków.
1947-48 Roman INGARDEN, Spór o istnienie świata.
1948 W Amsterdamie przedstawiciele 147 kościołów zakładają ekumeniczną Światową Radę Kościołów. Jest ona wspólnotą Kościołów, które "zgodnie z Pismem Świętym uznają Jezusa Chrystusa za Boga i Zbawiciela i dlatego wspólnie starają się wypełnić
swoje posłannictwo, ku chwale Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego". Obecnie Rada
zrzesza ponad 300 kościołów mających ok. 400 milionów wiernych. Kościół
rzymskokatolicki ma w Radzie status obserwatora.
[1948] Norbert WIENER tworzy podstawy cybernetyki.
[[1948]] Columbia Records wydaje pierwszy 12-calową płytę długogrającą, z koncertem skrzypcowym e-moll Mendelssohna (Nathan Milstein/Bruno Walter)
John BARDEEN i Walter BRITTAIN wynajdują tranzystor ostrzowy.
[[1949]] William SHOCKLEY wynajduje tranzystor warstwowy.
Harold LYONS buduje zegar atomowy.
Powstaje kontrolowana przez ZSRR Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
USA, Kanada i 10 państw Europy Zachodniej tworzą NATO.
Proklamowanie Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Proklamowanie Chińskiej Republiki Ludowej pod przywództwem Mao Zedonga.
1949 HEIDEGGER, Istota techniki.
{1949} Mircea ELIADE, Traktat o historii religii.
{1949} Talcott PARSONS, Szkice z teorii socjologicznej.
{1949} Robert K. MERTON, Teoria socjologiczna i struktura społeczna.
{1950} David RIESMAN, Samotny tłum.
1950 PIUS XII ogłasza dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.
1950 Miles Davis, Birth of the Cool
2009-10-20
Strona 8 z 15
{1950} Jean PIAGET, Wprowadzenie do epistemologii genetycznej. Psychologia stadiów rozwoju inteligencji dzieci.
1950-51 Umierający WITTGENSTEIN spisuje uwagi, wydane w 1969 pt. O pewności
(całość tekstu).
1951 Powstaje Europejska Wspólnota Węgla i Stali, zalążek przeszłej Unii Europejskiej.
1951 Hannah ARENDT, Korzenie totalitaryzmu.
1951 Hans REICHENBACH, Powstanie filozofii naukowej. Manifest późnego empiryzmu logicznego.
Willard Van Orman QUINE, Z punktu widzenia logiki. Zbiór esejów, zwł. "Dwa dogmaty empiryzmu" (1948) oraz "O tym, co istnieje", krytycznych wobec podstawowych założeń empiryzmu logicznego, a zarazem łączących je z amerykańskim pragmatyzmem.
[1951] Edward PURCELL i Harold EWEN wykrywają linię 21 cm promieniowania
radiowego neutralnego wodoru (której istnienie w 1944 przewidział Hendrik van de
HULST).
[1952] Marian DANYSZ i Jerzy PNIEWSKI odkrywają hiperjądra.
[1952] Linus PAULING i Elias COREY ogłaszają model budowy białka.
[[1952]] Na atolu Einwetok wybucha bomba wodorowa, zbudowana pod kierunkiem
Edwarda TELLERA i Stanisława ULAMA.
[[1952]] John H. GIBBON i Clarence W. LILLEHEI uruchamiają mechaniczne płucoserce i przeprowadzają pierwsze operacje na otwartym sercu.
1953 WITTGENSTEIN, Dociekania filozoficzne. Wydany pośmiertnie zbiór uwag pisanych w latach 1933-1948, jedna z najważniejszych książek filozoficznych XX wieku.
"Filozofia jest walką z opętaniem naszego umysłu przez środki naszego języka" (uwagi 109-134, a w nich program filozofii jako terapii).
[1953] Francis Harry Compton CRICK i James Dewey WATSON budują model
przestrzennej budowy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).
