Okres zarodkowy i płodowy

Okres zarodkowy i płodowy

Mariusz Dubiel

CM UMK

Płód rozwija się stale, od zagnieżdżenia

się zapłodnionej komórki jajowej aż do

urodzenia.

W celu lepszego poznania życia

wewnątrzmacicznego płodu

można wyróżnić trzy okresy:

1) wczesny okres rozwojowy

2) okres zarodkowy

3) okres płodowy

Wczesny okres rozwojowy

Wczesny okres rozwojowy

●

Okres ten trwa

Okres ten trwa

tylko

tylko

dwa

dwa

tygodnie

tygodnie

– od zapłodnienia

– od zapłodnienia

do zagnieżdżenia.

do zagnieżdżenia.

●

W tym czasie

W tym czasie

obserwuje się już

obserwuje się już

zapoczątkowane

zapoczątkowane

różnicowanie na

różnicowanie na

elementy

elementy

trofoblastu i

trofoblastu i

embrioblastu.

embrioblastu.

Okres zarodkowy

Okres zarodkowy

Okres trwający od początku 2 tyg. (8. dnia)

do końca 8 tyg. (56 dnia) rozwoju.

W tym okresie wyróżnia się obraz zarodka

(embryo) rozpoznawanego mikroskopowo.

Zaczyna się od procesu gastrulacji, w której

powstają 3 listki zarodkowe i kończy się z

chwilą ukształtowania się układu

krwionośnego (zachodzi to około 5 tygodnia)

Następuje uszeregowanie warst komórek,

określanych listkami zarodkowymi:

1) zewnętrzny – ektoderma

2) wewnętrzny – entoderma

3) środkowy – mezoderma

Przekształcenie się pierwotnych

komórek embrioblastu w proste, a

nastepnie w wyspecjalizowane tkanki i

narządy, a w końcu w płód zdolny do

samodzielnego życia jest procesem

bardzo złożonym i długotrwałym. Okres

ten charakteryzuje się bardzo

intensywną organogenezą

Okres płodowy

Okres płodowy

●

Okres płodowy trwa od 9 tygodnia

Okres płodowy trwa od 9 tygodnia

ciąży do jej zakończenia.

ciąży do jej zakończenia.

●

Czas trwania ciąży według ostatniej

Czas trwania ciąży według ostatniej

miesiączki wnosi 281 dni, 40 tygodni

miesiączki wnosi 281 dni, 40 tygodni

lub 10 miesięcy księżycowych

lub 10 miesięcy księżycowych

●

Reguła Naegelego :

Reguła Naegelego :

pierwszy dzień

pierwszy dzień

ostatniego prawidłowego

ostatniego prawidłowego

krwawienia miesiączkowego +

krwawienia miesiączkowego +

7dni – 3 miesiące + 1 rok (+/- X

7dni – 3 miesiące + 1 rok (+/- X

dni)

dni)

Kobieta zgłosiła się do lekarza 12

czerwca 2007 r. z dodatnim wynikiem

testu ciążowego. W wywiadzie podała,

że miesiączki miała co 32 dni i że

ostatnia miesiączka trwała od 1

kwietnia 2007 do 4 kwietnia 2007.

Ustalona data porodu to:

Reguła Naegelego : pierwszy dzień

ostatniego prawidłowego

krwawienia miesiączkowego +

7dni – 3 miesiące + 1 rok (+/- X

dni)

Ciąża

Ciąża

●

I

I

trymestr

trymestr

– od 1 do 12 tygodnia ciąży

– od 1 do 12 tygodnia ciąży

●

II

II

trymestr

trymestr

– od 13 do 28 tygodnia

– od 13 do 28 tygodnia

ciąży

ciąży

●

III

III

trymestr

trymestr

– od 29 do 40 tygodnia

– od 29 do 40 tygodnia

ciąży

ciąży

Pierwszy

Pierwszy

trymestr

trymestr

(1-12 t.c.)

(1-12 t.c.)

●

Czas intensywnej organogenezy

Czas intensywnej organogenezy

●

Na początku wzrost i rozwój płodu

Na początku wzrost i rozwój płodu

odbywa się w kierunku głowowo-

odbywa się w kierunku głowowo-

ogonowym.

ogonowym.

●

W miarę wzrostu płodu rozwijają się

W miarę wzrostu płodu rozwijają się

narządy wewnętrzne. Powstają one ze

narządy wewnętrzne. Powstają one ze

specyficznych warstw tkankowych

specyficznych warstw tkankowych

określonych listkami zarodkowymi.

określonych listkami zarodkowymi.

