DEKONSTRUKCJONIZM W LITERATURZE (ukształtowany na przełomie lat 70. i
80.)
1. Szkoła dekonstrukcji
Dekonstrukcjonizm  literaturoznawcza orientacja ukształtowana przez badaczy
amerykańskich zainspirowanych twórczością J. Derridy, któremu w głównej mierze
zawdzięczają oni filozoficzne oraz operacyjno-analityczne podstawy swej refleksji
krytycznej.
Przez entuzjastów traktowany nawet jako szkołą tajemnej wiedzy o uniwersalnej mocy
wyjaśniania lub jako niepowtarzalna okazja włączenia własnego krytycznego dyskursu w
 wolną grę sygnifikacji, wyzwoloną z naukowych rygorów ścisłości
i racjonalności.
Przez przeciwników uważany za rodzaj mafijnego stowarzyszenia badaczy dążących do
opanowania dyscypliny albo również umysłów mniej krytycznych słuchaczy
czy też za wyraz nieszkodliwego  derridadaizmu .
sekciarsko-ludyczna atmosfera
Dekonstrukcjonizm jest przedmiotem wykładów na uniwersytetach; prace
dekonstrukcjonistyczne pojawiają się w czołowych czasopismach amerykańskich, np.  New
Literary History ,  Critical Inquiry ,  Modern Lanuguage Notes ,  Diacritics
Ruch ten ustabilizował się w momencie śmierci Paula de Mana  drugiego po Derridzie ojca-
założyciela dekonstrukcjonizmu oraz Eugenia Donato  organizatora poststrukturalistycznego
literaturoznawstwa.
!!! Obiekt dekonstruowania - przede wszystkim metody i założenia Nowej Krytyki !!!
Nycz nie opisuje ani kontekstów literackich dekonst., ani ich podziału.
!!! y
ródło dekonstr. w teorii literatury  filozoficzna twórczość Derridy
ALE:
nie jest to dokładny przekład poglądów D. na literaturę (z wieloma rzeczami D. by się
nie zgodził  np. dekonstr. jako metoda czytania)
pojęcie to ma inny sens czysto filozoficzny, a inny w obrębie semiotyczno-
literaturoznawczej problematyki
Trzy fazy dekonstrukcjonizmu  okresy konstytuujÄ…cego rozwoju, instytucjonalizacji i
krytycznych przekształceń:
I  inauguracja ruchu
o 1966  referat Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych
wygłoszony przez Derridę
o 1979  antologia Dekonstruction and Criticism  teksty de Mana, Millera,
Hartmana, Blooma, Derridy
o 1979  Paul de Man, Allegories of Reaching
o obszerna antologia poststrukturalistycznych prac Textual Strategies
o praca zbiorowa Martin Heidegger and the Question of Literature 
konfrontacja Derridańskiego dekonstrukcjonizmu z Heideggerowskim
projektem destrukcyjnej poetyki
II  analityczna kodyfikacja oraz poważna krytyka
o książki metakrytyczne
żð 1980  prace Belsey I Lentricchii
żð 1981, 1982  prace Cullera
żð 1982, 1983  prace Norrisa
żð 1983  praca Leitcha
żð 1984  praca Goodhearta
o prace Barbary Janson, Josepha Riddela, Jeffreya Mehlmana, Shoshany Felman,
Rodolphe a Gasché
III  dążenie do rozszerzenia operacyjnego zasięgu oddziaływania
dekonstrukcjonizmu na nie spenetrowanych dotÄ…d terenach
wiedzy o literaturze; eksterioryzacja metod na obszary innych
dyscyplin; konfrontacja głównych założeń z koncepcjami
współczesnych teorii nauki, estetyki i teorii sztuki
żð czasopisma:  New Literary History ,  Critical Inguiry ,  Modern
Language Notes ,  Diacritics ,  Glyph ,  Yale French Studies ,
 Boundary ,  Sub-Stance ,  The Georgia Review
żð Å›mierć P. de Mana I Eugenia Donato
Dzieje dekonstrukcjonizmu świadczą o praktycznej instytucjonalizacji ruchu
w ramach literaturoznawstwa.
Krytyka:
spowodowała nowe ujęcie wielu podstawowych zagadnień;
wniosła inspirujące idee do typologii form i koncepcji formacji dyskursywnych;
postawiła w nowy sposób kwestie podmiotowości i autobiograficzności;
sproblematyzowała złożone relacje między literaturą a krytyką;
zwróciła uwagę badaczy na konieczność krytycznej analizy procesów legitymizacji
stosowanych metod i teorii, ich niestematyzowanych
i nieuświadamianych założeń, które w istotnej mierze warunkują, a czasem wyraz
nie
determinują, kształt i znamiona przedmiotu poznania.