[1953] Stanley MILLER otrzymuje - zgodnie z hipotezą Aleksandra OPARINA z 1936 -
proste aminokwasy w wyniku wyładowań elektrycznych w mieszaninie metanu,
amoniaku, wodoru i pary wodnej. Czyżby tak powstało niegdyś życie na Ziemi?
{1953} John CHADWICK, Michael VENTRIS, Evidence for Greek Dialect in the
Mycenaean Archives. Odczytanie kreteńskiego pisma linearnego B.
[1953-4] Nikołaj G. BASOW i Aleksandr N. PROCHOROW formułują ideę masera.
Niezależnie na taki pomysł wpada Charles H. TOWNES, który uruchamia pierwszy
maser. Kilka lat później powstaną masery na światło widzialne, czyli lasery, zob. 1960.
1954 MUN SONMJONG zakłada w Korei Południowej Kościół Zjednoczenia. W 1973
przeniesie swą główną siedzibę do USA.
1954 L. Ron HUBBARD otwiera w Los Angeles pierwszy Kościół Scjentologii.
[1954] Martin SCHWARZSCHIELD i Harold JOHNSON budują, na podstawie badań nad
gromadami gwiezdnymi, model ewolucji gwiazd.
2009-10-20
Strona 9 z 15
[[1954]] Joseph MURRAY przeprowadza pierwszy udany przeszczep nerki (u bliźniąt
jednojajowych).
1954 Po klęsce pod Dien Bien Phu Francuzi wycofują się z Wietnamu, podzielonego w rezultacie na Północny i Południowy.
W Algerii wybucha powstanie przeciw francuskiemu panowaniu.
1955 W USA Martin Luther King zaczyna walkę o równouprawnienie Murzynów.
{1955} Claude LÉVI-STRAUSS, Smutek tropików.
{1955} Benjamin Lee WHORF, Język, myśli i rzeczywistość. Pośmiertne wydanie zebranych artykułów, słynnych z tezy o czynnej roli języka w poznaniu, połączonej z
relatywizmem językowym. Zwłaszcza w artykułach "Związek między nawykami myślenia i
zachowaniem a językiem" (1939), "Nauka a językoznawstwo" (1940), "Językoznawstwo jako nauka ścisła" (1940), "Języki i logika" (1941) i "Język, umysł i rzeczywistość" (1942).
[[1955]] Pierwszy odbiornik tranzystorowy.
W komputerze TRIDAC wykorzystano tranzystory.
[1956] Tsung Dao LEE i Chen Ning YANG potwierdzają eksperymentalnie łamanie
parzystości w słabych oddziaływaniach jądrowych.
Frederick REINES i Clyde COWAN potwierdzają hipotezę PAULIEGO z 1930 r. o
istnieniu neutrina.
[[1956]] W USA uruchomiono telewizję kolorową.
1956 Elvis Presley nagrywa Heartbreak Hotel. Zaczyna się era "białego" rock and rolla.
1956 Nikita Chruszczow w tajnym referacie ujawnia zbrodnie Stalina na działaczach partyjnych. Początek
"odwilży" w ZSRR i państwach satelickich.
Ale gdy Węgrzy próbują przekroczyć wyznaczone granice swobody, następuje atak Armii Czerwonej na Budapeszt.
[[1957]] CRICK i George GAMOW stwierdzają, że informacja genetyczna biegnie od
DNA, przez RNA, do białek, lecz nie na odwrót.
[1957] Lew LAUDAN, LEE i YANG twierdzą, że w oddziaływaniach słabych zachowana
jest symetria CP.
[[1957]]} 4 października ZSRR umieszcza na orbicie wokółziemskiej Sputnika 1; 3
listopada na Sputniku 2 leci w kosmos pies Łajka.
1958 W Chinach zaczyna się Wielki Skok.
{1958} LÉVI-STRAUSS, Antropologia strukturalna. Jeden z manifestów strukturalizmu.
1958 Hannah ARENDT, Kondycja ludzka.
[[1958]] Jack KILBY z Texas Instruments buduje pierwszy układ scalony.
[1959] Harry HESSE formułuje hipotezę spraedingu, czyli rozprzestrzeniania się dna oceanów wskutek wydobywania się lawy z płaszcza Ziemi.
