321
Beata Makowska*
ARCHITEKTURA©  NOWE FORMY W CHIC
SKIEJ ARCHITEK-
TURZE WSPÓA
CZESNEJ
ARCHITECTURE©  NEW FORMS IN CHINESE CONTEMPORARY ARCHITECTURE
The new buildings in major cities of China which has been lately created are a kind of collage combining
what is good and what is bad in contemporary architecture. This style is referred to as PhotoShop urbanism.
Among them there are examples of beauty, which we can reveal in harmony of colors, proportions, simplicity
and special glamour.
1. Wprowadzenie waż wprowadzają standard nowoczesnych budynków,
Zastanawiając się nad pytaniem o piękno we symbol nowoczesnej społeczności [4]. Skala inwe-
współczesnej architekturze warto przyjrzeć się złożo- stycji w Chinach przyciąga architektów i urbanistów
nemu zjawisku nowej architektury chińskiej. Gwałto- z całego świata. W międzynarodowych konkursach
wana transformacja miast i zachodzące tutaj zmiany wygrywają światowej sławy architekci, wprowadzając
Rem Koolhaas określił jako PhotoShop urbanizm, któ- nową jakość w budownictwie. Również chińscy archi-
ry jest kombinacją wszystkiego co dobre i co złe tekci projektują znakomite formy, wpisujące się swoją
w architekturze światowej [1]. Styl ten przypomina bez- prostotą i naturalnymi materiałami w tradycję miej-
troski collage, który tworzą nowe obiekty naklejane scową.
na starą tkankę miejską [2]. Zdaniem Koolhaasa chiń-
ska architektura stała się obecnie najważniejszą i naj- 2. Potrzeba architektury oryginalnej
bardziej wpływową architekturą na świecie. Sytuacja Przygotowywana przez Chińczyków olimpiada
w tym kraju jest przykładem generalnej zmiany po- w 2008 roku wymaga przyciągnięcia uwagi niezwy-
dejścia do architektury [3]. Jej celem nie jest już tylko kłymi wydarzeniami i obiektami. W Pekinie zorgani-
służenie potrzebom człowieka, który ma mieszkać zowano wiele konkursów, w których wygrali archi-
i pracować w nowo projektowanym obiekcie. Budo- tekci o światowej renomie, jak  Jacques Herzog
wanie stało się niezwykle dochodowym zajęciem, prze- i Pierre de Meron, Rem Koolhaas i Ole Scheeren,
niesiono akcent z odbiorcy na inwestora. PTW Architects (J. Bilmon, M. Butler, Ch. Bosse).
Pozytywem sytuacji w Chinach jest fakt, że oprócz W zaprojektowanych przez nich obiektach oryginal-
celów wyraz
nie ekonomicznych, zwrócono także ność łączy się z użytecznością. Cechuje je umiar
uwagę na cele kulturowe i ekologiczne, co może i zachowanie właściwych proporcji, które współtworzą
stworzyć bardziej zrównoważone relacje w środowi- pozytywną właściwość estetyczną.
skach mieszkańców miast. Przebudowa stała się
okazjÄ… do porzÄ…dkowania miejskich struktur prze- 2.1. Projekt narodowego stadionu olimpijskiego 
strzennych, stworzenia znakomitych przestrzeni pu-  umiar, kształt i ład
blicznych, wzmocnienia powiązań strukturalnych Wznoszony obecnie Narodowy Stadion, zaprojek-
i miejsc węzłowych. Otworzyła bramy komunistycz- towany przez Jacques a Herzoga i Pierre a de Merona,
nych Chin na światowe osiągnięcia w dziedzinie ar- położony jest na niewielkim wzniesieniu w centrum olim-
chitektury. Chociaż nie wszyscy doceniają projekty pijskiego kompleksu [5]. Geometria Narodowego Sta-
nowych budynków, to jednak akceptują je, ponie- dionu i jego podłoża są ze sobą związane jak drzewo
* Makowska Beata, dr inż. arch., Politechnika Krakowska, Samodzielny Zakład Rysunku, Malarstwa i Rzez
by.
322
1 2. Shenzen Cultural Center, Shenzen (Arata Isozaki); 3 4. Qingpu Private Enterprise Association, Shanghai (Atelier
Deshaus); 5 6. Lueyuan Stone Sculpture Art. Muzeum, Chengdu (Jiakun Archtects); 7 8. Neno Corridor (Wang Hui);
9 10. Zhongtai Box Z58, Shanghai (Kengo Kuma)  fragmenty ilustracji za: Philip Jodidio, Architecture in China, Taschen,
2007.
