Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl
ISSN 2080-6353 Nr CK 19/2014 (I-III 2014)
[e-mail]
Odrobina historii Stała się przedłużeniem mojego oka. Ca-
łymi dniami przemierzam ulice gotów do
Piotr Sztompka w swojej świetnej książce skoku, czując napięcie i podniecenie .
 Socjologia wizualna , do przeczytania Chciał zwrócić uwagę na to, że fotograf
Fotografia socjologiczna
której zachęcam każdego zainteresowa- musi być doskonałym obserwatorem. Nie
nego fotografa, opowiada:  Socjologia chodzi o robienie zdjęć w przypadkowych
(uliczna, reporterska, esej) i fotografia narodziły się nieomal równo- momentach, lecz o uchwycenie tej jednej
cześnie. W 1839 roku Auguste Comte pi- chwili, z której najlepiej będzie wynikać
Krótki poradnik.
sze ostatnie fragmenty Kursu filozofii po- sens zdarzenia, która najlepiej przedstawi
zytywnej (& ) W tym samym roku zostają daną historię .
wynalezione dwa procesy fotograficzne: Fotografia dokumentująca badania spo-
we Francji Louis Daguerre i Nicephore łeczne rozwijała się szybko, nie od razu
Zdzisław Skuza
Niepse przedstawiają metodę rejestrowa- jednak uznano ją za jedną z metod ba-
nia monochromatycznego obrazu ma dawczych. Oponenci zarzucali wybiór-
płytce miedzianej pokrytej srebrem, uzy- czość obrazów, nieodzwierciedlanie rze-
Jestem fotografującym socjologiem, stąd ten rodzaj fotografii jest mi szczególnie bliski. skując pojedynczy  dagerotyp (& ) w An- czywistości, ale raczej reprezentację su-
Bez odwoływania się do naukowych definicji, ponieważ artykuł jest przeznaczony dla glii natomiast William Talbot wynalazł biektywnych intencji osobistych i kulturo-
fotografujących nie-socjologów, fotografia socjologiczna jest jednym z elementów so- negatyw, obraz na taśmie celuloidowej, wych fotografa. Trudno jednak było zbić
cjologii wizualnej i przejawia się w obrazowaniu życia społecznego. Podobnie, jak ma- umożliwiający kopiowanie . argument, że aparat fotograficzny  widzi
larstwo, rzez
ba, grafika, film TV, reklama itd. Stanowi wizualną informację, stąd słusz- Mimo że pierwsze zdjęcia  dagerotypy fragment świata rzeczywistego takiego,
nie kojarzona jest z fotografią uliczną, reporterską czy esejem fotograficznym. przedstawiały upozowane, reżyserowane jaki jest.
Fotografia socjologiczna może być sztuką, ale nie musi, powinna natomiast zawierać i retuszowane postacie ludzi, dowiaduje- Obecnie socjologia wizualna, fotografia,
treść kulturową. Nie oznacza to wcale, że koniecznie obiektem fotograficznym muszą my się z nich o panującej wtedy modzie, jako metoda badawcza, jest przedmiotem
być ludzie. Jak mówi artysta fotografik Antoni Myśliwiec , niegdyś uprawiający ten ro- obyczajach, nierównościach społecznych, wykładanym na wielu uniwersytetach na
dzaj fotografii: znamionach prestiżu itp. Oprócz piktorial- świecie. W Polsce na Uniwersytecie Ja-
 Ważna jest metoda przedstawienia, nie przedmiot, a otoczenie człowieka ukazanie nego stylu powstawały także panoramy giellońskim zajęcia prowadzi prof. dr hab.
w sposób symboliczny mówi o nim więcej niż jego portret (fot.1) . Dla Juliusza Garz- miast i zdjęcia życia miejskiego. W okresie Piotr Sztompka.