[1959] Łuna 1 wchodzi na orbitę wokółksiężycową. Łuna 2 spada na powierzchnie
Księżyca. Łuna 3 przesyła pierwsze zdjęcia niewidocznej z Ziemi strony Księżyca.
1959 Miles Davis (któremu towarzyszy m.in. John Coltrane), Kind of Blue.
2009-10-20
Strona 10 z 15
1959 W Tybecie wybucha krwawo stłumione powstanie przeciw Chińczykom. Dalajlama XIV ucieka do Indii.
1960 Niepodległość uzyskują Kamerun, Togo, Mali, Madagaskar, Kongo, Somali, Dahomej, Niger, Górna Wolta. Rok później Wybrzeże Kości Słoniowej, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Kongo Brazzaville, Cypr, Gabon, Senegal, Nigeria.
1960 QUINE, Słowo i przedmiot.
1960 Hans-Georg GADAMER, Prawda i metoda, manifest hermeneutyki.
1960 Paul RICOEUR, Symbolika zła.
1960 Abu al-Ali MAUDUDI, Zrozumieć islam, jeden z manifestów fundamentalizmu muzułmańskiego.
[1960] Psy Biełka i Striełka wracają, na pokładzie Sputnika-Korabla 2 żywe z kosmosu.
Amerykanie wysyłają pierwszego satelitę meteorologicznego Tiros 1, pierwszego satelitę
szpiegowskiego Discoverer 13, pierwszego satelitę łącznościowego Courier 1B.
[1960] Theodore MAIMAN buduje pierwszy laser rubinowy.
[[1960]] Do sprzedaży trafiają pierwsze hormonalne tabletki antykoncepcyjne.
1961 Emmanuel LEVINAS, Całość i nieskończoność. Napisana po holokauście, a inspirowana m.in. dziełami Husserla i Heideggera, rozprawa o spotkaniu z Innym,
którego twarz jest epifanicznym śladem Nieskończoności. Etycznie odpowiadam nie tyle
za własne czyny, co za Innego.
1961 Michel FOUCAULT, Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu.
[1961] Murray GELL-MANN formułuje idee symetrii unitarnej SU(3) i przeprowadza
klasyfikację hadronów (cząstek elementarnych biorących udział w oddziaływaniach
silnych).
[1961] François JACOB i Jacques MONOD odkrywają informacyjny kwas
rybonukleinowy mRNA i budują model regulacji działania genów.
[[1961]] Jurij Gagarin pierwszym człowiekiem w kosmosie: w 108 minut okrąża Ziemię na statku Wostok 1. Cztery miesiące później Herman Titow na Wostok 2 wykona lot
całodobowy.
1962 Thomas KUHN, Struktura rewolucji naukowych. Ta najbardziej wpływowa w XX
w. książka z filozofii nauki po polsku dostępna jest niestety w złym przekładzie. (Zob.
całość tekstu, który będzie stopniowo poprawiany.)
1962 John Langshaw AUSTIN, Jak działać słowami? Ważne dla oxfordzkiej filozofii języka potocznego rozróżnienie wypowiedzi na konstatacje (które coś przedstawiają) i
performatywy (za pomocą których czegoś dokonujemy), a także aktów lokucyjnych,
illokucyjnych i perlokucyjnych.
1962 Umberto ECO, Dzieło otwarte.
[1962] Bruno ROSSI i Riccardo GIACCONI odkrywają pierwsze źródło rentgenowskie
Sco-1 poza Układem Słonecznym.
[1962] Amerykański Mariner 2 i sowiecka Wenus 1 docierają w pobliże Wenus.
2009-10-20
Strona 11 z 15
[[1962]] Pierwsza satelitarna transmisja telewizyjna z USA do Europy.
Ford Motor Company wprowadza pierwsze roboty przemysłowe.
{1962} LÉVI-STRAUSS, Myśl nieoswojona.
{1962} Abraham Harold MASLOW, W stronę psychologii istnienia. Manifest psychologii humanistycznej.