323
z korzeniami. Fasada i struktura stadionu sÄ… jedno- M. Butler, Ch. Bosse) [8]. Idea projektu jest kombi-
rodne. Można powiedzieć, że forma ta jest synoni- nacją naturalnej struktury baniek mydlanych z pro-
mem  umiaru, kształtu i ładu (św. Augustyn) [6]. Nie- stopadłościanem, reprezentującym formę domu
znacznie i miękko zmieniająca się wysokość obiektu w chińskiej tradycji i mitologii. Struktura i fasada cen-
sprawia wrażenie ruchu. Elementy konstrukcji wza- trum pływackiego są jednością. Konstrukcja jest opar-
jemnie siÄ™ splatajÄ…, tworzÄ…c strukturÄ™ przypominajÄ…cÄ… ta na najbardziej efektywnym sposobie dzielenia prze-
gniazdo utkane ze skomplikowanej sieci gałęzi. Uzy- strzeni trójwymiarowej. Wzór taki często występuje
skane dzięki nim efekty przestrzenne są niezwykle w naturze, stanowi podstawowy sposób łączenia
czytelne i proste, równocześnie dzięki zawiłości sieci, się organicznych komórek, struktur kryształów w mi-
niejednoznaczne w odbiorze. Hercog i de Meuron nerałach, naturalnych tworów takich jak bąble. Na
celowo projektują formy, które  uwodzą odbiorcę (se- pierwszy rzut oka może się wydawać, że mamy do
ductiveness of form), ponieważ ich zdaniem obiekty czynienia z tworem naturalnym, stworzonym prawie
takie angażują wszystkie zmysły, powodują bardziej przypadkowo; w rzeczywistości rygorystyczne oblicze-
intensywną i wnikliwą obserwację. Są intrygujące, nia matematyczne pozwoliły na osiągnięcie efektu
a zarazem wyraziste (iconic building) [7]. Hercog i de wodnych bÄ…bli  opisuje wyjÄ…tkowy charakter obiek-
Meuron w monumentalnym obiekcie stworzyli intymnÄ… tu John Bilmon, dyrektor studia PTW. Jego zdaniem:
przestrzeń publiczną podobną do tej, która znajduje przezroczystość wody w połączeniu z tajemniczym
się pod wieżą Eiffla. Wchodząc do obiektu odwiedza- efektem baniek, zmusza odbiorców, znajdujących się
jący mijając sieć konstrukcji nośnej będą docierali do wewnątrz jak i na zewnątrz, do zatrzymania się i prze-
lobby, które okrąża całą trybunę i zapewnia dostęp żywania własnego doświadczenia z wodą [9]. Pro-
klatkami schodowymi na wyższe piętra, do trzech rzę- jektanci wykorzystali nowoczesną technologię i ma-
dów trybun. Pomiędzy nimi znajdują się otwarte prze- teriały do stworzenia imponującego wizualnie
strzenie, pozwalające na oglądanie rozgrywających budynku, przyjaznego dla środowiska, o dużej wy-
się na terenie stadionu zawodów i otaczającego kra- dajności energetycznej. Centrum pływackie pokryte
jobrazu. Takie przestronne rozwiązanie umożliwia jest okładziną, wykonaną z podwójnej membrany
dobrą wentylację we wnętrzu, która jest niezwykle istot- ETFE  innowacyjnej, lekkiej i przezroczystej powło-
na w tego typu obiektach, szczególnie w zatopionym ki. Daje ona możliwość osiągnięcia zamierzonej przez
w mglistym smogu Pekinie. Narodowy Stadion ma autorów gry świata we wnętrzu i na zewnątrz, a także
szansę być użytkowany nie tylko w czasie wielkich stwarza optymalne warunki do projekcji multimedial-
imprez sportowych i kulturalnych, ale także w dni po- nych we wnętrzu. Niezwykły widok i zmysłowe do-
wszednie. W gęsto zabudowanej metropolii stworze- świadczenia będą odczuwalne również dla milionów
nie tak niezwykłych przestrzeni publicznych ma ogrom- widzów z całego świata, którzy nie będą fizycznie
ne znaczenie. Pulsująca życiem forma wprowadzi obecni na miejscu w czasie olimpiady. Po zakończe-
odrobinę magii i koloru w szare życie Chińczyków, niu igrzysk obiekt ten będzie spełniał rolę rekreacyj-
szczególnie w czasie trwania olimpiady. nego parku wodnego, otwartego dla mieszkańców
