oprac. Justyna Kowalczyk
Egipt
Architektura
Nowego Państwa po czasy rzymskie
" Nowe Państwo to nie tylko okres największej potęgi politycznej, militarnej,
gospodarczej i kulturalnej starożytnego Egiptu, ale również
najwspanialszego rozkwitu sztuki.
" Można wręcz powiedzieć iż w ciągu tych 500 lat panowania trzech dynastii
(od XVIII  XX) stworzono najwięcej pomników i budowli aniżeli we
wszystkich poprzednich i póz
niejszych dziejach tego kraju.
" Nie ma gałęzi sztuki w tym okresie, która by nie osiągnęła najwyższej
doskonałości zarówno technicznej, jak i artystycznej.
" Przejdz
my teraz do architektury
" Jak można zauważyć ani okres Starego Państwa ani Średniego Państwa nie
wytworzyły jednolitego typu świątyni, jak wiadomo z różnych przyczyn.
- Stare Państwo
widzimy tu znaczną dominacje władzy święckiej w tym faraona co
sprzyjało wykształceniu się piramid.
Kapłanami w tym czasie były osoby świeckie z otoczenia faraona i
świątynia grobowa faraona (piramida) skupiała na sobie główny
akcent kultowy.
- Średnie Państwo
widzimy tu osłabienie autorytetu faraona co
wiązało się z wzrastającą działalnością budowlaną faraonów na rzecz
potrzeb kapłańskich w świątyniach poświęconym bogom.
- W Nowym Państwie
zaś pojawia się monumentalna świątynia poświęcona bóstwu,
dopiero w tym okresie wzmaga się potęga kleru oparta na bogactwach
świątynnych.
W tej epoce wytworzyłyby się w pełni sprzyjające warunki do
wykształcenia się architektury sakralnej do stworzenia klasycznego
typu świątyń egipskich.
1
 I to właśnie świątynie a nie grobowce (piramidy) stają się najbardziej
reprezentacyjną budowlą państwową.
Za nim przejdę do opisywania poszczególnych świątyń chciałabym
przedstawić schemat budowy egipskiej świątyni który przeważał w
następnych budowlach.
Kanon świątyni jak zobaczymy w dużej mierze był podporządkowany
sprawowanej liturgii.
1. Nad brzegiem Nilu wznosiło się małe molo, do którego przybijać mogły
barki wiozące w procesji świątecznej posąg bóstwa i orszak kapłański
2. Od portu prowadziła do świątyni aleja sfinksów, która kończyła się przy
3. pylonach ( wieża o prostokątnej podstawie, wznoszona parami i
zwężająca się ku górze (trapezoidalna), przed którymi stały zazwyczaj
wysokie maszty na flagi i kolosalne posągi króla
4. za pylonami mieścił się obszerny podwórzec otoczony zazwyczaj z
trzech stron portykami
5. za nim znajdowała się wielka sala hipostylowa, w której 2 środkowe
szeregi wyższych kolumn tworzyły niekiedy rodzaj nawy głównej (jak w
Karnaku)
6. w tyle sali kolumnowej wejście prowadziło  niekiedy przez mniejszy
hipostyl  do sali na pomieszczenie barki; z obu jej stron znajdować się
mogły 2 obejścia
7. końcową część stanowiła kaplica znajdująca się za salą na barkę, czasami
poprzedzona niedużym westybulem (obszerny,
reprezentacyjny przedpokój, przedsionek przy wejściu do pałacu,
rezydencji, stanowiący połączenie głównego wejścia z innymi
pomieszczeniami. Hol, poczekalnia lub przedsionek w budynku
użyteczności publicznej) na pomieszczenie posągu bóstwa, a właściwie 3
kaplice  2 po obu stronach kaplicy głównej, zgodnie z egipskim kultem
triady
8. za tym kompleksem rozmieszczonym na jednej osi znajdowały się
rozliczne pomieszczenia na skarbce, archiwa, magazyny itp. (zależało to
od wielkości świątyni i jej roli w kulcie państwa)
9. z zespołem świątynnym związany był najczęściej park a przede
wszystkim (zawsze) święte jezioro
10. Układ tych pomieszczeń nie jest jednak rygorystyczny!!
2
Warto w tym miejscu wspomnieć o tym że układ pomieszczeń świątyni
Nowego Państwa, a więc i rytuał sakralny, którego wyrazem jest plan
świątyni, podkreślały zróżnicowanie społeczne Egiptu.