●

Ektoderm

Ektoderm

a

a

– wartwa zewnętrzna z

– wartwa zewnętrzna z

której powstają układ nerwowy,

której powstają układ nerwowy,

skóra, włosy, paznokcie, gruczoły

skóra, włosy, paznokcie, gruczoły

łojowe,błona śluzowa nosa, jamy

łojowe,błona śluzowa nosa, jamy

ustnej i odbytu, gruczoły sutkowe

ustnej i odbytu, gruczoły sutkowe

i narządy zmysłów

i narządy zmysłów

●

Mezoderm

Mezoderm

a

a

-warstwa z której

-warstwa z której

powstaną: układ kostny, mięśnie,

powstaną: układ kostny, mięśnie,

tkanka łączna, górna część układu

tkanka łączna, górna część układu

moczowego, układ płciowy oraz

moczowego, układ płciowy oraz

naczynia krwionośne i chłonne

naczynia krwionośne i chłonne

●

Endoderm

Endoderm

a

a

– warstwa wewnętrzna z

– warstwa wewnętrzna z

której rozwiną się poszczególne

której rozwiną się poszczególne

narządy wewnętrzne – układ

narządy wewnętrzne – układ

pokarmowy, oddechowy, migdałki,

pokarmowy, oddechowy, migdałki,

tarczyca , dolny odcinek układu

tarczyca , dolny odcinek układu

moczowego

moczowego

Płuca

Płuca

●

Płuca zaczynają rozwijać się z uchyłku

Płuca zaczynają rozwijać się z uchyłku

prajelita u 26-dniowego zarodka.

prajelita u 26-dniowego zarodka.

●

Okres rzekomogruczołowy trwa do 16 tc

Okres rzekomogruczołowy trwa do 16 tc

( tworzenie się szerokich rozgałęzień

( tworzenie się szerokich rozgałęzień

oskrzelowych)

oskrzelowych)

●

Groni

Groni

a

a

sty typ (stadium) płuc- podział i

sty typ (stadium) płuc- podział i

różnicowanie się oskrzelików oraz

różnicowanie się oskrzelików oraz

tworzenie się podobnych do gron wypustek

tworzenie się podobnych do gron wypustek

●

Typ pęcherzykowy (ok. 25-27 tc)- rozrost

Typ pęcherzykowy (ok. 25-27 tc)- rozrost

tkanki podporowej, rozrost płucnych

tkanki podporowej, rozrost płucnych

naczyń włosowatych oraz

naczyń włosowatych oraz

dojrzewanie

dojrzewanie

pneumocytów typu I i

pneumocytów typu I i

I

I

I (ich

I (ich

różnicowanie może rozpocząć się około

różnicowanie może rozpocząć się około

22 tc)

22 tc)

●

Surfaktant – kompleks lipoproteinowy,

Surfaktant – kompleks lipoproteinowy,

skladnikiem tłuszczowym jest

skladnikiem tłuszczowym jest

letycyna

letycyna

●

Biosynteza lecytyny- wczesna synteza

Biosynteza lecytyny- wczesna synteza

(od 22 do 35 tc), późna synteza (od

(od 22 do 35 tc), późna synteza (od

35 tc.)

35 tc.)

Układ krążenia

Układ krążenia

●

Układ

sercowo-naczyniowy

jest

Układ

sercowo-naczyniowy

jest

jednym z pierwszych systemów które

jednym z pierwszych systemów które

podejmują swoją funkcję w życiu

podejmują swoją funkcję w życiu

wewnątrzmacicznym

wewnątrzmacicznym

●

Pojedyńczy przewód sercowy tworzy

Pojedyńczy przewód sercowy tworzy

się w 16 dniu życia i podejmuje swoją

się w 16 dniu życia i podejmuje swoją

prace w 24 dniu

prace w 24 dniu

●

Między 6-7 tc rozwija się przegroda

Między 6-7 tc rozwija się przegroda

która dzieli komorę na dwie jamy,

która dzieli komorę na dwie jamy,

przedsionki rozwijają się w 7 tc

przedsionki rozwijają się w 7 tc

Układ krążenia

Układ krążenia

●

Po 28 tc częstotliwość uderzeń serca

Po 28 tc częstotliwość uderzeń serca

wynosi 120-160 na minut

wynosi 120-160 na minut

ę

ę

(80%

(80%

saturacji)

saturacji)

