II. 20 GA
ÓWNE KIERUNKI LITERACKIE W DWUDZIESTOLECIU (PRZYKA
ADY)
- A. Hutnikiewicz, Od Czystej Formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia.
- Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński.
- J. Kwiatkowski, Dwudziestolecie międzywojenne.
- http://dwudziestolecie-miedzywojenne.klp.pl
Ogół XX-wiecznych kierunków artystycznych, zwłaszcza z pierwszej ćwierci wieku, których programy i realizacje
wyrastały zdecydowanego sprzeciwu wobec sztuki zastanej, jej zadań i osiągnięć oraz które torowały drogę nowym
rozwiązaniom ideowo- artystycznym to AWANGARDA. Tendencje wspólne wszystkim awangardowym kierunkom to:
- antytradycjonalizm;
- rozbrat z tradycjami zeszłowiecznego realizmu i naturalizmu;
- poszukiwanie związanych ze współczesnością środków wyrazu artystycznego;
- nastawienie eksperymentatorskie;
- dążenie do programowości i teoretycznych uzasadnień działania twórczego;
Główne awangardowe kierunki literackie to:
- ekspresjonizm - nadrealizm (surrealizm)
- futuryzm - neoklasycyzm
- formizm - kreacjonizm
- dadaizm - psychologizm
- realizm magiczny
W dwudziestoleciu uprawiano ogrom gatunków. Zarówno poezja ( tradycyjna i awangardowa) jak i proza były równie
często uprawiane, dlatego nie można ocenić, co w tych latach dominowało. Do pojęć  haseł, określających powstałe w
tym czasie zjawiska literackie, zaliczyć należy na pewno:
- technikę strumienia świadomości (w wykonaniu Jamesa Joyce'a).
- technikÄ™ symultanicznÄ… (Wirginia Voolf).
- sagi rodzinne  osadzone najczęściej w tradycjach XIX wiecznych i będące wyrazem tęsknoty za spokojem i światem
starych, przedwojennych wartości (np. Saga rodu Forsytów Johna, w Polsce: Noce i dnie Marii Dąbrowskiej).
- zabieg izolacji (np. swoisty mikroświat ukazany w sanatorium w Czarodziejskiej górze Tomasza Manna).
W epice uprawiano często prozę poetycką (np. Bruno Schulz: Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod klepsydrą).
Powstało kilka odmian powieści, m.in.:
- powieść społeczna (Stefan Żeromski: Uciekła mi przepióreczka),
- powieść psychologiczna (Zofia Nałkowska: Granica; Maria Kuncewiczowa: Cudzoziemka),
- powieść realistyczna (Maria Dąbrowska: Noce i dnie),
- powieść awangardowa (Witkacy: Nienasycenie; Witold Gombrowicz: Ferdydurke),
- powieść historyczna (Jarosław Iwaszkiewicz: Czerwone tarcze; Zofia Kossak-Szczucka: Krzyżowcy),
- powieść środowiskowa (Gustaw Morcinek: A
ysek z pokładu Idy; Pola Gojawiczyńska: Dziewczęta z Nowolipek).
W dwudziestoleciu pojawia się też literatura faktu i dokumentu (Maria Dąbrowska Pamiętniki chłopów polskich) oraz
reportażu (Melchior Wańkowicz: Na tropach Smętka).
GA
ÓWNE AWANGARDOWE KIERUNKI LITERACKIE:
EKSPRESJONIZM
(łac. expressio -  wyraz, wyrażenie ). Kierunek narodził się ok 1910 r. na niemieckim obszarze językowym i stamtąd
promieniował na cała Europę, trwał do końca lat 20. XX wieku. Z założenia stanowił opozycję dla realizmu.
Kształtował się pod wpływem irracjonalistycznych tendencji w sztuce i myśli końca XX wieku, m.in. filozofii F.
Nietzschego i H. Bergsona. Lata jego rozkwitu przypadajÄ… na 1910-1925 rok.
Fazy rozwoju ekspresjonizmu (za Hutnikiewiczem):
- wyjściowa, początki kształtowania się zasad teoretycznych kierunku, trwającą do wybuchu I wojny światowej, w
której dominującym nurtem były tendencje metafizyczno-moralistyczne.