Lud pracujący dopuszczany był na podwórzec świątyni, gdzie w
spiekocie słońca brał udział w ceremonii dokonującej się wewnątrz
budowli.
Do Sali hipostylowej jako do recepcyjnej sali pałacu mieli już dostęp
wybrani: urzędnicy, dostojnicy wojskowi.
Zaś próg sali na barkę mogli prócz kapłanów przekroczyć wyżsi
dostojnicy państwowi.
W pobliżu posągu bóstwa, prócz faraona, znajdować się mogli chyba
tylko najwyżsi kapłani.
Dodatkowo z układem pomieszczeń związane jest wykorzystanie światła:
1. podwórzec zalany jest promieniami słońca
2. w hipostylu panuje półmrok, gdyż światło sączy się do wnętrza tylko
(prócz drzwi) przez kraty okien
3. sala na barkę tonie w głębokim półmroku
4. i wreszcie najgłębszym mrokiem spowita jest kaplica z posągiem
bóstwa na które mógł czasem padać promień światła przez otwór w
dachu mieszczący się tuż nad statuą
Warto również zauważyć iż w świątyni egipskiej odbity mamy również nie
tylko układ stosunków społecznych i dogmat panującego kultu ale zarówno
w jej dekoracji jaki i ukształtowaniu występuje bardzo wyraz
na tendencja do
realistycznego odtwarzania przyrody. Świątynia egipska (w tym kontekście)
jest odbiciem ziemskiej przyrody Egiptu. Stoi na żyznej ziemi tego kraju.
- dolne partie zdobiły zazwyczaj ornamenty roślinne
- niektóre świątynie posiadały u dołu wzdłuż zewnętrznej strony murów
charakterystyczny odgięty na zewnątrz niski profil (dekorowany ornamentem
roślinnym)  pełniący dodatkowo funkcje użytkową ochrony przed wężami
- w salach hipostylowych (jak zobaczymy) kolumny były w kształcie palm lub
związanych łodyg lotosu czy papirusu
- kapitele były w formie zamkniętych pąków kwiatów - jedynie w nawach
głównych występowały kapitele o otwartych kielichach.
Warto w tym miejscu zrobić podsumowanie świątyni egipskiej stwierdzając iż:
3
1. Kanon świątyni egipskiej zrodził się w określonych warunkach historycznych
jako wzrost wpływów i władzy kleru (głownie tebańskiego Amona)  w
okresie Nowego Państwa
2. Schemat świątyni odbija w swoim układzie, zgodne z rytuałem sakralnym,
zróżnicowanie klasowe społeczeństwa egipskiego
3. Oddaje w ukształtowaniu i w dekoracji wybitne realistyczne elementy,
stanowiące wartość rodzimej sztuki egipskiej
4. a kompozycja osi świątyni podkreśla podstawowy dogmat danego kultu
ARCHTEKTURA NOWEGO PAC
STWA:
Stolicą państwa egipskiego są Teby, które w czasie Nowego Państwa
przeżywają swój największy rozkwit.