Dekonstrukcjonizm można traktować jako eksperymentalną zmianę punktów widzenia,
świadomie ekstrawagancki, wyrafinowany retorycznie, patetyczny
w tonacji i skrajny we wnioskach sposób mówienia o kluczowych problemach badań
literackich.
2. Krytyka języka filozoficznego
  Filozofia jest rodzajem pisarstwa (Richard Rorty).  z tego wynika impet
filozoficznego projektu Derridy
Filozofowie piszą, lecz nie są skłonni uznać, by mogło to w decydującej mierze
warunkować zakres i charakter ich działalności (Derrida)  Filozofowie określają
specyfikę swych zadań, pomijając rolę pisma i języka. Filozofia stara się zignorować
swój tekstualny status, ale przecież figury retoryczne zniekształcają sformułowane
filozoficznie programy.
Dekonstrukcjoniści pokazują wzajemne związanie i zmienną hierarchię między
filozofią a literaturą. Żeby móc w ten sposób spojrzeć na sprawę, wg Rorty ego są
nam potrzebne dwie osoby:
o filozof, który czuję się dotknięty tym, że mógłby być podporządkowany
determinantom tekstualnym; myśli, że mówi jasnym językiem
o wytwórczyni literatury, której rzednie mina, gdy dowiaduje się, że jej utwór
może być podtrzymywany przez filozoficzne opozycje; cce tylko, by jej
utwory się spodobały
dekonstr. pokazuje, że każde z nich używało złożonych idiomów, do których ta druga
osoba istotnie siÄ™ przyczyniÅ‚a Ä…ð sÄ… przerażeni
Dyskurs między filozofią a literaturą pokazuje dwa aspekty semantycznej organizacji
tekstu (Chodzi tu o dekonstruowanie oczywistości.,  dogmatów zarówno zdrowego
rozsÄ…dku, jak wiedzy filozoficznej, czy literaturoznawczej):
o Profesjonalny dyskurs filozofa cechuje przeświadczenie o neutralności
medium i wiara w bezpośrednie odniesienie do tego, co jest poza wszystkimi
reprezentacjami. Pomija rolÄ™ pisma jako z
rodła mediatyzacji oraz języka
o naturalna dykcja literata zdaje się polegać na uznaniu poetyckiej  mowy
innej jako afilozoficznej i aintelektualnej. nie bierze pod uwagÄ™ ukrytych
założeń o rozmaitym, także najogólniejszym charakterze, które noszą ślady
metafizycznych opozycji
Wg Derridy myśl w zachodniej tradycji filozoficznej jest skonstruowana zawsze w
terminach opozycji:
o bycia  nicości
o istoty  zjawiska
o wewnÄ…trz  zewnÄ…trz
o rzeczywistości  przedstawienia
o rzeczy  znaku
o dobra  zła
o prawdy  fałszu
o ducha  materii
o duszy  ciała
o życia  śmierci
o natury  kultury
o świadomości  nieświadomości
o bezpośredniego  zmediatyzowanego
o tożsamości  różnicy
o mowy  pisma
o znaczonego  znaczÄ…cego
itd.
charakter prymarny, charakter wtórny,
dodatni negatywny
Wg Derridy powszechnie przyjęty model komunikacji ma charakter fonocentryczny
 uprzywilejowujący głos kosztem pisma, sygnifikant kosztem signifikansu.
o Fonocentryczna opcja daje podstawÄ™ nastawieniu logocentrycznemu,
polegającemu na wierze w samoobecność znaczenia, na uznaniu prymatu i
uprzywilejowanego statusu rozumu, który zdaje się obywać bez pomocy
języka w dociekaniu fundamentalnej prawdy.
W koncepcji tradycyjnej mowa rozumiana jest jako proces bezpośredniego i
spontanicznego ujmowania znaczenia. W bezpośredniej rozmowie, słyszenie i
rozumienie zdają się utożsamiać, sygnifikansy zaś zacierają się w swej naturalnej
przejrzystości otwierając podmiotowy bezpośredni dostęp do jego świadomości, gdzie
mówimy, co chcemy powiedzieć, i wiemy, co mówimy.
3. Derridańska filozofia języka
Poglądy Derridy zawsze wyprowadzane były w toku destrukcyjnej analizy dominujących
stanowisk.
główny element jego stanowiska: o języku jako o systemie różnic,
o niezdeterminowaniu znaczenia, o nieuniknienie figuralnym charakterze języka 
zawarte są w krytycznych rozstrząsaniach tekstów de Saussure a, Austina i
nawiązaniach do myśli Hegla, Heideggera i Nietzschego
F. de Saussure:
język to system znaków
znaki sÄ… arbitralne i diakrytyczne
w języku istnieją tylko różnice bez składników pozytywnych
Język i pismo to dwa odrębne systemy znaków, pismo jest obrazem języka,
przedmiotem językoznawstwa jest wyłącznie wyraz mówiony.
pismo  zewnętrzne uzupełnienie, techniczny srodek zapisu i utrwalenia znaku
Derrida  jeśli nawet pismo jest określane tylko przez cechy tradycyjnie
mu przypisywane, to mowę można uznać za pewną formę pisania. Ten gest proto-pisania
sytuuje w nowym kontekście dawną opozycję.
