Pałeczki Gram-ujemne
Agnieszka Mikucka
Enterobacteriaceae
pałeczki fermentujące, jelitowe
występują w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt,
ziemi, wodzie
w szpitalu  kolonizacja przewodu pokarmowego i błon
śluzowych górnych dróg oddechowych chorego szczepami
szpitalnymi
zakażenia endogenne:
lð zakażenia ukÅ‚adu moczowego
lð zakażenia ran
Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae,
Enterobacter cloacae, Proteus mirabilis,
lð zapalenie pÅ‚uc
Serratia marcescens, Citrobacter freundii
lð bakteriemia, sepsa
zakażenia egzogenne
 biegunkowe E.coli,
lð przewodu pokarmowego
Salmonella, Shigella, Yersinia
Escherichia coli  pałeczka okrężnicy
wyosobnione po raz pierwszy przez Teodora Eschericha z prób kału,
małych dzieci z objawami zapalenia jelit
mikroflora fizjologiczna przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt
ich obecność zapewnia homeostazę wśród bakterii jelitowych
lð uczestniczÄ… w rozkÅ‚adzie pokarmu i syntezie witamin B, K i C
kolonizacja prz. pokarmowego człowieka w pierwszych dniach życia
stale obecne w jelicie grubym człowieka
chorobotwórczość:
lð zakażenia ukÅ‚adu moczowego - endogenne
lð oportunistyczne zakażenia szpitalne  najczęściej endogenne
lð zakażenia przewodu pokarmowego - egzogenne
lð EPEC, EIEC, ETEC, EHEC, EAEC
Escherichia coli - chorobotwórczość
zakażenia układu moczowego (ZUM)  80% ZUM (szpitalnych
i poza szpitalnych)
lð szczepy nefropatopatogenne - fimbrie typu P
bakteriemia i sepsa u chorych hospitalizowanych (najczęściej
z
ródło stanowi ZUM lub uszkodzenie przewodu pokarmowego)
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków
lð kolonizacja podczas porodu
lð szczepy z antygenem otoczkowym  E. coli K1
zapalenie płuc
zapalenie dróg żółciowych
zapalenie otrzewnej
zakażenie ran chirurgicznych i oparzeniowych
zakażenia przewodu pokarmowego - egzogenne
lð EPEC, EIEC, ETEC, EHEC, EAEC
KES
Klebsiella pneumoniae, Klebsiella oxytoca
rezerwuarem bakterii jest skolonizowany przewód pokarmowy ®ð
zakażenia endogenne
polisacharydowa otoczka ®ð
kolonizacja dróg oddechowych typy antygenowe (K)
w warunkach szpitalnych
Enterobacter cloacae, E. aerogenes
urzęsione, często wytwarzają otoczki
flora fizjologiczna przewodu pokarmowego (40-80% osób zdrowych)
w środowisku szpitalnym występują
w wilgotnych miejscach np.: nawilżaczach
Serratia marcescens, S. liquefaciens
szeroko rozpowszechnione w przyrodzie (ziemia, produkty mleczne,
woda), bardzo rzadko kolonizujÄ… jelito grube, rzadko drogi oddechowe
mogą wytwarzać czerwony barwnik (prodigiozyna  2-metylo-3-amylo-
metoksyprodigiozen)
Proteae
Proteus, Morganella, Providencia
występują w glebie, wodzie, mogą wchodzić w skład flory
przewodu pokarmowego
najczęściej izolowane z materiałów klinicznych: Proteus
mirabilis, P. vulgaris, P. penneri, Morganella morganii,
Providencia stuartii, P. rettgerii
