0209; 29.04.2009, wykład nr 9., - Tkanka nabłonkowa; Paul Esz
Charakteryzuje się zwartym układem połączonych nieznaczną ilością substancji międzykomórkowej.
Tkanka nabłonkowa pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych
 z mezodermy  wywodzi się śródbłonek (endothelium) wyściełający naczynia krwionośne i chłonne oraz nabłonek
surowiczy (mesothelium) wyściełający jamy ciała i nabłonek dróg moczowych
 z ektodermy pochodzi ependyma  wyścieła ona jamy ośrodkowego układu nerwowego oraz między innymi
nabłonek skóry, jamy ustnej i odbytu
 z endodermy  nabłonek wyściełający drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy
Funkcje tkanki nabłonkowej
 ochronna - oddziela organizm od otaczającego środowiska chroniąc głębsze warstwy przed czynnikami
szkodliwymi (tworzy bariery pomiędzy środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz bariery pomiędzy
narządami)
 wydzielnicza  wchodzi w skald wszystkich gruczołów
 wchłaniająca  nabłonek jelita kanalików krętych
 zmysłowa  komórki nabłonkowe zmysłowe reagują na bodz
ce
Podstawowe cechy morfologiczne tkanki nabłonkowej
 posiada ona szereg cech charakterystycznych, nie występujących w innych tkankach lub dla nich nietypowych
 błona podstawna, oddzielająca komórki wszystkich typów nabłonka od tkanki łącznej
 obecność w cytoplazmie komórek nabłonka filamentów keratynowych
 występują w niektórych typach nabłonków rzęski oraz regularne uszeregowanie w formie rąbka szczoteczkowego
mikrokosmki
Podział nabłonków
 nabłonki jednowarstwowe (plaski, sześcienny, walcowaty, wielorzędowy)
 nabłonki wielowarstwowe (płaski nie rogowaciejący, plaski rogowaciejący, walcowaty)
Nabłonki i przykłady ich lokalizacji
Typ nabłonka Występowanie
jednowarstwowy plaski naczynia, pęcherzyki płucne, jamy ciała
sześcienny jedno kanaliki nerkowe, gruczoły
Jedno walcowaty cewa pokarmowa, drogi żółciowe i rozrodczy, gruczoły
wieloszeregowy drogi oddechowe, kanał najądrza
wielowarstwowy plaski skóra, rogówka, jama ustna, gardło, przełyk, odbyt, pochwa
wielowarstwowy walcowaty spojówka, nagłośnia, wpust, odbyt, cewka moczowa,
przewody wyprowadzające dużych gruczołów
przejściowy drogi moczowe
Połączenia komórkowe
Wyspecjalizowane struktury spajające błony komórkowe w miejscach zetknięcia się komórek.
Można je ująć w 3 kategorie
 barierowe (zamykające)
 mechaniczne (zwierające, desmosomy)
 komunikacyjne (neksus, szczelinowe)
Różnią się między sobą
 zewnątrzkomórkową przestrzenią między błonami sąsiadującymi komórek
 rozległością kontaktu powierzchni komórkowych
 materiałem jakim pojawia się między błonami obu komórek
 funkcją spełnianą przez dane złącze
Połączenia międzykomórkowe spełniają 3 zasadnicze funkcje
 zapewniają mechaniczne powiązanie sąsiadujących komórek
 uszczelniają przestrzeń międzykomórkową  zapobiegają swobodnej dyfuzji substancji pomiędzy komórkami
 umożliwiają komunikowanie się komórek ze sobą, poprzez bezpośrednią wymianę jonów i niskocząsteczkowych
substancji biologicznie czynnych
Połączenia barierowe (zonula occludens)
 w rejonach ścisłego styku dochodzi do zespolenia zewnętrznych warstw sąsiadujących błon i wytworzenia w tym
miejscu układu 2 ściśle do siebie przylegających łańcuchów białkowych
Połączenia zamykające (ścisłe, tight junction)  integralność tych sfer zależy od prawidłowego stężenia jonów Ca2+ w
przestrzeni, spadek jonów Ca2+ powoduje destabilizację tego połączenia
Rodzaje tight junction (połączenia barierowego)  styk zwarty w postaci:
 obwódki (zamykające)
 strefy (zamykającej)
 plamki (zamykającej)
Połączenie to stanowi barierę dla dyfuzji białek i lipidów w płaszczyz
nie błon co umożliwia:
 utrzymanie polaryzacji błony komórkowej
 zapewnia penetrację substancji wzdłuż szczelin pomiędzy sąsiadującymi komórkami
 wymusza transport substancji przez blonę i cytoplazmę komórek
Strefy zamykające
 występują w tkance nabłonkowej, także pomiędzy komórkami mięśni gładkich
 obecność ich w komórkach śródbłonka naczyń centralnego systemu nerwowego jest przyczyną istnienia
fizjologicznej bariery krew - mózg
Połączenia mechaniczne
Rodzaje:
 zwierające
 desmosomy
 hemidesmosomy
Charakterystyka
 związane są z cytoszkieletem (łączą silnie komórki ze sobą i z błona podstawną)
 cząsteczka odpowiedzialna za zewnętrzne przyleganie przechodzi przez błonę i łączy się wewnątrz komórki z
cytoszkieletem
 filamenty cytoszkieletu zostają powiązane w siec, która przechodzi z komórki do komórki na cały obszar tkanki
nabłonkowej
Połączenie zwierające  cząsteczka kadheryny związana jest wewnątrz komórki za pomocą kilku białek łączących (wilkulina,
plakoglobina) z filamentami aktynowymi, które tworzą obwódkę przylegania
Desmosom  na cytoplazmatycznej powierzchni obu błon komórkowych znajduje się płytka zbudowana z białek wiążących
(desmoplakina, plakoglobina), płytka przylegania  mocująca łącz się z filamentami cytokeratynowymi. Białka rodziny
kadheryn zakotwiczającą się z powierzchnią zewnętrzna płytki i przebijają błony łącząc dwie komórki.
Hemidesmosom (półdesmosom)  cząsteczkami adhezyjnymi są nie kadheryny, a integryny. A
ączą one filamenty
cytokeratynowe w komórkach nabłonkowych z błoną podstawną
Połączenia komunikacyjne  połącznie szczelinowe, neksus, gap junction
 przez obie dwuwarstwy lipidowe przechodzą zespoły białek zwanych koneksonami (składają się one z 6
identycznych podjednostek białkowych). 2 koneksony łączą się w poprzek szczeliny międzykomórkowej tworząc
wodny kanał łączący dwie komórki
 umożliwiają przechodzenie jonom i małym cząsteczkom rozpuszczalnym w wodzie
 koordynują funkcję komórek tworzących dany narząd
 biorą udział w przekazywaniu sygnałów warunkując rozwój i różnicowanie tkanek
 wymiana aminokwasów, jonów, nukleotydów, hormonów, witamin
 w tkance nerwowej, w mięśniu sercowym, komórkach mięśni gładkich tworzą tak zwane synapsy elektryczne 
szybkie przewodzenie potencjału czynnościowego
Przystosowania wydzielnicze komórek nabłonkowych
 komórki nabłonkowe wydzielające białka mają duże jądra i dużą ilość siateczki śródplazmatycznej ziarnistej
 wydzielające śluz mają dobrze rozwinięty aparat Golgiego
 wydzielające steroidy mają dobrze rozwinięta siateczkę śródplazmatyczna gładką
 komórki nabłonkowe transportujące jony mają liczne mitochondria