Argumentacja Derridy zmierza do:
 ujawnienia sprzeczności między radykalnymi implikacjami koncepcji języka jako
systemu różnic a równoczesną afirmacją  logocentryzmu w koncepcji znaku
ukazania szczególnej logiki rządzącej nierozstrzygalną grą między tymi ujęciami na
przykładzie opozycji mowa "! pismo
pewnego rodzaju rozwiązania czy stematyzowania tych sprzeczności
dzięki powtarzaniu na poziomie metateoretycznym owego tryby postępowania, który
ma prowadzić do gramatologii jako nauki o piśmie i tekstualności
w ich najogólniejszych znaczeniach
Nie chodzi tu o próbę dowodzenia pierwszeństwa pisma nad mową, a o pewną zasadę
badania  polegającą na rozpoznaniu w tym, co dodatkowe i wtórne, modelowych
postaci generalnych cech obu antagonistycznych form badanego zjawiska.
Austin, How to Do Things with Words
wykorzystanie do wyjaśnienia kwestii znaczenia wypowiedzi przez analizę systemu
aktów mowy
wyróżnia 2 klasy wypowiedzi:
o konstatywy  zwykłych wypowiedzi, które mogą być prawdziwe lub fałszywe
oraz
o performatywy - nie podpadajÄ… pod to kryterium, a wypowiadanie jest tu
zarazem wykonywaniem tego, o czym mowa  kryterium
stosowne/niestosowne
wnioski: konstatywy mogą być faktycznie szczególnym przypadkiem
zgeneralizowanej per formatywności
chce odróżnić  poważne wypowiedzi naturalnego języka jako podstawowych,
podpadających pod kryterium prawdy/fałszu od  niepoważnych : wypowiedzi fikcyjnych,
scenicznych itp. - jako pochodnych, imitujących faktyczne akty mowy i pasożytniczo
uzależnionych od ich spełnienia.
Argumentacja Derridy zmierza do wykazania, że:
jakakolwiek językowa sekwencja może być znacząca i zrozumiała tylko o tyle, o ile
jest powtarzalna, o ile może być odtwarzana w różnych sytuacjach i przez różne
osoby. jeśli warunkiem znaczenia jest spełnienie konwencjonalnej, powtarzalnej
procedury, to  imitacyjność nie jest zjawiskiem pochodnym w stosunku
do  oryginalnej wypowiedzi, lecz odwrotnie  stanowi jej warunek możliwy
o iterabilność, która wiąże w sposób konieczny powtórzenie z innością,
odróżnieniem i zmianą  generalny warunek inteligibilności1
skoro znaczenia i illokucyjna moc wypowiedzi zależy w istotnej mierze
od kontekstu i jego rozpoznania, to teoria aktów mowy powinna być zdolna
do przewidzenia i specyfikacji każdej ewentualnej cechy kontekstu,
która mogłaby wpłynąć na powodzenie danej wypowiedzi
Propozycja ujęcia znaczenia jako  nieskończonej implikacji , rozumianej jako proces
dyseminacji.
4. Dekonstrukcja jako metoda
1
możliwość rozumowego ujęcia problemu
Dekonstrukcja = rozbiórka
Dekonstrukcjonizm  rygorystyczna w założeniu analityka tekstualności. Technika
rozwarstwiania tekstu w celu wydobycia z powrotem na powierzchniÄ™ tego,
co zawsze już wpisane było w jego teksturę.
W pierwszej wersji  O gramatologii Derrida używał pojęcia dekonstrukcji w znaczeniu
Heideggerowskim, jako  oczyszczenia fundamentalnej struktury z mistyfikujÄ…cych i
tłumiących ją póżniejszych warstw dyskursu.
W ostatecznej wersji  O gramatologii mowa jest o de-sedymentacji (z Husserla  osadzenie).
Dekonstrukcyjna operacja rozwija jakby jedynie dekonstrukcyjny potencjał zawarty w
niewinnych i marginalnych sformułowaniach kluczowych  nierozstrzygalnych pojęć.
Operacyjne kategorie  różnia, archi-pisanie, ślad, dyseminacja i inne  nie mogą
być dostrzeżone przez piszącego, a w związku z tym nie mogą być
stematyzowane.