- druga, trwającą przez całą I wojnę światową, w której zaistniała odmiana rewolucyjna, mająca na uwadze problemy
społeczno-polityczne,
- trzecia (schyłkowa), na pierwszy plan wysunęły się tendencje surrealistyczne.
Założenia:
XX-wieczny ekspresjonizm zakłada:
- sprzeciw wobec skupionego na konkretnych punktach programu, realistycznego i przewidywalnego naturalizmu oraz
psychologizmu (antypsychologizm ekspresjonizmu) w myśl hasła: Nie sztuka naśladuje życie, lecz życie sztukę!
- przeciwstawienie się modernizmowi, pojmowanemu jako kierunek, który nie sprawdził się w sytuacji wojny,
1
- opowiadanie siÄ™ za powrotem do z
ródeł kultury, czyli moralności, duchowości, próbę odnowienia mistycyzmu, co
wynika z reakcji na kryzys polityczno-społeczny,
- rezygnację z mieszczańskiego stylu życia,
- próbę powrotu do tego, co prymitywne i pierwotne, odwieczne,
- propagowanie postaw, tez, symboli, stylizacji językowej czy zasad, którymi wypełnione są stronice mitologii greckiej
i rzymskiej,
- nadrzędność prawdy wobec estetyki,
- ekspresję  ja , pojmowaną jako dążenie do przekazywania w dziełach emocji jednostki by zbliżyć się do Absolutu,
jako najważniejszy wyznacznik estetyki,
- odwrócenie uwagi artysty od formy dzieła,
- wiarę, że jedynym bytem jest byt duchowy,
- przypisywanie poecie roli wizjonera, czyli profety,
- poetykę nastawioną na dążenie do uogólnień, typizację i symbolizację postaci.
W liryce ekspresjonizm ujawniał się w następujących formach wyrazu: chaos, liczne wykrzykniki, pauzy, pocięte,
urwane zdania,  poetyka krzyku , barbaryzacja języka, wizyjność, skrót, symbol, alegoria, zdynamizowanie struktury i
fabuły dzieła,
Kategorie estetyczne:groteska, brzydota, deformacja, kontrast, zniekształcenie, przejaskrawienie, wyolbrzymienie,
improwizacja.
Przedstawiciele w Polsce:
Tadeusz Miciński  choć jest on poetą epoki Młodej Polski, to tendencje ekspresjonistyczne są obecne w jego utworach
(podobnie jak w wierszach, powieściach, dramatach czy artykułach Stanisława Przybyszewskiego - Powrotna fala
(Naokoło ekspresjonizmu), Ekspresjonizm, Słowacki i Genezis z ducha, a zwłaszcza w cyklu Lucyfer, In loco
tormentorum, w dramacie W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu.
Jerzy Hulewicz  to on przyczynił się w największym stopniu do przeniesienia niemieckiego prądu literackiego na
polski grunt. W 1917 roku zaczął wydawać w Poznaniu dwutygodnik "Zdrój" (1917-1922), które szybko stało się
czołowym tytułem polskich piewców ekspresji jako czołowego środka wyrazu. To właśnie w "Zdroju" Hulewicz zaczął
publikować swoje ekspresjonistyczne poglądy, powiększając tym samym regularnie materiał, który w 1921 roku został
zawarty w książce Ego eimi. E ewangeliey Jezu Chrysta według spisania Janowego. Rzecz o Duchu uz
rzana.