chorobotwórczość - najczęściej zakażenia układu moczowego:
lð u osób cewnikowanych, po zabiegach chirurgicznych
lð z wadami strukturalnymi w ukÅ‚adzie moczowym (reflux),
czynniki wirulencji: tworzenie długich komórek (swarm cells)
ze zwiÄ™kszonÄ… liczbÄ… rzÄ™sek ®ð wzrost mgÅ‚awicowy,
ureaza ®ð alkalizacja moczu ®ð krystalizacja soli Ca2+, Mg2+ ®ð
struwit ®ð kamienie nerkowe,
glikokaliks, fimbrie, metaloproteazy degradujÄ…ce IgA, IgG,
hemolizyny
Wykaz biologicznych czynników chorobotwórczych
Załącznik Nr 2 Ustawy z 2001 roku o chorobach
zakaz
nych i zakażeniach
Campylobacter jejuni,
Clostridium botulinum, difficile i perfringens,
Escherichia coli (EHEC, ETEC, EPEC, EIEC),
Helicobacter pylori,
Listeria monocytogenes,
Salmonella - odzwierzęce typy serologiczne,
Salmonella Paratyphi A, B i C,
Salmonella Typhi,
Shigella sonnei i pozostałe gatunki,
Vibrio cholerae,
Yersinia enterocolitica i pseudotuberculosis,
y
ródła zakażeń układu pokarmowego
najczęściej człowiek i zwierzęta, rzadziej gleba
i woda
produkty będące najczęściej przyczyną zatruć
pokarmowych:
lð potrawy miÄ™sne i rybne (farsze, miÄ™so spożywane po
upływie określonego czasu od momentu przygotowania)
lð mleko i produkty mleczne (lody, kremy)
lð proszek jajeczny, jaja kacze i kurze
lð potrawy przygotowane z artykułów nie gotowanych lub
produkty spożywane w postaci surowej
Warunki rozwoju zakażenia
Czas
Temperatura
Wilgotność
Podatność żywności do rozwoju bakterii
Ogólny stan zdrowia człowieka (odporność)
Cechy bakterii (wirulencja)
Dawka zakaz
na
Biegunkowe E.coli
Enteropatogenne - EPEC
lð biegunka ze Å›luzem bez krwi, z gorÄ…czkÄ…, u dzieci do 2 lat (epidemie na
oddziałach niemowlęcych i noworodkowych);
lð sporadycznie stany biegunkowe u dorosÅ‚ych
lð z
ródła zakażenia: ręce nosicieli, ścieki, mięso wieprzowe, przetwory mięsne
(pasztety), woda
Enterotoksynogenne ETEC
lð biegunka podróżnych  wodnista poÅ‚Ä…czona z wymiotami i wysokÄ…
gorÄ…czkÄ…
Enteroinwazyjne EIEC
lð stany biegunkowe czerwonkopodobne: bóle brzucha, wymioty, gorÄ…czka, w
kale często śluz, krew, leukocyty
Enterokrwotoczne EHEC/VTEC
lð krwotoczne zapalenie jelita grubego (HC),
lð zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS)
lð okres wylegania 3-9 dni ®ð krwawa biegunka ®ð komplikacje - ostra
niewydolność nerek
Enterokrwotoczne/verotoksyczne E. coli
Charakterystyka:
lð zdolność namnażania w temperaturze 8°ðC i 50°ðC
lð przeżywalność w produktach mrożonych
lð znaczna oporność na zmiany pH (technologie spożywcze)
lð niska dawka zakaz
na: 2-2000 komórek
lð Escherichia coli O157H7  diagnostyka w Polsce od 1994 r.
y
ródła zakażenia:
lð miÄ™so zdrowych zwierzÄ…t (surowa woÅ‚owina, wieprzowina,
baranina, drób,  fast-food  hamburgery), niepasteryzowane
mleko I jego produkty, warzywa uprawiane na nawozie
organicznym, woda, zakażenia przez kontakt z chorymi,
O104/H4  hybryda EHEC+ EAggEC epidemia w Niemczech
01.05-04.06.2011r.