teckiego fotografia ta jest narzędziem społecznych penetracji. kolonializmu za pomocą fotografii doku-
mentowano cechy fizyczne i kulturowe
podbitych społeczeństw. Fotografia uliczna
W aparaty fotograficzne wyposażano na-
ukowe wyprawy antropologiczne, etnolo- Jak powiadają profesjonaliści:  Jeśli twoje
giczne i etnograficzne. W XX wieku rozwi- zdjęcia nie są wystarczająco dobre, to
jała się fotografia artystyczna, a jednocze- znaczy, że nie podszedłeś wystarczająco
śnie Paris Match i Life zaczęły coraz czę- blisko
ściej zamieszczać fotografie reportażowe Częsta metoda obserwacji z ukrycia, po-
o wyraz
nych już implikacjach socjologicz- zwala na uchwycenie realistycznych, nie-
nych. pozowanych zdjęć. Dla celów socjologicz-
Po II Wojnie Światowej fotografia repor- nych istotny jest szeroki kontekst, w któ-
tażowa nadal się rozwijała. To, co od za- rym zachodzi interakcja, działanie akto-
wsze najbardziej się w niej liczyło Ż. H. rów. Często ulica, ale i park, stadion,
Cartier-Bresson nazywał  decydującym sklep, muzeum, więzienie itp. środowiska
momentem . kulturowe pozwalają dostrzec obiektyw-
W zatytułowanym tymi słowami albumie nie zachowania, prawidłowości, cechy
Fot. 1. Zaplecze kiosku
z 1950 r. pisał:  Właśnie odkryłem Leicę. kulturowe. Również te subtelne i niedo-
1 2
gastronomicznego w centrum
miasta
telefony komórkowe, pozwalają na uzy- i różni ludzie). Jeśli osoba stanowi szcze-
skanie dostatecznie dobrych technicznie gół całości  bez zgody. Także osoby pu-
zdjęć o wystarczającej rozdzielczości. bliczne w trakcie wykonywania obowiąz-
Pozostaje dylemat etyczny i prawny  foto- ków zawodowych. Naturalnie, jeśli nie
graficznego podglądania . Można spotkać ośmieszymy danej osoby .
się z opinią, że fotografia z ukrycia jest Jak uzyskać zgodę na fotografowanie oso-
tchórzliwa i nie zasługuje na miano  stre- by? Autorka  Zapisu socjologicznego
et photo . Bywają porady na interneto- z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku,
wych forach fotograficznych, jak reago- Zofia Rydet stosowała socjotechnikę. Wy-
wać na zdemaskowanie przez fotografo- bierając najstarsze chałupy do sfotografo-
wanego np.  Robisz zdjęcie a jak ktoś ma wania, mówiła:
jakieś  ale to cytujesz znanych ludzi  O! Tutaj wejdziemy! Jeśli gospodyni, wi-
i mówisz  Spieprzaj dziadu  . Trudno po- dząc naszą grupę, wychodziła na ze-
lecać tę metodę, podobnie jak cytowaną wnątrz, Pani Zofia bardzo słodkim głosem
w literaturze przedmiotu strategię siłową od razu przystępowała do ataku: - Dzień
 strzelaj fleszem i w nogi . W aspekcie dobry, dzień dobry!
prawnym, bez wchodzenia w zawiłości A my tu idziemy do pani robić zdjęcia. 
przepisów, najogólniej mówi o tym do- Takie zdjęcia, co się za nie nic nie płaci
świadczony i uznany reportażysta Włodzi- i Ojciec Święty będzie oglądał& Taka reje-
mierz Barchacz:  Fotografować można stracja starych chat. Można wejść do
wszystkich, jeśli nie zaburza się porządku Pani?  i już wchodzimy do środka, a pani
publicznego. Publikować można za zgodą Zofia wykrzykuje  O! Jak tu u Pani ładnie,
(także ustną  są przecież różne sytuacje bardzo ładnie! 