Przedstawiciele na świecie:
Georg Trakl, Franz Werfel, Bertolt Brecht, Alfred Döblin
Wpływ na inne dziedziny sztuki
film np. Gabinet Doktora Caligari Roberta Wienego, Nosferatu Friedricha Murnau
plastyka Edvard Munch Krzyk, Bronisław Linke, Oskar Kokoschka
FUTURYZM
(łac. futurus -  przyszły ), pierwsze symptomy powstającego futuryzmu widać już na początku XX wieku we
Włoszech, kiedy w 1909 r. Marinetti ogłasza swój manifest. W Polsce okres rozkwitu i ekspansji kierunku przypada na
lata 1918-23. Założenia futuryzmu opierają się głównie na odrzuceniu wszystkiego, co już było, zanegowaniem
zdobyczy cywilizacji, kultury, odwróceniem się od tradycji. Futuryści wykazywali zafascynowanie techniką, materią i
nowoczesnością, afirmowali przyszłość, pochwalali dynamizm, witalność, wszelką aktywność. Rozpowszechniali
nowego bohatera literackiego  anielskiego chama  kierujÄ…cego siÄ™ emocjami prymitywa.
Do najważniejszych haseł  cytatów programowych futurystów, mówiących o rozrachunku z tradycyjną kulturą i
tradycyjnymi formami sztuki, oprócz palenia bibliotek, można zaliczyć:
- Cywilizacja, kultura z ich chorobliwością na śmietnik!
- Ryczący samochód (& ) jest piękniejszy od Nike z Samotraki
- Gorąco kawałka żelaza lub drzewa roznamiętnia nas bardziej niż uśmiech czy łzy kobiety!
- Chcemy wielbić ruch agresywny (& ) policzkowanie i uderzanie pięścią
- Wojna jako jedyna higiena świata!
- Nonsens jest wspaniały,
- Być rozumiany nie jest wcale rzeczą konieczną!
20 lutego 1909 r. miało miejsce pierwsze oficjalne wystąpienie twórców futuryzmu, wtedy poeta Marinetti i Boccioni
ogłosili w paryskim dzienniku  Le Figaro pierwszy Manifest futuryzmu:
1. Chcemy wyśpiewywać miłość do niebezpieczeństwa, praktykę energii i zuchwałość.
2. Podstawowymi elementami naszej poezji będą odwaga, śmiałość i bunt.
3. Dotąd literatura wychwalała pełen zadumy bezwład, ekstazę i sen, my zaś chcemy sławić agresywny ruch,
gorączkową bezsenność, gimnastyczny krok, ryzykowny skok, policzkowanie i cios pięścią.
4. Oświadczamy, że wspaniałość świata wzbogaciła się o piękno prędkości. Samochód wyścigowy z bagażnikiem
zdobnym w grube rury jak węże o buchającym oddechu, samochód rozgrzany do czerwoności, który wygląda jak
pędzący pocisk piękniejszy jest niż Nike z Samotraki.
2
5. Chcemy śpiewać na cześć człowieka trzymającego kierownicę, której idealna oś przecina ziemię; a ta z kolei
wystrzelona krąży po swej orbicie.
6. Trzeba, by poeta podejmował wysiłki z zapałem, błyskotliwością i roztropnością, aby podsycać entuzjastyczny zapał
pierwotnych żywiołów.
7. Jedynie walka jest piękna. Arcydziełem jest tylko to, co ma agresywny charakter. Poezja musi być gwałtownym
szturmem na nieznane siły, ma zmuszać je, by leżały pokornie przed człowiekiem.
8. Jesteśmy na samym krańcu przylądka wieków! Wczoraj umarły Czas i Przestrzeń. Żyjemy już w absolucie,
stworzyliśmy już bowiem wieczną i wszechobecną prędkość.
9. Chcemy wysławiać wojnę  jedyną higienę świata  militaryzm, patriotyzm, niszczycielski gest anarchistów, piękne
idee, które zabijają, oraz głosić pogardę dla kobiety.
10. Chcemy zniszczyć muzea, biblioteki, zwalczyć moralizm, feminizm i wszelkie przejawy oportunistycznego i
użytkowego tchórzostwa.
11. Będziemy wyśpiewywać na cześć wielkich tłumów wzburzonych pracą, przyjemnością lub buntem, wielobarwnych
i polifonicznych fal rewolucji w nowoczesnych miastach, arsenałów i fabryk wibrujących nocą pod gwałtownie
rozświetlonym blaskiem elektrycznych księżyców, na cześć żarłocznych dworców, wężów, które kopcą, fabryk
zawieszonych pod chmurami na sznurkach dymów, mostów skaczących jak gimnastyk nad diabolicznym ostrzem
rozświetlonych słońcem rzek, awanturniczych parowców węszących po horyzontach, żelaznych koni zaprzęgniętych do
długich rur i na cześć szybowcowego lotu aeroplanów, których śmigło łopocze jak chorągiew i hałasuje jak oklaski
rozentuzjazmowanego tłumu.