{1962} Milton FRIEDMAN, Kapitalizm i wolność. Wyraz chicagowskiej szkoły ekonomicznej.
1962 Kryzys kubański: ludzkość staje na krawędzi wojny jądrowej.
1962 The Beatles nagrywają pierwszego singla z piosenką "Love Me Do".
W marcu 1963 wychodzi ich long play Please Please Me.
1963 Bob Dylan nagrywa "Blowin' in the Wind".
1962-65 II sobór watykański przeprowadza daleko idące reformy Kościoła katolickiego.
[1963] Maarten SCHMIDT odkrywa kwazary.
[1963] Edward LORENZ stwierdza zachodzenie chaosu deterministycznego w układach
dysypatywnych.
[1963] Sowiecki Mars 1 dociera w pobliże Marsa.
1964 Maurice MERLEAU-PONTY, Widzialne i niewidzialne.
[1964] James CRONIN i Val FITCH odkrywają łamanie niezmienniczości CP (zob. 1957) w rozpadach mezonów K0.
[1964] GELL-MANN i George ZWEIG budują kwarkowy model hadronów.
grudzień 1964 John Coltrane Quartet, A Love Supreme
Kilka miesięcy później Kulu Se Mama
1965 Louis ALTHUSSER, Czytanie "Kapitału" . Wykład strukturalistycznej wersji marksizmu.
{1965} Noam CHOMSKY, Zagadnienie teorii składni. Wykład podstaw gramatyki generatywnej.
[1965] Arno PENZIAS, Robert W. WILSON, A measurement of excess antenna
temperature at 4080 Mc/s; Robert DICKE, James PEEBLES, Peter ROLL, David
WILKINSON, Cosmic black-body radiation. Dwa równoległe doniesienia o odkryciu
promieniowania reliktowego - co potwierdziło teorię Wielkiego Wybuchu.
1965 Amerykanie angażują się w wojnę w Wietnamie.
1966 Michel FOUCAULT, Słowa i rzeczy.
1966 ADORNO, Dialektyka negatywna.
1966 Herbert MARCUSE, Człowiek jednowymiarowy. Fenomenologia świadomości wyalienowanej jako krytyka kapitalizmu i konsumeryzmu.
1966 Anton S. LaVEY zakłada Kościół Szatana - i daje początek współczesnemu satanizmowi.
2009-10-20
Strona 12 z 15
[1966] Łuna 9 ląduje łagodnie na Księżycu i przesyła jego zdjęcia.
[[1966]] Clarence LILLEHEI przeszczepia trzustkę u człowieka.
1966-69 Rewolucja Kulturalna w Chinach.
1967 Jacques DERRIDA, O gramatologii. Manifest filozoficznego dekonstrukcjonizmu, metody badań nad sposobem istnienia, budową i własnościami tekstów literackich i
innych.
1967 HEIDEGGER, Znaki drogi.
[1967] Anthony HEWISH odkrywa pulsary.
[1967] Arthur KORNBERG i Mehran GOULIAN syntetyzują DNA wirusa.
[1967-68] Sheldon GLASHOW, Abdus SALAM i Steven WEINBERG rozwijają
zunifikowaną teorię oddziaływań elektromagnetycznych i słabych.
[1967] Benoit MANDELBROT formułuje podstawy geometrii fraktalnej.
[[1967]] Christiaan BARNARD dokonuje przeszczepu serca u człowieka.
1967 Jimi Hendrix, Are You Experienced?
The Beatles, Stg. Pepper's Lonely Hearts Club Band.
Czesław Niemen, "Dziwny jest ten świat". Gabriel García Márquez, Sto lat samotności.
1968 Apogeum ruchów kontrkultury na Zachodzie. Wydarzenia majowe w Paryżu. W USA zamarodano Martina Luthera Kinga.
Wypadki marcowe w Warszawie, próba stworzenia "socjalizmu z ludzką twarzą" w Czechosłowacji (unicestwiona przez interwencję państw Układu Warszawskiego).