" Karnak (jak widzimy) to zespół trzech wielkich kompleksów świątynnych
wzniesionych dla trójki bogów tebańskich
" Jego centralnym elementem jest świątynia Amona-Re do którego:
" od północy przylega okręg kultowy boga Montu
" na południe zaś od świątyni znajdują się ruiny świątyni Mut (uważanej za
żonę Amona)
" długa aleja kamiennych sfinksów prowadziła ze świątyni Amona ku
południu wzdłuż Nilu, ku Świątyni Narodzin w Luksorze
plan zespołu świątyń w Karnaku
Świątynia Amona-Re w Karnaku
" Nie jest tworem jednolitym,
" świątynie tą rozbudowywali kolejni faraonowie do ogromnych rozmiarów
" poprzez uzupełnianie budowli poprzedników, wstawiając nowe kaplice
na miejsce już istniejących,
" zdarzało się nawet że burzono starsze części świątyni a pozostałe po nich
bloki z dekoracją reliefową wykorzystywano ponownie
" składają się na nią wielkie budowle sakralne, wznoszone kolejno przez
Totmesa III, Hatszepsut, Amenhotepa III,
" oraz wzniesiona następnie olbrzymia sala hipostylowa i dziedziniec z
pylonami  dzieło faraonów Seti I i Ramzesa II.
" Ich następcy również starali się uświetnić swoimi budowlami ten
niezwykły zespół sakralny.
4
" Mamy więc tu świątynie Ramzesa III,
" a póz
niej nawet Tharka (XXV dynastia) kazał ustawić na wielkim
dziedzińcu swoją kolumnadę (do dziś zachowała się 1 kolumna)
" zaś za XXX dynastii obszar okręgu świątyni (480/550 m) został otoczony
ceglanym murem o grubości 12 m.
" Do świątyni Amona od strony Nilu do pierwszego pylonu prowadziła
aleja procesyjna z 40 sfinksami o głowach barana (baran to święte
zwierzę Amona).
" Przed każdym sfinksem, między jego łapami, ustawiono posąg faraona.
" Za pierwszym pylonem znajdował się wielki dziedziniec oddzielony od
sali hypostylowej drugim pylonem,
" przed którym ustawiono wyrzez
bione w różowym granicie
posągi Ramzesa II.
" Przed nim znajduje się postać jego żony, sięgająca faraonowi do kolan.
" Sala hypostylowa o wymiarach 102x53 m
" podparta jest 134 kolumnami, najwyższe o wysokości 23 m
" zakończone są kapitelami w kształcie rozwiniętego kwiatu papirusu.
" Kolumny niższe, ustawione w 14 rzędach, mają głowice o zamkniętych
kwiatach papirusu.
" Różnica poziomów pomiędzy kolumnami pozwoliła na zamontowanie
okien oświetlających wnętrze sali.
" Ściany i trzony kolumn ozdobiono bogatymi reliefami.
" Ta część świątyni została wzniesiona za czasów XIX dynastii.
" Za salą hypostylową znajdują się kolejne pylony (trzy i cztery) oraz
starsza część świątyni, w skład której wchodzi sala na barkę i świątynia
Totmesa III wzniesiona za czasów XVII dynastii.
" Główna oś olbrzymich świątyń w Karnaku biegnie z zachodu od
wschodu;
" W Karnaku możemy wspomnieć niemal wszystkie typy kolumn i
dekoracji artystycznych poczynając
" Sala Hypostylowa Karnaku i kapitele papirusowe zamknięte i otwarte
5
" od tzw. słupów protodoryckich (Protodorycka
kolumna, podpora architektoniczna w formie słupa o przekroju
wieloboku (8, 16 lub 32 ściany), stosowana w świątyniach staroegipskich
i grobowcach czasu Średniego Państwa (XXI-XVIII w. p.n.e.)  NIE
ZNALAZA
AM
" aż do najbardziej skomplikowanych kształtów kolumn, kapiteli i filarów
ozyriackich (Ozyriacki filar, ozyriak, w starożytnym Egipcie kamienny
posąg Ozyrysaw formie mumii i o rysach władcy, który ufundował daną
budowlę. Posąg wspierał się o prostokątny filar lub ścianę. Filary
ozyriackie najczęściej tworzyły portyki (wnętrze świątyni w Abu Simbel,
dziedziniec w Luksorze,Ramesseum),
" oraz pewną nowością były filary heraldyczne Totmesa III
" Ponadto w skład kompleksu wchodzą :
" świątynia Ptaha z czasów XVIII dynastii
" Z okresu XX dynastii pochodzą: świątynia Ramzesa III (świątynia
jubileuszu) oraz świątynia Chonsu.