Rosyjski futuryzm podzielił się na dwie grupy; pierwsza z nich to grupa egofuturystów, twórców związanych z
symbolizmem i estetyzmem. Poezja ich miała charakter kabaretowy, podejmowała tematykę cygańsko  kawiarnianą,
była połączeniem balladowego sentymentalizmu i brutalności. Przedstawiciele: Wadim Szerszeniewicz, Igor
Siewierianin, Anatolij Marienhof.
Drugą grupę rosyjskich futurystó w stanowili kubofuturyści, których początek wiązał się z działalnością grupy
artystycznej Hilea. Swoje założenia przedstawili w publikacjach zbiorowych - wydrukowali na papierze toaletowym
Sadzawkę Sędziów, w manifeście pt. Policzek powszechnemu smakowi zaatakowali symbolizm oraz takich znanych
twórców, jak Dostojewski czy Tołstoj. Opiewali skrajny indywidualizm, postulowali przebudowę języka poetyckiego,
o, proponowali używanie  języka pozaropzumowego i antypsychologizm, stosowali prozaizmy i wulgaryzmy, a ich
sztuka była kontrastową i antyestetyczną prowokacją. Przedstawiciele: Władimir Majakowski, Wielimir Chlebnikow.
Przedstawiciele w Polsce
- Bruno Jasieński, autor Pieśni o głodzie z 1922 roku,
- Anatol Stern, autor Futuryzji z 1919 roku,
- Stanisława Młodożeniec, autor Kresek i futuresek z 1921 roku,
- Aleksander Wat, autor Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka z 1920 roku,
- Tytus Czyżewski.
Głosili oni, że:  cywilizacja i kultura jest chorobliwością na śmietnik, wybieramy prostotę, ordynarność, wesołość,
zdrowie, trywialność, śmiech (& ) ogłaszamy wielką wyprzedaż starych rupieci, sprzedajemy za pół ceny świeże mumie
mickiewiczów i słowackich .
Dążyli do stworzenia języka pozarozumowego, opartego na intuicji.
Polski futuryzm początkowo dzielił się na dwie grupy  Warszawską i Krakowską (kawiarnie-kluby:  Katarynka ,
 Gałka Muszkatołowa ), które jednak w 1920 roku zbliżyły się do siebie.
Krakowska atmosfera życia kawiarnianego i knajpowego przyczyniła się do powstania klubów futurystycznych: w
1919 roku , w których działali między innymi Młodożeniec i Jasieński.
W Krakowie w 1921 roku zaczęło wychodzić pismo Bruno Jasieńskiego Nuż w bżuchu. JEDNODC
UWKA
FUTURYSTUW mańifesty futuryzmu polskiego wydańe nadzwyczajne na całą Żeczpospolitą Polską, w którym
opublikowano między innymi takie artykuły autorstwa Jasieńskiego, Sterna, Młodożeńca i Czyżewskiego, jak:
- Mańifest w sprawie natyhmiastowej futuryzacji żyća,
- Mańifest w sprawie ortografji fonetycznej,
- Mańifest w sprawie poezji futurystycznej,
- Mańifest w sprawie krytyki artystycznej.
Polscy futuryści postulowali:
- ideę  słów na wolności , wolnych od rygorów składni,
- potrzebÄ™ dynamizacji i rytmizacji wypowiedzi literackiej,
- konieczność podwyższenia roli rzeczowników, onomatopei,
- wyeliminowanie z języka poezji przymiotników,
- wprowadzenie do języka literackiego pojęć z zakresu nauki i techniki,
- zwrócenie uwagi na dz
więkowe zestroje słów,
- wprowadzenie motywów ze świata mitów, ludowych podań, legend,
3
- burzenie przejawów działania logiki,
- stosowanie pisowni fonetycznej,
- odrzucenie interpunkcji i zasad ortografii, krępujących słowo.