1968 Jerzy Grotowski w teatrze Laboratorium wystawia Apocalypsis cum Figuris.
[1968-70] Werner ARBER, Hamilton SMITH i Daniel NATHANS odkrywają enzymy
restrykcyjne i mechanizm ich działania. Rodzi się inżynieria genetyczna.
1969 FOUCAULT, Archeologia wiedzy.
[1969] Jacob BJERKNES tworzy model wiążący Oscylacje Południowe z prądem El Nino
- co ma wpływ na zjawiska pogodowe w skali globalnej.
[1969] Amerykański Apollo 11 ląduje z ludźmi na Księżycu.
[[1969-71]] Sieć komputerow ARPANet spina w USA ośrodki naukowe.
1969 Kurt Vonnegut, Rzeźnia numer pięć.
1969 Festiwal w Woodstock, a na jego zakończenie Hendrix odgrywa hymn amerykański, którego dźwięki przechodzą w odgłosy bomb i serii karabinów maszynowych.
1969 Miles Davis, któremu towarzyszą m.in. Chick Corea, Wayne Shorter, Joe Zawinul, John McLaughlin, łączy jazz z rockiem i nagrywa In a Silent Way, a w sierpniu 1969 i styczniu 1970 Bitches Brew 1970 Imre LAKATOS, Falsyfikacja a metodologia naukowych programów
badawczych. Odpowiedź najwybitniejszego ucznia Poppera na książkę Kuhna (1962).
Zanim umrze w cztery lata później, Lakatos uzupełni ten tekst paroma artyku3ami, z
których najważniejsze to Historia nauki a jej racjonalne rekonstrukcje (1971) i
Dlaczego program badawczy Kopernika wyparł program Ptolemeusza? (z Elie
Zaharem, 1976). Zob. też popularną prezentację idei metodologii naukowych programów
badawczych: Nauka i pseudonauka (1971).
2009-10-20
Strona 13 z 15
1971 John RAWLS, Teoria sprawiedliwości.
1971 Gustavo GUTIERREZ, Teologia wyzwolenia. Historia, polityka i zbawienie. W
tej książce doktryna katolicka miesza się m.in. z marksizmem.
{1971} Burrhus Frederic SKINNER, Poza wolnością i godnością. Wykład skrajnej wersji psychologii behawiorystycznej.
[1971] Sowiecki Mars 2 ląduje na powierzchni Marsa.
Amerykański Mariner 9 wchodzi na orbitę wokół Marsa i przesyła zdjęcia Marsa i jego
księżyców.
[[1971]] W firmie Intel zostaje skonstruowany pierwszy mikroprocesor.
1972 POPPER, Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna. Zbiór artykułów, w nim publikowane po raz pierwszy, ważne teksty na temat Świata 3, czyli
świata wiedzy zwerbalizowanej: "Epistemologia bez podmiotu poznającego" i "O teorii obiektywnego umysłu".
1972 Saul KRIPKE, Nazywanie i konieczność.
[1972] John KERR, Andrew WYLLIE i Alastair CURRIE formułują model apoptozy, czyli spontanicznego obumierania komórek.
[[1972]] Godfrey HOUNSFIELD konstruuje tomograf komputerowy.
Luis Bunuel, Dyskretny urok burżuazji.
1973 Federico Fellini, Amarcord.
[1972-73] Herbert BOYER, Paul BERG, Stanley COHEN i inni uzyskują technikę
klonowania DNA.
{1973} Jacques LACAN, Funkcje i pole mówienia i mowy w psychoanalizie.
[1974] Eksperymentatorzy ze Stanfordu pod kierunkiem Burtona RICHTERA i z
Brookhaven kierowani przez Samuela TINGA odkrywają cząstkę J/ψ, któej osobliwe
własności zmusiły do dodania do obrazu świata kwarków "powabnych".
[1974] Stephen HAWKING formułuje teorię kwantowego promieniowania czarnych dziur.
1975 FOUCAULT, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia.
[1975] Edward SOUTHERN opracowuje metodę pozwalającą na wyszukiwanie
określonych sekwencji DNA.
Konferencja w Asilamar poświęcona niebezpieczeństwom, jakie rodzą postępy badań
nad rekombinacją DNA.