Świątynia Narodzin Amona w Luksorze
" o złamanej (jak widać) osi budowli, wynikającej z dwóch etapów jej
powstania i chęci wyprostowania kierunku do alei sfinksów
" Budowę świątyni rozpoczął Amenhotep III, jego następcy kontynuowali
dzieło rozbudowując świątynię.
" Ostateczny kształt otrzymała za czasów Ramzesa II.
" Świątynie Amona w Luksorze i Karnaku połączone są ze sobą aleją
procesyjną długości ok. 3,0 km, przy której stoją sfinksy.
" Aleja prowadziła wzdłuż Nilu do wielkich, o szerokości 65,0
m, pylonów ustawionych przez Ramzesa II.
" Przed pylonami stanęły dwa 25,0 m wysokości obeliski (jeden z nich został
wywieziony w 1833 r. do Paryża i ustawiony w 1836 roku, na Placu Zgody)
6
" oraz sześć posągów Ramzesa II siedzącego na tronie. Do naszych czasów
przetrwały tylko dwa z nich (trzeci jest odrestaurowany).
" Za pylonami znajduje się dziedziniec Ramzesa II otoczony
podwójną kolumnadą.
" Bezpośrednio za pylonami, po prawej stronie znajduje się
kaplica Hatszepsut,
" Dziedziniec Ramzesa z dziedzińcem Amenhotepa III łączy kolumnada
Amenhotepa (trójnawowa długa sala).
" U wejścia do kolumnady Amenhotepa postawiono dwa, ogromnych
rozmiarów posągi Ramzesa II .
" Kolumny mają głowice w kształcie rozwiniętych kwiatów papirusu.
" Dziedziniec Amenhotepa poprzedza salę hypostylową, za którą znajduje się
najstarsza część świątyni, sanktuarium poświęcone triadzie
bóstw tebańskich: Amonowi, Chonsu i Mut.
" Jednak jak można zauważyć rytm pomieszczeń został tu zakłócony: przed
sanktuarium znajduje się jeszcze jedna poprzeczna sala kolumnowa
stanowiąca wraz z następnym pomieszczeniem sale stołu ofiarnego
" następną osobliwością świątyni było rozmieszczenie wzdłuż jej ściany
wschodniej i zachodniej szeregu głębokich nisz stanowiących sanktuaria
bóstw towarzyszących Amonowi
" Dalsze losy świątyni :
" Aleksander Wielki w Sali na Barkę, kazał umieścić świątynie swego kultu
" zaś rzymianie przebudowali jedną z sal w typową dla rzymskich legionów
Świątynie Sztandarów
" w czasach chrześcijańskich w okręgu powstawały kościoły, a w XIII wieku
wzniesiono tu meczet z grobowcem miejscowego świętego
7
Świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari
" Świątynia Hatszepsut zwana "Świątynią Milionów Lat" to egipska budowla
sakralna zbudowana u stóp gigantycznej ściany skalnej w Deir el-
Bahari (Teby) w XV w. p.n.e.
" przez budowniczego Senenmuta jako świątynia grobowa
królowej Hatszepsut.
" usytuowana jest u podnóża wysokiej skały o postrzępionych konturach i
stromym zboczu
" która stała się tym samym naturalną rampą dla budowli złożonej z 3 tarasów
" warto zauważyć że zarówno położenie jak i kształt budowli nawiązują do
tradycji średniego państwa
" dodatkowo podkreśla to fakt że świątynie wzniesiono obok świątyni
grobowej Mentuhotepa II, faraona z XI Dynastii
" grób królowej znajduje się wewnątrz masywu skalnego, świątynie więc
dobudowano tak do skały aby tworzyła z nią integralną całość
" trudno więc wyobrazić sobie lepsze miejsce na świątynie gdzie tradycyjne
czczono boginię Hathor wychodzącą ze skały pod postacią krowy
" Świątynia, w znacznej części wykuta w skale,
" składa się z trzech, ułożonych kaskadowo, połączonych ze sobą rampami
tarasów, które zakończone były portykami.