Pekinu. Jest to istotne, ponieważ w kulturze chiń-
2.2. Projekt Aquatics Center   proporcje i blask skiej woda stanowi niezwykle ważny element natury.
Na terenie założenia parkowego Olympic Green Można powiedzieć za chrześcijańskim pisarzem
w Pekinie zbudowano także narodowe centrum pły- Pseudo Dionizym, że forma ta jest piękna, ponieważ
wackie Watercube (PTW Architects  J. Bilmon, ma właściwe proporcje i blask [10].
324
2.3. Projekt Digital Beijing  powściągliwa i właściwa gramów (planowana liczba w 2008 roku) i admini-
proporcja stracja, w drugim zaprojektowano część otwartą dla
Projektantów (Pei Zhu, Tong Wu, Hui Wang) kolej- publiczności, gdzie będą się znajdywać sale wysta-
nego budynku Digital Beijing w założeniu Olympic Gre- wowe, widownie i hotel. Zaprojektowany park
en zainspirował świat informatyki. Obiekt ten będzie medialny na zewnątrz budynków stworzy możliwość
pełnił funkcję zarządzania i bazy danych podczas Olim- filmowania plenerów i organizowania imprez rozryw-
piady w 2008 roku. Po jej zakończeniu będzie się tu kowych [13]. W splecionych wieżach można dostrzec
mieścić muzeum, biura oraz centrum wystawowe dla kształt okna, które tak jak telewizja przenosi nas
produktów i urządzeń komputerowych [11]. Budynek w inną lepszą rzeczywistość.
składa się z wyraz
nych monolitycznych plastrów, po-
rozsuwanych pomiędzy sobą na wzór kodu kreskowe- 3. Piękno jako umiar i prostota  Chineseness Ar-
go. W ten sposób całość formy tworzą elementy puste chitecture
i pełne, czarne i białe. Jedne z nich pozwalają na filtra- Niezwykle interesująca jest także twórczość współ-
cję światła do wewnątrz, inne stanowią elementy za- czesnych architektów ze Wschodu, którzy nie są za-
trzymujące światło. Można powiedzieć za Tomaszem interesowani budowaniem budynków ikon, przycią-
z Akwinu, że Digital Beijing ma powściągliwą i wła- gających uwagę swoją niezwykłą oryginalnością.
ściwą proporcję [12]. Elewacja budynku z założenia Wprowadzają oni nową jakość do architektury two-
miała przypominać obwód scalony, rzeczywiście cha- rząc właściwą relację między nowymi obiektami i ich
rakterystyczne wąskie, pionowe cięcia w żelbetowej kontekstem kulturowym. Poszukują inspiracji w pięk-
ścianie tworzą linie przypominającą kartę chipową. Na nie otaczającego krajobrazu, wykorzystują w nowo-
parterze widać wyraz
ne odniesienia do projektu sta- czesny sposób lokalne materiały, dostrzegając ich
dionu olimpijskiego, a zwłaszcza do sposobu zago- potencjał, ekspresję faktur i kolorów. W artykule wy-
spodarowania terenu bezpośrednio przylegającego do brano kilka przykładów prezentujących różne drogi
dzieła Herzoga & de Meurona, w którym to dojścia, poszukiwania piękna w architekturze współczesnej.
dojazdy i place układają się na wzór rozsypanych bie-
rek o różnej grubości. Podobnie zaprojektowane doj- 3.1. Shenzen Cultural Center
ścia prowadzą do centrum database. Tworzą je kładki Jednym z takich obiektów jest Centrum Kultural-
ponad nieckami wodnymi, z których wynurza się obiekt, ne w Shenzen (1997 2005), którego autorem jest
a także cięcia w posadzce hallu głównego. Arata Isozaki (projekt wygrał w międzynarodowym
konkursie) [14]. W obiekcie kontrastowo zestawiono
2.4. Siedziba telewizji masywne granitowe ściany z przeszkloną, falującą
Spośród wielu budowanych obecnie obiektów ścianą. W spektakularnym przeszklonym atrium znaj-
warto także wspomnieć o nowej ikonie Pekinu  sie- duje się sala koncertowa, wejście do biblioteki i ko-
dzibie telewizji chińskiej CCTV, zaprojektowanej przez lumny podtrzymujące atrium, które przypominają
Rem Koolhaas i Ole Scheeren. Jej budowę rozpo- geometryczne drzewa. Światło padające przez szkla-
częto w 2002 roku i będzie skończona przed rozpo- na elewację wprowadza do wnętrza złożone, zmie-
częciem olimpiady. Tworzą ją dwie wieże wysokie niające się cienie wzbogacając je i ożywiając (il.1 2).