FORMIZM:
kierunek artystyczny ukształtowany w Polsce w latach 1917  1922 w wyniku działalności grupy plastyków i poetów
Formiści Polscy. Grupa wydawała własne pismo  Formiści oraz rozwijała własny program artystyczny łączący
doświadczenia ekspresjonizmu, kubizmu i futuryzmu.
Jego program jest obszerny, dotyczy wielu zagadnień, ale przede wszystkim charakteryzuje się umownością i brakiem
jedności zarówno programowej, jak i stylistycznej. Jakby na wyjaśnienie tego twórca kierunku, malarz i filozof Leon
Chwistek pisał:  Formizm dąży do czystego piękna i związanych z nim uczuć radości i entuzjazmu .
Ogólnie formizm zakłada, iż dzieło artystyczne powinno posiadać autonomię, a przeciwstawiona naturalizmowi forma
jest nadrzędną wartością. Poza tym formiści  w myśl teorii wielości rzeczywistości w sztuce Leona Chwistka, uważali,
że:
- Rzeczywistość jest pojęciem wieloznacznym,
- Istnieje wiele odmian rzeczywistości, np. rzeczywistość fizykalna, rzeczywistość rzeczy, rzeczywistość wyobrażeń,
- Każdej odmianie rzeczywistości przypisany jest odrębny rodzaj malarstwa,
- Należy odnowić język,
- Sztuka dzieli się na 2 kategorie: w pierwszej nadrzędna jest forma (np. architektura czy taniec), zaś w drugiej  treść i
forma współistnieją i uzupełniają się wzajemnie (np. literatura, malarstwo).
W ograniczonym tylko stopniu formizm odnosił się do literatury (utwory Tytusa Czyżewskiego); odrzucał konwencje
realizmu i naturalizmu, postulował poezję której materiałem jest  rzeczywistość wyobrażeń , formę rozumiał jako
brzmieniową wartość wypowiedzi. W formizmie powstałą teoria wielości rzeczywistości w sztuce oraz koncepcja
Czystej Formy Witkiewicza.
Formizm nie zyskał sobie aprobaty krytyków i popularności wśród odbiorców. Ludzi odstręczał niejasny język dzieł
formistów, skomplikowanie przedstawianie rzeczywistości.
DADAIZM:
5 lutego 1916 roku w Zurychu grupa artystów (najważniejszym z nich, uznanym za twórcę kierunku był Tristan Tzara)
otworzyła literacko - artystyczny klub Cabaret Voltaire. Tak narodził się dadaizm, uważany za odpowiedz
na
absurdalność wojny i reakcję na niedorzeczność nacjonalistycznych haseł, jakie zdominowały Europę Zachodnią pod
koniec I wojny światowej. Jego nazwa wiać się miała od przypadkowo wylosowanego słownikowego hasła - dada,
oznaczajÄ…cego gaworzenie dziecka lub drewnianÄ… zabawkÄ™, konika.
Z Zurichu dadaizm rozpowszechnił się na inne państwa Europy Zachodniej (Francja, Niemcy) oraz na Stany
Zjednoczone. W Polsce prawie nie występował (kilka nawiązań do poetyki dadaizmu znajdujemy w utworach
Aleksandra Wata i Juliana Tuwima. Co ciekawe, Julian Przyboś ostro krytykował działalność grupy:  Poematy
dadaistyczne mogłaby wybierać i składać papuga kataryniarza. Z obracania mechanicznego młynka do słów nic
artystycznego powstać nie może .
Założenia dadaizmu:
- dowolność wyrazu,
- negacja  wszystkiego :  Nie chcemy nic wiedzieć, że przed nami istnieli jacykolwiek ludzie
- anarchia i nihilizm,
- zerwanie z wszelką tradycją, odrzucanie kanonów, norm, wartości,
- swoboda twórczości i idea absolutnej wolności,
- zanegowanie wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, kategorii  geniusza czy  dzieła sztuki ,
- sprzeciwienie się tradycyjnym kanonom piękna,
- zrównanie statusu społecznego wszystkich ludzi w myśl słów  Wszyscy są prezesami!