" Rampy zdobione były sokołami.
" Droga do najniższego tarasu, prowadziła pomiędzy obeliskami i
posągami sfinksów.
" środkowy poziom świątyni ozdobiony był licznymi reliefami,
przedstawiającymi sceny z życia królowej.
" ma podobny kształt jak ten dolny ale jest bardziej rozbudowany
" po jego obu stronach znajdowały się świątynie
" po lewej bogini Hathor, po prawej Anubisa
" Głowice w kaplicy bogini Hathor wykonane są w kształcie instrumentu
sistrum (atrybut bogini Hathor) i ozdobione wizerunkiem twarzy bogini
8
" trzeci poziom najwyższy ma inny układ i tu znajdują się najważniejsze
pomieszczenia świątyni
" wejście przez portal z czerwonego granitu prowadzi z na wewnętrzny
dziedziniec
" za nim znajduje się częściowo wykuta w skale sala na barkę a głębiej
sanktuarium
" po obu stronach dziedzińca umieszczono dodatkowo kaplice: od północy
dziedziniec z ołtarzem kultu słonecznego a od południa sale ofiar dla
Hatszepsut i jej ojca Totmesa I.
" Przed kolumnami trzeciego tarasu stały posągi Ozyrysa.
" W całości zbudowana z białego marmuru
W dolinie Deir el-Bahari, znajdują się także pozostałości świątynia
grobowa Totmesa III.
Grobowce Królewskie
" Na początku okresu panowania XVIII dynastii, zerwano z
dotychczasowym systemem budowania grobowca królewskiego i świątyni
grobowej w jednym kompleksie sepulkralnym
" miało to wpłynąć na lepsze zabezpieczenie grobów, umieszczanych od tej
pory w odległych, trudno dostępnych skałach górskiego masywu w
Tebach Zachodnich
" Budowę nowych grobowców zapoczątkował Totmes I
" a miejsce to nazwano Doliną Królów, które ze względu na położenie
dawało lepszą ochronę przed rabusiami
" innym powodem dla wybudowania tu grobowców mogło mieć
ukształtowanie terenu, nad którym wznosił się potężny trójkątny szczyt
El-Kurn, górujący nad doliną niczym piramida.
" tak niemal wszyscy władcy z okresu Nowego Państwa kazali wykuwać
swoje grobowce w Dolinie Królów
" skalne grobowce królewskie zawierały 2 podstawowe elementy:
korytarz i salę sarkofagową
9
" wykuwano także dodatkowe pomieszczenia, nisze komplikowano dojścia
do sali, korytarze stromo opadały w dół, zakręcały w prawo lub lewo,
" jednak pomimo tych dodatkowych elementów nie zmieniano
zasadniczego schematu  korytarza i sali sarkofagowej, odpowiadającym
dawnym komorom grobowym
" w posadzce korytarza wykuwano zagłębienie dawniej sądzono iż
miało to chronić przed złodziejami obecnie uważa się iż miało
symbolizować grób Ozyrysa
" warto zauważyć iż grobowce królewskie nie zawierały kaplic kultu
zmarłego, w przeciwieństwie do grobowców prywatnych które zawsze
zawierały ową kaplicę
" gdyż kultowi pośmiertnemu władcy służyły oddzielne grobowce
świątynne
" najokazalszą częścią grobu była sala sarkofagowa
" za panowania XVIII dynastii miały one kształt owalny, póz
niej stały się
prostokątne, a strop wspierał się na filarach
" w grobowcach XIX i XX sala sarkofagowa poprzedzona była westybulem
znajdującym się na najwyższym poziomie
" wielość wykonanych w skale grobowców była różna, począwszy od
bardzo głębokich (ok. 100 m.) od wejścia do Sali sarkofagowej aż do
maleńkich
Okręgi świątynne Abydos - Ramasseum
" drugim rejonem gdzie z religijnych przyczyn powstawały grobowce
świątynne było Abydos. Znajdowały się tam budowle z czasów XIX
dynastii