lð z
ródło zakażenia kiełki kozieradki importowane z Egiptu w latach
2009-2010
EPEC, ETEC, EIEC, EHEC, EAEC
Kolonizacja:
lð jelito grube: EIEC, EHEC
lð jelito cienkie: EPEC, ETEC, EAEC
Rezerwuar i z
ródło zakażenia
lð czÅ‚owiek, skażone produkty
spożywcze, woda: EPEC, ETEC,
EIEC, EAEC
lð zdrowe zwierzÄ™ta domowe (bydÅ‚o)
i produkty z nich uzyskane (mleko,
mięso, sery): EHEC
Inwazyjność
lð nieinwazyjne: ETEC, EAEC
lð sÅ‚abo inwazyjne: EPEC, EHEC
lð bardzo inwazyjne: EIEC
Salmonella Typhi (grupa serologiczna D) Þð dur brzuszny
Salmonella Paratyphi (gr. serologiczna A, B  Schotmilleri, C  Hirszfeldi)
wrażliwe na działanie środków odkażających promieni
sÅ‚onecznych, ciepÅ‚a, ginÄ… po 20 minutach w 60°ðC
dobrze znoszÄ… niskÄ… temperaturÄ™ i wysychanie
Epidemiologia:
choroba występuje na całym świecie, zachorowania częstsze
w krajach o niskim poziomie sanitarno higienicznym
rezerwuarem jest wyłącznie człowiek chory lub nosiciel
drogi szerzenia: woda, żywność (mleko), owady, kontakt
bezpośredni
nosicielstwo: ozdrowieńców i przewlekłe
Salmonelozy
S. Enteritidis (~ 90%)
S. Infantis, S. Hadar, S. Typhimurium, S. Mbandaka
S.Agona,S. Newport
antropozoonozy, sezonowe epidemie V/VI, głównie dzieci
z
ródło zakażenia: jajka i mięso drobiowe,
drogi szerzenia: fekalno-oralna, rzadziej kontakt bezpośredni
30  50 tys. zachorowań rocznie
gastroenteritis - ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe
zatrucia pokarmowe, biegunki sekrecyjne
bakteriemia ®ð sepsa (S. choleraesuis, S. typhimurium, S. agona)
stan nosicielstwa pochorobowego
stan nosicielstwa/kolonizacji (zakażenie bezobjawowe ~ 1%
populacji)
Shigella
Shigella dysenteriae (podgrupa A)
Shigella flexneri (podgrupa B)
Shigella boydii (podgrupa C)
Shigella sonnei (podgrupa D)
tropizm tylko do jelit (okrężnica), bardzo rzadko lokalizacja pozajelitowa
epidemie VI/VII, głównie dzieci 0  4 lat
rezerwuarem jest tylko człowiek chory lub nosiciel
(nosicielstwo/kolonizacja)
drogi szerzenia: kontakt bezpośredni, zanieczyszczone pokarmy
(fekalno-oralna), przedmioty, rzadziej woda, owady
większa zachorowalność w krajach o klimacie gorącym
S. dysenteriae  czerwonka bakteryjna  dysenteria
S. sonnei  choroba biegunkowa/shigeloza, obecnie ~ 90%
przypadków
Yersinia spp. - rezerwuar
Domowe i dziko żyjące zwierzęta: świnie, gryzonie, króliki,
owce, kozy, bydło, konie, psy, koty, zwierzęta płowe, lisy; ptaki:
indyki, kaczki, gęsi, gołębie, bażanty i kanarki
y
ródło zakażenia: żywność, woda i gleba zanieczyszczone
odchodami zakażonych zwierząt
Zakażenie drogą pokarmową:
lð po spożyciu niedogotowanego miÄ™sa wieprzowego
zanieczyszczonego fekaliami podczas uboju
lð niepasteryzowanego mleka zakażonego paÅ‚eczkami Yersinia
lð zakażonych produktów roÅ›linnych przechowywanych przez dÅ‚ugi
czas w chłodni
lð wody zanieczyszczonej odchodami zwierzÄ…t i ludzi
Yersinia spp. - chorobotwórczość
Właściwości inwazyjne
Zdolność do namnażania się w organizmie gospodarza
Wytwarzanie toksyn (enterotoksyny)
przenikanie do kÄ™pek Peyer'a ®ð namnażanie
ßð
lð w obrÄ™bie jelit (zapalenie jelit)
lð wÄ™zÅ‚y chÅ‚onne (zapalenie wÄ™złów chÅ‚onnych)
lð przenikanie do ukÅ‚adu krwionoÅ›nego (sepsa)
Y. enterocolitica - jersinioza
Różne postacie w zależności od wieku i stanu odporności
chorego oraz właściwości drobnoustroju
Postacie jelitowe: zapalenie jelit, zapalenie jelita cienkiego
i okrężnicy
lð biegunka, gorÄ…czka, bóle brzucha, czasem wymioty
lð u ludzi w różnym wieku, najczęściej u dzieci do 5-7 r. ż.
Postacie rzekomowyrostkowe: ropne, retikulocytarne
zapalenie węzłów chłonnych krezki jelitowej
Zakażenia uogólnione, ropne zakażenia o różnej lokalizacji
Powikłania: rumień guzowaty, reaktywne zapalenia wielostawowe
Dawka zakaz
na:
Shigella: < 103 kom.;
Salmonella 105  108 kom.
Vibrio 108  1010 kom.