Fot. 2 Zofia Rydet  Zapis socjologiczny
y
ródło: Zapis socjologiczny http://www.zofiarydet.com/pl
strzegane obrazy, które są dla nas znane z agresją, lub zwyczajnie z radosnym po-
i oczywiste, na fotografii często ujawniają zowaniem niweczącym nasze zdjęcia.
ukrytą rzeczywistość. Intencjonalnie so- Także użycie pełnoklatkowej lustrzanki,
cjolog fotograf szuka nie tylko potwier- a tym bardziej statywu, daje nam mniej
dzających ilustracji, ale i okoliczności, szans na bycie anonimowym fotografują-
które mogłyby obalić wcześniejsze hipo- cym obserwatorem.
tezy, stereotypowy obraz rzeczywistości Jak rozwiązać problemy fotografii ulicz-
społecznej. nej? Profesjonaliści korzystają np. z apa-
Pomocne jest używanie w fotografii ulicz- ratów firmy Leica, nierzucających się
nej obiektywów z długimi ogniskowymi, w oczy, podobnych do współczesnych
ponieważ nie ingerujemy w sytuację, od-  kompaktów (zaklejają logo na wszelki
dajemy ją taką, jak była rzeczywiście. wypadek), ale zapewniających najwyższą
Wadą  długich obiektywów jest niewiel- jakość zdjęć. Można użyć też odchylanego
ki wycinek kadru, często z rozmytym tłem. ekraniku aparatu i udając manipulacje
Użycie obiektywu szerokokątnego z kolei, przy nim, fotografować z pozycji biodra.
zbliża nas do fotografowanych, ale konse- Inwencja fotografów ulicznych wydaje się
kwencją jest często wejście w interakcję. tu nieograniczona. Obecnie, nierzucające
Możemy spotkać się z niechęcią, nawet się w oczy aparaty kompaktowe, a nawet
3 4
na takie rozmowy. Fotografia reportażowa,
Spacerując z apara- esej fotograficzny
tem można zagadnąć
interesującą osobę o Wbrew pozorom fotografia reportażowa
drogę, czy obiekt, nie jest wcale łatwiejsza od portretowej,
przy którym stoimy. czy pejzażowej. Fotoreporter nie tylko
Na pamiątkę intere- musi mieć błyskawiczny refleks, ale i dużą
sującej konwersacji wiedzę o technice i kompozycji.
zwykle otrzymamy Przede wszystkim musi posiadać wrażli-
prawo do sfotografo- wość i wyobraz
nię socjologiczną, choć nie
wania. Przyda nam się musi być zawodowym socjologiem. Powi-
przy tym umiejętność nien dostrzegać społeczną wielobarwność
słuchania, uśmiech, i zróżnicowanie. Musi być komunikatywny
wizytówka (ewentual- w relacjach z innymi ludz
mi, umieć rozma-
nie legitymacja sto- wiać. Dostrzegać elementy rzeczywistości,
i nie przyjmującym żadnego sprzeciwu warzyszenia fotograficznego) i prośba które dla innych wydają się banalne, po-
tonem: - Tutaj, tutaj niech pani usiądzie& o podanie e-maila, na który prześlemy spolite i oczywiste. Umieć fotografią wy-
- Ale pani, ja taka nieubrana, stara, brzyd- zdjęcia. Oczywiście je przesyłamy. wołać refleksję, zwrócić uwagę, wywołać
ka, na co to?  rozlegały się nieśmiałe Na zagranicznych wycieczkach nie będzie- emocje, a nawet szokować. Ten sam obiekt
protesty. Ależ skądże, doskonale jest pani my mieli żadnych problemów z fotografo- sfotografowany z różnych pozycji, w róż-
ubrana, tak pani wygląda świetnie! Rzad- waniem ludzi na Ukrainie. W Egipcie, nych kontekstach, w różnym czasie, obiek-
ko kiedy pani Zofia pozwalała na zmianę Turcji itp., zapłacimy  one dolar . W kra- tywami o różnych ogniskowych (zbliżenia
fartucha, założenie butów, czy coś podob- jach zachodnich uważajmy na fotografo- i daleki plan), w kolorach lub ich braku,
nego. Takie zdecydowane >>wejście<< wanie dzieci, bo może nam to przysporzyć może stanowić interesujący esej społecz-
powodowało, że ludzie byli jej posłuszni wiele kłopotów. ny, oddawać nastrój i dramatyzm wyda-
i bez żadnych sprzeciwów robili to, co im Mimo tych wszystkich porad, zwłaszcza rzeń.