na 230 m, splecione u podstawy i na szczycie pro- Piękno tego projektu kryje się w kontrastowym ze-
stokątnymi łącznikami. W pierwszym będą się mie- stawieniu linii prostych z naturalnymi, elementów cięż-
ściły studia emisyjne i produkcyjne dla dwustu pro- kich, stabilnych z ulotnymi (unio mystica).
325
3.2. Qingpu Private Enterprise Association tykalnie ułożone elementy tworzą abstrakcyjny wzór,
Qingpu Private Enterprise Association w Shan- zmieniający się w trakcie przemieszczania się wzdłuż
ghai zaprojektowano (Atelier Deshaus, 2003 2005) korytarza (il. 7 8). Doświadczamy prawdziwej przy-
jako trzypiętrowy budynek na kwadracie 60x60 m. jemności (sensual pleisure) obserwując odbicia, świa-
Jego szklane ściany pokryte są nadrukiem przypo- tło przesączające się przez szczeliny, kadrowane ob-
minającym połamany lód. Motyw ten jest typowy dla razy i harmonię barw.
tradycyjnej chińskiej dekoracji wnętrz. Dzięki prze-
zroczystości, grze światła prosta kubiczna forma ide- 3.5. Zhongtai Box Z58
alnie zorientowana na osi północ-południe staje się Wielofunkcyjny budynek (biura, studio, hotel dla
w odbiorze niezwykła i złożona (il. 3 4). Zdaniem gości) Zhongtai Box Z58 w Shanghai jest istnieją-
autorów wzór zaprojektowano tak, aby podkreślał cym obiektem-magazynem, który poddał niezwykłej
jedność budynku nawet wtedy, gdy zestawione są renowacji Kengo Kuma (2003 2006). Nowe elewa-
ze sobą różne części. Dominujący biały kolor we wnę- cje o poziomej artykulacji pokryte są lustrami i ziele-
trzach podkreśla prostotę i czystość formy [15]. nią. Znakomicie współgrają z drzewami w sąsiedz-
W projekcie tym widać także analogię do tradycyjne- twie i przypominają wiszący ogród. Ruchome liście,
go ogrodu chińskiego  architektura otacza wewnętrz- odbijające się od aluminiowej ściany tworzą wzory
ny dziedziniec-ogród. współgrające z prawdziwym lustrem wody we wnę-
trzu (il. 9 10). Obiekt ten jest manifestacjÄ… ogromnej
3.3. Lueyuan Stone Sculpture Art Muzeum potrzeby, aby uciec od kopiowania Zachodu [18].
Kolejny obiekt  Muzeum Rzez
by Chengu w Si-
chuan (Jiakun Architects, 2001 2002) podzielony jest 4. Podsumowanie
na cztery przestrzenie (muzeum, parking, otwarta W historii teorii architektury obowiązywała wielość
przestrzeń galeria, biura) i przeznaczony do ekspo- definicji piękna, rozpiętych pomiędzy subiektywi-
zycji rzez
b Budy z Dynastii Han i Song [16]. Ceglane zmem i obiektywizmem. Niewątpliwie różny odbiór
ściany pokryto betonową okładziną ( sztuczny ka- dzieł architektury związany jest ze sposobem odczu-
mień ) z poziomą artykulacją [il. 5 6]. Wąskie szcze- wania, indywidualną wrażliwością i doświadczeniem
liny okien otwierają widoki na rzekę Fu i otaczający  Dla każdego z nas  perceptorów  współżyjących
las. Piękno budynek zawdzięcza grze światła, kon- z dziełem, buduje się inna konkretyzacja dzieła, ści-
trastowemu zestawieniu wertykalnych szczelin z po- śle splątana z naszym sposobem odczuwania, z naszą
ziomym rysunkiem betonowych ścian o niezwykle wrażliwością i kolejami naszego życia, konkretyzacja,
bogatej fakturze. dla której samo dzieło stanowi jedynie punkt wyjścia
 jeżeli kto woli  nieosiągalny nigdy w pełni punkt
3.4. Neno Corridor dojścia, konkretyzacja, która jedynie w części jest
Neno Corridor w Pekinie (2004) zaprojektował wyznaczona przez samo dzieło, albowiem na jej ukon-