●

W 3 tc rozpoczyna się wymiana

W 3 tc rozpoczyna się wymiana

substancji odżywczych i tlenu między

substancji odżywczych i tlenu między

krwią plodu i krążeniem matki

krwią plodu i krążeniem matki

●

D

D

onoszony płód ma około 300 ml krwi

onoszony płód ma około 300 ml krwi

Piąty tydzień ciąży

Piąty tydzień ciąży

●

W 5 tygodniu rozwoju

W 5 tygodniu rozwoju

zarodka rozpoczyna się

zarodka rozpoczyna się

formowanie rynienki

formowanie rynienki

nerwowej, która

nerwowej, która

powstaje z

powstaje z

ektodermalnej

ektodermalnej

grzbietowej płytki

grzbietowej płytki

nerwowej. Z przedniej

nerwowej. Z przedniej

części powstaje głowa

części powstaje głowa

zarodka z

zarodka z

zaznaczonymi

zaznaczonymi

związkami twarzy.

związkami twarzy.

Pojawiają się również

Pojawiają się również

pączki kończyn

pączki kończyn

górnych i dolnych

górnych i dolnych

Szósty tydzień ciąży

Szósty tydzień ciąży

●

Dalszy rozwój

Dalszy rozwój

kończyn

kończyn

●

Rozwój mózgu,

Rozwój mózgu,

trzustki

trzustki

●

Tworzenie się

Tworzenie się

soczewki

soczewki

●

Kształtowanie się

Kształtowanie się

jelit

jelit

Siódmy tydzień ciąży

Siódmy tydzień ciąży

●

Długośc około 6 mm, a

Długośc około 6 mm, a

waga 1g

waga 1g

●

G

G

ł

ł

owa powiększa się i

owa powiększa się i

tworzy się przysadka

tworzy się przysadka

●

Wykształcają się

Wykształcają się

pęcherzyki płucne i

pęcherzyki płucne i

powstają dwa

powstają dwa

przedsionki i dwie

przedsionki i dwie

komory serca

komory serca

●

Na z

Na z

a

a

wiązkach kończyn

wiązkach kończyn

są widoczne dłonie i

są widoczne dłonie i

stopy

stopy

●

Rozpoznać można

Rozpoznać można

z

z

a

a

wiązki gruczo

wiązki gruczo

ł

ł

ów

ów

płciowych płodu

płciowych płodu

Ósmy tydzień ciąży

Ósmy tydzień ciąży

●

Płód ma długość ok 15 mm

Płód ma długość ok 15 mm

●

Wątroba wytwarza komórki

Wątroba wytwarza komórki

krwionośne

krwionośne

●

Powstają z

Powstają z

a

a

wiązki zębów, barwnik w

wiązki zębów, barwnik w

z

z

a

a

wiązku oka oraz z

wiązku oka oraz z

a

a

wiązki palców

wiązki palców

dłoni i stóp

dłoni i stóp

●

N

N

a tym etapie można zaobserwować

a tym etapie można zaobserwować

bijące serce i spontaniczne ruchy

bijące serce i spontaniczne ruchy

płodu

płodu

Dziewiąty tydzień ciąży

Dziewiąty tydzień ciąży

●

Długość ok. 2 cm

Długość ok. 2 cm

●

Głowa się powiększa i można

Głowa się powiększa i można

zaobserwować małą szyję

zaobserwować małą szyję

●

Rozwój soczewki oka dobiega końca

Rozwój soczewki oka dobiega końca

●

Płód zaczyna wykazywać wrażliwość

Płód zaczyna wykazywać wrażliwość

●

Formujące się paluszki są jeszcze

Formujące się paluszki są jeszcze

połączone cieńką błoną

połączone cieńką błoną

Dziesiąty tydzień ciąży

Dziesiąty tydzień ciąży

●

Długość ok. 4 cm

Długość ok. 4 cm

●

Zewnętrzne narządy płciowe są już

Zewnętrzne narządy płciowe są już

zróżnicowane

zróżnicowane

●

Kształtują się powieki dziecka, rysy

Kształtują się powieki dziecka, rysy

twarzy oraz przegrody zewnętrzne

twarzy oraz przegrody zewnętrzne

nosa

nosa

●

Małżowiny uszne są określonego

Małżowiny uszne są określonego

kształtu

kształtu

●

Gałki oczne z boków głowy

Gałki oczne z boków głowy

przesuwają się do przodu