" okręg świątynny Ramasseum otoczony murem z cegły suszonej zajmuje
powierzchnię o wymiarach 265/176 m
" w jego obrębie mieściły się świątynie Seti I i jego syna Ramzesa II, pałac
oraz wiele ceglanych pomieszczeń magazynowych i pomocniczych
10
" świątynie poprzedzały 2 dziedzińce za nimi znajdowała się bazylikowa
sala Hypostylowa a za nią 3 prawie identyczne pomieszczenia o stropach
wspartych na 8 kolumnach, za nimi było zaś sanktuarium ale się nie
zachowało
" świątynia Seti I stanowi unikatowy w egipskiej architekturze przybytek
" z uwagi na swój nieregularny kształt oraz 7 kaplic
" każda kaplica miała własną drogę procesyjną usytuowaną na osi
" drogi prowadziły od wejść do w portyku przed fasadą budowli poprzez 2
sale kolumnowe
" (część tych wejść została póz
niej zablokowana przez Ramzesa II)
" centralna kaplica poświęcona była Amonowi
" po jej obu stronach znajdowały się po 3 kaplice
" od strony południowej: Seti I, bogów: Ptaha i Re-Harachte
" od strony północnej: Horusa, Izydy, Ozyrysa (która była jakby korytarzem
prowadzącym do świątyń w głębi)
" z tyłu na przedłużeniu osi głównej znajduje się Ozyrejon (jeden z
najdziwniejszych zabytków architektury egipskiej)
" jest to budowla podziemna, usadowiona w głębokim wykopie
" dojście do niej zapewniał długi pasaż od której pod kątem prostym
odchodził wiodący skośnie w dół drugi pasaż
" prowadzący do poprzecznej Sali (stanowiącej główną część świątyni)
" ma ona kształt prostokąta o wymiarach 20/30.5 m
" po obu stronach ustawiono po 5 kolosalnych granitowych filarów
dz
wigających architrawy
" środek Sali uformowany został w kształcie prostokątnej wyspy, otoczonej
wypełnionym wodą kanałem
" w centrum wyspy znajdowały się 2 płytkie wgłębienia o niewiadomym
przeznaczeniu
" budowa ozerionu ma ściśle religijne znaczenie
Świątynia Ramzesa II w Abu Simbel w Nubi
" Położona niegdyś nad Nilem, teraz nad Jeziorem Nasera, w Dolnej Nubii
" Miała ona ukazywać potęgę Egiptu przybyszom z Nubii.
11
" Wielka świątynia w Abu Simbel została poświęcona bogom
słońca Amonowi-Re i Re-Horachte oraz bogu sztuki i rzemiosł Ptahowi.
" Tworzyła ona rozległy kompleks, wchodzący nawet 56 m w głąb skały.
" nie miała pylonów a jej wejścia strzegły 4 (20 m) posągi Ramzesa II
świadczą o potędze króla.
" Między nogami tych posągów znajdują się kolejne, tym razem członków
rodziny Ramzesa  jego matki Tuji, żony Nefertari (dla której obok
wykuto inna mniejszą świątynie) oraz jego synów i córek.
" plan samej świątyni (jak widzimy) jest niemal symetryczny
" składa się z 2 sal oraz głębokiego sanktuarium poprzedzonego
westybulem a także pomieszczeń pomocniczych usytuowanych
poprzecznie na osi założenia
" pierwsza sala (16.46 /17.68 m) ma podwójny rząd filarów i funkcją
odpowiada zewnętrznemu dziedzińcowi
" druga sala (10.97/7.62 m ) ma tylko 2 pary kwadratowych w przekroju
filarów odpowiadała hypostylowi
" za nią znajdował się poprzeczny westybul sala stołu ofiarnego
" samo sanktuarium służyło jednocześnie jako sala na barkę
" Do ciekawostek związanych z Wielką Świątynią należy zjawisko
zachodzące dwa razy w roku, 19 lutego i 21 paz
dziernika wschodzące
słońce oświetla wizerunek Amona-Ra i Ramzesa, po chwili także Re-
Horachte. Jedynie wizerunek Ptaha nigdy nie jest oświetlony promieniami
słońca  jak przystało na bóstwo ciemności.