Pałeczki Gram-ujemne, niefermentujące
Pseudomonadaceae - oksydazo-dodatnie
Pseudomonas aeruginosa, P. fluorescens, P. putida, P. stutzeri
Burkholderia cepacia (pneumonia u chorych z mukowiscydozÄ…)
Stenotrophomonas maltophilia (gatunkowo specyficzne
karbapenemazy)  oksydazo-ujemne
Comamonas, Acidovorax, Brevundimonas
Acinetobacter  oksydazo-ujemne
lð A. baumannii (70-80%)
lð A. junii (18%), A. calcoaceticus, A. haemolyticus
lð A. jonhsonii, A. lwoffi
Flavobacterium meningosepticum (rodzina Cytophagaceae)
Alcaligenes faecalis (rodzina Alcaligenaceae)
Flavimonas oryzihabitans
Pseudomonas aeruginosa
barwniki: niebieski  piocjanina, piowerdyna  fluoresceina
zapach kredek świecowych, mydła
Pseudomonas
rodzaj zawiera około 140 gatunków, większość należy do saprofitów,
około 25 związana z zakażeniami u człowieka
ściśle tlenowe, niewybredne
rosnÄ… w temperaturze 4 - 42°ðC (optimum 25 - 37°ðC)
występują w glebie, wodzie, roślinach; mogą być izolowane ze skóry,
jamy ustnej (5%), kału (3%) zdrowych osób;
występują w środowisku szpitalnym: żywność (warzywa), zlewy, krany,
aparatura wspomagająca oddychanie, nawilżacze, cewniki, dreny
P. aeruginosa może występować w wysokich stężeniach soli, roztworach
słabych środków dezynfekcyjnych, wielokrotnie używanych roztworach
antybiotyków, w zbiornikach wodnych może przeżyć do 300 dni
najczęściej zakażenia szpitalne, endogenne  po wcześniejszej
kolonizacji (po 72h godzinach pobytu)
P. aeruginosa - chorobotwórczość
zakażenia szpitalne na oddziałach hematologicznych (chorzy
z nowotworami krwi), oparzeniowych, Intensywnej Terapii
lð bakteriemie (z
ródło: ZUM, zapalenie płuc, rany oparzeniowe) zapalenie płuc
(20%)  zwłóknienie torbielowate (cystic fibrosis)
lð ZUM (12%)
lð zakażenia ran oparzeniowych (25%) (rezerwuar sprzÄ™t do hydroterapii)
lð zakażenia gaÅ‚ki ocznej  przebieg destrukcyjny (czynniki ryzyka: uraz,
operacje rogówki, płukanie/leczenie gałki ocznej płynami/kroplami
lð zapalenie spojówek  wynik zanieczyszczenia podczas odsysania
lð zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (25-50% po operacjach
neurochirurgicznych)
lð zakażenia ran chirurgicznych  zakażenie rany mostka po operacjach
kardiologicznych
lð zakażenia żoÅ‚Ä…dkowo-jelitowe: biegunki u dzieci, martwicze zapalenie jelit,
zakażenia okołoodbytnicze
zakażenie zewnętrznego przewodu słuchowego   ucho pływaka
Acinetobacter
Gram-ujemne pałeczki - faza logarytmiczna lub ziarenkowce - faza
stacjonarna
Å›cisÅ‚e tlenowce, temperatura optymalna 30 - 37°ðC,
występują powszechnie w środowisku: woda, gleba, ścieki, artykuły
spożywcze
mogą występować na skórze zdrowych osób (25%) w okolicach pach,
pachwin, przestrzeni międzypalcowych
lð kolonizujÄ… drogi oddechowe, jamÄ™ ustnÄ…, ukÅ‚ad pokarmowy chorych
hospitalizowanych
wielolekooporne, zdolne do przeżycia w szerokim zakresie temperatur i
pH oraz w warunkach wilgotnych (13 dni) i suchych (7 dni)
Acinetobacter - chorobotwórczość
czynniki predysponujące do zakażeń: wiek (noworodki, osoby
po 65 roku życia), choroby nowotworowe, oparzenia,
stosowanie inwazyjnych metod diagnostycznych i leczniczych
(respirator, cewnikowanie pęcherza moczowego, naczyń),
immunosupresja, długotrwała hospitalizacja (w tym leczenie
antybiotykami o szerokim spektrum)
zakażenia oportunistyczne, szpitalne (OIT): układu
oddechowego, krwi (sepsa), miejsca operowanego, ran
oparzeniowych, układu moczowego, zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych (wtórne, pierwotne  po zabiegach
neurochirurgicznych)