0109; 27.04.2009, cwiczenia nr 9., - Tkanka nabłonkowa.; Paul Esz
Tworzy wyściółki
 zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek)
 wewnętrznych powierzchni przewodów układu
 pokarmowego
 oddechowego
 moczowego
 rozrodczego
 naczyń krwionośnych
Gruczoły (skupiska komórek nabłonkowych o funkcji wydzielniczej) Buduje narządy zmysłów (kubki smakowe,
soczewkę oka, narząd słuchu.
W komórkach nabłonka występują
 rzęski
 stereocilia
 kosmki
 filamenty keratynowe.
Pochodzenie  ze wszystkich 3 listków zarodkowych.
Ektoderma  nabłonki skóry, jamy ustnej i odbytu
Endoderma  nabłonki wyścielające drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy
Mezoderma  nabłonki jamy ciała i dróg moczowych
Funkcje nabłonków
 okrywająca  okrywający i wyściełający  wyścieła jamy ciała i narządów np. przewód pokarmowy, wnetrze
nosa
 ochronna  polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza
organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy
 wydzielnicza  współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających
hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej
 adsorpcyjna  transportująca  transportuje rożne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na
przykład jelita, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych
 zmysłowa  ma zdolność do odbierania bodz
ców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki
smakowe, ucho wewnętrzne
Klasyfikacja nabłonków ze względu na budowę
 jednowarstwowy
 płaski
 sześcienny
 walcowaty
 wielorzędowy (nabłonek jednowarstwowy walcowaty)
 wielowarstwowy
 płaski: rogowaciejący i nierogowaciejący
 sześcienny
 walcowaty
 gruczołowy
Może być urzęsiony i nieurzęsiony.
Błona podstawna
 cecha charakterystyczna dla tkanki nabłonkowej
 tkanki nabłonkowe leża na warstwie tkanki łącznej właściwej, z którą kontaktują się przez błonę podstawną
(membrana basalis)
 błona podstawna łączy nabłonek mechanicznie, transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki
łącznej; dzięki temu dany nabłonek jest odżywiony (w nabłonkach brak naczyń krwionośnych)
 grubość błony podstawnej wynosi 0,2 um
 3 blaszki
 jasna
 gęsta
 siateczkowatą
 tworzą ją: laminy, proteoglikany, włókna kolagenowe
 na zasadzie dyfuzji komórki tej tkanki pobierają (bo jest nie ukrwiona)
 błona umożliwia dyfuzję skłądników odżywczych
Nabłonek jednowarstwowy płaski
 w miejscach gdzie konieczna jest ułatwiona dyfuzja gazów i prostych związków chemicznych
 błona podstawna a na niej jedna warstwa komórek nabłonka płaskiego
 bierze się pod uwagę stosunek szerokości do wysokości
 występowanie
 naczynia krwionośne i limfatyczne (endothelium)
 pęcherzyki płucne (pneumocyty typu I)
 jamy serca
 błony surowicze (osierdzie, otrzewna, opłucna)  mezothelium
 tylna ściana rogówki
 w części cienkiej pętli nefronu (pętli Henlego)
 blaszka ściany torebki ciałka nerkowego
 wewnętrzna strona błony bębenkowej
 pokrywa elementy błędnika błoniastego ucha wewnętrznego
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny
 błona podstawna
 jedna warstwa
 okrągłe, regularne jądro
 niektóre komórki mogą zmieniać swój kształt w zależności od tempa aktywności wydzielniczej określonego
gruczołu (np. w tarczycy  w zależności od nasilenia wydzielniczego)
 występowanie
 kanaliki nerkowe (I i II rzędu)
 przewody wyprowadzające gruczołów
 pęcherzyki wydzielnicze gruczołów wydzielania wewnętrznego  trzustka, ślinianki
 pęcherzyki tarczycy
 powierzchnia jajników
 splot naczyniówkowy
 przednia część soczewki oka
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty / cylindryczny nieurzęsiony
 wymiar wysokości przeważa nad wymiarem szerokości
 funkcja absorpcyjna, sekrecyjna, ochronna, wyścieła układ pokarmowy od wpustu żołądka do odbytnicy
 występowanie
 jelita
 żołądek
 oskrzela
 przewody wyprowadzające złożonych gruczołów wydzielania zewnętrznego
 proste gruczoły cewkowe  ślinianki, gruczoły maciczne
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony
 występowanie
 jajowód (50% nabłonka w bańce jajowodu stanowi nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony)
 macica
Nabłonek wielorzędowy walcowaty
 uznawany za odmianę nabłonka wielorzędowy urzęsiony
 każda komórka kontaktuje się z błoną podstawną jednak nie wszystkie docierają do powierzchni szczytowej
 jądra leżą na różnych wysokościach
 występowanie
 charakterystyczny dla układu oddechowego (urzęsiony)
 część oddechowa jamy nosowej
 zatoki
 tylna ściana gardła
 tchawica
 oskrzela
 oskrzeliki
 wyścieła także przewód najądrza oraz nasieniowód (stereocilia, a nie rzęski)
Nabłonek wielowarstwowy płaski
 dwa rodzaje
 rogowaciejący (epiderma / naskórek)
 nabłonek skóry cienkiej owłosionej
 warstwa podstawna
 warstwa kolczysta
 warstwa ziarnista
 warstwa rogowaciejąca
 nabłonek skóry grubej nieowłosionej
 warstwa podstawna
 warstwa kolczysta
 warstwa ziarnista
 warstwa jasna
 warstwa rogowaciejąca
 warstwa złuszczająca się
 nierogowaciejący
 miejsca narażone na uszkodzenia
 miejsca, które muszą być stale wilgotne
 powierzchnia przednia rogówki
 spojówki gałki ocznej
 jama ustna
 górna część nagłośni