Sztuka Okresu Póz
nego
" jest odzwierciedleniem braku stabilizacji politycznej państwa rządzonego
przez zmieniające się często dynastie
III Okres Przejściowy
" powstają budowle uzupełniające istniejącą już architekturę
" Tharka (XXV dynastia) kazał ustawić na wielkim dziedzińcu świątyni
Amona-Re w Karnaku swoją kolumnadę (do dziś zachowała się 1
kolumna
12
CZASY PANOWANIA RZYMIAN W EGIPCIE
Okres Ptolemejski
" królowie z dynastii Ptolemeuszy podobnie jak póz
ni cesarze rzymscy w
oczach ludności egipskiej pragnęli uchodzić za prawowitych dziedziców
faraonów
" jednym ze środków prowadzącym do tego było wznoszenie
monumentalnych budowli, przewyższających swym ogromem dawne
świątynie
" przeprowadzali również liczne renowacje w okręgach świątynnych
" okres panowania dynastii ptolemejskiej stanowi nową fazę w dziejach
stylu egipskiego
" styl Ptolemejski czyli taki który kontynuuje miejscowe tradycje i jest
podporządkowany dawnym kanonom jednak (jak zobaczymy)
wprowadzali drobne modyfikacje
Świątynia Horusa w Edfu
" 23 sierpnia 237 r. pne Ptolemeusz III ufundował świątynie Horusa w
Edfu, odtąd niemal wszyscy władcy aż do końca dynastii kontynuowali
prace wykończeniowe i dekoratorskie przy tej budowli.
" wielka świątynia Horusa w Edfu ma 137 m długości
" jej układ wzorowany jest na schemacie świątyń w okresie Nowego
Państwa
" obszerny dziedziniec z kolumnowymi portykami poprzedzony jest
pylonem
" za dziedzińcem znajdują się dwie kolejne sale kolumnowe zewnętrzna i
wewnętrzna.
" Fasada pronaosu utworzona jest przez 6 kolumn połączonych w dolnej
części ścianami parawanowymi  to rozwiązanie stanie się stałym
elementem świątyń ptolemejskich i rzymskich w Egipcie !!
" za drugą salą kolumnową znajduje się sala ofiar (sala ofiar w Nowym
Państwie nazywana salą stołu ofiarnego) i westybul
" prowadzący do Sali na barkę
13
" znajduje się za nią jeszcze jedno pomieszczenie niosące nazwę Sali
Wielkiej Dziesiątki Bogów (pomieszczenie to znajduje się w każdej
świątyni ptolemejskiej czy rzymskiej)
" prowadzą z niej wyjścia obiegające dookoła salę na barkę.
" przeznaczenie poszczególnych sal ukazują napisy które w świątyniach
okresu ptolemejskiego i rzymskiego ściśle informują do czego służyły
poszczególne kaplice
" jak widać do formy architektonicznej egipskiej świątyni nie wniesiono
zbyt wiele jednak
" Najważniejszą zmianą w stosunku do poprzednich epok było zestawienie
obok siebie najprzeróżniejszych kształtów głowic (kompozytowych)
Świątynia Hathor w Denderze
" Najlepiej zachowanym zabytkiem na terenie Dendery jest świątynia
Hathor.
" Jej budowę rozpoczęto za panowania Ptolemeusza IX a zakończono w
czasach Nerona.