przesuwają się do przodu

Jed

Jed

e

e

nasty tydzień ciąży

nasty tydzień ciąży

●

Długość około 5 cm i waga 4,5 g

Długość około 5 cm i waga 4,5 g

●

Na skórze pojawia się meszek

Na skórze pojawia się meszek

płodowy

płodowy

●

Plecy się prostują

Plecy się prostują

●

Na ocz

Na ocz

a

a

ch pojawiają się powieki i

ch pojawiają się powieki i

tęczówka

tęczówka

●

Rozwija się zmysł dotyku

Rozwija się zmysł dotyku

●

Kształtują się związki paznokci a

Kształtują się związki paznokci a

skóra i mięśnie grubieją

skóra i mięśnie grubieją

Dwunasty tydzień ciąży

Dwunasty tydzień ciąży

●

Długość 6 cm, waga 7 g

Długość 6 cm, waga 7 g

●

Dobiega końca kształtowanie się płuc,

Dobiega końca kształtowanie się płuc,

trzustki i tarczycy

trzustki i tarczycy

●

Zarasta się podniebienie płodu, a jego

Zarasta się podniebienie płodu, a jego

t

t

warz ma proporcje dziecięce

warz ma proporcje dziecięce

●

Najważniejsze części mózgu są

Najważniejsze części mózgu są

ukształtowane, powstają nowe połączenia

ukształtowane, powstają nowe połączenia

nerwowe

nerwowe

●

Można zauważyc zewnętrzne narządy

Można zauważyc zewnętrzne narządy

płciowe płodu

płciowe płodu

●

Zaczyna funkcjonować system

Zaczyna funkcjonować system

odpornościowy płodu

odpornościowy płodu

12 tydzień ciąży

12 tydzień ciąży

14 tydzień

14 tydzień

ciąży

ciąży

●

W tym okresie większość narządów jest już

W tym okresie większość narządów jest już

ukształtowana.

ukształtowana.

●

Długość ok. 87 mm a masa ciała 45g

Długość ok. 87 mm a masa ciała 45g

●

Głowa stanowi połowę wielkości płodu.

Głowa stanowi połowę wielkości płodu.

●

Oczy płodu są szeroko rozstawione,

Oczy płodu są szeroko rozstawione,

powieki zamknięte, a uszy osadzone nisko

powieki zamknięte, a uszy osadzone nisko

●

W okolicy płytek paznokciowych pojawiają

W okolicy płytek paznokciowych pojawiają

się zagłębienia

się zagłębienia

●

Rozpoczyna się wydalanie moczu i

Rozpoczyna się wydalanie moczu i

aktywność ruchowa, wrażliwość na dotyk

aktywność ruchowa, wrażliwość na dotyk

●

Można rozróżnić płeć

Można rozróżnić płeć

Drugi

Drugi

t

t

r

r

y

y

mestr

mestr

ciąży

ciąży

●

Okres od 13 tygodnia do 28 tygodnia

Okres od 13 tygodnia do 28 tygodnia

ciąży

ciąży

Czwarty miesiąc ciąży

Czwarty miesiąc ciąży

●

Długość wynosi około 140 mm, a masa

Długość wynosi około 140 mm, a masa

ciała 200g.

ciała 200g.

●

Tułów i kończyny rosną znacznie szybciej

Tułów i kończyny rosną znacznie szybciej

niż głowa

niż głowa

●

Postępuje proces kostnienia

Postępuje proces kostnienia

●

Następuje dośrodkowe przesunięcie się

Następuje dośrodkowe przesunięcie się

oczu, małżowiny uszne przesuwają się ku

oczu, małżowiny uszne przesuwają się ku

górze, zaznaczają się rysy twarzy

górze, zaznaczają się rysy twarzy

●

Pojawiają się brwi i rzęsy

Pojawiają się brwi i rzęsy

●

W 16 tygodniu rozwoju u płodów żeńskich

W 16 tygodniu rozwoju u płodów żeńskich

różnicują się jajniki.

różnicują się jajniki.

●

Wyraźne ruchy płodu odczuwane przez

Wyraźne ruchy płodu odczuwane przez

matkę

matkę

16 tydzień ciąży

16 tydzień ciąży

Piąty miesiąc ciąży

Piąty miesiąc ciąży

●

Długość wynnosi 190 mm, a masa ciała

Długość wynnosi 190 mm, a masa ciała

około 460g.

około 460g.