Autor nie może w pełni zapanować nad systemem języka i logiki, w jakich tworzy
Lektura ma wytworzyć strukturę znaczącą  niedostrzegalny dla pisarza stosunek
między tym, czym on sam rządzi a tym, czym nie rządzi
Echa heremenutycznej dewizy:  lepiej rozumieć autora niż on sam siebie rozumiał .
Sprzeczne porządki wytwarzają efekt nierozstrzygnięcia i rozproszenia sensu, a także
możliwości wykroczenia poza różnicującą aktywność języka. Nie ma i nie może być
żadnej metody dekonstruowania.
Dekonstrukcja:
o Niczego nie odrzuca, nie zmierza do wyeliminowania dominujÄ…cego stylu
myślenia w kategoriach binarnych opozycji, wpisuje je natomiast w ramy
uwarunkowań i reinterpretuje. Nie dyskwalifikuje istniejącego repertuaru
pojęć, sytuuje je jednak w kontekście, który pozwala poddać to, co wydaje się
naturalne i obowiÄ…zujÄ…ce.
o Nie proklamuje dekonstrukcjonizmu ani idei  bezsensowności tekstu, ani
całkowitej swobody czytelników w przypisywaniu mu dowolnych znaczeń.
Kwestionuje natomiast przekonanie o istnieniu określonego jednolitego
znaczenia oraz możliwość dokonania jego właściwej i ostatecznej wykładni.
o Po trzecie nie chce być dekonstrukcjonim obiektywną nauką, nie chce ustalać
niepodważalnej wiedzy, świadom jest pojawienia się innych odczytań oraz
płodniejszych strategii krytycznych.
5. Pantekstualizm
 Nic nie ma poza tekstem (Derrida) Ä…ð
1) tekst nie ma poza sobą żadnej podstawy, wszystkie odniesienia zewnętrzne są
iluzjami retorycznych strategii języka
2) tekst nie ma granic, a tekstualność w najogólniejszym znaczeniu jest właściwa
sposobowi istnienia tego, co rzeczywiste
Trzy najważniejsze procesy językowe:
Różnia  prymarna aktywność czasoprzestrzennego różnicowania,
 gra wytwarzająca różnice ;
Dyseminacja  rozsadzanie sensu, implikuje teorię intertekstualności
Suplementacja  zaszczepianie sensu, rządzi m.in. wszelkimi zjawiskami samozwrotności,
autoreferencjalności i metatekstowości
Dekonstrukcjonizm nie wypracował własnej teorii intertekstualności (z wyjątkiem koncepcji
Harolda Blooma).
6. Negatywna poetyka lektury
Każde odczytanie jest nieodczytaniem (misreading).
Culler  mogą istnieć różne  poprawne odczytania (a nie są one nigdy identyczne).
Tekst nie jest już widziany ani jako punkt zbiegu nadawczych praktyk i wytwórczych reguł,
ani jako punkt wyjścia czytelniczego doświadczenia i istniejących konwencji rozumienia.
Jawi się jako punkt przecięcia heterogenicznych dyskursów, rozszczepiony aporetyczną
logikÄ… ich zwiÄ…zku.
Opozycja tekst  interpretacja przekształcona w relację między nieczytelnością
a nieodczytaniem (błędnymi interpretacjami) oraz tekstem jako narracją o innych sposobach
jego lektury.
7. Próba charakterystyki
Dekonstrukcja  sposób postępowania oparty na przeświadczeniu, że jedyną ucieczką z
naszej radykalnej czasowości istnienia jest zawieszenie dialektycznego ruchu między enporią
a aporią dzięki pewnego rodzaju ataraksji czy zawieszonej niewiedzy.
Dekonstrukcjonizm  zespół metodologicznych oraz teoretycznoliterackich poglądów na
sposób istnienia, budowę i własności dzieła literackiego, a pochodnie wszystkich obiektów
semiotycznych i tekstów kulturowych.
Nazwa  z filozoficzno-metodologicznego pojęcia dekonstrukcji, charakteryzowanego przez
Derridę jako określenie swoistej, dwuaspektowej analizy tekstualnej, zmierzającej do:
rozwarstwienia semiotyczno-językowej budowy tekstu celem zlokalizowania takich
słowno-znaczeniowych elementów (zwanych  nierozstrzygalnikami ), które nie tylko
opierajÄ… siÄ™ hierarchiczno-binarnemu porzÄ…dkowi powierzchniowej organizacji, lecz w
istocie go dezorganizujÄ…;
ukazania  faktycznej budowy tekstu przez wykazanie, że pozornie owe marginalne
elementy majÄ… charakter kluczowy, logicznie prymarny;
w rzeczywistości rządzą  od wewnątrz dyskursywnymi opozycjami.
Dekonstrukcjonizm  metoda stosowana do analizy tekstów i poetyk, teorii literackich i
językoznawczych oraz koncepcji i systemów filozoficznych.