" Świątynia stanęła na miejscu starszej budowli, pochodzącej
najprawdopodobniej z czasów Starego Państwa
" Plan świątyni jest zbliżony do siostrzanej świątyni w Edfu lecz istnieje w
nim wiele różnic
" przede wszystkim świątynia ta nie ma dziedzińca z portykami ani
pylonów
" główny korpus budowli powstał w 2 etapach
" najpierw zbudowano pomieszczenia kultowe (70m długości i 35m
szerokości) datować można na 2 połowę panowania dynastii
ptolemejskich
" pronaos  wielka sala kolumnowa poprzedzająca część kultową  została
wzniesiona w okresie rzymskim (za panowania Tyberiusza)
" pronaos (wysokość 18 m) tworzą 4 rzędy kolumn po 6 w rzędzie
" frontowy rząd łączą ściany parawanowe
" kolumny mają kapitele hatoryckie
" główna część świątyni ma kilka unikatowych cech
14
" jedną z nich jest istnienie 12 krypt  umieszczonych w grubości muru
zewnętrznego  na różnej wysokości
" oraz 6 krypt podziemnych  tworzących sale i korytarze
" wejścia do krypt zamaskowane były ruchomymi płytami kamiennymi
" podłoże świątyni w Denderze było niestabilne wiec zbudowano je na
solidnych fundamentach stąd zaistniała możliwość stworzenia
podziemnych pomieszczeń
" na tarasie utworzonym przez płaski dach głównej części budowli
wzniesiono kaplice
" dojście do nich zapewniały 2 klatki schodowe umieszczone wewnątrz
budowli
" jedna z tych kaplic zawierała unikatowe wyobrażenie znaków zodiaku
wyrzez
bione w płytach stropu tzw. Zodiak z Dendery
" inną osobliwością świątyni jest wydzielone w parterowej części budowli
zespół przeznaczony do obrzędów święta Nowego Roku
" specjalny przedsionek poprzedza wewnętrzny dziedziniec
" za którym znajduje się noworoczna kaplica
Egipt rzymski
" czasy rzymskie to ostatni etap rozwoju kultury staroegipskiej
" gdzie szczególną popularnością cieszył się kult bogini Izydy
" centrum jej kultu mieściło się jednak na wyspie File
Święty okręg Izydy na wyspie File
" w związku z budową tamy na Nilu pod Asuanem w latach 1890-1902 i
podwyższanej w następnych latach, wyspa ta została zalana przez wody
powstałego tu zbiornika
" Aby uratować istniejące tu zabytki rozebrano je i zrekonstruowano na
pobliskiej wyspie
" już za czasów Ptolemeuszy powstał tam kompleks budowli sakralnych
jednak rozbudowany przez cesarzy rzymskich
" w okręgu świątynnym znajdowało się wiele budowli oprócz wielkiej
świątyni Izydy
15
" m.in.: kiosk Trajana, świątynia Hathor (wzniesiona przez Ptolemeusza VI
Filometora i ukończona przez Augusta) , świątynia kultu Augusta, brama
Dioklecjana i druga Hadriana i Marka Aureliusza oraz wiele innch
" Budowę świątyni Izydy rozpoczął Nektanebo I, król XXX dynastii. W
okresie rządów greckich i rzymskich świątynia została rozbudowana.
" Do wnętrza świątyni prowadzi przejście pomiędzy dwoma pylonami o
wysokości 18,0 m..
" Na dziedzińcu, po zachodniej jego stronie znajduje się mammisi
(Mammisi  miejsce narodzin. Nazwa nadana
przez Champolliona małym budowlom wznoszonym w
okresie Ptolemejskiej przed pylonam i prowadzącymi do
sali hipostylowej. Obiekty te otaczał perystyl. Do takiej kaplicy
przenoszono podczas obrzędu narodzin boga-króla posąg bogini-matki )z
czasów Ptolemeusza Euergestesa II i Ptolemeusza XII.
" Za dziedzińcem, po przejściu przez drugi pylon o wysokości 22,0 m,
dochodzi się do sali hypostylowej.
" Wewnątrz sanktuarium znajduje się otoczony kilkoma salami naos z
kryptą.
16