●

W 18 tygodniu rozwoju ostatecznie

W 18 tygodniu rozwoju ostatecznie

wykształca się u płodów żenskich macica i

wykształca się u płodów żenskich macica i

rozpoczna proces udrażniania pochwy

rozpoczna proces udrażniania pochwy

●

20 tydzień ciąży rozpoczyna się proces

20 tydzień ciąży rozpoczyna się proces

zstępowania jąder u płci męskiej.

zstępowania jąder u płci męskiej.

●

20 tydzień skóra pokrywa się mazią

20 tydzień skóra pokrywa się mazią

płodową i pojawia się owłosienie płodowe.

płodową i pojawia się owłosienie płodowe.

●

Powstają zawiązki zębów

Powstają zawiązki zębów

●

W okolicy zamostkowej, okołonerkowej i

W okolicy zamostkowej, okołonerkowej i

karkowej rozwija się tkanka tłuszczowa

karkowej rozwija się tkanka tłuszczowa

brunatna

brunatna

20 tydzień ciąży

20 tydzień ciąży

Szósty miesiąc ciąży

Szósty miesiąc ciąży

●

Długość wynosi ok. 200 mm, a masa ciała

Długość wynosi ok. 200 mm, a masa ciała

820-1000g (znaczny wzrost masy płodu)

820-1000g (znaczny wzrost masy płodu)

●

Proporcje ciała zbliżają się do proporcji

Proporcje ciała zbliżają się do proporcji

noworodka, postawa wyprostowana dzięki

noworodka, postawa wyprostowana dzięki

powiększeniu się narządów trzewnych

powiększeniu się narządów trzewnych

●

W naczyniach pojawia się krew

W naczyniach pojawia się krew

???

???

●

Skóra jest cienka, przezroczysta

Skóra jest cienka, przezroczysta

różowoczerwona i pomarszczona,

różowoczerwona i pomarszczona,

całkowicie pokryta przez meszek płodowy i

całkowicie pokryta przez meszek płodowy i

maź

maź

●

Płód zaczyna słyszeć, oczy całkowicie

Płód zaczyna słyszeć, oczy całkowicie

ukształtowane, powieki otwierają się i

ukształtowane, powieki otwierają się i

zamykają

zamykają

24 tydzień ciąży

24 tydzień ciąży

●

Znacznie wzrasta

Znacznie wzrasta

aktywność

aktywność

ruchowa płodu

ruchowa płodu

●

Smółka gromadzi

Smółka gromadzi

się w jelitach

się w jelitach

Trzeci

Trzeci

t

t

rymestr

rymestr

Powstawanie intelektu i

Powstawanie intelektu i

osobowości

osobowości

●

Końcowy etap rozwoju zarodka od 28

Końcowy etap rozwoju zarodka od 28

t.c do 40 t.c. czyli 7, 8, 9, miesiąc

t.c do 40 t.c. czyli 7, 8, 9, miesiąc

ciąży

ciąży

●

Zasadniczą cechą tego okresu jest

Zasadniczą cechą tego okresu jest

prawdopodobieństwo przeżycia poza

prawdopodobieństwo przeżycia poza

organizmem matki, zwiększające się z

organizmem matki, zwiększające się z

każdym dniem trwania ciąży

każdym dniem trwania ciąży

●

Podczas tego tr

Podczas tego tr

y

y

mestru waga płodu

mestru waga płodu

podwaja się

podwaja się

(podczas ostatnich 6 tyg. ciąży –

(podczas ostatnich 6 tyg. ciąży –

ok. 2250 g)

ok. 2250 g)

i

i

płód

płód

osiąga długość ok.

osiąga długość ok.

50

50

cm

cm

Trzeci

Trzeci

t

t

rymestr

rymestr

cd.

cd.