kazała . początkującemu brakuje odwagi by zrobić Tomasz Tomaszewski porównuje esej foto-
Zamiany cywilizacyjne, kulturowe ostat- komuś obcemu zdjęcie. Jest na to tylko graficzny do greckiej tragedii antycznej.
nich dziesięcioleci spowodowały, że po- jeden sposób  trening. Z czasem powin- Powinien zawierać zdjęcie otwierające,
dobne sposoby mogą nie okazać się sku- no być łatwiej. zdjęcie, które intrygę rozwija, kulminację
teczne. Zawsze jednak sprawdzają się i zdjęcie, które zamyka naszą historię. Nie
grzeczne rozmowy z ludz
mi, których chodzi o liczbę zdjęć, czasem dwa lub trzy
chcemy sfotografować. Musimy mieć czas te wszystkie elementy zawiera. Nie może-
my wymyślać zdjęć, ale możemy zaprojek-
Fot. 3. Paryżanka z dzieckiem
tować temat przewidując następstwo zda-
rzeń. Historia zawsze musi być prawdziwa.
5 6
Socjologiczna analiza fotografii postawa i mimika? Jakie relacje występu-
ją pomiędzy bohaterami zdjęcia oraz bo-
Po pierwsze, oko badacza  socjologa, haterami i obiektami? Co znajduje się
zwróci uwagę przy ocenie fotografii na w tle? Czy zdjęcie jest pozowane czy
identyfikację znaków, przypisywanie im spontaniczne? Po czym można to poznać?
znaczeń (kodów), poszukiwanie relacji Przez kogo zostało wykonane? Dlaczego
pomiędzy symbolami (schematów, wzo- powstało? W jaki sposób fotografia jest
rów) w kontekście społeczno-kulturowym skadrowana? Jaki jest jej nastrój? Co
ich powstania. o nim decyduje? Jakie skojarzenia wzbu-
W następnej kolejności: dza fotografia? Jakie emocje? Jakie kate-
Jaki jest przekaz tej fotografii? Jaka kultu- gorie obiektów można zaobserwować?
ra reprodukuje taki właśnie obraz? Co one symbolizują?
Można sformułować wiele pytań pomoc- Możliwe jest stworzenie kulturowej nar-
niczych, np.: racji, przez wyobrażenie sobie dialogu
Kiedy fotografia została wykonana? Gdzie pomiędzy elementami obrazu. Wymaga
została wykonana? Co się na niej znajdu- to rzetelnego rozpoznania i rozumienia
je? Kim są osoby na zdjęciu? Jak wygląda- kontekstu miejsca i czasu wydarzeń, roli
ją? Co robią? Jak są usytuowane wobec poszczególnych aktorów i zaangażowa-
siebie? Gdzie się znajdują? Co wyraża ich nych grup interesu.
1. Karolina Kopijkowska, Plastyczna fotografia studencki, http://www.ebib.pl/images/stories/
Antoniego Myśliwica. Aparatem maluje niczym numery/124/124_szafinska.pdf
pędzlem. http://www.mediateka.com.pl/dedal/pdf/
5. Sztompka s. 53
nr_4/aparatem-%20mysliwiec.pdf
6. Sztompka s. 55
2. Halina Murza-Stankiewicz, Juliusz Garztecki.
7. Sztompka s. 54
Artystę określa poziom jego świadomości, Magazyn
fotograficzny FOTO nr 5, 1978 http://fotografika.i- 8. Tomasz Tomaszewski, Esej fotograficzny, http://
csa.com/fotoklub/juliusz_garztecki/wywiad_1977. www.youtube.com/watch?v=N4Th6sZUejM
html
9. Na podstawie materiałów z Warsztatów
3. Piotr Sztompka, Socjologia wizualna. Fotografia Metodologii Jakościowej. Prowadzenie: Iza Pieklus,
jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe Instytut Socjologii UJ, Bydgoszcz 11-12 kwietnia
PWN, Warszawa 2006, s. 25. 2013.
4. Katarzyna Szafińska, Fotografia reportażowa,
7 8
Biuletyn EBIB, nr 6 (124)/2011, Magazyn
ZAPRASZAMY DO DYSKUSJI NA FORUM
http://ckfoto.pl/forum