 pochwa
 część pochwowa szyjki macicy
 końcowe odcinki cewki moczowej
 odbyt
 przełyk
Nabłonek wielowarstwowy walcowaty urzęsiony
 rzadki
 funkcja ochronna
 występowanie
 przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych
 inne gruczoły zewnątrzwydzielnicze
 fragmenty błony śluzowej spojówki
 cewka moczowa męska (część gąbczasta)
Nabłonek przejściowy
 różna liczba warstw komórek
 wygląd jest zmienny
 w zależności od stopnia rozciągnięcia komórek (np. pęcherz moczowy), gdy pęcherz jest pusty to może być 6
do 7 warstw, przy wypełniony jest 2 do 3 warstw
 typowy dla dróg moczowych
 pęcherz moczowy
Gruczoły
 występują w dwóch postaciach
 zgrupowanie komórek zajmujące wspólne terytorium  gruczoły zwarte (ślinianki, gruczoły łojowe)
 pojedyncze komórki wydzielnicze rozproszone wśród innych komórek (komórki endokrynowe przewodu
pokarmowego
Klasyfikacja podstawowa gruczołów
 zewnątrzwydzielnicze
 wydzielina transportowana jest do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające gruczołu
 wewnątrzwydzielnicze (dokrewne)
 wydzielina (hormon) uwalniana jest do przestrzeni międzykomórkowej, dostaje się do naczyń
krwionośnych, z krwią transportowana jest do odległych narządów
Klasyfikacja gruczołów zewnątrzwydzielniczych
 ze względu na kształt jednostek (odcinków wydzielniczych)
 cewkowe (odcinki w kształcie krótkich rurek)
 pęcherzykowe (odcinki kształtu kulistego lub owoidalnego)
 ze względu na układ odcinków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających
 proste (nierozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzający)
 rozgałęzione (rozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzających)
 złożone (liczne odcinki wydzielnicze, rozgałęziony układ przewodów wyprowadzających)
Wydzielanie
 ekrynowe/merokrynowe  gruczoły endokrynowe śinianki, fuzja pęcherzyków wydzielniczych z błoną
komórkową i uwalnianie wydzieliny. Sam proces wydzielania nie zmienia budowy gruczołu.
 apokrynowe  gruczoły egzokrynowe, np. mlekowy, potowy, wonny; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z
zewnętrzną błoną  następuje przy tym skracanie komórek
 holokrynowe  gruczoł łojowy, cała zawartość komórek ulega przekształceniu w wydzielinę i jej wydaleniu;
gruczoł utrzymuje się dzięki proliferacji komórek obwodowych i przesuwaniu się ich ku światłu
Podział nabłonków ze względu na funkcje
 pokrywający (okrywający i wyściełający)  wyścieła jamy ciała i narządów, np. przewód pokarmowy,
wnętrze nosa
 ruchowy  polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza
organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy
 wydzielniczy  współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających
hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzów jamy gębowej
 transportujący  transportuje rożne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelita,
kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych
 zmysłowy  ma zdolność do odbierania bodz
ców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki
smakowe, ucho wewnętrzne
Reperacja i odnowa nabłonka
 odnowa niezależna od naprawy doraz
nych uszkodzeń nabłonka
 komórka macierzysta (nieograniczona zdolność podziału) dzieląc się daje jedną komórkę macierzystą I jedną
komórką progenitorową, która się różnicuje
 średni czas życia komórek nabłonkowych
 około 3 dni nabłonek jelita
 15-30 dni naskórek
 ponad 50 dni nabłonek trzustki
Modulacja i metaplazja nabłonka
 modulacja to przejściowa zmiana budowy nabłonka i funkcji nabłonka, które samoistnie rzadko mogą się
zmieniać,.
 charakter nabłonka jest określany przez błonę podstawną oraz znajdującą się pod nią tkankę łączną
 modulacja pojawia się często jako wynik procesów chorobowych, można doprowadzić do modulacji
przeszczepiając słabo zrogowaciały naskórek małżowiny usznej zamiast naskórka podeszwy na tkankę łączną
skóry właściwej podeszwy
 metaplazja (zwana też transdyferencjacją) jest to trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka lub innej tkanki
pod wpływem określonego czynnika  pod wpływem dymu tytoniowego nabłonek wielorzędowy walcowaty
urzęsiony przewodów oddechowych uległa metaplazji do nabłonka wielowarstwowego płaskiego
Kryterium morfologiczne Nazwa Przykład
1. Liczba komórek wydzielniczych gruczoły jednokomórkowe komórki kubkowe
gruczoły wielokomórkowe ślinianki
2. Położenie komórek wydzielniczych w gruczoły wewnętrznabłonkowe komórki kubkowe
stosunku do nabłonka gruczoły zewnątrznabłonkowe wszystkie duże gruczoły
zewnątrzwydzielnicze
3. Mechanizm wydzielania gruczoły holokrynowe gruczoły łojowe
gruczoły ekrynowe gruczoły potowe
gruczoły apokrynowe
4. Rodzaj wydzieliny gruczoły surowicze ślinianka przyuszna
gruczoły śluzowe komórki kubkowe
gruczoły mieszane ślinianka podżuchwowa
5. Kształt odcinków wydzielniczych gruczoły cewkowe krypty jelita grubego
gruczoły pęcherzykowe ślinianka przyuszna
gruczoły cewkowo-pęcherzykowe ślinianka podżuchwowa
6. Drogi wyprowadzające gruczoły proste gruczoły potowe
gruczoły rozgałęzione gruczoły części odz
wiernikowej żołądka
gruczoły złożone wszystkie ślinianki