- zafascynowanie prymitywizmem, witalnością, spontanicznością,
- nonsens, bezsens i alogiczność w technice tworzenia  dzieła , programowy bezsens artysty:  Włóżcie słowa do
kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, otrzymacie poemat dada .
- szokowanie
Co ciekawe zanik dadaizmu wiązał się z powstaniem surrealizmu, wielu twórców zniechęconych nim przyklasnęło
założeniom surrealistów; np. Duchamp, Ernst, Appolinaire, Breton.
SURREALIZM (NADREALIZM):
Termin surrealizm po raz pierwszy użyty został w 1917 r. przez Appolinaire'a na określenie tego wszystkiego, co stoi w
opozycji wobec klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi, jako zastanym i przeżytym
konwencjom w sztuce. W 1924 r. Andre Breton ogłasza Manifest surrealizmu, w przedmowie pisze, że zainteresowania
surrealizmu dotyczą tego wszystkiego, co związane jest z ludzkim umysłem i założeniami freudowskimi. Sztuka ma
być formą ekspresji stanów podświadomych i wpływać na obyczajowość i sferę kultury społecznej. Po ogłoszeniu
4
manifestu odbyły się liczne wystawy, wystąpienia przedstawicieli tego kierunku. Warto zaznaczyć że dotyczył on
głównie malarstwa i literatury.
Surrealizm wiązał się z działalnością polityczną; propagował antyfaszyzm, antymilitaryzm.
Priorytetem w literaturze dla surrealistów stało się spenetrowanie sfery nieświadomości, w której postrzegali siłę
kierującą postępowaniem człowieka, niezależną od jego woli. Ogromną rolę twórczą przypisywali niepohamowanej
wyobraz
ni, uwolnionej od zasad logiki. To ona jedyna miała pokazywać prawdę o człowieku i o świecie, odkryć ich
tajemniczÄ… stronÄ™. NegujÄ…c dotychczasowe kategorie czasu, przestrzeni, dotychczasowe sposoby postrzegania
rzeczywistości, za najważniejszą wartość uważali wolność: Jedyne słowo wolność podnieca mnie jeszcze.
Głównymi formami wyrazu w literaturze surrealizmu były:
- czarny, absurdalny, groteskowy humor,
- tworzenie tekstów według zasady tzw. pisania automatycznego, czyli wyrwanego spod kontroli logiki zapisu myśli,
według zaleceń A. Bretona:
- zerwanie z logicznym następstwem słów,
-  gra wyobraz
ni ,
- poetyka snu.
Recepcja surrealizmu w Polsce była nikła. Surrealizm uprawiali; w swojej wczesnej twórczości Adam Ważyk,
Aleksander Wat i Jan Brzękowski.
NEOKLASYCYZM:
to nowe ujęcie tendencji klasycystycznych w sztuce, literaturze (przede wszystkim w poezji), muzyce i architekturze,
powstał pod koniec XIX wieku we Francji (1891  Jean Moreas), ale w Polsce zaczął być widoczny po roku 1908, jego
przedstawiciele to twórcy skupieni wokół miesięcznika  Museion (1911-1913), m.in. Mieczysław Jastrun, Leopold
Staff i Jarosław Marek Rymkiewicz. Z założenia klasycyzm jest najmniej rewolucyjną awangardową koncepcją,
kontynuuje bowiem założenia poprzednich kierunków  klasycyzmu i symbolizmu. Dąży do stworzenia tzw. poezji
czystej, odwołującej się do filozofii, etyki, moralności, religijności.
Najważniejszą wartością według neoklasyków była spójność i ciągłość kultury, refleksji oraz twórczości artystycznej,
ponieważ w nich poszukiwano tego, to stałe, odwieczne, prawdziwe.
W literaturze francuskiej przedstawicielami neoklasycyzmu byli twórcy związani z czasopismem  Nouvelle Revue
Française : Paul Valery, James Tissot..
Angielska odmiana neoklasycyzmu to imaginizm (T. Eliot), rosyjska  akmeizm (N. Gumilowa, O. Mandelsztam, A.