młody architekt chiński Wang Hui [17]. Projekt na- stytuowanie się decydujący wpływ wywiera nie tylko
wiązuje do tradycyjnej w ogrodzie chińskim idei ko- z warunkami naszego życia związana wielość percep-
rytarza i przypomina artystyczną instalację. Tworzy cji danego dzieła, ale nadto cała nasza osobowość,
go kompozycja różnych drzwi, ścian, wewnętrznych jej sposób percypowania, odczuwania i reagowania,
kolumn i mebli, wykonanych z 8 gatunków drewna a w znacznej mierze także i nasze, od samego dzieła
o różnorodnym naturalnym kolorze i teksturze. Wer- niezależna losy [19]. Uważam, że architektura współ-
326
czesna niezmiennie potrzebuje piękna, a piękne jest dzi o zwrócenie uwagi za wszelką cenę. Dziwne
to, co się samo przez się podoba [20]. budynki przyciągają ludzi, więc oryginalność jest
Zdaniem Thomasa Munro wyróżnikiem dzieła łączona z komercyjną atrakcyjnością. Tymczasem
sztuki jest zdolność przyciągania i zatrzymywania na oryginalność nie polega na tym, żeby różnić się od
sobie naszej uwagi (iconic building) [21]. Prezento- innych. Powinna być efektem napięcia pomiędzy róż-
wane przykłady pokazują, że oryginalność może iść norodnością i prostotą oraz między złożonością i po-
w parze z pięknem, co przeważnie ma miejsce rządkiem. Chodzi w niej o uchwycenie tego, co ory-
wtedy, gdy autorem jest znakomity architekt. We ginalne w etymologicznym sensie tego słowa (ang.
współczesnej architekturze są także dzieła dziwne origin), o uchwycenie korzeni zarówno nas samych,
i szokujące. Nie można wtedy mówić o pięknie, cho- jak rzeczy [22].
PRZYPISY
[1] R. Koolhaas, Great Leap Forward, Taschen 2001, s. 156 [9] PTW Architects = CSCEC = design = ARUP  National
167. Swimming Center,  Architecture & Urbanism , nr 412, 1/2005,
]2] J. Starzak, Chiny dziÅ›  w poszukiwaniu tradycji, Archi- s. 124 130.
tektura-Murator 10/2006, s. 10 24. [10] W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 35 43.
[3] R. Koolhaas, op. cit., s. 173. [11] P. Jodidio, Architecture in China, Taschen, 2007, s. 134
[4] Film dokumentalny Betonowa rewolucja, reż. Xiaolu Guo, 139.
Wielka Brytania 2004. [12] W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 244 251.
[5] National Stadium Beijing for the 2008 Olympic Games. China [13] P. Jodidio, op. cit, s. 128 133.
2002 2007. Competition First Prize,  El Croquis 129/130, 2006, [14] P. Jodidio, op. cit, s. 74 81.
s. 348 363; Stadium Herzog & de Meuron, A+U 2003:12, [15] P. Jodidio, op. cit, s. 20 23.
s. 34 38; B. Makowska, A. Kosik, Chinatown 2008  projekt [16] P. Jodidio, op. cit, s. 174 179.
narodowego stadionu olimpijskiego autorstwa Jacques a Her- [17] P. Jodidio, op. cit, s. 84 89.
coga & Pierre a de Merona, Archivolta 2 (34) 2007, s. 18 21. [18] P. Jodidio, op. cit, s. 92 97.
[6] W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, tom II, Arkady, War- [19] R. Ingarden, Studia z estetyki, Warszawa 1966, PWN,
szawa 1988, s. 58 80. T.II, s. 166.
[7] J.F. Chevrier, Ornament, Structure, Space, wywiad z Ja- [20] W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 244 248.
cques Herzogiem,  El Croquis 129/130, 2006, s. 22 40; [21] M. Gołaszewska, Estetyka pięciu zmysłów, PWN, Kra-
J.F. Chevrier, The Monumental and the Intimate,  El Croqu- ków 1997, s. 47.
is 129/130, 2006, s. 9 21. [22] H. Read, O pochodzeniu formy w sztuce, Warszawa 1973,
[8] PTW  Watercube,  Area nr 88, 10/2006, s. 132 145. s. 15.