[[1975]] Firma MITS zaczyna wytwarzać komputer osobisty Altair 8800.
Bill Gates zakłada Microsoft Corporation.
[[1975]] César MILSTEIN i Georges KÖHLER opracowyją metodę przeciwciał
monoklonalnych.
1975 Andrzej Wajda, Ziemia obiecana.
1975 Paul FEYERABEND, Against Method (Przeciw metodzie). Manifest
metodologicznego anarchizmu, a może raczej dadaizmu, pod hasłem anything goes
2009-10-20
Strona 14 z 15
(wszystko się przyda): każda możliwa do pomyślenia metoda badawcza w pewnych
sytuacjach jest pożyteczna, ale w pewnych szkodliwa, a nigdy z górą nie wiemy, z
jakiego typu sytuacją mamy właśnie do czynienia.
1976 W Polsce Jacek Kuroń, Antoni Macierewicz i inni zakładają Komitet Obrony Robotników.
[[1977]] Walter GILBERT i Allan MAXAM, a niezależnie Frederick SANGER opracowują
metody pozwalające na szybką identyfikację sekwencji zasad w DNA.
[[1977]] Założona w 1976 Apple Computer Incorporated rozpoczyna produkcję
komputerów osobistych Apple II.
1977 Henryk Górecki, Symfonia pieśni żałosnych.
Arvo Pärt, Tabula rasa.
Andrzej Wajda, Człowiek z marmuru.
George Lukas, Gwiezdne wojny.
[[1978]] Narodziny pierwszego dziecka z zapłodnienia pozaustrojowego.
1978 Karol Wojtyła papieżem.
1979 Jean-François LYOTARD, Kondycja ponowoczesna. Jeden z najważniejszych manifestów postmodernizmu.
1979 Richard RORTY, Filozofia a zwierciadło natury.
1979 James LOVELOCK, Gaia: A New Look at Life on Earth. Sformułowana przez wynalazcę pracującego m.in. dla NASA hipoteza Gai, stanowiąca doktrynalną podstawę ruchów "głębokiej" ekologii. Ziemia to ogromny organizm funkcjonujący tak, aby zapewnić warunki do życia.
[[1979]] Firma Sony wprowadza na rynek walkmana.
Firma Philips wprowadza na rynek płytę i odtwarzacz CD.
Firma Matsuhita opracowuje ciekłokrystaliczny ekran telewizyjny.
[1980] Paul BERG ze współpracownikami łączą DNA faga 1 i wirusa SV40.
Sierpień 1980 W Polsce powstaje Solidarność.
1981 Jurgen HABERMAS, Teoria działania komunikacyjnego.
{1981} Niklas LUHMANN, Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego.
[1981] Richard PALMITER i Ralph BRISTNER wyhodowali zwierzęta transgeniczne.
[1981] Carl WOESE odkrywa najprymitywniejsze ze znanych organizmów, bezjądrowe
archebakterie.
[1982] Do genomu petunii wprowadzono obcy gen.
[1983] Uzyskano modyfikowany genetycznie tytoń.
[1983] Marvin CARUTHERS automatyzuje proces syntezy fragmentów DNA i RNA.
[1983] Odkryto bozony W+, W- i Z0, pośredniczące w oddziaływaniach słabych.
2009-10-20
Strona 15 z 15
[[1983]] Do sieci ARPANet wprowadzono protokół TCP/IP i zaczęto łączyć ją z innymi sieciami. Rodzi się internet.
Firma Motorola uruchamia w USA sieć telefonii komórkowej.
1986 Michaił Gorbaczow ogłasza w ZSRR program pieriestrojki i głasnosti.
W Brukseli wywieszono flagę europejską i odegrano hymn Europy.
[1986] Kary MULLIS uzyskuje technikę namnażania wybranego odcinka DNA in vitro, tzw. PCR.
1989 Richard RORTY, Przygodność, ironia, solidarność.
1989 Koniec komunizmu w Polsce, a zaraz potem w innych państwach zależnych dotąd od ZSRR.
2009-10-20