Achmatowa).
KREACJONIZM:
Å‚ac. creatio oznacza  tworzenie , nurt ten stanowi reakcjÄ™ na mimetycznÄ… teoriÄ™ sztuki oraz praktyki realizmu i
naturalizmu, nie ma jednak ani sprecyzowanych ram czasowych, ani konkretnych przedstawicieli czy swoich
teoretyków. Zakładał dążenie twórcy do takiej konstrukcji dzieła, w której obrębie świat przedstawiony nie jest
odbiciem rzeczywistości, ale mniej lub bardziej swobodnym wytworem jego wyobraz
ni.
Przykładami dzieł, które zostały napisane zgodnie z tą teorią są:
- Sklepy cynamonowe Bruno Schulza;
- Ferdydurke Witolda Gombrowicza;
- Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza.
PSYCHOLOGIZM:
nurt w prozie narracyjnej i dramaturgii XX wieku, powstał pod wpływem koncepcji Henri Bergson, Zygmunt Freud,
Friedricha Adlera, Carola Gustawa Junga. Za prawodawce nowoczesnego psychologizmu uważany jest Marcel Proust
(W poszukiwaniu straconego czasu). Psychologizm n ie miał nigdy określonej poetyki, jednak znamienne było dla
niego wzmożone zainteresowanie procesami życia wewnętrznego i tendencją do ujmowania postaci literackich
wyłącznie w kategoriach psychologicznych. Na plan pierwszy literatury związanej z tym nurtem wysuwa się ukazanie
motywacji psychologicznych postaci (to one decydować mają o każdym aspekcie życia czy sztuki) przy jednoczesnym
ograniczeniu motywacji społeczno - obyczajowych. Utwory reprezentujące ten nurt często zajmowały się ukrytymi
kompleksami psychicznymi, obsesyjnymi namiętnościami, wyobcowaniem jednostki ze społeczeństwa, mechanizmami
pamięci, wspominania i wyobraz
ni, marzenia sennego.
W literaturze polskiej przedstawicielami psychologizmu sÄ…:
- Zofia Nałkowska (np. Granica),
- Maria Kuncewiczowa (np. Cudzoziemka),
- Jarosław Iwaszkiewicz (Brzezina, Panny z Wilka),
- Tadeusz Breza (np. Adam Grywałd),
- Adolf Rudnicki (Szczury, Niekochana).
REALIZM MAGICZNY:
5
powstał w latach 20. XX wieku w Niemczech. Pierwotnie był tendencją w sztuce, szybko przeniósł się jednak do
literatury (zaadaptował się w Hiszpanii i Ameryce A
acińskiej i stał się jednym z nurtów tamtejszej literatury).
Był reakcją na niemiecki ekspresjonizm, a głównym celem realizmu magicznego było tworzenie w oparciu o
wyobraz
nię twórcy, dla której pożywką były mity, legendy, ustne opowieści, często przekazywane z pokolenia na
pokolenie. Do przedstawianej rzeczywistości twórcy wplatali elementy niezwykłe, nieoczekiwane, irracjonalne i
tajemnicze, stÄ…d nazwa kierunku.
Przedstawicielami realizmu magicznego są przede wszystkim twórcy latynoamerykańscy, tacy jak:
- Gabriel Garcia Marquez, (lata 60.) Sto lat samotności, Dwanaście opowiadań tułaczych
- M. A. Austrias, Legendy gwatemalskie (1930)
- Jorge Luis Borges, Powszechna historia nikczemności (1935).
Choć realizm magiczny jest pojęciem związanym głównie z literaturą, to występuje on także w filmach. Wielu
reżyserów z upodobaniem używa konwencji realizmu magicznego:
- Federico Fellini: Amarcord, A statek płynie;
- Emir Kusturica: Underground, Życie jest cudem.
Współczesne:
- Amelia Jean-Pierre a Jeuneta z 2001 roku,
- Czas apokalipsy Francisa Forda Coppoli z 1979 roku,
- Across the Universe Julie Taylor z 2007 roku.
6