●

Płód staje się mniej ruchliwy

Płód staje się mniej ruchliwy

●

Płód wytrwale wchłania i magazynuje

Płód wytrwale wchłania i magazynuje

wapń i żelazo

wapń i żelazo

●

Skóra stopniowo wygładza się i ciało

Skóra stopniowo wygładza się i ciało

staje się prawie okrągłe

staje się prawie okrągłe

Siódmy miesiąc

Siódmy miesiąc

●

Siedmiomiesięczny płód ma

Siedmiomiesięczny płód ma

przeciętnie 30 cm i waży 900-1350g

przeciętnie 30 cm i waży 900-1350g

●

Jest to pierwszy moment w rozwoju

Jest to pierwszy moment w rozwoju

płodu, w którym możliwe jest

płodu, w którym możliwe jest

utrzymanie go przy życiu po

utrzymanie go przy życiu po

urodzeniu

urodzeniu

●

Intensywny rozwój układu nerwowego

Intensywny rozwój układu nerwowego

(a szczególnie mózgu) – (oddech,

(a szczególnie mózgu) – (oddech,

połykanie,

połykanie,

regulacja

regulacja

temp

temp

eratury

eratury

ciała

ciała

)

)

●

Rozwój ośrodków słuchu, wzroku,

Rozwój ośrodków słuchu, wzroku,

powonienia, mowy i ruchu

powonienia, mowy i ruchu

(nadwrażliwość smakowa)

(nadwrażliwość smakowa)

●

Różnicowanie osobowośći płodu oparta na

Różnicowanie osobowośći płodu oparta na

strukturze i czynności jego układu

strukturze i czynności jego układu

nerwowego

nerwowego

●

Powstaje: odruch ssania, odruch

Powstaje: odruch ssania, odruch

poszukiwania pokarmu, odruch Moro,

poszukiwania pokarmu, odruch Moro,

odruch chwytny oraz odruch wykonywania

odruch chwytny oraz odruch wykonywania

ruchów chodu

ruchów chodu

●

Puszysty meszek (lanugo), który miesiąc

Puszysty meszek (lanugo), który miesiąc

wcześniej pokrywał całą skórę jest teraz

wcześniej pokrywał całą skórę jest teraz

ograniczony do pleców i ramion

ograniczony do pleców i ramion

●

Płód potrafi się wyprostowac, płakać, ssać

Płód potrafi się wyprostowac, płakać, ssać

kciuk i miewa czkawkę.

kciuk i miewa czkawkę.

●

W siódmym miesiącu jądra zstępują do

W siódmym miesiącu jądra zstępują do

moszny u większości płodów płci męskiej

moszny u większości płodów płci męskiej

Ósmy miesiąc

Ósmy miesiąc

●

Płod waży od 1800g do 2200g i ma

Płod waży od 1800g do 2200g i ma

przeciętnie ok. 33 cm długości.

przeciętnie ok. 33 cm długości.

●

Powstanie podściółki tłuszczowej pod

Powstanie podściółki tłuszczowej pod

skórą płodu

skórą płodu

●

Matowoczerwona skóra nabiera

Matowoczerwona skóra nabiera

odcienia różowego.

odcienia różowego.

●

Problem – oddychanie, temperatura

Problem – oddychanie, temperatura

ciała

ciała

●

Płód nie jest jeszcze przygotowany do

Płód nie jest jeszcze przygotowany do

przyswajania pokarmu z zewnątrz

przyswajania pokarmu z zewnątrz

●

Ośmiomiesięczny

Ośmiomiesięczny

płód jest bardziej

płód jest bardziej

podatny na

podatny na

wszelkie zakażenia

wszelkie zakażenia

●

Na tym etapie

Na tym etapie

niewiele jest róznic

niewiele jest róznic

pomiędzy 8-

pomiędzy 8-

miesięcznym

miesięcznym

płodem a

płodem a

noworodkiem

noworodkiem

Dziewiaty miesiąc

Dziewiaty miesiąc

●

W dziewiątym miesiącu płód waży od

W dziewiątym miesiącu płód waży od

2700g do 3600g i jego długość wynosi ok.

2700g do 3600g i jego długość wynosi ok.

48-51 cm.

48-51 cm.

●

Płuca są calkowicie rozwinięte i gotowe do

Płuca są calkowicie rozwinięte i gotowe do

pełnienia swojej funkcji

pełnienia swojej funkcji

●

Płód jest mniej ruchliwy

Płód jest mniej ruchliwy

●

Masa smółki przesuwa się z jelita cienkiego

Masa smółki przesuwa się z jelita cienkiego

do grubego.

do grubego.

●

Płod nabywa odporności

Płod nabywa odporności

●

Wzrost paznokci, nabrzmiałe piersi

Wzrost paznokci, nabrzmiałe piersi

●

Wytworzenie się

Wytworzenie się

barwnika oczu,

barwnika oczu,

którego ostateczny

którego ostateczny

odcień powstanie

odcień powstanie

po zetknięciu ze

po zetknięciu ze

światłem po

światłem po

urodzeniu

urodzeniu